Cypriani Soarii Societatis Iesu De arte rhetorica libri tres. Ex Aristotele, Cicerone, & Quinctiliano praecipue deprompti. Nunc ab eodem recogniti, & multis in locis locupletati

11쪽

1N LIBROS DE ARTE

ATIONIS, &orationis tanta est similitudo; ut Graeci, qui non intelligendi solum , sed loquendi

etiam principatu tenuerunt, Vn6s utramque, vocabulo,L tini, Grae corum prudenti aemuli eodem paene nominarint. Estenim oratio quasi rationis imago quaedam .Rationem in mente, cui regnum totius animi tributum est, Deus Opt. Max posuit οorationis sedem idem summus opifex in celsissima, ac nobilissima corporis parte collocauit: ratio est sicuti lux quaedam lumenque vitae;oratio est rationis decus,& ornamentum: ratio regit, ac moderatur proprium animum ; oratio flectit etiam alienos: rationis est species admirabilis, eam ta-nien intus latentem orationis pulchritudo declarat. Ita quod turne est soli principi,ac moderatori luminum reliquorum, id est oratio rationi, dominae ac reginae rerum omnium. Hinc nimirum, fiuvi summi illius rectoris mundi huius bonitatem, sapientiam, vim.& potestatem suscipiendam, admirandamque hominum generi ut rationis, figorationis vis & natura cogat co si ter i. Quid enim admirabilius este potest, quam cogitationes tam niuitas, tam tacellant si tam varias atque multi'

12쪽

plices orationi commendari 3 Orationem vero ex cepta aere quasi vehiculo incredibili celeritate breuissimo temporis spatio ad quam plurimos peruoni reὶ ac postremo per tenuissimos aurium meatus

singulari opere artificioque perfectos in alienos animos introire,arq; in eis tam persecte tam insigniter imprimere speciem suam;vt metrentes con soletur, torpentes excitet,amictos erigat, inani lae . titia elatos cohibeat,& in quem uis deniq; motum auditorem impellat: Quod si orationis tanta prae. stantia est, non potest non maxima esse dignitas

Rhetoricae, qua ornandae orationis doctrina continetur . Eadem enim hominis ratio, quae ceteras artes, inuenit, dicendi quoque artificium illustra Uit. Nam primo terram peruagata non modo eius formam si tum, fecunditatem, sed eorum etiam aquae in ea gignuntur, varietatem, usum, naturam'

que cognouit. Tum mare ingressa profundum Mimmensum, quot genera, quamque disparia de gentium in eo belluarum inuestigauitὶ Exin siderum ornatum & pulchitudinem admiratas, cognito prius aere, & his, quae ex eo generantur, in cae lum usque penetrauit. In quibus rebus tam mulstis, tam vari js, tam disiunctis, tam abditis atque obscuris inuestigandis si tanta fuit rationis saga citas & solertia, in expolienda oratione, quae eius comes, & interpres est, non minori profecto fuit cura. Hic est eloquentiae ortus, haec nobilitas, haec

Cum ratione coniunctio. Qua de caussa vehemen

ter vigilandum est ijs, qui sapientiae flagrant sta dio a enitendum que omni cura ac diligentia, γε Rhe

13쪽

Rhetoricae, dialecticaeqtie praeceptis optime e

gnitis , ad reliquarum artium fastigium contendant. Quam viam iucundam, facilem breuem, &quasi compendiariam, non modo non asperam atque arduam, aut longam etae comperient. Quod ut facilius consequantur, hi tres libri artificium dicendi a veteribus traditum breuiter explica bunt. Et in primo quidem libro, qui de inuentio ne, est sexdecim argumetorum loci sunt explicati simul cum his , quae ad permovendos animOS ex ijsdem locis eruuntur, Praecepta etiam quaedam sunt exposita ad exornationem & deliberatione accommodata. In secundo vero, qui dispositionis praecepta continet, de orationis partibus, de statu, iudicatione, & ea controuersia, quae ex interpre

latione scripti existit ; praeterea de ratiocinatio ne . enthymemate, inductione, & exemplo agi tur . Et quoniam frequens mentio facta est ab antiquis auctoribus Epicherematis, Soritis, αDilemmatis, eorum vis explanatur. Tertius d

nique liber docet orationis ornatum , qui est in verbis vel simplicibus, vel coniunctis . Itaque de verbis nouis, de inusitatis, de tropis, de luminibus verborum , & sententiarum, de ori

gine, caussa, natura, dc usu orationis aptae, ac numero , tum ad extremu de memoria, & pro

nunciatione in eo disseritur. Sed quo maior v tilitas ex eloquentia percipi possit, Christianis praerceptis diligenter ea purganda est. Ut enim bonus agricola vitem, quae siluescit, & in omnes partu nimia fundi tur, serro coercens. tum fructu laeti

