장음표시 사용
12쪽
De Politica, ejusd Seientia re v.
f. LSeientia η- con tituendae, conservandae , augendaeque Reipublicae curam ac ra tionem tradit.
2. Quae quidem dupliciter nobis
venit consideranda, & quatenus ab usu separata est, de quatenus ad eum re
6. 3. Usus&scientia inter se ut plurimum diversa & distincta sunt, ita tammen cognata , ut, quin haec ad alterius
13쪽
praesidium plurim tim conferat, dubitari non possit, adeo ut scientia ab usu divellenda non sit, & illa huic optimo consilio praemittatur. f. 4. Scientiae fundamenta sunt ratio aequi & boni, & res Imperiorum generatim consideratae.
6. I. Usus fundamenta sunt, prudentia, & res Imperiorum singulares. g. 6. Scientia facit, ne in rationem, cujus perpetuus in Rep. usus est; Usus, ne in hanc, aut istam Rempublicam, &haec aut ista ejus negotia peccemus. g. 7. Scientia denique, quamvis Rempublicam,&ejus bonum;UsusRes publicas singulas,& singula alia, ac propria earum commoda, pro hominum,
rerum, ac temporum Varietate, considerat. EXPLANATIO. Nobilis haec scientia Politices perpetua est,
quia perpetuam Reipubl. conservandae curam atque artem tradit.
Perpetua est, quamquam rebus proposita diversissimis& ea sit,cujus principia sunt diversissima. Selen.
14쪽
Scientia haec ita est usui juncta, ut vana siesne illo, & usus vanus sine scientia. Differunt nihilominus eadem. Nam scientia ex ratione & exemplis constat. usus vero quando & quomodo,& cui ea sint applican- , docet. usus autem ita se habere in Republ. debet, prout se habent ingenia eorum, in quos impe inperia exercentur. Quod quam sit difficile, vel ipsa ostendit ingeniorum disersitas. unde fit, ut saepὰ malis ingeniis optimae scientiae re gulae pessimae videantur,& optimae virtutes fu4gienda maxime vitia. Habet hujus rei exemplum Tacitus lib r. --nal. cap. a. g. o. ubi de Vonone Parthorum Rege ait : Prompti aditus, obsta comitas, ignotae Parthis Firtutes, nosa Filia I re quia 'forum majoribus aliena, perinde odium prapis re ho-nsit. Apparet ergo ex hae diversitate, non esse certa omnino praecepta usus. Et saepageneralia Praecepta sesentiae in particularibus falsa existutu. Scientia v. g. semper aequum praescribit, usus quoque affectat, sed
sepe aequi regulas servare non potest, vel ingeniis, vel temporibus, vel locis non concedentibus. Vere itaque dixit Tacitus lib. I . Annal. cap. q. 9 7. Habet aliquid ex iniquo omne magnum exemplum, quod contra singulos utilitate publica rependitur. Atque eπhis impedimentis illud profluxit, quod tot di- Λ λ
15쪽
versae imperandi rationes, tot diversa: leges enatae fuerint. Ita apud Orientales populos
Principes fere legum vinculo liberi, quod innatus dictat genius, pro libitu, pro imperio
evincta faciunt, prout ipsos vel voluptatis Iecebrae rapiunt, vel rationis impetus
Scilicet servilia illa ingenia jugo assueta tyrannidem facilius etiam quam liberioris nimi seu imia ferunt. Aliter agitur apud septentrionales , qui amantes libertatis legibus Reges suus asstrinxerunt, & omne illis
imperium animorum , imo & corporum quidam abstulerunt. Libera nempe graVivi, gentis ingenia modum regnantium vitiis imposuere.
