Ad Carolum Emmanuelem Ferdinandum subalpinae Galliae principem Cortex peruvianusGiovanni Bernardo Vigo

21쪽

η CORTEX PERU VI AN Us Quae tulit, ac nimbos, matris dum membra tegebat, Est generi facies pene omni fusca rubescit. Alter subflavus peregrino ex littore nobis Mittitur, atque refert, Vel, amygdala sicca colore, Quamvis pallidior, vel quae labuntur ab ulmis, Arentes hiemis primo sub tempore frondes. At par est pretium, par vis utrique .; nec ullum Sit potius, meliusque genus, medicisque magistris Laudandum magis. Hoc optet sibi quisque parari, Quum febris ingruerit, subeatque sub Ossa, levamen: Seligat hoc Chiron, vel qui mandata facessunt, Dum recreare student duris in rebus ab aestu Languentes saevo, trepidum post frigus, amicos,

Pallidaque amissum aevocare in membra vigorem.

Hoc sibi quisque paret prudens, servetque repostum. Cui sua cara salus, & quae matercula natis Pallet, agros urit quum sol vehementius, & quum Graminaque, floresque arent, ac prata dehiscunt. Hoc tu., cui merito fecere ingentia facta cui iis . 2 Cognom*ὶ Magno, Regum is clarissime quondam Francigenum Lodoix, quaeri multo aere jubebas, Quum te fama viri , quo non felicius ante

3 Anno x6 9 Robertus Tabor, vel Telbot Eques Anglus nova introducta Corticis exhibendi ratione .... Κinae-Κinae usum sub Ania orat remessii nomine, vulgo te remeti Anglois, in Gallia Iesuscitavit . - .

22쪽

CARMEN. Ingenitas Libro vires tentaverat alter,

Mirificae suasit, diaeque probare medelae, Ac revocare usum non longo ex tempore lapsum; Quumque tuo jussu febris solamen anhelae Hinc petere in ,castris cuncti tua signa sequentes Coepere δ hinc populi sponte; eventusque secundi Stulta refragantum ' damnarunt omnia dicta. Nec, quae tot meritis tibi tantum cuncta fatetur Se debere, parum hoc uno tua Gallia debet. Nec solum indicio color est. Sapor asper in ore Certius est fgnum , quemque Indica aromata reddunt Humenti servata diu si forte oleastro Mucuerint, commistus odor. Quin dentibus ipsis Noscere, si attendas, poteris ; tibi namque friari

Summa autem cura remedium, illivique praeparandi raIimem oeeulta. bat, ita ut Prtasse adhue ignorum lateret, nisi Ludovicus Magnus populorum saluti semper consulens , felicissimo eius experimentorum sue. cessis permotus largam auctori mercedem rependendo Corticis Peruviani exhibendi rationem omnibus notam fecisset, jussissetque, ut Cortex ille undique conquiveretur,.& ut exercituum nolacomiis, totumque per Regnum distribueretur, mandavisset. Sic optimi illius Principis diligenistia. atque providentia praestantissimi illius remedii dotes omnibus inno. uerunt. Gae ro de materia medica parte a. de Vegetabιlibus exoticis ait. 6 ex Gallico sermone in Latinum conversus Venet.

Ella la Chinachina incontro grandissime opposiZioni da priuincipio. Chimet, e Plem pio si distinsero serivendole contio, citam . V. Grai Therapeuticen lib. I cap. a & 3,

Quibus dignosti

23쪽

s CORTEX PER UVIANUS Sit facile, atque teri morsu genus omne minutim. Praeterea hoc etiam, si vera est fama, patebit Insita vis, signo. Vitreum cratera rubenti, Quem pedibus modo pressa dedit tenera uva, liquore Sume manu plenum: triti tum Corticis intus

Conjice, quod summis picta de pixide possis

Corripuisse semel digitis binisve, tribusve rIamque statim crassas penitus subsidere musti

Ferventis partes Peruano a munere, praestans Si sit, depressas cernes, subitoque Colorem Mutari, purumque vitro splendescere vinum. Nec minus occultam sic vim explorare licebit. εPostquam rite cavo domitum contriveris aere, Iverit & multus tenuatus pulvis ad auras, Imum quod cyathi Vitrum tegat Omne, Vel aurum,

Cortice de trito immittas , dein praecipe aceto Vitigeno aspero, quo non mordacius ullum Esse queat: lentoque prius fervescere motu Mirificum Librum hinc cernes, subitoque tumultu Misceri partes: acidum mox pulvere totum Sentiet immisto absorptum, qui admoverit ori, Experiens, Calicem, immutatumque liquorem.

3 V. Thomae campaiIIa Adamam cant. 21 str. 6 Ibid. str. ria. Quae autem fides hisce experimentis adhibenda sit, ipse videIlI.

24쪽

C A R M E N. 7Fert utrumque genus silva una eademque, tepentes Quae ventos spectat, Boreae nec frigora sentit. Atque hinc arboribus, toto qui corpore se se, qΕ terra saliens, atque a radicibus imis, Diffundit, succus melior, melioraque dona Sussiciunt ipsae exutae labentibus annis.

