장음표시 사용
1쪽
Operum Philosophico λ' a F. Toleta editorum Elenchm.
Introductio in Dialecticam. In Aristotelis Logicam In libros octo Physticorum eius dem In libros dii os eiusdem dc Generatione S Corruptione In libros tres de Anima eiusdem
2쪽
goga Graeci appellant, cum in ιi sciplinis omnibus er artibus,amice Lesior, Gilissimas esse constat, itim vero in ea qna ab A. ristotele tradita est, diserendi doctrina ira certum est,ut confirmatione inuigere non videatur: nam etsi vire uitisimus omnes eius arsis partes accurari ι-
me sit persiculus, ac Elicissime absiluerat, uniuersim tamen quod negari non potest ) ita obscure plerunque multa ab eo dicuntur, ut nisi ab θs,qui rem velut in summa iam perceperint, facile intelligi non possint. Itaque
in Omnibus Academtis, quas nouimus toto orbe celebratissimas,is mos iam inde ab initio inoleuit,ut Phil phiat 'rsores,ant quam Aristotelis libros explicandos tyronibus aggrediantur, s totius Diale Elmae rudia quaedam elementa paucis, quantum natura rei patitur,2 apertis praeceptionibus com rehensi proponant, quo neque ignari omnino harum rertim ad Aristotelis lectιonem accedant, neque rursus diutius aequo in his retineantur,quae sunt ex ipse plenius postea percepturi. Luam quidem consuetudineηυ , nθι experientia certissima rerum magistra compertum β set optimam esse or utilissimam, nunquam ta- diu, tanto omniam doctorMm constensii,tam requentes, ac nobiles Academιae resinuissent. 2uod si nostrum hic iudicium etiam Er exemplum aliquid valet,expertus sum ct Romae hoc anno,er alibi alias, cum haec eadem pre teremur, magnam ex ea re utilitatem ad auditores per .a 1 uenisses
3쪽
venisse , quod morem hunc sicuti essemus. Neque veroidi audiendi sῖnt, quihaec Sophistarum esse commenta irmant, quae Introductionibus huiusinodi contineri ylent: nam ut de caeteris nunc taceam, quae Funt si viris doritissimis non paucae conscriptae in hac certe nostra dedimus operam diligenter, ut nihil nisi ex optimis qnibusque audioribus Graecis , Latinis, Gr rubibus proferremus, qualci sunt inter si cos quidem εAmmonius, Pomhyrius , Alexander, Theophrasius, Magentinus, Psidus inter Latinos autem Boetius,Tnomad , Albertus Magnim, Aegidius, ct alu plerique: inter Arabes vero Auerroes, Algadeles, Avicenna. Qua in re si quid
ieo laudi, ct tibi commodo esse ve- i . i
4쪽
IN DIALECTICAMAR Is TOTELIS, LIBERI.
De nomine Dialectitae. CAP. I. I A LEc Ti c A viam ostendit, & methodii traialit, qua occulta manifestare, consula discernere, errores repellere,veritatesque confirmare possimus propterea ante omnem alia scientiam addiscenda est : ipsa enim est ianua, qua aperta omnes aperiuntur,& qua clausa omnes clauduntur: cuius adaequatum obiectum est argumentatio,
quae ex simplicibus dictionibus fgnificativis, quas Terminos vocant, prim A componitur : a quibus prius nobis esset incipiendum, cum simplicia priora sint, nisi aliunde initium capere studentium utilitas praemoneret, quibus conducibi, lius multo suturum existimam ut , si ante, quae ad ipsam Dialecticam ,eiusq; instrumenta peltinent, breui compendio tenuerint, ut quid Dia ectica sit, prae aliis omnibus percipientes, modun q; dividendi, definiendi, δή argumentandi edocti, promptiores fiant,faciliusq; per reliqua procedant Cum igitur praeceptum Aristotelis sit, ut alicuius rei cognitionem indagantes, quid nomen significet, praecognoscant: nominum enim significatione ignotata , ad rerum contemplationem ascendi non potest: nos autem ut breuem quandam Introductionem ad Dialecticam Arist. paremus, quid nomen Dialecticae sibi velit, exponamus oportet. Dialectica Graece idem est , t Latine disputatrix, vel dissertrix, quasi ars quae disputare, & disserere doceata quam Stoici partem Logicae esse existimabant, duas Loeticae facientes partes, alteram inueniendi