Ex hac quoque ingeniorum & circumstanti rum diversitate illud est, quod una eadem
que res saepe alio atque alio nomine, prout usurpata fuit, nominetur. E. g. Inquisitioni IHispanicae quidam Tyrannidem , quidam prudentiam inesse existimant, & utrumque verum. Nam quia ea usi Hisp.ani in Belgarum gente, in libertate & ad libertatem nata, meri to Tyrannidem dixerunt. At prudentiae usus apparuit in regno Ne politano expugnando atque retinendo : Quod constitui non potuisset, nisi inquisitio fuisset adhibita. ER ea quidem primum adβer-yra MaurosqJudaeos introducta in Casellia re-gro , aΠ. Chr. I. 7δ. cum mulsi ex iis se Christia.
16쪽
nos mularent, serum. a Papa 'aulo IV . titulo sanctismi oscit is mersus Chriarianos a Pnnsis-cia Eecti a LFntientes ad: ibita. αἱ cal Vicin ann. i 78. & Is '. Atque hinc videres,l est, quam peccatum sit ab Hispanis, quod non considerata gentium diversitate, uno eodem. que modo cum Belgis atque Italis egerin . Nam quemadmodum aliter in Italia, aliter in Septentrione morbi mrantur & corpora male affecta ; Sic adaeque ad Reipubl. membro rum medelam, quorum animi saepὰ corporis vitio laborant, oportet semper ad ingenia demores incolarum attendere. Ex hac porro diversitate ingeniorum, diversae quoque Leges municipales ortae, ita in Italia contra mis non valent, nisi omnia solemnia fuerint adhibita, ob gentis nimirum indolem , quae non facilius contrahit, quam fallit, testibus corruptis&re pudiatis. Aliter in Belgio, ubi etiam inter pocula contractiis initi valent, & cauis tum est, ne contractus illi valerent, vel eorum postularetur executio sequentis diei matutino tempore elapso. Apparet itaque, quanta dissicultas sit in usu ingeniis recte accom-l modando, ut non immerito dixerit Seneca ta :Nustum animal dissicilii frectorem ferre, quam quod omnia domat. Quod optime Respub. Romana animadvertit, hinc regiones subju gatae quanto sublimiores erant, tanto magis
17쪽
Iegibus astrita bantur, cum eceteris liberius actum; adeo ut quasdam gentes timere se e fecerit propter ingeniorum illorum ferociam, quasdam observare aut horitatem popuili Romani docuerit , quod mitioribus essent ingeniis. Diximus etiam in textu, scitentiam & usum Ionge esse res diversas, ita quod in scientia bonum est, in usu malum esse potest, imo quod in usu alibi bonum est, alibi malum esse potest. Nec omne bonum in omni Republica bonum est, & quod ab una colitur, ab
altera rei icitur & condemnatur. Ita Typographia apud nos approbatur i a Turcis nullo pacto admittitur, nec 'sine in ganti Reipubl. incommodo admitti potest, cum infinitae hominum in illa sint myriades destinatae libris describendis , atque eo pacto vitae alimenta lpromerentes, quae introducta excusoria arte, aut fame perirent, aut in turpem mitterentur mendicitatem I Reddit rationem aliam Busbe q. epist. 3. de leg.Turc. p.2i3. edit. Lugd. Bat. i 633. ) Et forte ad hoc evitandum, commota resp. Romana est, cum quidam vitri ductilis faciendi rationem invenisset, quod &allisum terrae non rumpehatur, & componi ac minore spatio concludi, iterumque explicari poterat. Quippe motus in urbe gravissimus excitatus, quod vitriari frum ossicinae praeripi sibi quaestum conquererentur,nec ante sedatus
18쪽
