장음표시 사용
271쪽
perantia tribin partibus constat: citinentia,clemctia,modenia. hae quaesubsimplici honesto continentur.qua ut exse,ct propterse expetuntur. Qua uero ex js non serum contraria sunt,uerum etiam qua, cum uitiosa sint, uirtutis tamen aliquam Ineciem habent,ac uirtutem jsam mentiuntur,ut audacia,ut pertinacia,Iuperstitis,atque alia huiusimodi multa. --reram uero honestatis partem, quam iccirco coniunctam appellat, quia eum utilitate cuniungitur, in quatuorpartes distribuit,gloriam , dignitatem, amplituAnem,amicitiam ,quibus rebus duosunt quouissitatis ea--ita,incolumitas ciuium, cr fotentia. ad incolumitatem ea restruntur, qua aut in corpore riuitatis posita sunt, aut in extrartys rebus: ut agri . t portus,pecunia,classes, nauta,milito, secly,i geniualia. Fotentia QMsubjciuntur ea,qua potentem,ct incolumem ciuitatem reddere possunt. ut exornatio, amplitudoq, 'sius ciuitatis,pecuniae magnitudo, amicitiarum ,secietatumi multitudo . ex sfaciua, di cilias 'ectu consid ramtur. ait haec ad honestatem,utilitatemipertinere uidentur. Sequitur nec stas, ct assestio; qua cum hone late,st utilitate coniunguntur. necessitas aliasi lex,ctabserula,qua neque mutari, neque leniripotes, ut necesse en Caslinum in Annibalispotestatem uenire alia adiuncta,quaceptionem babu . ut necesse ea Casilensis sese dedere Annibali, nisi malint fame perire. quidem exceptio tribu modis consideratur,honestate,incolumitate , commoditate. Ectio autem est, sub qua res illa coli cantur, quae non eo a natura, sed ex temporum uicis udine, ex conmila considerantur. Contingit enim aliquando, visi , consiliai mutentur pro rerum,temporumi uarietate: ut non talia, qualia ante habιta
sunt, habenda uideantur. Haec sunt fere deliberativi generis loca: ex quiabus cicero argumenta adfluadendum, dissuadendum' promi posse exist mate quam aciliuσ, planiusi intessis, ac in promptu haberi, me-rias commendari posint, sequentemsiguram adscribendam putaui: qua omnia suo ordine loca demonstrabit.
272쪽
. Fiet, , Gratia, ura. Uinducatis, Obseruatitia, et eris-. onstitu- Factum,dine . Par, Aduatum.
Dissentia, Fortitudo. Patientia, Pιrseuerantia.
Continentia, Temperantia. Q Modestia,c Clementia. c Audacia, . Qua uirtutω ς Fertinacia, mentiuntur. Superstitio. Commodatas.
Ex re, ct perfnu consideratur. Nectio Q eat .recipit, qua considio , ct
s Nam utrius est animi habit u nasura modo raian consentaneus J bouirtutis definitis ab . Motesis, Platonisi definitione non dissentit quamuis ipsi aliquanto longiores xxistant.Cicero hac breui desinisione tantum uirtutii officium attigis uidetur. Aristoteles uero ct o ch modum obissio comple s rii. Sic enim uirtutem de t in a. Eth. Ἀπαρα ἡ-ευ ερις πνοαι- II ρετι aia
273쪽
ο lim . s s sui rationi consentaneus Dranchnat adagendum. H.ιbu intur parici quatuor, prudentiamJ ex honesto uirtuto proficisci ipse quoque Cicero in o se testatum reliquit: quarum sint hac quasi pila, aici, unde reliqin manant: prudentia , iustitia ,frtitudo, -- destia , Utrum u)o prudentia inter uirtutα morata locum habeat qui ambigunt,sisnt qui negent. Opromu morata uirtuiti synt habitus uoluntatis tillarum i finis est agere. prudentia uero cur inquit Arist. meib. habitus est intelliflus;eims sinis est intelligere ad agendum .sed non procul abest Ciceronissententia a sententia Aristotelis: indei uidetur omia dissensis: si a quem ad modum morabo uirtutα non Ant absque tacita gentia; ita prudentia non ea absque astione, aut certe parit aditionem.
