장음표시 사용
551쪽
altitudine, tertiam quoque multiplicationem arealis numeri exiseitari. Quomodo enim bis bina bis, primam tesseram numeralem faciunt octo angulis constantem, Sc ter trina ter secundam, qui numerus est vicenatius septenarius: 'eodem modo quater quaterna quater, tertiam tesseram iaciunt, unitatibus quatuor de exaginta concretam. Sit igitur planities vel interuallum quaerat Hm, quaternum quoquoversus pedum; huic si altitudinem bipedalem imponam, fient quatuor pedes quadrati, qui duos ictriginta pedes valent, hoc tist bis quater quaternos : hos pedes
si ex quadratis cubicos, id est tesserarios reddere velim, eum numerum ut duplicem necesse aest, hoc modo, quater quatuor
quaternos ; sic fiunt bis duo S triginta, id est quatuor sexaginta. Ut enim quadrata serma ex numero quocunque fit in sese ducto : sic ex quadrata iterum exurgit cubica. Quaternio enim radix est numeri quem nunc quaerimus. Is in sese mutitiplicatus, sedecim efficit, dc iam formam quadratam capit. At is numerus quadratus iterum quatur multiplicatus, in teneram assurgit, di fiunt si xagintaquatuor. Quare aut Politianus exus imauit amphoram tot pedes habere in conceptaculi inanitate, aut tesserae naturam ignorauit. Utrumlibet autem dixeris luculenter hallucinatus comperietur. At alterutrum vix de eo homine credere fas est, qui Panepistemona librum condidici quo omnium rerum artiumque scientiam profiteri videtur, sumismatimque tradere. Vitruvius detessera lib. ita inquit: bus est corpus ex sex iateribus , aequali latitudine planitierum per dratum. Is cum est iactus , quam in partem incubuit, dum est intactus , immotam habet stabilitatem , ut sunt etiam tesserae, quas in alueum ludentes iaciunt. Amphorae autem capacitatem cum ego nosse cuperem, quadrantal, id est vas cubicum eκ tabellis quatuor compingendum locaui, ita ut intus pedaleis quoquoversus esset, factumque ad rudiculam exegi, quae intus quidem erecta, aquil bris esset ad summa vasis labra: iacens v ro S porrecta in imo atque fiammo, latera bina stringeret. SN
stipedem accipimus id spatium quod digiti utriusque manus suppressis pollicibus occupant. Etenim palmus ut inquit Uitruvius a quaternis manuum digitis inuentus est, di a palmo
552쪽
pes famas sedecim digitorum. Nostri pedem duodecim polli. PG:
Scibus partiuntur, quas uncias antiqui vocaverunt, ut autor est' Boethius, id quod ostendit Plinius lib. decimoquinto de Siliqvu Io-quens, quum ita inquit: Digitorinis hamnis Angitudo interim falcata, posticari latitudine. Pollicarem dixit pro unciali, ut diffe-R'rentiam adnotare facile sit inter digitale 6c pollicare. Frontinus: Aquarum inquit) moduti aut ad digitorum aut adunciarum' mensuram 3nstituti sent. Digiis in Campania in piarisque Italiae se. . ιας, unciae in Aputia obstruantur. Est autem digiti υι ει uenis sex- αι; -.radecima para peris, encia auodecima. Idem alibi: Vncia ergo m Vucia.dulus habet diametri digitum unum, es trientem digiti. Hactenus iule. Vulgo pedem metiuntur opifices manibus in pugnos contractis, & porrectis pollicibus altrinsecusque obuersis. Nos huiusmodi pedem habuimus, sed ab iis petitum, qui modum pedis publice statuere solent. Hoc vas autem tritico cum implouistem, cum mensuris nostris composui implendo deplendoque subinde. Hoc faciens, deprehendi vas illud tesserarium,