5쪽
argumenta,&rationes, quibus ver uim a salso discernitur, alteram de inuentis iudicandi; illam Topicam , hanc Dialecticam vocabant. Dialecticorum tamen communis usus iam nomen Dialecticae utrique parxi commune fecit: imo Logicae nomen a Dialecticae nomine non discernunt , p
serrain cum apud Aci sto. talis distinctio Dialecticae 6c Logicae non inueniatur. At Log ca a λογχ- dicitur, quod Latine idem quod sermo vel ratio est , quasi scientia sermocinalis,
vel rationalis , id cst , quae versatur circa rationes ,& sermonem. Vocamus aut in rationes, discursus intellectus, quibus verum, vel falsum inquirimus: unde Logicae nomen latius patet, si eius etymologia inspiciatur, quam Dialecticae, cum Logica etiam Grammaticam , & Rhetoricam , quae de sermone sunt, complectatur: qua parte vero idem quod rationalis est, Dialecticae conueniat ,& aliqua ex parte Rhetoricae, quς etiam ratione utitur: proinde latissime sumpta Giam maticam, Rhetoricam & Dialecticam comprehendit. Quod
quamuis velum est, communiter tamen iam cst receptum,
Ut quoties de Logica sermo fit, idem quod per Dialecticam intelligatur, praesertim apud Dialecticos: vocabula enim peculiariter secundum subiectam materiam accipienda
rationes nostrc, quas per naturam non ita facile & perfecte praestare poteramus, absolutae& exactae reddantur, quod in omnibus repe me est : homo enim potest scribere, pingere, luctari, texere,sed id irri persecte,& non site errorerat si artem squid. teneat, expeditius, & certius illa Omnia exequetur: unde ais rectu quicquam faciendi, aut cognoscedi dicitur prompti tu- do: ex quo factu est, ut cum multae in nobis sint operationes, atq; inter se diuersae quas recte exercere no poteramus, plures ad hoc inuentae sint artes. Sunt autem in comuni tres Operationes: quaedam exteriores, quae circa aliqua materiam extra nos versentur. ut pingere, texere, agros colere Sunt aliqoperationes exteriores, quae tamen non in aliquam extra nos
transeunt materia, sicut loqui, sermocinari, dicere. Sunt aliae in tertio genere interiores, sicut contemplari rerum naturas,c5siderare, veru coetu oscere. Ad tres bas operationes optim Eexercendas multae sunt adinuctae artes. Ad operationes exteriores
6쪽
riotes primi generis,sunt omnes illae artes, quae Mechanicae laicuntur, ut nemoraria, militaris, nautica,fabrilis. Ad opera -- ς 'tiones secudi generis sunt artes, quae Sermocinales dicuntur, sermestina Grammatica icilicet . quae recte & congrue voces connectere t docet. Rhetorica, quae elegante, ac suis numeris absoluta reddit orationem. Ad operationes vero Ierti j generis,quaeda ars Dialictisa ad inuenta est,quae methodum traderet,& viam sterneres,qua luteutiri ad persectam terum cotemplationem. & cognitionem venire pol semus:& haec Dialectica est.Vnde sicut artes Mechanicas recte fac icdi,&operandi artes,Grammatica congrue loquendi, Rhetorici recte dicendi, ita Diale cticam recte intelligendi iure artem dixeris: non quod per Dialectica res i psas sciamus, aut coguoscamus hoc namque aliarum munus est scientiarumi sed quod Dialectica modum, x methodum prς
beat,quibus rectam rerum contemplationem consequamur, propter quod instrumentum, & organu st: ctiarum & modus sciendi dicitur. Quod si Dialectica etiam circa sermone ver- Dialactica satur, id non est per se, nisi quatenus per sermonem operatio 2'' nes intellectus manifestatur mec hoc etia pacto circa quecunque sermonem versatur, sed circa eum solum,quo aliquid pia .re, vel falso dicitur De reliquis vero, quae ad Dialectica vertinent, dicamus oportet. Experientia enim constat,& Arisi . . Politi c. . docet artes habere aliquam materiantici rea qua in operenturi ars enim textoria circa filii, lignaria circa lignum, militaris circa arma versatur. Est et in cuique arti suus linis Mollicium, quorsi nihil Dialecticae deest. Pio quo aduerte primo,quod Materia in aliqua arte duplex est; qu da propinqua, M teri ac proxima, circa qua talis ars versatur, ut ligna materia sunt μ' - - artis lignariae fabrilis serru, quia circa h c tales aites versan- ρ ε tur: altera materia est rei nota,quam ars quidem preti apponit,
