장음표시 사용
591쪽
SERIES DISSERTATIONUM CET. 581
593쪽
594쪽
584 NOMINA PROFESSORUM ET LECΤORUM.
595쪽
SPATII AC TEMP0RIS NOTI0NIBUS QUAM ACCURATISSIME DEFINIENDIS AD RIT AESTIMANDAM INFINITIM A SIGNIFICATI0NEM,
597쪽
VIR AMPLISSIMI CLARIMΙΗΙ - Ocn8SIMIlJUVENES ACADEMIAE CIVES ORNATISSIMI lAUDITORES HUMAMSSIMI EXOPTATISMΜΙl Interdum inmistoria comparari solent universi generis humani progressus cum singularis hominis vitae tempestatibus ut aliae gentes florem habuisse atque vigorem censeantur puerilam, aliae juvenilem, aliae deniquo virilem. Quae comparatio inprimis tum studia spectat, illis aetatibus propria, tum maxime interea humanitatis progressionem i). Quod si verum est de omnibus animi dotibus, id sane quoquo valet de cognoscendi facultate, quae sensu, intellectu, ratione gradatim perficitur'. Quod non ita intelligendum, ac si haec cognoscendi auxilia alterum homini post alterum inserantur; insunt profecto in animo suapte natura latentque
initio prorsua abscondita sed, ut vim suam exerceant, excitari debent, et vero excitantur, increscente corpore, per Varius gradus pro diversitate
auum enim duplex hominis si naturae ratio altera magis eo ore sive extema, altera magis spiritualis sive intema, ita tamen, ut arctissimum necessitudinis vinculum corpus inter et Mamiam intercedat, intem quoque humanae vitae progressio haud inmerito cum extema comparatur. Sollicet ab infimo vitae gradu singuli homine progrediuntur ad maiorem continuo eum eo oris, tum etiam animi maturitatem; et per varias illas aetates, ima eum corporeis quae exseriintur viribus, animi quoque vigor increscit, ingeniumque ita excolitur, ut in ejus faennalibus rutilores in dies majoresque progressus emantur. Homo indolem ingeniumque sua oonvenienter naturae pedetentim explicat: primum extem prorsus sensu, tum etiam intem peresset; deinde eo arat, iudieando diseemit, intelligit denique suae sibi are conseius rationis, diuus Midduam in observandia et diiudicandis rebus emaeiam expertus fuerat, hoc divino munere ad investigandum, quid verum, bonum pulorumque sit, iam studiosius ungitur, ideali modo in rerum causas et nexus naviter inquirens.
598쪽
588 n GREU VErerum cognoscendarum, quibus assiciantur. Itaque primum explicatur enaua, deinde intellectis, denique ratio ita tamen, ut, quo tempore in rebus cognoscendis adspectabilibus pueri solo sensu regi videantur, in eorum sensis ac verbis tam intelligentiae quam rationis vestigia deprehendantur Quo magis autem sensus est exercitus, eo magis intellectus perfici potest; et quo magis is excultus est, eo magis suam ratio exserit emcaciam. Sic igitur homo, licet in alio citius quam in alio cognoscendi acultas perficiatur, in cognoscendo pulcro vero et bono paulatim progreditur ab inseriori ad superiorem cognoscendi gradum, atque ita ortasse summum tandem humanae scientiae fastigium adtingiere poterit, quo tamen ultra progredi nefas. At vero satiscentibus corporis viribus mentis etiam acies hebescit, ac tandem descrepitus retro gradi videtur senex ad statum insantiae. Quod
ubi fit, nescio quo jure, inquiet aliquis, tanti venditemus illam humanitatis
progressionem. Summo, inquam, ure, si immortalem esse animum confidimus ). Νο enim, sicuti vem temporis gemmulae floribus, hi porro fructibus excipiuntur, prima cognoscendi momenta maturior aetate abrogantur, sed nova sis sensim majoraque adjunguntur, manetque animus in possessione bonorum, quae sensu primum, dein intellectu, denique rationis incaesa sibi acquisiverit. Fieri autem solet, ut res, quae solo Sensu percipi possunt, puerili animo quasi inpressae, aut rerum imagines adolescenti aetate potius phantasia quam intellectu formatae, quo magis antea mentem commovissent, eo diutius pro summa hominis cognitione, immo saepius per totam vitam pro solo veri insigni habeantur aut e contrario, ut,
qui in sublimi scientiae fastigio altiores sibi insormaverit notiones, nctius
3 Ne igitur nimis urgeatur vitae corporeae cum intem mentis vita comparatio, quippe quae ex parte valde claudicat: nam, ieet animus dilabentibus corporis viribus, quum in ejus inclusus sit compagibus, vim suam terrenis obstaculis impeditam haud amplius exserere possit, inde tamen minime sequitur ipsum etiam vetustate dilabi quin immo, quamquam novimus puerilis aetatis venustati fervorem adolescentiae, iuvenili porro vigori virilis aetatis firmitatem succedere ac tandem senectutem corporis vires debilitare, magnopere confidimus animum in hisce mutationibus salvum et incolumem perdurare atque in altera vita, cujus spe in praesenti ducimur, scientiae emolumentis, quorum per varias aetates explicanda et perficienda cognoscendi lacultate sibi copiam comparaverit, usque esturum, iisque continuo usurum ad suam assidue perficiendam naturam.