Non tamen morata uirtutG,quatex us intelligunt,flint uirtut sediluat ' nus agunt. nec prudentia quatenus agit εἱtionci,prudentia est ,sed quatenus iudicat, ct intestini. atqui Cicero in partitisnibus orat.)uirtutα ita
distinguit, ut quas Uscientia, quasdam uero aritionibus cerni memorer. Sieeniri ait. Est ut is uis uirtutis duplex. aut enim mentia cernitur uirtus, aut astione. Nam qua prudentia, qua casti Vtas, quaquegrauismmo nominesapientia appellatur, haec scientia pollit una; qua uerῖ moderandis cupissitatibus, regendisi animi motibus laudatur, eius est munus in agendo: cui temperantia nomen ea. quam ob rem aecendum est, pru - dentiam .mementia, siue actione consideretur, mam parit actionem uirtutem esse . ex qua multa, qua cum adsiuasionem, dis asionemque, tumeriam ad laudinionem, uituperationemA faciunt, colliguntur. s Eius par te, magnificentia J aliter in partit. sortisudinem partitur. Uι enim duo capita facit ,frtitudinem, patientiam, quas magnitudini animi, quam
Graeci uocant,subiecit. in rebus autem, inquit, incommodis ea iti m duplex. Nam qua uenientibin magis obstat, fortitudo: qu quod iam adest, tolerat, or perstri, Patientia nominatur. quae autem haec unogenere complectitur, magnitudo animi dicitur. Sic unicuique uirtuti timum uitium reperieturJ colligit uitia quadam, qua uirtutes mentiuntur: H quibus i sim sere uerbis in partit . quoque mcminit.
A c de eo quidem senere honestatis, quod omni ex parte propter se petitur, satis dictum est. Nunc deco, in quo utilitas quoque adiungitur, quod tamen honestum vocamus , dicendum uidetur. Sunt igitur, multa, quae nos cum disnitate, tum quoque fructu suo ducunt ad se : suo in genere eli gloria, dignitas, amplitudo, amicitia . Gloria est frequens de aliquo fama cum laude. Dignitas alicuius honesta, & cultu,& honore,& uere- cundia
274쪽
In I I. de Inuentione comment. I 26
cundia digna auctoritas. Amplitudo, potentiae, aut maiestatis, aut aliquarum copiarum magna abundantia. Amicitia uolui tas erga aliquem rerum bonarum illius ipsius caussa, quem dilia git, cum eius pari uoluntate. Hic, quia de ciuilibus caussi quimur, Hictus ad amicitiam adiungimus, ut eorum quoque caussa petenda uideatur: ne forte qui nos de omni amicitia dicere existimant, reprehendere incipiant: quanquam sunt qui propter utilitatem modo petendam putant amicitiam , sunt qui
propter se solum, sunt qui propter se, & utilitatem: quorum
quid uerissime constituatur, alius Iocus erit consideranduS. Nunc hoc sic ad usum oratorium relinquatur,utranque Propter rem amicitiam esse expetendam. Amicitiarum autem ratio, quoniam partim sunt religionibus iunctae, partim non sunt; S quia partim ueteres sunt, partim nouae, partim ab illorum, partim ab nostro beneficio profectae, partim utiliores, partim minus utiles, ex caussarum dignitatibus, ex temporum opportunitam tibus, ex officiis, ex regionibus, ex uetustatibus habebitur. Vtilitas autem aut in corpore posita est, aut in extrariis rebus uarum tamen rerum multo maxima pars ad corporis commoum reuertitur, ut inrep. quaedam sunt, quae ut sic dicam)ad corpus pertinent ciuitatis, ut agri, portus, pecunia, classes, nautae, milites, Bcii: quibus rebus incolumitatem, ac libertatem retinent ciuitates. Alia uero, quae iam quiddam magis amplum, & minus necessarium conficiunt, ut urbis egregia exornatio , atque amplitudo, ut quaedam excellens pecuniae magnitudo , amicitiarum, ac fiscietatum multitudo. -ibus rebus no illud Qtum conficitur, ut saluae, & incolumes, uerum etiam ut amplae, atque potentes sint ciuitates. Quare utilitatis duae partes uidentur este incolumitas, & potentia. Incolumitas est latutis tuta, atque integra conseruatio. Potentia est ad sua consci uanda, & alterius obtinenda, idonearum rerum facultas: atque