id est amphoram meam cumulatam, huius urbis quadrantem radio aequatum capere: nec aliam esse interutramque mensuram disserentiam, quam quae esse soleat inter mensuram rasam & Ω-stigatam, ut amphora antiqua cum eo auctario quod liberaliores venditores condonare solent, quadrantem nostrum hostimento admensum, quo modo venire moris est, omnino aequare possit. Quadrantem appello eius mensurae quartam partem, quam se tarium triticarium diximus. Secundum hoc medimnus erit quam minam dicimus. Lingua enim vernacula primum mi-mnum per syncopen, postea mimnam pro medimno dixit. Ita sextarius ille noster triticarius in bina medimna vel quaternas amphoras diuiditur, & inde in duodenos modios, quos Basilis P sit
appellamus, Vel Egonoo potius. Sed haec quae coniectura assequimur, argumentis adiuuanda sunt. Tranquillus in Caesarer
Populo prater fruments denos modios, ac totidem oleι libras. trecenos quoque nummos, quos pollicitus obm erat, diuisit. Si Caesar totidem modios tritici viritim, quot olei libras diuisit, intelligimus modium
non magnam mensuram fuisse, quae Ciceronis testiti ionio ple
553쪽
mnus quinis denis ses eritis, S saepe denis tantum valebat,quod
tamen intelligo in vilitate annonae, nam Cicero in Frumentaria duas aestimationes ex Senatusconsulto factas ponit, unam alterarum decimarum, quas aratoreS non gratuitas pendere cogebantur populo Romano, sed ita, ut in lingulos modios ternos sestertἰos acciperent, alteram aestimationem ponit frumenti quod interdum ciuitatibus imperabatur, ut Romano populo praebere certum numerum frumenti cogerentur, & pro eo in modios denarios singulos acciperent, id est quaternos sestertios. Qua ratione medimnus quinis denariis aestimabatur, quod fiebat cum annonae penuria metuebatur, Ut opinor. Legitima ergo aestimatio erat trinis sestertiis in modios Siculos, qui maiores erant At-ῆ ticis & Romanis, licet idem esset medimnus. Videamus an hoc temporibus nostris congruat. Apud nos commodam tritici primarii annonam esse aiunt, cum medimni bini, id est sextarius, quinis si vicenis solidis turonicis veneuut,ab eo precio ad tricenos iustam aestimationem esse: deorsum autem ad vicinos, iam ad vilitatem spectare: quod supra haec aut infra est . caritatis Scvilitatis appellatione censeri. Cum haec literis mandarem,rrectum diuellis anni partibus a vicens solidis ad vicenosbinos &semisissem plerumque euariauit, tametsi minime ubere bienni prouenis
tu . Sed sere ita euenit, cum exportare ad externos non Iicet, vix iam ut annona agriculturae impendia serat, cum paucis annis equis aratoriis quibus nostri utuntur, magnopere precium
accessierit. Verum si medimnus in Sicilia mediocri fertilitate quinisdenis sestertiis valebat, planum fit non memorabili nos errore aut in nummi coniectura, aut in mensura fallit quippe quindecim sestertii aestimatione nostra solidis tredecim, sesqui- denariolo valent. Sestertium enim denis denariolis & obolo taxauimus. Quare non mirum est, si Cicero saepe in Sicilia modiaum frumenti binis sestertiis esse dixit in magna ubertate, qua ratione duo medimna, decem & septem solidis di semisse veneunt,
nam apud nos saepe minoris valere' memini. Cicerosn Frumentarra: Frumenrum inquit emere in Sicιlia debuit Verres ex Senat-- consulto, es ex lege Terentia re Cassia frumentaria. Emundi duo genera fucrunt, unum ccterarum decu rum, aberum quodprvierea ciuit
554쪽
