장음표시 사용
161쪽
Ludum moriam repetere, sicubi pueriliter aberraret: subinde lau- νωδε-. dum etiam calcaribus impellcre juvenile animus ii apte natura φ:λομ αγε m. πν quemadmodii de Cyro adolescente Xenophon scribit cum quid apte, vel eleganter dixisset, aut fecistet apud exteros. Ideoque haud difficile fuit, ipsi uri ad quosvis honestos, dc heroicos conatus excitare: cum sita sponte quaecumq; in ali s sitae aetatis primcipibus laudari audiret libeter honoris cupidine tactus imitaretur. Mox igitur eodem anno magna egregii futuri Primcipis expectationem de te dedit, CAIari aeque, ac ordinibus omnibus charissimus. Adeo ut vix ulli principis advenz,aut alicuius nominis proceres ad Caelarem negociorum causta Viennam coniearint,qui ipsum honoris caussa domi no vi- starint,qui cum eo amicitia ac familiaritate contrahere non petierint, Igitur externoru princis una Christiani orbis sere Onan um novi oratorcs.ac legati Viennam appellentes cum mandatis ac literis ossiciosis ad eum semper venere, si iora principum nomine omnia praesentantes,quibus amorem ac benevolentiam erga ipsum suam testari possent. Hactenus, ut puer Carulus, &adolescens domi, de in iti nere aetatem duaeerit, expositimus. Nunc autem ordo historiae postulare videtur, ut declaremus, quem vitae modum foris tenuerit.& quibus exercitiis, civiliumque functionum rudimentis adolescentiam in aula Caesarea biennio integro, di peregre in prosectionibus peregerit. Atq; haec non per tempora singulatim, sed per speci cs exequar: quo ejus indoles ac moria qualitas di itinctius demonstrari, cognoscique possint. Ut autem ab ejus forma, statura, Sc cultu incipiamus, adolescentem Carulum aetas emoi escens articulis omnibus amabile, dc ai pectu jucundum reddidit, propter justam membrorum symmetria quam ab utroq; parente participaverat. Erat etenim ipsi statura corporis, pro sita aetate nondum enim promtus adolaverat j legitima, Sc justa: cujus altitudo pedum fuit circiter quinque & dodrantis , quae sua commoditate Sc arquitate quodcunque vitium excluderet. Insuper tota corporis ac membrorum constitutio non obesa, non gracilis: Gedtereti proportione decentissima fuit, ut inter pulchroru li1ae aetatis praecipuos no ultimo, i id superiore quasi loco tener Facies. tur. Nam facies ovali forma, & julla latitudine frons erat. sus rectus dc procerus: maxillae no pingues, non inflatae. Oris
162쪽
ΡRO DICI Us. I Oris lacitas. aut desitas labrorum nulla faciem deformabat: sed lisec purpureo illo colore gratia adjungebant. Sic etiam os
mentum oblogiuscula a matre communicatum ac Austri i
cis gentile, non parvam auctoritate adjiciebat. Vultu qtii de semper erat tarn in sermone, quam tacitus admodusereno dc blando; ut in benevolentiam sui, vel aipectu sbio iacile quemvis trahere potiet. Oculoru aquilus color, item frete Colonac corporis totius non pallidus, aut lacteus; sed inter aquilii.&candidum plane vividus,ac virilis. Capilli densi, plani, deviter involuti, & Itibnigri: quemadmodum dc erat barbas lanugo prima in labro stuperiore, dc temporibus jam enascens. Voci ipsius autem ac loquelae inerat quaedam asperi- mox. tas non tamen inamoena: & lingua dentibus allidens pari, perblaeia neutiquam offendebat. Vestitu gaudebat Italico, VUK-. quo fere nunc utuntur praecipui principes orbis Cluistiani: atq; delectabatur mirifice, pulchro & mundo. Gestiebat auia rem ejus ani mus ostetare se splendidum ; maxime in armo. Panoptarum ornatu,ili militari dc bellico apparptu: admodu amans studium habere domi galeas,clypeos,thoraces,aulo,argentoque pictu- Duu . ratos, hastas & gladios eleganter ornatos, cristas