non tamen circa eam primo vertatur,quo pacto arbores materia lignariae artis, remota tamen, ferru militaris . lana textoriae dicti tui: quia sine his materiae proximae no costat. Adverte etiam praeter haec in Gramatica, Rhetorica, & Dialectica duplicem esse materiam altera propinquam, ut in Grammatica sunt voces ad congruam connexione aptae, in Rhetorica sermo ornatus,& elegas in Dialectica vero operationes intellectus, vel sermo qui tales operationes man instat: altera aute viat a remota quae in his tribus artibus eade est, nempe res omnes, M. cum discrimine tamen. Grammaticus enim circa res omnes versatur,de eis congrue loquedo, Rhetoricus ornate dicedo,
Dialecticus viam ostendens, qua vere cognoscantur , & inde ero
7쪽
vero sermone exprimantur , propterea hae artes communes dicuntur. Ex his apparet finis,& officium Dialectici: finis enim eius est methodum ostendere, qua res vere dignosci, dc secerni queant: Oiscium autem ea ministrare quibus talis cognitio obtineaturi id autem fit diuidendo, definiendo, & argumentando: ossicium ergo ipsius definire, diuidere,& argu mentari est. Instrumenta, quae modi sciendi dicuntur, sunt definitio, diuisio.& argim entatio: de quorum singulis introductorio modo nonnulla dicemus. Et primum de definitione. Ouid Definiti quotus te se.
C A P. III. CIRc A definitionem quatuor nobis breuiter consideranda sunt Ptimum, quid sit definitio. Secudum, quo tu plexst. Tertium,quae sint leges bonae definitionis. Quartum, qui modi argum clandi,& loquer di per definitione Circa primu
aduerte, Arist. i.Top. c. 4 id quod nos dc sinitionem vocamus, terminii, vocare, transatione su Rapta a termino, & limite, quo agri,vel areae circunscribuntur: ut enim totum quod illius est areae,intra talena terminum continetur, nec quicqua areae est
extra terminum, nec aliud, quod non sit areae, est intra: ita illa Oratio, quae omnes palles, quae sunt in natura rei, ita explicat ut nihil deficiat, vel re ludet,dicitur terminus. Nos vocamus definitionem quas undiq; circunscribente rei natura. Est au- te definitio iuxta Ari. 1. Post. c.ao. oratio ipsum quod quid est significans ac si dixisset,est oratio, quae natura alicuius manifestat. In qua definitione duae sunt particulae cos derandae. Altera est,quod si oratio, id est, a gregatio quaeda multaru vocum & notronum: cum enim naturae rerum quae definiuntur, habeant plures partes, necesse est pluribus manifestentur vocibus, unde unas,la vox no est definitio Altera particula est, natura alicuius significans Hoc ponitur ad excludendas Orationes multas, quae definitiones no sunt, quia alicuius natura non manifestant: ex qi o fit ut ista sit definitio, animal rationale,est enim oratio,& hominis naturam explinat: at, homo est doctus,oratio quidem est, definitio vero minime, nullius enim naturam exprimit Contra hoc, unum posset argumentum opponi huiusmodi: Vna vox sola potest significare tota natu ain rei: go definitio non est oratio. Antecedens probatur , Ista vox homo significat totum hominem, & integram ipsus naturam: ergo una vox totam rem explicat Ad hoe
respondetur dupliciter aliquam rem voce significari, & ma
8쪽
. PRIMUS. 9nifestari posse, uno modo distincte,altero modo co .Hoc