599쪽
sere momenti esse putet alias cognoscendi formas. Quod tantum abest avem, ut potius ex iis, quae ante homo sentiendi acumine atque indagandi diligentia sibi comparaverit, jam severioribus studiis indulgens magnam percipere possit utilitatem. Non mirum itaque saepe contingere, ut quis
ad extremam usque senectutem varia cognoscendi stadia, ante percursa. iterum iterumque vegeto pervagetur animo, persuasissimum habens, licet vires corporis dissolvantur, suam tamen mentem haud consenescere, sed in meliori vitae superioris statu per novas vias ad majorem continuo persectionis gradum adscensuram. Ρostquam igitur animus altius in cognoscendo progressus St, nequaquam suo privantur pretio sensuales quae dicuntur rerum perceptiones
Nam etsi provectiori aetate majorem intellectus, maximam ratio sibi vindicat auctoritatem, pro portione tamen sensu acquisitae rerum adspectabilium cognitiones magni quoque aestimandae sunt. Hinc sensu debita honoris sedes adsignetur haud procul ab iis, quas intellectus et ratio occupant. Eadem enim m6ns est, quae variis modis ac gradibus cognoscendi periculum faciat. In primo gradu sensus sere solus dominatur in ecundo ei praevalet intellectus in tertio denique rationis auctoritati et sensus subjicitur et intellectus Perficitur autem illa gradatio mediis cognoscendi adminiculis imaginandi facultate, memoria, reminiscentia, observandi studio, moribus, disciplinis, aliisque subsidiis, quae quo magis in aliquem cognoscendi cupidum vim exerceant, eo dissicilius erit indicatu, quemnum persectionis gradum in cognoscendo adtigerit.
Quibus etiam obditionibus quodammodo imputandum est, quod obiter modo dicebam), in dijudicandis cognoscendi generibus alios, qui sibi insuperiori graduciam versari videantur, alias cognoscendi vias non sollini, et merito quidem, pro inferioribus habere, sed immerito etiam ut obsoletas vilipendere aut alios e contrario, quum quae juvenili tempore quasi inculcatae ipsis fuerant rerum imagines praeoccupato animo repositae maneant, provectiori aetate, ne dicam vituperare, certe non agnoscere superiora cognoscendi momenta aut denique alios in adhibendis mentis viribus ad veritatem investigandam haud raro varias cognoscendi sormas confundere, adeo ut unam eandemque rem, quae non nisi uno modo aut sensu, aut intellectu, aut ratione, percipi possit, Variis modis aeque cognoscere Velint, Dj0jtjgod by
600쪽
590 C. nn GREU VEet inde vocabulis, quae in alio cognoscendi genere aliam habent significationem, ad res quasque explicandas, quarum dissimilis et diversa inter se
ratio est, in omni cognoscendi genere eodem sensu promiscue utantur.
Quo vitio si inprimis laborant, qui in inseriori loco positi atque o long
quo superiorem suspicientes, se tamen pinantur ad summum jam pervenisse scientiae fastigium i). Haec et id genus alia saepe mecum reputavi, cum fieri observassem, ut eodem serme sensu ad res prorsus dissimiles explicandas invita adhiberentur verba, quae pro rerum diversitate diversam quoquo haberent significationem Utimur prosecto tamquam terminis in omni disciplinarum genere iisdem et multis quidem vocabulis, quorum tamen ad res varias significandas varia debet esse significatio. Et, ne dicam de ceteris ), quam Varia et saepe ambigua est tum naturae, tum animi significatio. Habent quoque sua sata voces, et a pruna significatione per analogiam transferri solent ad res alias significandas; sed, nisi definiantur accuratius, tantum abest ut cognoscendo inserviant, ut veri scientiam potius a vertant mentemque confundant. In gravissimis autem solvendis hil ophiae quaestionibus omino vitanda est verborum ambiguitas quae cum in alio cognoscendi genere litor accipiantur, in causa sunt saepissime, ut inter se philosophi acerrime disputent, atque alios alii in errore versari contendant. In nulla re magis emitur ejusmodi consusio, quam in definitionibus naturae sive Mentiae divinae, quas variis modis periclitantur philosophi, quum notione comprehendere studeant animo obversantem Dei deam.
Quibus in isqvisitionibus ipsa adeo ideae significatio valde fluctuat. Huo autem inprimis spectat in si definitio quod ipsum vocabulum dubiam saepe habet 'agamque significationem; atque in ejus definienda notione
)inuo spectant universe ieeronis verba, paululum mutate: Multi primum ante tenentur opinionum commentis adstricti, quam, quo sensu quid veri sis insit, iudicare potuerunt: deinde infirmissimo tempore aetatis, aut obsecuti amico cuidam, aut una alicujus, quem primum audierimi, oratione capti, aut sola philosophi, in cuius scripta inciderunt, commoti auctoritate, de rebus ineognitis judieant, et, ad quamcunque disciplinam quasi tempestate delati, ad eam, tanquam ad saxum adhaerescunt.' Aead qua L novi. c. m.
V. gr. in rebus Physicis malaria alio sensu accipitur, alio in Logica formali stris aliter in eligione Christiana sumitur, et in Historia; mana seu potius enavinis inter in Ethien, quam in empirica vehologia doctrina do sentiendi sicultate. ceti