aequauiter esset distributum. Irim decumani tantum quantum ex decumis fuisset, tritici modia DCCC milha. Precium autem eon. tutum decumano, in modi's singulos sestertii terni duodetricies, impe- ato sisertu quatrent: ita ut frumentum imperatum, sestertium duariis
i ricies sn annos singulos Verra decernebatur quod aratoribus silueret. In hasieras decumas ferme ad nouares,sc Wr trienntum ad hanc frumenti e ιιonem Scitiensem prope centies π ιricies cretatum est. Decum
g niam frumentum appellat Cicero alterius decumae frumentum, , quam aratores dare non Vectigalem, sed venalem cogebantur. Puto autem non utrobique duodetricies legendum, sed secundo
loco duod uicies: nihil tamen certi haberi potesti quoniam locus corruptissime legitur. Sed nec duodetricies priore loco satis congruit, cum o tangenta millia modium quater & vicies tantummodo valuerint aestimatione ternorum sestertiorum. Igitur DCCCC M.Ciceronem scripsisse dicendum est, non DCCC. ut sit viciessepties. Quod si addatur XXX. mil. congruet dum detricies. Ter autem duodetricies serme nonagies centena millia sestertium valet. Quibus si ter duodecies addas, sermecenties & tricies sestertium erir: quod a Cicerone oratorie audium est. Sic in alteras decumas quotannis ex Sicilia nongen- Dec*m ta millia modium Romam exportabantur: qui modii primum ad mensuram Romanam, deinde ad nostram reduci debent, ' 'propterea quod quini Siculi modii senos Romanos valebant . Qua ratione septingenta Si quinquaginta millia Siculorum,nongenta millia Romanorum & Atticorum valent: quae ad medimnos Atticos relata, centum de quinquaginta millia fiunt. His adde centum S quinquaginta milIia modium Siculorum, quae centum di octoginta millia Romanorum valent: fiunt deciescentena ic octoginta millia. Haec enim summa sesquiquinta est nongentorum millium, quae ad sextarios Parisinos reducta. nonaginta millia fiunt: si duodenario diuisa, septem millia de quingenta modi a latisina. Sic ex duabus decimis Romani quindecim millia modium nostrorum transportabant ex Sicilia,
praeter id quod ciuitatibus quaternis sestertiis imperabatur. Sed septem millia 6c quingenti modii nostri ea ratione quam Cicero Batuit, id est tribus sestertiis in modium Siculum, aere nostro
555쪽
sexagintaseptem millia Si quingentos aureos nostros valent,quae Romano more viciessepties sestertium dicuntur. Quare summa omnino non congruit: propter quod locum Ciceronis corruptum esse dixi, nec modo corruptum esse puto, sed etiam mutilatum,i ter verbum fuisset, & verbum tritici. DCCC. enim millia non est alterarum decumarum numerus, sed frumenti imperati, ut ex aliis locis orationis colligitur. Numerus autem alterarum deis cum arum deesse mihi videtur. Sed Sc maior summa esse debet in triennio quam centies di tricies, cum quotannis nonagies in alteras decumas daretur: id quod ex alio loco rationis ostenditur, nam Cicero eius summae quinquagesimasbitias ad sestertium tredecies taxauit: qua ratione trecenties Sc viciesquinquies esse oportuit. Caeterum non duodetricies imperato frumento Ciceronem statuisse puto, sed bis di tricies, cum quaternis sestertiis in modium aestimaretur, summa enim ad nummum quadrat. Sextarius noster triticarius fere est quantum iumenturii viatorium serre potest, hos in modio duodenos, Parisienses h .hent. Idem Cicero in evium oratione: Iugera professi sunt aratores