14쪽

rent, tum aspectu pulchriorem reddit e sic eloquentia, si amputetur errorum inanitas, in quos delapsi est vitio hominum , diuinas leges ignorantium, suam admirabilem speciem recuperabit. Excidatur igitur mentiendi licentia, quam seuere diuinis praeceptis interdictam oratori. Quinctilianus & antiqui rhetores concedunt: amputetur procacitas; & vitium illud teterrimum lacerandi alios probris, contumelijs, maledictis, cui utina inne Demosthenes, & Cicero tantopere indulsis.sent: resecetur arrogantia, & inanis laudis appetitus, qui aciem animi perstringit: intelligatur ini

quum esse, tenebras auditoribus offundere, ne verum perspiciant, & suffragium atque sententiam dicendo corrumpere; quod a Graecis & Romanis oratoribus est: factitatum . His tot tanti': deletis maculis, continuo existet illa diuina &caelestis Christianae eloquentiae, pulchritudo , quae tanto erit praeclara magis & eximia, quanto diligentius

ad omnium hominum utilitarem conseretur ,

&ad laudes celebrandas Dei Opti. Maxi. qui ser-nionem homini dedit ad societatem & coniunctionem cum hominibus tuendam . Haec est illa

Christiana eloquentia, qua Gregorius , & Basilius nobilissimum par amicitiae, doctrinae, sanctitatis plurimum praestiterunt;& Iuliani amentissimi &profligatissimi hostis religionis impetus omnes fregerunt: hac excelluit Athanasius vir sanctissumus, quem nec saeuissima periculorum tempestas,llac humanorum commodorum aura potuit via

quam de suo cursu dimouere, quin Ari; impium & cori

15쪽

& consceleratum comprimeret furorem: hac flo-'ruerunt Chrysostomi, Ambrosij, Augustini, Hi ron 'mi, Cypriani, qui Christian Rei p. fuerunt lumen longe clatissimum. Vt alios quam pluri mOS omittam,quorum est copia digna Christiani

nominis gloria. Hos tales,ac tantos viros qui volet imi tari colat Christianam eloquentiam, quae ex diuinarum rerum cura,& contemplatio ne, ex Cluisti Iesu amore, ex ma- Ximarum, denique artium

INDEX

16쪽

INDEX

EORVΜ, QUAE UNO

QUOQUE CAPITE SINGV-

LORUM LIBROR V MC ONTINENT UR

Libri primi evita

V i D sit rhetorica, quod eius ossicium.& finis. Cap. l. Rhetoricae vult taladigmtas,& vis. Cap II. Rnetoricae materia

quae sit t& quo disterat ab aliis' artibus. Cap. l l I. Quetitio, rhetoricet materia,& quo tu plex sit. Cap. II . Caussarum tria esse genera. ibid. De exornatione, deliberatione, de

'momodo hypote sis ad thesim reuocanda sir. Cap. V l. Rhetoricae partes quot sint &quae . Cap. VII. Eloquentia quibus rebus compa. retur , ac primum quidem natura. Cap. VIII. De arte Cay. IX. De exercitatione. Cap. X.

De inuentione. Cap. X l. Inuentio quid sit, quid argumen. tum & argumentatio. Ca. XII. Argi menta quot uplicia sint.. Cay XIII.

Locoru numeruς, equibus eruun tur argumenta. Cap. Xl V. Da definitione.

De notatione.

Cap. XVII. De coalugatis.

ne. Cap. X X. De contrari j s. Cap. X XI. De adiunctis. Cap. X XII. De antecedentibus, & conseque, tibus. Cap. X XII LDe repugnantib. Cap. XXIV. De caussis. Cap. XXV. De effectis. Cap. X X VI. De comparatione. Cap. X XVII.