exemplo poterit intelligi Videre quandoque sol lumus imaginem aliquam confuse,cum totam si in ut conspicimus, nec magis visus ad unam quam ad aliam partem inclinatur: videmus otiam eandem distincte, cum ad singulas partes oculos conuertimus vel minimam quamque lineam inspicientes, quod etiam intellectu cotem plantes aliquando facimus, ita res rigit sicatur una quidem voce consus e tamen quia peccam tota simul repraesentatur: at vero pluribus vocibus eadε
res singulis singulas eius parte significantibus distincte significatur Modo respondetur, Desinitionem debete significarerem totam non confuse, sed distin fid, propterea debere
esse orationemrex quo sequitur, nomen alicuius rei,& defini- tionem eiusdem idem seni sicare, sed non modo eode,sed alterum distincte, alterii confuse: homo enim, & animal rat. - d .ran nate eandem rem exprimini, sed vox, homo,confuse defini- De D. tio vero animal rationale, disti octe. Cum igitur definitio ali-2 ' - - cuius natura explicet, si ut prima diuisione diuidatur iuxta diuisionem eius cuius natura explicari quod duplex potest ense, alterum, vox aliqua significativa, alterii, res aliqua, ut enim res ipse tuas habent proprias naturas, ita etia & nomina suas sortititur naturas,quet a significatione sum utur: ut se ut homo est homo per anima,& corpus,ita & nonae nonae est, quia ex voce&significatione coponitur. Possiit ergo & res,& nomina definiri: unde exurgit duplex d finitio. altera quq dicitur nominis, altera quς dicitur rei D. ii :i itio nominis, quς Interpretatio.& Etymologia aliquando dicitur,cst oratio nominis significatione expones. Hic aute vocamus nomen quacunque
dictione significatiua ut magnanimus est, qui magnu habet 'animum, infinitu quod non habet fine, vacuit est quod casei. corpore Argumento auiem est, iis definitionibus sola nomina, n5 res definiri, quod aliquado eotingat similia nomina fictiliu quid significare. Multiplex quide huiusmodi definitio
assignatur. sed quia Grammatica est potius co sideratio talis,
praetermittitur. Definitio ver 5 rei est Oiatio rem aliquam explicans, ut animal rationale, quae hominis natura manifestat. aeuot' plex sit De nitio rei.
TR rtrx est definitio rei, qu .aedam essentialis, quaedam m. ' is causalis quaedam descriptiua, seu accidetaria Essentialis miratum definitio,est oratio genus & differentia alicuius rei contines. Vocatur autem genus id, quod naturae definiti ita competit,
9쪽
io LIBER, i simul etia de aliis praeficetui: ut in hac hominis definitio
ne,animal ration tale, animal genus est,quia cit de natura hominis sit,etia de equo, capra,& aliis multis prςdicatur. Est au' te disterentia,id quod cum do natura etiam definiti sit c u genere i unci ii ipsum de termittat. & coarctat, ut pio iolare definita sumatur, licui se habet in illa cade definitione rationale: est enim in ipsa hominis natura , de coarctat genus animal vino equii, nec aliua Pr ter homine dicat. Huiusmodi definitio dicitur Lilentialis,quia naturam rei per ea quς illi essentialia sunt manifesta Vide enim natura, Se eisentia sunt, nec exactio- rc modo peta, Lotu declaratione, suo enim loco diligentius ista cosidera da sunt. Definitio Causa iis, est oratio rei proprias
causas manifestans. Causarum aut e numerus quadruplex est:
tu da causa est materialis, eanc pe,ex qua aliquid fit, ut ligna,& lapides, materia sunt domus, aes statuae, corpus humanu ipsi is hominis:altera est forma, ea scilicet, per quam res est , Squae simul cu materiare totam abso uit, ut anima rationalis hominis est forma & figura statuae: tertia est efficiens, aqua aliud producitur, vi sol tu me pio ducit, ipsus est eis ciens causa,& ignis caloris,& sutor calcen quarta est causa finalis, gratia cuius, seu propter qua aliquid fit, ut beatitudo causa eii finalis hominis, ad beatitudinem enim creatus est,& ianitas ei finis potionis amar Ex his igitur causis,aut singulis aut pluribus aut omnibus De finitiones Causales fiunt. 1 ut aut c,quae per materia dantur, v t domus est ex lapidibus, lignis, terra, reliqui'; partib' costructa: et libu est potus ex aqua, hordeo,& lupulo cosectus. Sub hoc definitionis genere coprehcdui tur definitiones quibus res artificiatae per ea ex quibus fiunt,