ac pennas tincturis dii in is frena, phaleras , scitas; item ephippia hololarico & auro contexta, & pulchre coloribus virgata Qt e species uenerosos animos incendere solet, & ad alacritatem excitare facillime. Quemadmodum poetae fingunt, di hi stilones in scaenam inducunt adolescentem Achillem Achi es imin Scyro inrer puellarum pensa latitantem, Viso novorum Sc ro μι- , armorum sipiendore, gestientem; & audito tubae clangore Mns virgia exultante, & vehit ardentem. Ut autem nunc explicemus , neo in ha- . quem ordinem vitae domi privatim i nter suos tenuerit, & L . quo pacto diem cujus ratio cuique reddenda est transigere solitus sit, non videtur incongrivim, Mane semper sacris dim Actionessbus surgebat hora quinta, ut pergeret ad Palatium, intersu- sudia iuraturus rebus divinis cum Augustis eorumq; liberis Archidu- quotιί-- cibus. Tum, sacio finito, plerumque ab his familiariter retinebatur, ut simul pranderet: ne remeare domum, & ab hospitio redire denuo in Palatium ad sacrum pomeridianum cogeretur. profanis autem diebus, hieme hora sexta surgebat ; aestate tempestivius, prout occasio postulabat. Lotus,ac vestitus,mox secedebat in secretius larariti: acceptisq; libris. preas ordinarias suas sol' lellebat,& inter eas inprimis Salomotus
163쪽
udus, uia. monis regis orationem pro impetranda sapientia paraphr stice concinnata e Bibliis , & adaptatam pulcherrime juveni Principi: quam nitide cum quibusdam aliis piis precibus Principi quotidie dicendis dei riptam in libello, pater Carulo dederat dono : sub ea conditione, qua ipse preces illas a patre suo, pater ab avo, & avus a majoribus acceperat: Nimirum ut eas juvenis mane quotidie legeret, & ab his sua studia, & quaevis alia negocia exordiretur. Dictis precibus, caput aliquod legebat veteris vel novi Testamenti. Postea sumpto ientaculo Musaeum ingressus, cum institutore suo studiis operam dabat duabus circiter horis. Deinde cum Gimnico praefecto domus, nobilium suorum cohorte famulisque pergebat ad Palatium; & Caesari legatos audienti, vel jus dicenti, aut publica negotia tractanti adsistebat,officii atque discendi caussa. Eidemque pol To ad prandium eunti, mantile post lotionem subministrabat. Et cum ben dicta mensa Caeser discubuisset, ipse paulo post, accepta discedendi licentia, domum cum sius redibat ad prandium hora plerumque decima. Nec prandebat, nec coenabat unquam solus, sed convivebatur quotidie, dc semper recta; clientibus Ec salutatoribus, qui ultro comparctant, adhibitis Non tamen sine magno ordinum, hominumque delectu. Admittebantur etenim dumt at proceres Palatini, quippe Caesaris,filiorumq; ipsius e senatu,ac familia praecipui,atq; Principum oratores. Item magistratus, praefecti; ac homines ut dignitate, vel praelaturis, sic eruditione & virtutibus ornati, atq; conspicui. Et quando talium erat solitudo, aut raritas; adhibebat item mensae Gimnicum oeconomum si um , & Coronam Pighium institutorem. Nec eos unquam sere praeteribat, quandocunq; locus patebat aliquis. Mensa ejus ternis semper serculorum missibus instruebatur opip re dc abundanter. Quapropter ut sumptu siplendido, ita etiam summa comitate convivium exhilarabat. Nam ad communione sermonis tacentes, vel submisse fabulantes provocabat:propinquis ipse porrigebat edulia in orbiculis loginq;
sedentibus missitabat: quavis mensae semper adflaret minuster nobilis qui structoris vices gereret, dc ordine singulis cubos subministraret. Invitabat saepe verecudos, Sc exhortabatur singulos ad letitia & alacritate. In celebri aute dc frequeti convivio instrumenta canora, dc musicum concentum interponebat.