imperio Distumo tuo: non opinor quenquam esse mirim professum, quam arasset, cum tot cruces, tot rudicia. tot ex coherte recu peratores ΠFonerentur. In ivere Leontinι agra m edimnum fere trutari seritur perpetua atque aequabili fatione. Ager es ιι eum σctauo bene ut agatur: verum m omnes dia adiuuent, cum decimo. quod si quando accidit, tum fit ut tantum decuma fit, quantum sieueris, hoc est, ut quot iugera sunt sata, totidem medimn.ε decumae debeantur. Hoc cum staessit, primum illud dico, pluribus medimnum miΩbin venisse decumas agrι Leontini, quam quot mistia iugerum sata erant rn agro Leontino. Et rursus: vira L eonum decumae anno teriso venierunt medimnis XXX mmissibiu, hoc est tritici moaiis ducentu fraecιm millibis. His verbis planum fit medimnum senos modios capere, cum prior numerus senario multiplicatus posteriorem essiciat. Idem: Ostendamnemnem aratorem manus tr/bus decumis aedisse: atque hoe in beneficii loco petitum ab Apronio, ut in tracta singula ternis medimnis decadere
Ecer t. Deinde inferius ita subdit: Professio est agri Leontim adiugera XXX. millia. Haec sunt ad tritici medimna nonaginta id est
tritici modia quingenta quadraginta millia,tres quinquagesimas,
556쪽
est tritici modium XXXII. millia quadringentos. Ab o- mnibus enim ternae praeterea quinquagesimae exhibebantu . γ . Hac exempla Ciceronis corruptimime hodie leguntur, sed partim ex locorum collatione, partim calculo emendantur; quae ideo citanda duxi, ut probarem medimnum senos modios Romano more capere. Si enim quingenta quadraginta millia senario para tutis, fient sexies nonaginta millia. Cum tot tantisque autoritatibus pugnat auto las Polybii in II. historiaινει- , his verbis scri- . bentista Baba fertilitate, villaine: σμου τε τι άτ
δυῶν. Si enim Polybii aetate, qui Scipionis Africani praeceptor fuit, medimnus frumenti Siculus quaternis obolis fuit, id est be se denarii: quo modo sestertiis binis ternisque Ciceronis rem. pore modius fuit, qui aut quinta aut sola pars medimni erat pEx quo fit ut censeam a Polybio pro eo dictum quod Latini modium dicunt. Inire autem rationem non possum quonam modo credibile fieri possit, quod idem autor eodem lo- heo prodidit, testificari volens Italiae ubertatem. Admiratur a tem quod in Italia hospites mercenarii pm egrinos admitterent in diuersoria, nihil prius paciscentes de singulis rebus ab ipsis cauponibus praebendis : sed tantum diuertentes percunctarenis tur, quanti reciperent hospites. inquit,plorum in eos M. mistum semisse, ita vi nibit ini admissi desiderem rerum quae ui nece
lybii hyperbolicum mihi visum est, ut quidem in exemplaribus peruagatis legitur: nec de eo habeo quod statuere possim. VNrum superioribus exemplis Ciceronis autoritatem habemus, agri. Leontini, qui sertilitate commendabilis erat, iugera singula singulis medimnis, id est senis modiis seri: 6c plerumque cum mctavo, raro cum decimo scenore satum frumentum redire. Ptimum igitur statuamus quanta sit iugeri mensura. Columell. lib. VI. Duo, inquit, Him rugernm e set ungisui, pedum ducotinum quadraginta , latis ιηe pcdum ccηιε muginti : quae utraque sum- Rrr mae
557쪽
mae in sese ductae , quadratorum pedum faciunt millia viginti
octo & octingentos. Iam autore Columella, de calculo confirmatore, nouimus ducentos ec quadraginta pedes quae longitudo est iugeri) centies & vicies multiplicatos qui numerus est latitudinis octo & viginta millia quadratorum pedum & octin.