fuit, quam deleta ductilis vitri ossicina. For .eean haec sera causa fuit, cur Tiberius Fitri duincendi artificem interemerit, re nequaquam i-ina. ut suis Dio. l. s7. non longe a fine. Et domestica nobis sunt hae in re exempla. In hac urbe Lugd. Bataporum ante hos viginti circiter annos instrumentum quidam invenerunt textorium, quo solus quis plus panni &facilius conficere poterat, quam plureS aequa ii tempore. Hinc turbae ortae & querelae textorum, tandemqne usus hujus instrumentia magistratu prohibitus est. 'Diversitas praeterea usus eminentissima &eridentissima ex diversis in eandem rem allatis sententiis apparet. Mirum enim est, quod altera bona, altera mala videantur, quae ex utraque tamen parte recta justaque ratio videatur suadere. Sic ubi gravissimus urbis Senatus consultaret, an Carthago a mula Reipubl. Romanae exscindenda esset, exlcindenis
dam esse statuebant alii, quod periculum patriae immineret, potentem eam Rempubl. quae factis famaque illustris, reparatis viribus, apto tempore facile ad se imperium transis ferret, praetendebant. Alii non exscindendam suadebant,ut ex ea Romanae juventi relinque retur metus, ne vitiis mollibus debilitaretur,&per otium torpesceret. utriusque partis recta maximique momenti videntur argu
19쪽
menta Me minis magni auctores. seu pellum Cato, hane defendebat Scipio Nasica Vid. Plin. l. is. N. H. cap I8. GU Fre insh. suppl. in Liv. l. 4'. illa tamen sententia praevaluit, iquae exscindendam probavit, quia majoris usus, uuam alia erat. Nam securitati potius, quam moribus prospiciendum erat, & juventuti aliter prospectum esse potuit, bello alio
translato. Ita ex scientiae Politices praecepto rationes omnes examinentur, eX usus vero praecepto maxime profuturae admittantur. Atque ex
hac usus praescriptione & illud est , quod saepEutile sit, tolerare malum in Repub. quod probὸ observatum a Tiberio, Tacit Annal.7.cJr g q. G c. 1δ. f. a. Nam quum de legibus sumptuariis jam contemtis revocandis ageretur, non. Te vocandas censuit. Sciebat enim, indecorum attrectarei quod non obtinetur, & labi principis aut horitatem, qui aggreditur tollere vitia, quae majora jam suis remediis existunt: Quin & crescere tanto magis solent vitia, ubi imparem sibi Reipub. aut horitatem, quae cuerceat, sentiunt. Ex hoc etiam usu praecepto illud est, quod
h hum sepe sit, bonis exemplis non uti in l
Reputa. Cujus rei exemplum habemus apud Tacitum i Annal. 3. cap. y g.,2. Tacfarinas tunC pacem congessione agrorum redimi voluit, Tiberius tamen id ei minime con-
20쪽
cessit, &respondit, Rempublicam Romanam in tantum fastigium esse e sed am , ut nihil ipse, ad orbis Imperium Gesse sideatur, nes id futuram ex dignitate populi Romani, si redimere bella cum damno suo velit. Et poterant tamen adduci prioris Vsive ouentiso api exoempla , ubi tale quid cum fructu factum. Atque ita sepe generalia praecepta in Republ. mutari debent. E. gr. Generale illud dimimest: Ante factam eon alto optae esi; At ubi consuliteris, mature faeto : At ex usu Rei p. Ionge aliud visum Britannis fuit, qui, juxta Tacitum in Fit. Agric. c. Is. f. io. dicunt, ubi se mutuo ad defectionem cohortantur, periculosius esse deliberare, quam audere: Quia metuebant, ne occasio belli gerendi ipsis elaberetur. Ita quoque unum eiusdemque rei exemplum saepius probatum & improbatum. Sic de Britannia invadenda dissentiebant Caesarum se tentiar. Augustus non tangendam eam putavit, nondum firmata domi potestate ; itemque Tiberius, quia infirma adhuc tum Princiopis Majestas erat. Alii Imperatores aggrediendam consultum putabant, quia firmata domi Majestas ad externa quoque otium dabat. Prout itaque ingenia, & tempora patiuntur, ita in usu scientia mutari debet ; In ingeniis respiciendum, ut volentibus imperia imponantur R illa quae essicere possint: In tem.