At, qui de plantis, gelidus quas adspicit axis,

Carpitur, & nudos maturo tempore passim τMM. Corbibus exceptus truncos, ramosque relinquit,

Longe est deterior, licet idem nomine, Cortex. Hunc tu igitur visu, nam plurimus ipse probato, Cassaei ut fabulae vulgares littore Eoo

Missis, fraude virum miscetur, noscere discas. νΗaee tibi signa color lustranti singula, ut aequum, Haud dubitanda dabit. Qua parte Erimantidos ursae ',' Pertulit adspectum, Ventosque, ac frigora sensit, Albe it se er, & maculis interlitus atris, Exiguis, rarisque tamen; quaque arbori adhaesit Laevior, & latice immaduit per cuncta fluenti

ν V. Badam in Anassas Corticis Persiv. lib. a cap. s. & Cardunalis Datago epistolam ad ipsum Badum datam Romae IV non. octob. 26ss. & chiamo. qui praeter cetera haec habet: la huona Scorta e molis staria. ed e assai dissicile ad aversi per Ia ques ragione coaun poco delia buona, e fina. che ogni anno si manda a Panam a. peruasportaxe in Europa, grande quantita della pessiore e stam scha

25쪽

8 CORTEX PERU VI ANUS Stirpibus ex imis Tauri sub sidere , amomo Concolor est: duplexque genus numeratur. Eamdem Hic formam praefert, ac cui vis munere Divum est Indita praecellens, annisque, usuque probata, Atque colore uno visus distinguitur. Istum Rejicias memor: admonuit non futilis auctor. Tenuior est alius, penitusque ubi deficit humor Sole sub ardenti siccatum, protinus ultro Involvit se se, & velut arida cinnama crispat: 'Atque hinc Hispani dixerunt nomine crispum. Non adeo hic vitis: quin & certare putatur Egregio a multis nostro procul aXe remotis. Est, cui praeterea penitus liber albet, & albo Est factum nomen. Nullis hic ushus aptus Fertur, ubi ad solem, Boreaeve ad flamina tandem Duruit in tumulo eXpansus, Vel rupe sub alta.

At modo decerptus, Vena quum manat ab omni, Qui totum adscendens truncum perlabitur, humor,

Non minus est morbis pollendis utilis , ac qui Felici in silva, & ramis felicibus haesit.

η La pictola Morga, che Parrieela, e increspa, come Ie Meaehettine di eannella, e che in Inghilterra e molio apprehZata. perches erede, che la diano i rami deli'albero . e che pero sia pist emcaeenella cura delle labbri, e solamente la Scoreta delle piante giovani, laquale essendo assai tot illa, s arriccia facilmeme in tale maniera. Chiamb. ib.

Durior Diqitigod by Corale

26쪽

Durior hic autem longe est, multoque laboroe Deripitur truncis ferro, & mage crassus, & asper. Nec non dii similes tractu sunt plantae in eodem. Hoc quae vestitur majori stipite ad auras ba eiipitur. Attollit se se, frondesque limillima lauro Brachia protendit lare: minus ardua tollunt Culmina, quae coni speciem, nulla arte magistra,

Pene omnes referunt, reliquae; nec caudice ab imo

Enodes, teretesque ullum fastigia ad usque

Diffundunt ramum: truncos complectitur omnes

Uina Viri, prunique putes oblonga virere Per ramos folia: e foliis in vertice summo Altius. attollunt se se per mutua nexi Multiplices flores, varioque colore nitescunt. Caerulei primum, donec pandantur, & omnem Prodiderint formam expliciti, insignemque decorem, , Fronde super viridi surgunt; mox protinus Ostronsul gent intus, circumque in margine pallent: Seminaque , his lapsis, erumpunt ordine certo' Quest' albero e alto, e ii suo troneo pio grosso, ehe la costia trun uomo, che dalla radice in Q va sem pre impicciolendos. ma senZarami sin verso Ia sua cima, dove crescono regoIarmente, come se sonstro dirigetati, e lagitati con arte. Chiam, io V. in Commentariis regiae Scientiarum Academiae Parisiensis. quae hujusmodi de arboribus literis prodidit elatissimus eiusdem Academiae socius. De la condamine anno II 8.

27쪽

io CORTEX PERII IAN Us Per loculos digesta suos, divisaque septo, Qualia fert ulmus, peponum vel qualia Ventre Extrahit, in varios qui siccat providus usus, Sed magis exigua, & tereti accedentia avenae.

Nunc quibus in terris Phoebo gratissima planta, Gan perim indigenae patrio sermone vocarunt RExuviisque potens frondescat; quique legendi Corticis inductus jam longo ex tempore passi in Sit modus expediam. Saltus juvat ire per altos, Et nemora , & fontes lustrare, amnesque , lacusque Trans magnum Oceanum, priscisque incognita sectis, Fronde comas cinctum felici ex arbore carpta, Cuncta per ora virum celebris miracula Libri Diis ferre auspicibus. Jacet Austri e nomine dictisti Praeter Corticem sunt, qui dicant inesst eamdem vim sugandis febribus semini arboris illius, quod semen patrio sermone, seu Hispano dicunt, Pipit4s de Quina , estque simile, ajunt, femini cucurbitae. Baestis lib. I cap. I. ra Sunt qui Gannveride vocant; sunt qui chinanepide; sunt qui Guananepide. Alii dicunt Guananegide. Hispanis dicitur Patis des Calenturas ; hoc est Lignum sebrium. Badus lib. I cap. 3. Ab ipso Bado, aliisque medicis non paucis, ob excellentem Corticis vim. ad pellendos morbos praesentissimam Arbor vitae multis in locis vocatur. V. Ge r. initio art. ante cit.