164쪽
Ieserponebat. Aretalogos autem, acroamata vana, ludios aut moriones vix unquam advocare solebat: sed ipsi nimis saepe ut lienus illud nebulonum in aulis principum solet)sua sponte conviviis illius impudenter sese ingercbant. Ciborum non tam delectu quam varietate gaudebat,secundarium panem, vel atrum etiam, carnes sale fumoque condiatas; item pisciculos minutos, imino salpas, ac pecti nes vento duratos, caseum bubalum salitum, atque ejus gineris cubos non spernebat, sed magis appetebat recentes. E piscibus
amabat fluviatiles, carpionem, luctum, ac bamam, ut nunc vulgo vocantur. Ex ferinis leporem assum, cervi coxam, caput aprugnum cum aceto & herbis elixum. Ex volatilibus perdicem ac turdum, Non tamen erat magnae Voracitatis, aut largi pastus; sed ex omnibus fere degustabat aliquantulum. Atque cupidius ex postremae mense fructibus, ac dulciariis: quorum appetentior a puero fiterat; magis aLsuetudine, quam natura. Sitim pellebat primum intercidendum haustu cervisiae: deinde toto convivio bis terue vini valde diluti poculo. Ceterum cum aegresceret, pro Vino sumebat aquam cynamomo coctam, per plurimos saepe dies manens abstemius. Neque Interdiu extra mensam tem
re bibebat, nisi quod asilietus merendae loco bolum sicci panis, &cervisiae, vel vini diluti cyathum, hora quasi post
prandium tertia, ibi eat degustare. Prandium, vel coenam nili cum adestent externi convivae plures, & epularetur raro sit pra semihoram protrahebat. Mense deinde thblata,&actis Deo gratiis, dum domestici nobiles, mini ibique comedunt, ipse ciun convivis sermonem serere; vel si docti intererant convivio, libros aliquot suos proferre, picturas,& chartas chorographicas, aut liquid literariae elegantiae habebat, his ostendere. Sic rursiim Martiis ac militaribus hominibus monstrare gaudebat non mundum muliebrem, sed plane virilem; arma videlicet sua decora atque inaurata, thoraces seri eos, galeas, hastas, lanceas, clypeos, gladios, equorum sellas ac phaleras, dc similia ornamenta nobilitatis. quaerens singulos recreare,quibus delectabantur. Aliquando cum convivis lusitabat chartis,vel cum eorum aliquo lai trunculis aut orbiculis in alveo. Et haec fere ad horam usq; ue pomeridianam primam: qua tacta,dimissis convivis ad
literaria studia secedebat. Caenae vero illi semper erat hora
165쪽
-- ά -- post meridiem quinta, & hibcrno tempore eaenabat domi; aestate autem in hortis suburbanis,quos extra pomeri u sp ciosos, & eleganter excultos ab hospite suo locaverat. A coena,per horam cum convivis deambulabat, vel usitabat in hortis domi autem, vel fabulabatur,aut ludicris tempus te rebat, iam caenaret iamilia. Celei sim quando, nullis exteris praesentibus, lotus cum Gimmco praesecto domus , S inuit ore Pighio cibum silmpsisset;sere semper a prandio vela cama, his auicultantibus, historia aliquam clara voce prae legere solebat: festivis diebus iaciam,ceteris profanam : aut Romanorum antiquitatum reliquiaS, nummos, depicturas, declarante Piglaio, recognoscebat. Aliquando solus se recipiebat in Mut eum, atq; ibi lcribebat vel acta diuturna, velliteras: donec absoluta familiarium caenapi oferrentur organa Musica, qu1buscum tempus cancando juvante phon 'Sinco, vel instrumentis sonando terebat usq: ad octavam, quae: consueta erat hora cubiti eundi. Dii cinctus deinde cum ielavisset, valedictis familiaribus, qui ossicii cau1Sa astabant, mox introvocabat dispensatores donae, icos, quo singulorum breviaria diurnarum rationum acciperet, & perlustraret. Ubi quantum in cibo, potu,& equorum pabulo i mpensum fuisset, quotidie cum oeconomo sito