definiuntur. Cop. et eduntur ecia definitiones,quae partes rei continent, ut mundus est ex cCelo, tetraque,& ex naturis quae
intra hςc includKntur, costitutio: corpus humania est quod exerceto capite, pectore, manibus, vetre, pedibusq; costat, quas alij vocat partitiones. C5prehcdsitur etiam definit: ones accident tu,qiri ' per subiecta ipsoru assignatur,ut risibilitas est aptitudo bominis ad ridedu, tuine est actus diapbani. Secudum genus Causa liu definitionii est per formam, ut homo est animal cx rationali anima constas: ad quod genus illet definitiones redii cu tur,quib' cocreta per abstracta definimus, ut albuest quod albedine assicitur. Tertiu genus est per efficiete ea sim, ut dies est latio solis supra terra. Eclipsis est interpositio terre inter sole,& luna,tonitruum est extinctio ignis in nube. Possumus etia his uti in obliquo dicetes, nox est priuatio im
10쪽
PRIMUS. Irminis prouenien 3 ex latione solis sub terra. Quartu genus est per finale causam, , t homo est aiat ad sum mi boni perceptione dest matu, sociaus est tegumetum ad in como ditates extrin secas propulsu das. Possum etia definitiones per plures causassi: Dul assignari. Ist i enim quatuor cori tinet causas, homo est animal ex rationali anima es corpore in aeternam beatitudi-Dem a Deo creatum haec autem duas, Eclipsis est priuatio luminis ex interpositione terrae: haec autem tres, homo animal est ex anima & corpore in beatitu uinem ordinatum. Hic autem unum aduerte. desinitiones eas,quae per materia & sormam assignantur, esse etiam ellentiales: materia enim S for- ma ad rei natura spectant, ipsamq; componunt . unded i pos
sunt essentiales. At quia simul etiam causae iei sunt, causales dicenturi distinctionis glatia solent aliqui eas essentiales Physicas nuncupare, reliquas vero, tuae genere,& disserentia constant,ellentiales Metaphysicas.Tettia definitio est accidentv ria, quae non quid res, sed potius qualis sit significat. Haec autem est oratio rem per sua accidentia mam se stans. Est autem duplex altera,qui per genus,& accidens proprium,quod
illi soli rei c5 uenit, allignatur, ut homo est animal risibile, terra est elementum grauulimum, ignis elementum leuissimum,dch c proprie dicitur descriptio Ad hanc definitionem reducuntur eae, quae dantur per este eius, ut iustitia est quae suum cuiq; tribuit, sol est autor diurn ς lucis, homo est animal, quod loqui potest. Altera definitio accidentaria est, quae datur per
accidentia comunia, quoru singula pluribus rebus insunt,s-mul tam e iuncta, nonnisi rei, quae delinitur, ut homo est animal bipes, implume, pulchrum, magni cerebri. Ad hoc definitionis genus aliquae Poetaru descriptiones reduci possent, sed ista viter is prosequi non praesentis speculationis est, ne
introductioni x limites extra modum diu agantes tra filiamus. De l gibiti bonae d-Ditionis, de modo argumentaudi, loquendi circa ipsam definitioncm.
C A P. V. MVι τ A qui de prscepta sunt ad bene defini edit obseruanda,qu diffuse 6.Top. Arist tradit ex quit,' tria omnibus definitionibus comunia in praesenti evplicanda eligimus. Pri- Pi itismu ig xur praeceptu, seu lex est, ut definitio elatior sit desiit in to: cum enim in soc sit inuenta definitio, ut re occulta manrsei ct,oportet ut notior sit ci illia i quod definitur: ut haec definitio animal a Deo creatu a .l beatitudinem, natura hominis magjs nranifestat, quam si unica exprimatur voce, nempe. homo