De a III Linetis remotis. C. XXVIII.

De praeiudici js & testibus Cap. XX l X. De vita . & utilitate locorum. Cap. X XX. inii modus in argumentis ad hi inhendus. Cap XXXI. De affectibus. Cap. X XXILDe amplificatione a definitioniis

bus contio batis. Cap. X X XIII. De amplificationea consequentiu frequentatione.Cap. XXX lv. De amplificatione a contrari tria rerum conflictione. Q XXXV De amplifieatione a dissimilium,& inter se pugnantium rerum

confli ctone. Cap. XX X VI. De amplificatione a caussis eoglobatis.&his, quae sunt Orta de caussi ς. Cap. X KN Ul I. De amplisseatione a similitudine, atque exemplo Ca. XXXVIII. Fictae personae, ic res mutae nonnumquam vim asserunt ad am

17쪽

plisitandum, eum illis sermone damus. Cap. X X XIX. Dii et sint ad amplis candum adhibenda. Cap. X L. Quid in amplisieatione seruandum. Cap XLI.

Cur quaeda inuentionis praecepta ad cauila ruria genera dentur a c. commo clata. Cap. XLII. De dignitate exornationis. ibid. Laus ex tepore clucitur. C. XLIII. Laus quomodo ducatur ex tempo re praeterito. ibid. Quomodo ducatur laus ex tempo. Ie, quo vixit 1s, qui laudatur: quae sint quae laudantur. Eap. XLIV. De bonis animi ,& virtute . quae . scientia cernitur. Cap. XLV. De virtute, quae in actione consi

initi Cap. XLVI.

Quomodo ex animi bonis ducatur laus. cap. XLVll. Quomodo dueatur laus ex tempore, quod finem hominis mi equitur. cap. XLVI l. De Iaude vrFium. Cap. X LIX. Me ceti heratione. Ca P. L. De re de qua deliberatur, & quae sint in delibe latione spectanda.

De iis, qui deliberant . Cap. L H. M Dd primum in delibera Pone spectandum fit, vel de honestare, quae e si prima Dis suadendi. Cap. IIll. De altera parte suadendi, hoc est

de utilitate. Cap. LIV. De eo, qui suadet. Ca . t V. Quadam in deliberatione obser - uanda.

ctantur in exordiis. cap. m. Exordia cuiusmodi esse debeant.

Cap. IV. Exoidii vitia. Cay. U. De exordio quaedam in genere Iadicial i. Cay. I. De ex Orilio in exornatione. 6c deliberati ne Ca P. VI I. De narratione. Cap.VIII. Narratione quando utendum. Ca P. I X. De confirmatione. a P. X. Status quid sit. Status quot sint. Cay. X a Cay XLI. De ratione si ima mento di iudicatione. Cap. X Io.Qυςstio, quς in scripto exi sim quos larii contineatur. Cay XI v. Status quomodo tractetur. C. X v. De argumentatione. Cap. XVI. De ratiocinatione. Cap. X v II. Ratiocinationis quot sint partes. Cap XV . De enthymemate. Ca P. X I x. De inductione. a P. X X Ue cxemplo De epicheret .ate De Sotile. De dilemma te. De confutatione. Cap. X X I. Cay. X X II. Cap. X XIII .. Ca P. X X I U. Cap. A X v. inentationes oratoriae quomodo tractandae. Cap. XXV . De Fci Oratione. Cap. XXV DA

Libri tertii capita .

Dε eloquutione. Cap. I. in eloquutione quae spectanua lant.

Libri secundi capit

E dispositionet. De verbis simplicibus. Cap. V.

υς ες Retribua caussarum. quae spe Metaphura,sive translatio quotua

18쪽

' plex sit.

Cap. X

Subiectio. ibid.

De metonymia. Cap. X II. Occupatio.

De antonomasia. Cap. XIIIo Correctio. Io De Onomatoporia. Cap. X I v. Dubitatio.

De metalepsi. Cap. XVI. Prosopopoeia. ibid. De allegoria. Cap. XVII. Apostrophe. IosDe ironia. Cap XVIII. Hypotypo sis. .

ibidis De peti pnrasi.

ibid. De hyperbole.