Gimnico cogno Dcebat stans in seleis, dc veste talari chirodota. Singulis etiam mensiibus semel cum eodem Ginanico tuo, dc culinae magi sttis rationum domesticarum tabulas recognoscebat, Mnaenstruos sumptus examinans pomeridiano tempore tribus aut quatuor horis aliquando continuis operam audiendis rationibus dabat. Non improbo, me Hercle, more: uti videlicet disceret res suas ipsemet curare, dc siimptuum quotidianorum magnitudinem aestimare, non vili pendere. Smpius enini alioquin contigit, ut negi; gentes suarum impc sarum domini fiant, Α leones, dia canibus suis ipsemet d Voremur. Rationibus diurnis, dc ossiciorum breviariis, eo modo cognitis, dimisso oeconomo, trasgrelliis in cubiculta, priusquam se ad quietem componeret, sum Ino. Omm poterim. ti Deo gratias pro transactae diei beneficiis agens, ordinarias sibi precationes, memoriter Sc lubriuste dicebat. Et cum decubuit ut, antequam somnus obreperet, animo repetebat
Obiter, quanam ratione diem illum transegi siet: quid Deo gyatum, vel ingratu, quid boni malisve perpetrat lut exami
166쪽
nans. Deinde docta oratione dominica,& salutatione angelica ad Divam virginem, his subnectere lebat hymnum,&precationem ecclesiae Catholicae vespertinam,ac postea quieti tesse dedere. Cujus tam piae obs ervationis,& Christiani examinis cum aliquando ieorsim admoneretur a Pighio suo,& nc negligeret rogaretur: iminime sollicitum ipsum ecse jubebat, sibi valde placere illud salutare non levis poetae consilium, qui cecinit:
Prudentiae etenim,& melioris vitae fructum adducere sollicitudinem, ac vigilantiam illam. Levioris quidem somni Catulus Princeps fuit, nam facile fircpitu ventorum, pr cellis aut tempestatibus excitabatur nocte. Tonitrua etiam di sui ura nocturnae paulo infirmius expavescebat, ut pueri ac adolescentes selent. Si tunc interruptum recuperare Amnum non posset,cubiculariorum es iquem accersebatnuteo legente vel colloquente quietem resium eret. Non enim in tenebris lubenter vigilavit unquam, nisi quopiam assidente. Festos, ae jucundos tolemniter dies lepide, & joculariter privatim cum sitis cclebrare Iolebat, Ualendis Ianuariis strenas ac munuscula dare , saccarum , dulciaria, ligulas scricas, pennas, ac plumas versicolores ac similia adulciscentulorum ornamenta. Regum profesto die fabas dividere, de regem convivii sol te creare, magistratus di ossicia dilicibuere , atque imaginarium regnum instituere gaudebat . quo familia festivo die nonnunquam exhilaretur. Innocentum puerorum festo primus ante lucem summo mane surgere nobilium, ac familiarium sitorum cubicula invadere, virgisq; dormitantes, vel nondum vellitos ludicre ac pueriliter castigare. Bacchanalibus cum persenatorum contortio delectabatur amburbalia ex more celebrare. Quo sere tempore, olim bruma nivibus plateas onerat, A chi duces Caelaris filii. & ceteri Principes, omnisque Palmtina nobilitas equis singularibus ornatissime phaleratis trahas affabre & polite sactas, S pulcherrime dc pictas, lata vati per urbem agitant, gruum in morem se mutuo subiequentes, & tintinabulorum , quibus equorum phalexae ob- sipantur, concentu plebem ad fenestras, atquc januas V cauti circentia vcterum ludicra nonnihil imitati, Tunc ua
167쪽
Patil, oro fi orche Ira Muia. etiam sessivis plerisque diebus, juventus illustris apparatu hiistrionico personata,& peregrino vestitu spectabilis per