28쪽

CARMEN. II

Fluctibus aequoreis juncta, & tibi, maxime Musa, Irrigua, extremis Americae in finibus auri Divitis ora ferax, proavisque haud cognita nostris. . Nunc ditione premunt Hispani, & nomine dicunt Antiquo Peruam. Silvis ibi plurimae in altis

Cortice mirando celebres, non fructibus, ultro Proveniunt plantae. At nullae potiora fugandis Munera sussiciunt morbis, citiusque levamen Exuviis praebent, quam, quas capita ardua caelo,

Tollentes Andes, magni discrimina Regni, Undique progignunt, & quas frondescere Loxa

Ipsa suis cernit non longe a moenibus altis, Atque diu exutas bruma penetrabili aduri. Hos ergo in montes, ubi primum arbulla cicadis εra Fluvius ingens Americae meridionalis, vulgo Rio malignon. oritur ex lacu minea cha inci iniit. pals a Lima in Boream: atque in ortum tendens maximam Peruviae partem irrigat. Ex Ferrarii Lexico Geograph. t 4 Foliis virescit, floribusque vernat eximie; nulli tamen, quod mireris, ei fructu inlunt. Badus lib. x cap. I ex epistola Italica M. S. M. Antonii Bolli mercatoris Gen. rs Andes, Gallis Ies Andes ; Hispanis Cordillera de Ios Andes . &Merra Novada, montes Americae meridionalis aliissint . . . in longitudinem mille sere Leucarum extensi. Ex Ferrario ut sup. 36 La sagione , per tagitare la Scoreta, e in agosto, ehe e ii solo tempo secco nella regione. Quei, che Ia lagitano, sono Indiani provve-duit elucuno di un gran coitello, e di un sacco. Miamb.

Quo tempore

decorticemur.

29쪽

Quomodo. MLbtentur.

ix CORTEX PER UVIA N U s Sole sub ardenti incipiunt strepere omnia circum, Et furere icarium sidus, caeloque micare, Plurima se pubes aptum nam tempus ab imis Vallibus, & celso clivorum culmine confert Ferro succincta, & truncos deglubere certans. Protinus ad solem, congesto caespite, apricum

Quisque sibi, sociisque suis magalia parva

Exstruit, aut saxis molitur tegmina in ipsis, Quo se se referant sub noctem, Sc lecta teportent, Quum vis ingruerit nimborum sorte propinquo Aequore se tollens 4 populatae munera silvae. Nec non vimineas, & tecti ante ostia, & intus

InteXunt crates, tabulataque rustica adornant

Solliciti, lucesque orant, noctesque serenas. Mox se se diae laeti nemora alta petentes Accingunt praedae, & peras COrbesque Coronant. Primo imus caudex, nitida resonante securi, Exuitur, siccique patens os mergite pendet, Ilicis aut ramo vicinae. Mox ubi, raptis Excuviis, albet trunci pars ima, supremum Nititur ad culmen sensim populator acerbus.1 Quando hanno scortecciata la planta, it pio alto, a cile possarigiungere, attaccano de' corii bastoni con vinctii ali'alheio in comode distange, come i gradini d'una icata. e cosa montano a recidere la Scoietasin sulla cima. chiamb.

30쪽

Nec tabulas, scalasve adhibet: circum ipse recidit Sedulus haud paucos solido de robore vectes, Viminibusque duos ipso de stipite utrinque Aeque protentos, qua jam populatus, & albet, Connitens pedibus, nectit, solidatque premendo,

Quattuor ut circum binas non amplius ulnas Se Capita extendant, corpusque prementis, & una Sustineant lectam, caelestia munera, praedam.

His actis, aliasque sudes, dc vimina nexis Imponit sudibus, scandensque opus ordine eodem Inde novum struit, & spatiis discriminat aequis. Sic , ubi defixus validis altissimus alnis Est malus, tollitque ingens se mole Carinae Navali in magno ferro firmatus, & aere Vim Boreae eontra, Caurosque, Notosque furentes, Si funes aptare paret Palinurus, & omnem. Velorum ornatum, & carchesia vertice summo,

Non subito ad pini socia cum pube cacumen Νititur, ut nectat, mirus quae postulat usus. Ord1ne multiplici trochleas, variosque rudentes; At prius ilignis, textisve e vimine scalis Insistens imam circum multa, arte magistra. Molitur partem, vigilique. acrique labore Exercet socios, atque hinc supera ardua scandit.

Verum ubi frondosum spoliis jam laetus opimis