De ornatu, qui est in verbis conis sustentati . ibid.i unctis. Cap. XX II. Praetermissio. Io 8Dε figuris. Cap. XXIII. Lieentia. Io De generibus figuratu. C. X X I V.C aneessio. IosFigurae verborum quot modis Ironia. IO' fiant. Cap XXV. Di stributio. II

Figulae quae fiant per adiectio. permissio.

II Onem.

Cap. X XVI. Deprecatio. I I lRepetitio. p. g. 9 IExecratio. II sConuersio.

Epiphonema ibid. omplexio.

Exclamatio.

illulitanda in orationem , quia Synonimia.

bus Latinum nomen nondum Polysyndeton. 93

inuentum est. I Gradatio.

Figurarum eur nullus certus litFigurae vel borum, quae fiunt per

numerus.

detractumem. Cap. X X V II. De collocatione verbo tu. C. X X X t.

Dissolutio. pag. ys De ordine verborum. Ca. X X X II. Adiunctio.

De iunctura verborum. G xxx misDisiunctio. 96De' modo , & sorma v Iborum. Synecdoche. 96Cap. X X XIV. Figurae verborum, quae fiunt simi De origine. orationis numerosae.

Cap. X XX UI.

Sintilitet desinens 98 De incisis, membris & periodis, in

Compar, siue Iineolc . 99 quibus numerus obseruatura Contrapositu in seu antitheta. 93 Cap XXXV o. Commutatio. Ioo De pedibus qui numerum essi Figurae verborum quid conserant ciunt. Cap. XXX UMI orationi , di quid in eis cauen, De numero & oratorio. Ca .Xxxι πω dum sit. Cap. xxix. Numerus in qua parte ambitus in De figuris sententiatu.Cap. XX X. esse debeat. Cap. XL. Interrogat IO. pag. Io A De initio periodi. Cap. XLI. De uin

19쪽

De media periodo. Eap. X LI I L. De iis, quae suapte natura num a rosa lunt. LapκLIV. vilia sunt vitanda in or strionen Umeros . a P. X LV. ve magnitudine ambrius, cap. X LVI. D umero, qui est in membris.& eurus modi ea ecte clebeam. cap. XJUD. In quo scribendi genere circuniari pie in quo ut mem rar dicenclum. Cap. X L N III.

ias apte, numerosaeque dieqnM. Cap. XLIX. Q Uanti momenti sit /pte dicere Cap. L. De inibus generibus dicendi .C. M De me molia Cap. LII An memoria sit pars ςloquentiae Cap. L Io. Dea licio memoriae. Cap. LIV. Memoriae artificium quid confe- . rat. Cap. LV. De pronunciatione,& eius uti tria. te. Cap. LVI s. De voce. Cap. LVII De gesta. Lap. M ἔδι-

20쪽

DE ARTE

RHETORICA

LIBER PRIMUS.

Quin Sir RHETORICA, QUeius ossicium, & finis. Cap. l.

HETORICA est vel ars, vel Arisblib. r. doctrina ricendi. Ars est,quae dat De elar.or rationes certas, est praecepta D in ' li ciendi aliquid quae habent ordine, Quid sie qualida errare in faciendo non ' 'patientes vias. Esse autem et '' quentia artem perspicuu est: cum enιm rerum mι- est ara. imarum sine arte nulla sit,bominum est parsi consederate iudicantium , credere maximarum rerμm Α isti snullam esse artem. Dicere est, ornate,grauiter Rhet eam

copiose loqui. Rhetoricae oscium est,ssicere apposi- μte ad persuasionem: sinis perseuadere dictione. Ut & finis Rhaenim gubernatori cursus secutaa,modico salua,im g : φιperatori victoria; ut moderatori Reip. beata ciuiu de Rep. est vita proposita est, vi opibus firma, copiis locuples, 'et gloria ampla, virtute honesta sit; sic oratori nihil epi. ad Au. aliud propositum est,nis vi dicendo persuadeat. De utilitate, dignitateq; Rhetoricae. Caput II. Dunito eloquentiae, vel ex eo intelligi potest, quod in omni tibero populo, maximet in pa- Atilinia. A catis,