in iis omnibus, quae ante dicta sunt, quid difficulter fieri,&quid facile fieri possit, oportet considerare. Facile fieri id dicimus , quod sine magno, aut sine ullo labore, sumptu, molestia, qua breuissimo tempore confici potest. Difficile autem fieri, quod quanquam laboris, sumptus, molestiae, longinquitatis indiget,
atque aut omneS, aut plurimas, aut maximas caussas habet difficultatis; tamen his susceptis difficultatibus compleri, atque ad exitum perduci potest. Quoniam ergo de honestate , & de utili-II a late
275쪽
tate diximus; nunc restat, ut de iis rebus, quas his attributas est edicebamus, necessitudine,&affectione perscribamus. Pi to igitur esse hanc necessitudinem, cui nulla ui resisti s test,quae . neque mutari , neque leniri potest. Atque, ut apertius hoc sit, ex elis licet uim rei, qualis, & quanta sit , cognoscamus. Uri posse flammati eam materiam necesse est . Corpus mortale liquo tempore interire necesse est : atque ita necesse, ut uis postulat ea, quam modo describebamus. necessitudinis; cui nulla uiresisti potest, quae neque mutari,neque leniri potest. Huiuis di necessitudines, cum in dicendi rationes incident, recte necessitudines appellabuntur. Sin aliquae res incident difficiles in illa superiori ; posticne fieri, quaestione considerabimus. Atque . . tiam hoc mihi uideor uidere, esse quasdam cum adiuncti: one necessitudines, quasdam simplices, & abistulas. Nam aliter dic..hre Blemus, Necesse est Cassilinenses se dedere A nnibali: aliter autem,Necesse est Castilinum uenire in Annibalis potestatem. illic in superiore adiunctio est haec,nisi malint fame periret si enim id malunt, non est necesse. Hoc inferius non item, propterea quod siue uesiueCassi linenses se dedere, siue famem perpeti, atque ita perire, necesse est Cassilinum uenirem Annibalis pol statem. Quid igitur perficere potest haec necessitudinis dilitibutio ξ prope .dicam, plurimum i cum is locus necessitudinis uidebitur incurrere. Nam cum simplex erit necessitudo; nihil erit, quod multa dicamus: cum eam nulla ratione lenire possimus. Cum autem ita necesse crit, ut aliquid effugere, aut adipisci iierimus; tum adiunctio illa quid habeat utilitatis, aut quid hon statis, erit considerandum. Nam si uelis attendere, ita tamen , ut id quberas , quod conueniat ad usum ciuitatis; reperias nullatae remi, quam iacere necesse sit, nisi propteraliquam caussam, quatria siunctionem nominamus. Pariter autem inuenias esse multas res necessitudinis . ad quas similis adiunctio non accidit. Quod genus, ut homines mortales necesse est interire, sine adiunctionbivit cibo utantur, non necesseest, nisi cum illa excep tione , ea tra quam, si nolint fame perire . Ergo, ut dixi, illud, quod adiungitur, semper inlusinodi sit,s erit considerandum. Nam omni tempore id pertinebit,ut aut ad honestatem hoc modo expone da necessitudo sit, Necesse est hoc faciamus, si honeste uolumus uiuere;aut ad incolumitatem, hoc modo,Necesse est,si incolumes uolumus esse; aut adcommoditatem, hoc
276쪽
in II. de Imientione comment. 127
modo. Necesse sine incommodo uolumus uiuere. Ac summa quidem necessitudo uidetur esse honestatis, his proxima ii columitatis, tertia, ac deuitama commoditatis: quaecum his nunquam poterit duabus contendere. Hasee autem inter siesripe necesse est comparari, ut quanquam praestet honestas incol mitati, tamen utri potissimum consulendum sit, deliberetur. Cuius rei certum quiddam praescriptum uidetur in perpetuum dati posse. Nam qua in re fieri poterit, ut cum incolumitati co suluerimus, quod sit in praesentia de honestate delibatum, uiri te aliquando, de industria recuperetur; incolumitatis ratio uid bitur habenda: cum autem id non poterit, honestatis. Ita in eiusmodi quoque re, cum incolumitati uidebimur consulere, uere, poterimus dicere, nos honestatis rationem habere, quoniam sine incolumitate eam nullo tempore possumus ag pisci. Qua in