gentos efficere. Hic numerus octingentas, ut ita loquar, hexa- λυκερ - , messicit, qua mensura nostri mensores & fabri sit utuntur, ut Romani decempeda. Est enim hexapus sive hexapeda , mensura sex pedum : quae quadrata, sex & triginta pedes habet. Porro centum hexapedae quadratae, tria millia dc sexce tos pedes efficiunt. Quadringentae hac ratione quatuordecim , ό millia ec quadringentos explent, quae mensura est semiiugeri Romani ex Columella. Ita iugerum octingentas hexapodas nostras habebat. Quare quod apud Varronem ει ipsum Columeblam legitur, actum quadratum undique finiri pedibus centum v, ginti, eumque duplicatum iugerum facere, id de iugero quadrato intelligendum est, non absolute de iugero, quod parum apudi utrumque declaratum est; sed cum uterque dicat scrupulum de- numene pedum quadratorum, di in iugero esse scrupula ducenta fit octogintaocto, planum fit calculo, de iugero quadrato non intelligi, cum dicitur iugerum pedum esse vigintioito millium Et octingentorum. Si enim in singula strupula centenos pedes numeres, quot ex denis pedibus quadratis exurgunt, patet vel in1M .in digitos deducenti. ducenties octogies octies centenos pedes fieri, seu n. id est vigintiotho millia octingentos: at iugerum quadratum
altero tanto maius est. ln agro Parisino non una est mensura, propterea iustissimam eligam, ec qua latius in eodem agro patet. Perticam nostram vicenumquinum pedum esse aiunt longitudiunis, haec quadrata sexcenos vicenosquinos pedes continet,qui numerus centies multiplicatus, sexagintaduo minia Si quingentos pedes quadratos efficit; tot enim tamisque perticis iugerum, nostrum, quod arpennam apeellamus, constare dicitur; huiusmodi autem iugero licet aliqui utantur,alii tamen affirmant gran-'dissimam illam esse mensuram, sed iusiam agri nostri pertica vicenumbinum pedum esse longitudinis, quae quadrata quadri
genos octogenosquaternos pedis habet. Et hac iam apud pi
558쪽
rosque plena existimatur. QEa ratione centenarium iugerum. quadraginta octo millia quadringentos pedes habet quadratos. Est S minima merisura, qua perticis duodeuicenariis utithir, quae pedes trecenos vicenosquaternos habent, dc centenae in iugero, pedes quadratos conficiunt numero trigintaduo millia quadringentos Sunt etiam qui perticis quidem plenis, sed iugero sex,
genario viantur. Quo fit ut illis iugerum trigintaseptem millia quingentos pedes habeat. Nos autem mediam mensuram o servavimus. quam dicunt germanam nostram esse, quae duos &viginti pedes perticae statuit, di quadraginta octo millia quadringentos pedes habet. Haec ad iugerum Romanum composita, eandem habet proportionem, quam quadringenti octogintaquatuor ad ducentos octogintaocto, quae ut maior est multo ses- quipla, sc paulo minor est dupla, at vero eiusmodi arpennum pingui solo alternis propemodum messibus medimnum duode cimum reddit. Huiusmodi sere est sertilitas in eo tractu qui nanes.ηvi
peculiari nomine Francia appellatur, ex eo ut arbitror quod sit sumen ut dicitur) Franciae, in quo agro triticum mutilis spicis
nascitur, non ut sere in Italia, aristatis. In eo nos Praedium Mar' a Plia lianum habemus. Neque nune de summa ubertate aut soli aut .um ρν temporis loquimur, sed de ea quae plerumque visitur. Notum est in eo agro arpenna duodeuicena in annos singulos singulis modiis nomis oblocari tritici lectissimi. Quanquam ea sere lo- , cationum sormula est, ut colonus eo recte praebendo tritico deis
iungi possit, quod summae bonitati uno solido cedat, εt interdum
eo quod semisse tantum solidi. Modium autem nostrum iam dixi duodenos sextarios continet, dc sextarius binos medumnos. Hac ratione singula iugera quotannis bessem sextarii nostri, id est octonos modios pensitare inueniuntur, cum tamen in eo tractu nullum agrum restibilem esse siciam. Sic enim sertagricolatio, ut triticarius ager a messe triticea altero anno sem sue aliquod genus fiugis capiat , ut hordeum vel auenam , , vel quid aliud leuioris saetus : tertio autem anno novali agita- 4 to cesset, quod ic appellatur ab antiquis. ita. A Mum . . que planum fit agrum nostrum bonitate Siculo non cedere, quem AE Cicero cum octauo dc cum decimo acceptum reddere semen dixit, Rrr x quan