urbem equitare,& ante Palatium decursionibus ludos Trojanos essingere, hastarum concursit inter se certantes. In quibus ludis veluti unum ex principibus juventutis se imbenter Carulus repraesentabat. Ad quotidianam ipsius vitam, ac victum pertinent etiam animi & corporis exercitia ordinaria: Primuum igitur de studiis ejus literariis dice dum erit, quibus animus instruitur &ad virtutem erigitur. Ab aetate prima velut antea diximus) artes ipse ingenuas, ac studia liberalia exercuit cupide multa memoriter discenS. Nam horas exercitio literario addictas, etiam in aula Caesaris degens, donec ad iter Italicum accingeretur, diligentissime semper observavit: nisi quae Principum, nempe Caesaris, aut Archi ducum filiorum prosectioncs aut venationes impedirent. Nam mane a septima ad nonam fere horam: a meridie autem ab hora prima ad tertiam usque l1teris peram dabat,vel interpretando ex tempore, vel etiam transferendo Latinos auctores in usitatas huic saeculo, & scitu necestarias linguas, & rutilis alios non Romani ilitomatis libros d eris in linguam Latinam. Imprimis autem, ut generalem quandam omnis aevi his fortarum cognitionem obiter praelibaret, Paulli Orosii succinctum & elegantem ab orbe condito rerum ubique gestarum Latinum commentarium, quem vel ipse, vcl majores nostri Orchestram mundi nuncuparunt; co quod varii rerum humanarum casus, ac mutationes Imperiorum, bella, caedes, victoriae cladia in eo libro velut in Logeo gesticulationes, motus ac saltationes multiplices, Thymclici,scaenicive artifices exhibere solentὶ repraesententur,cum Pighio Corona legit,etiam horis extraor)inariis, locaq;di ssiciliora aliis verbis Latinis explicavit. Ex tempore quidem quod ad linguarum diversarum promptitudinem comparandam juvat, inici preta tqs est hicris diebusLatinorum Bibliorum parte Germanice, Homelias Hosmetiteri Germanicas Lui ne atque Ludovici Saxonis vitam Christi e lingua Latinatranslatam elegantcrEtrusce per Franciscum Sani inuin item expotuit Latine. Quadragcsinnalibus autem diebus, & mense Decembri ante Christi natalitia vernacula lingua interpraetabatur Stanis-lau Holii Confestionem Peuocovianam atqueite Georgu E- deii C
168쪽
den Casthismum, Uincentii Lirinensis Orationem adversus profanas religionis novationes. Profestis autem diebus aliis, AEneidos Virgilii libros duos priores vernacula lingua expositit,& memoriter recitavit. Vitas Plutarchi plures Gallice lectas Latine interpretatus est, & ejusdem libcllum de discrimine adulatoris bc amici, ex Erasmiana translati ne reddidit Gallice. Ciceronis ossicia Lai ine scripta Italice exposivit. Trani tulit autem non sine studio ac labore meditationis M. Ciceronis epitholas selectas plures in linguam Italicam : & rursius Jacobi Sadoleti, Petit Bembi, Pauli Manutii, aliorumque eruditione illustrium nosti i saeculi hominum facundas aliquot epistolas ex Italica l:ngua in Latia. nam. In stiper pomeridianis horis Plutarchi libellum et gantem de doctrina Principum ex Er:i lini translatione Latina in Gallicam linguam mutavit',& nitide pos ea descriptum ad patrem situm nrisit. Sic etiam e Gallica linqua traduxit iri Latinam Thcs iurum virilitum ex antiquis & optimis auctoribus Enchyndii torma collectum libellum, quem proposuerat ad fratrem 1 tum Joannem Guilhelmum mittere : sed postmodum Archidaci Ernesto Caelaris filio pG
tenti eum correcte descriptum & ornate compactum doncidedit, cum auctario huius epigrammatis: aYHiis Erneste Ataseis fies eaena magni a
ni quos Pagmaleonis opes ea asse malorum
THESAu Roscii Z suas manserat si tes quibus etsi
Ex eodem epigrammate celeberrimus ac ingeniosissimus musicus Philippus de Monte, Caesarei chori praescetus, ac Mus agartes in aede facia Palatina, quinque Vocum odcn ele-
cautem concinnavit: qua Principum convivia reacare tum H solebat.