re uel concedere alteri, uel ad conditionem alterius descendemta in praesentia quiesicere, atque aliud tempus expectare oportebit . incommoditatis uero ratione, modo illud attendatur, digna ne caussa uideatur ea , quae ad utilitatem pertinebit, quare
aut de magnificentia, aut de honestate quiddam derogetur. Atque in hoc loco mihi caput illud uidetur esse, ut quaeramus quid illud, quod si adipisci, aut effugere uelimus , aliqua res nobis sit necessasia, hoc est, quaesit adiunctio, ut proinde, uti quaeque
res erit, laboremus, ει graui,simana quanque caussam uehemetissime irecessarituri iudicemus. Affectio est quaedam ex tempore , aut ex negotiorum euentia, aut administratio ire, aut studio hominum commutatio rerum, ut non taleS, quales ante habitae sint, aut plerun lieliaberi soleant, habendae uideantur esset ut ad hostes transire turpe uidetur esse ,-non illo animo, quo Vlydes transiit: de pecuniam in mare deiicere inutile, at non eo contilio, quo Aristippus secit. Sunt igitur res quaedam ex tem pore, de ex consilio, non ex sua natura considerandae, quibus
in omnibus quid tempora petant, aut quid peribuis dignum sit, considerandum est: & non quid, sed quo quidque animo , qui
cum, quo tempore, quandiu sat, attendendum est . His ex partibus ad sententiam dice dum,locos suini oportere arbitramur. Laudes autem, S uituperationes ex his locis sum ciatur, qui loci perisnis sunt attributi, de quibus ante dictum est. Sin dii iributius tractare quis uolet, partiatur in animum, & corpus, & extrarias res licebit. Animi est uirtus,cuius de partibus Paulo an-
277쪽
te dictum est. Corporis ualetudo, dignitas, uires, uelocitas. Extrariae, honos, pecunia, illinitas, genus, amici, patria, p0tentia,&cetera , quae simili esse in genere intelligentur. Atquς in his id, quod in omnia ualet, ualere oportebit: contraria quoque,& quae ,& qualia sint, intelligentur. Videre autem in laudando, & in uituperando oportebit, non tam quae in corpore, aut in extrariis rebus habuerit is , de quo agetur, quam quo pacto his rebus usus sit. Nam fortunam quidem & laudare stultitia, &uituperare superbia est. Animi autem & laus honesta,& uituperatio uehemens est. Nunc quoniam omne in caussae genus argumentandi ratio tradita est, de inuentione prima, ac maxima parte rhetoricae satis dictum uidetur. Quare quoniam & una pars ad exitum hunc ab superiore libro producta est , hic liber non parum continet litterarum , quae restant, in reliquis db
tantiam cum utititate honestatem transit. s strae qui nos de omni amicitia disere exiItanantJ asstidit ad tria illa amι cistagenera, utile,delectabile, honestum, qua Aristoteles in odi. or in nono eis. recensu. ct ex Platone colligi possunt in D e. or in libris de legibin .s Atque in idis omnibm, qua ante dirita sunt, quid di culter 'rid in
partis. orat. primumsuasori, aut dissuaseri uidendum esse ducet, quid aut possit feri, aut non post, ct quid aut necessesit, aut non nec . quemord nem ex Arist. ad uerbumstre in primo de arte rhae sumes se uidetur. st paulo insta subdit eodemmu libro. Cum autem quaeritur quid fieri pose fit, uidendum eriam est, quam facile possit. nam qua perdiflua sunt, perinde habendasvesunt, aesisses non possint. Fauoniam ergo de bo-nenate J alteras ara te ab honestatis, utilitatis, partibus adnec statis, quam ipse necestudinem uocat, assemonis paraci transit.