559쪽
ouanquam id postea viderimus, nunc id tantum argumeritan stra adiuuet, quibus asserere contendimus medimni Romani diminae nostrae paritatem. Nostri aiunt agricolae arperurum qua Ie diximus, sesquimedimnum sere poscere, ut bene seratur aruum Columella de batima loquens lib. XI I. pinguis agri iugerum , si solutus & siccus sit, quaternos tantum modios tritici poscere η /-ρ' tradidit: si cretosus, aut uliginosus, quinos. Hoc cum a nostr anxie inquirerem, vix constare opiniones deprehendi: id quod ex varietate soli & mensurarum contingite quantum t men colligere potui, plena, id est mediocris pinguis agri mem sura, lo denso dodrantem minimum poscit, interdum etiar' xtantem, id est decem modios Romanos: seluto & minime viubnoso selo, nunc septenos, nunc octonos, minimus modus agri reliquis etiam competentibus, senos modios, id est medioinum poscit. His conuenit dies um Columellae lib. II. Iete .ur, inquit, . agri piusu plerumq/u modior tritici quatuor, mediocris Onque posta iat, adorei morias navim, si est iatum solum: A mediocre, decem duideris; 'nam quamuis de mensura minis astori comunit, hau tam , Uriues commodissimam Acin nostre Uu. Et paulo inferiis: Nisis mei quidem quam praά -- mensuram semper piacet seruari, quod eam se riat aut loci aut temporis aut caeli conditis. Proinde quam pro setionem iugerum Romanum, id est duodetriginta millia et inimgenti pedes, ad Parisinum arpennum habet, id est ad duodequim , quaginta dc quadringentos, eandem fere habent quaterni quin, :que modii ad septenos di novenos. ontinum iugerum non ad
modum di arile nostro minimo fuisse oportet, quod tantundem frumenti posceret, id est medimnum in fingula tufera, si tamen F ηηνηπ. Cicero veritati inseruiuit potius quam exaggerationi criminis. AD penni autem vocabulo non licenter 'ti videor, cum id apud Coo legatur. Aristotelesinu 'lision autor est Scila iam '... Atheniensem quatuor census Athenis instituisse: quorum primus suit eorum qui Pentacosiomedimni dicti sunt, Id est quingentis iv dimnis censi. Secundus eorum fuit qui Zeuita dicebantur ab equis, bobus iugalibus. Tertius ab equis. Quartus Theis. - rici dicitur, qui eorum erat qui Thetes, id est opifices erant, hoe est operas suas Iocantes. Primum, secundum octertium adnis. ξ
560쪽
gistratus di honores admitti voluit: eosque diuitum nobilium-qoe appellatione censeri. -
rvi, inquit, emnes bcupletibus retinquere vellet, reliquam autem Reiρκψώ- ω guberaeanaae partem promissuam facere, ad quam antea plebi a 'rare Mn sto te ar, ad census cimum si contulit: s qui in siccis atque iamidis censi erant, in prima ordiηe locauit, es pentacosio me a nos vocιtauit. Insecundo autem eos qui equos alere possent, aut trecensis censi foreηt: σhos hippada soluentes a b equis mιncupauit. Zeugirae vero tertii censu homines vocat; sunt , qui dueentorum medimnum censum explerent.
hac melius intelligantur,Pollux tibro octauo de hoc loquens
ὼρχοῖ-ύδεν. Quorum verborum huiusmodi est sententia: Quatuor censem Athenis fuisse, Pentae Omedimnos,inmmis, Zeugiti, fheticos. Pentacosiome fimnos autem, id est quingenim Aimnos, sdeo appellatos, quod quin enum medimnum numerrem vel me
suram siccis, humidis facere possent, hosque in publicum sumpt- face sad talentam. Hippeis autem, id est equites ex eo di Zos videri, quod equos
alere ρ ssent: eosque mensura trecentas facere, s yubtice semitalentam impendere. At peroqvi rugationem Wκderent, a ducentis mensiurisco scribi solitas esse, republice vicem minas eo umere. Postremae note eos esse qui theticum penderent, id est opsciarium vel merceclarιum: eosque nec magi/ratum gerere, nec pubtice quicquam sumptio facere. Licebatque ex uno ordine ad alium transire, ut idem Pollux autor est. Ex hoc autem instituto prodierunt ut albi tor munera per nalia, quorum mentio fit in ille vis. de muneribines honorom,,u Pandectu. Servius etiam Tullius hoc exemplo classes quin- /que ciuium Romanorum descripsisse videtur. 3 Ptima classis in mani, octoginta centurias distributa, ex his qui centum millium aeris aut maiorem censum haberent, quae summa a nobis mille aureis no-