169쪽
solebat. Haec sere Caruli,quandiu Viennae moram traxit, literaria fuere studia quotidiana : qui his exercitiis eloquentiam non solum Latinam, sed & cujuscunque idiomatis ac linguae meditabatur diligenter. Quamprimum itaque domo profectus peregrinari coeperat,de iaceps legatos, ac magistratus omnes excipiendo dimittendove fere semper me dilata, Sc composita est allocutus oratione: formulas dicendi ab initio, qua conveniebat lingua sicut ante dictum est uaesicribentibus Gimesco, & Pighio: qui applausu & laudimis ipsium excitare, si quando se probe & decore in dicendo oesiisset. Nec malo quidem hoc cosilio, uti videlicet quamprimum adsuescerct externorum Principum conversationi:& sermones screre cum singulis pro cujusq; conditione disceret. Ideoq; dc graviorum sermonum materias, ac capita breviter etiam scripto suggerebant: ne plus minusve loque retur, quam conveniret. In legendis auctoribus, & hytoriis nil aeque sectabatur, aut lubenti is a Pighio explicari audiebat, quam insignia heroum facta, quam praecepta, dc consillia publice aut privatim salubria; quam strata gemata rara& astuta. Quae ipse saepius postmodum memoria tepetere, suis atque etiam exteris narrare gaudebat: eaque via se monum occasioneS quaerere. Iam dicta quidem excrcitati Gnaliteraria dicendo mox ita invaluit, ut ad subita non facile deficeret extemporali facultate, si quid ex improviso di cendum esset. Ea fretus ipse sibi postmodu formulas dicta vit aliquoties, institutore sivum recognoscere,prius quam diceret, jussit. Epistolas autem suas ipse concipcre, & co m. ponere solitus est semper; nisi cum tempus propter alias occupationes deficeret: quas etiam ab institutore primum recognitas , & emendatas manu siua describebat, & complica
lac addita epigraphe, sigillabat ipse. In diplomati us, libellis & epistolis signandis,concedente patre, sigillo iamiliae avito usius est, cum trium provinciarum praecipuarum castidibus phaleratis gemma cassidonia exsculptis. Epistolarum vero suarum autographa servabat diligcnter, & ex ordine temporum dirigesat in suis nidulis: nec minus aliorum c pistolas, in quarum dorso mox diem, qua eas accepisset, annotabat: & diligentiam suam inde lubenter metiri solebat si magnum literarum fascem, quibus rescripssisset, sim guhmcntibus secluderet. Gcuus imbendi secutus est non tari
170쪽
triviale, quam temperatum, vitata styli barbarie. & reconditorum verborum assectatione: praeci amque curam duxit, sensum animi quam apertis: me exprimere verbis nudis , rectis dc venultis. Et cum Pighius illum adhortaretur ad majorem orationis copiam, splendorem, atque orna- 'tum : respondit, principem breviter aperteque loqui & lcri ν here debere. Exercitia & certamina quaevis honesta, ac 'ε krincipe digna capessere & discere nunquam detrectavit. 'Nam animi magnitudo Principe adulto digna in adole scente fuit i utinam corporis vires aeque respondistent. Ocit pq μ' namque proritis impatiens, Sc cupiebat laboribus, veluti
callo quodam, roborare corpus, ac munire valetudinem
si iam: quemadmodum veteres olim heroes ac principes quosque maximos aercalem, Cyrum reaena Periarum, Α- levandrum Magnum, Cn. Coriolanum , M. Camillum , dc M. Corvum : item Papirium Curserem, & P. Africanum fecisse intcllexerat. Itaque armorum, & equitandi pro aetate Armorum peritus admodum fiebat, magistros rei militaris, acinorum- es erustamque tractandorum, nobiles equises plures atque campiducto- doti dium. res peritissimos in aula Canaris assidua coiivertatione sibi adhibendo, quos omnes liberaliter etiam remuneravit. Sed
spiritus ad equestria exercitia nobiliores illi conciliavit imprimis ipsitis praefectus Gimmiciis, planeque ad Martium Guarener
& militarem animum excitavit. Is etenim veluti praeses, & -παμ .agonotheta semper aderat ejus campestribus exercitationibus,certaminaque moderabatur: ne quid praeter aetatem, vires,atque decorum tentaret. Ad has etiam lubenter Carulus admittebat aliquando plebejos, & ignotos: si torte of rcbantur industrii & periti. Nec visiis est humilit tem alia cujus sprevisse, a quo diicere quippiam potuit: non minus virtutis alienae, quam sitae dignitatis memor. Qiasmadmodum M. Valerio Corvo, scribit Livius, facile suis te in lu-
dis militaribus comiter vincere, &vinci vultu eodem: nec apsiam quenquam aspei nasse, parem qui se osse ret. Horas Hora es autem exercitandi corpus ordinarias habuit quotidie post erratano- pomeridiana studia teritam, dc quartam; & aliquoties no- nis.
nam post antemeridiana; Caesare, vel propter podagram, decumbente. Uel cum idem ob valetudinis imbecillitatem rusticaretur, & Carulus ossicii caussa ad aulam pergere non cogeretur. Tum plerumque vel equitando usque ad sudo-