s Necesse est Codinenses si dedere Annibal Jalludit ad nsoriam. GC linum oppidum Campania cum ab G nibale obsideretur, milites eo inopia peruenerunt, ut murra, ct Ara , detractasque scutis pellis, ubi fruidamoissent aqua,mandere conarentur. Liuius lib. 3.dea. bessi pun.
FAD ctia hid assectionem de is, quam antea ex re, o Personis con siderara admonuit. D t non isso animo, quo et stsses transir JIessi.b habitu menaeci Troiam ingressus diligenter omnia explorauit: id quod ex Gripide in Hecuba satis liquet ex itfim Hecuba pers
278쪽
Irgin II. de Inuentione commenti
D P 'sti qualido uenisti ny exploratorra Laceris uestιbm,oinfirmis, O ab oculis D Mortis Iristae tuas imbue mi genas 'Im nasse altasse Virgilius in 1. eo uersera aut ulla putatis. D Sona carere dolis Panaum 'sic notus Musis.s Et pecuniam in mare de cere inutile est,at non eo conmo, quo Osianippus scit J Bion apud Laertium in Arantino scriptum rei quis Aristippum cum aliquando nauigasor, diicisseri nauem, qua uehebatur, c e pyraticam, acceptum aurum numerasse: deinde quasi imprudenti, inuito lapsum e manibus proiecisse in mare, ingemuisset grauiter. sunt qui hac istum addidisse memorent. metuu est, ut hac ab eis, Hippo, quam Aristippus propter ista pereat. hoc igitur consilis aurumproiecit,
His ex partibus ad sententiam dicendam J argumentorum locos ad sentent iam dicendam tantum exposuit. quo autem modo Parici orationis in hoc genere tractari debeant,ne uerbum quidem scit.quam ob rem comsedendus est os. in rhet.'Cicera in partit. Orat. sed ut ipse aliquid obiter admoneam, principium breue, aut nullam esse debes. nulla, nisi frie incidat, erit narratio . en enim de Iuturo deliberatio: praeterita uero narramtu. tota orati asimplex, mrauis,sententysi ornatior esse δε- bot, quam uerbis.
s Laudo autem,cst uituperationesJ tibi aedium est a me nihil in arte obcenae traclari posse, quod non ex per senis, negotios at tributissumendum sit . uerum, ut aliquidseparatius de genere demonstrativo orator praecipere uideatur, totum negotium partitur in tria, in ea, quae sunt in animo, qua sunt in corpore, qua sunt extra corpus, qua modo externa, quandor; extranea uocat. ex se rebus argumenta promipossunt ad laudem, uituperatione mi copiosissima. Si quis uero ordinem, rationem, scribenda orationis in genere demonstrativo requirat, adeat Aristotelem in rhet. or Cic. in partit. in Orat.'auritorem ad Herenn. in 3. libroriar. Menander quoque cyracus auctor, qui duos libros degenere demon- irativo eleganter, Ur copiose perscrisit, multa ad hanc rem adiumenta subministrabis. Sed inter aboi Barab. Caualcantius de uaria exorden-
279쪽
Aratione in caussis demonstratisu non minus Herum , ' traemisit. Hac habui , quae super idis deInuentione libris in prasentia i