장음표시 사용
31쪽
Variae iuris acceptiones: iustitiae notiones , O diυisiones.
I ge definiente quid euique ex iustitia tribuendum sit : qua in acceptione lex ipsa ius dicitur , ieu iuris regula . II. Jus significat potestatem ad aliquid agendum,
exigendum, recipiendum. IlI. Ius usurpatur pro aequalitate inter rem & rem . Jus aliud in re, quod actionem tribuit tum in rem, tum in personam. Hoc iure potiuntur homines in res quas possident , valentque vendere , alienare , locare &e. Aliud jus ad rem , quod tribuit actionem in perisio nain , & non in rem, seu tribuit actionem personalem , non realem . Vendis rem tuam alteri, quae traditione illius fit. Emptor habet ius in hac re emta , tu retines aus ad rem , leu habes actionem in personam ad exigendum pretium .
II. Ius istud potestativum , aliud iurisdictionis , quo poliuntur Principes , Praelati , Superiores in proprios subditos. Aliud pro.
prretatis , quo qui S. potitur In rem suam. Iu-1titiae materia remota sunt res, Pecunia , merces, agri, domus, animalia &c. Materia proxima sunt actiones humanae exteriores .
luntas ius suum cuique tribuendi. Triplex et , eo Arativa, distrabutiva, de legalis. Commutati υa ivllitia ei inter duos aequales homines ementes, vendentes, locantes die. In his enim contractibus aequales sunt, quamvis aliunde Princeps unus esset, & alter subditus. Distribuιiυa juilitia est totius ad partes, nempe Principis ad subditos in distribuendis gradibus, dignitatibus, praemiis&c. Legatis est partis ad totum, seu subditorum
ad principem , quatenus Omnes tribuunt quae communitati conveniunt legum praescripto. Hane legalem iustitiam non esse in toto rigore justitiam contendunt Salmanticenses,
aliique ; sed opposita sententia probabilior est mihi.
IV. Iustitia d,stributiυa bona communita tis distribuit inter partes ejusdem communitatis iuxta proportionem meritorum . Haec virtus iustitiae relidet in Superiore, cujus est distribuere bona communia: repetatur quinque in subdatis quatenus huic justitiae acquieus T. & IUR. lcunt. Medium rei, quod haec iustitia reis
spicit, non est aequalitatis arithmeticae, sed proportionis & geoinetricae : quae proportio versatur inter bona distribuenda, bc merita subdi torum . V. QuKs T. II. An iustitia commutatiυa diis muguatur a iustitia vindicatiυa ' REsp. Justiistia commutativa, ut dictum est, reddit unicuique rem suam secundum ius quod habet illam exigendi : ponit enim aequalitatem in ter debitum , & creditum ; quae oritur exemptionibus, venditionibus, mutuis, cete risque contractibus: item ex sertis, ex homicidiis, alia Ique injuriis, quarum damnum compensandum est. Praeci pilus justitiae com mutantis actus restitutio est.
VI. Iustitia vindieativa spectari potest aut in iudice vel Principe ; aut in privatis per sonis laesis, quae postulant vindiei amis secunα dum priorem considerationem est actus verae iustitiae com mutat i vae; in personis aut erulae sis non est vera iustitia , sed pars potentialis eiusdem , ut a. a. qu. 8 . a. I. ad I.
docet S. Thomas. Ratio prioris partis eviis dens est . Quoniam audex vi iustitiae como
mutativae astringitur non modo bono cominmuni prov:dere , sed etiam subditos ab iniuriis , & oppresso nibus defendere . Adest praeterea medium rei . Judex enim tenetur infligere poenam aequantem ius laesum pet, sonae os eniae. Secunda pars se ipsa patet. VII. Quaes T. Iis. Justitia commutariυa di singuitur ne specie a iustitia distrabutiυ REs p. Adfirmat communis lententia. Siquidem vir tutum specifica diversitas ab obieelorum di versitate formali sumitur . Sed utraque haec virtus obiectum formaliter diversum spectat. Ergo inter utramque diversitas specinca rein sidet . Obiectum enim virtutis justitiae est iuris aequalitas constituenda inter ius uni & debitum alterius . Commurativa respicit aeqiralitatein arithmeticam , & distributiva geometricam. Jus commutantis iustitiae estius raporosum ; ius iustitiae distribuentis imis persectum est , fundatum non in re vel ad Iem, ut prius, sed in convenientia, & habilitate personui . Prima iustitia rei protium ἔ altera personae praerogativas spectat,
ut 2. 2. q. 6 I. a. a. S. Thomas docet.
VIII. Advertendum tamen, iustitiam distribuentem sere semper habere indivulsam iustitiam commutantem. Qua de re lege
Tom. 7. lib. 2. dis. I. c. q. n. IO.
IX. Quaes r. iv. Ouaenam sunt υitia iussi. tiae opposita REsp. Justitia hie sumitur, non pro gratia sanctificante, qua justus quis doeituri
32쪽
DII S. I. DE IUN. NOTIONE &e. CAP. III. & Iv. iae tur, neque pro iustitia generali in omnium lient, Sc ideo distinguitur ab utili; at mul
virtutum complexione sta; sed pro virtute i tas habet alias commoditates . Ualet enim peculiari morali, quae voluntatem inclinat dominus proprietarius rem alienare : prae . ad tribuendum cuique quod suum est , uti terea accipit canones, seu pensionem ab usi iam diximus. Ceterae autem virtutes duo fructuario, vel emphyleuta: & tandem sae- habere vitia contraria solent : alterum per i pe dominium utile redit ad proprietarium. excessum , alterum per desectum . Just mae Et quando cum licentia proprietarii fit alie- opponitur dumtaxat desectus, quatenus quis i natio medio novo contractu, ipsi laudem iam non reddit quod debet. Excessus reddendi i solvendum est. Ultimo aliud est dominiam pluiqiram debetur, cum alias virtutibus, se- artum, quod Principibus convenit: aliud M. cus cum iustitia pugnat , nisi nocumentum mile, quo potiuntur subditi in propria hona. alteri inseratur. III. Dominium transfertur vel titulo, vel X. Vitium oppositum iustitiae est iniusti- traditione rei. Qui enim alteri praebet reitia , quae , ut iussitia , in varias tribuitur titulum, seu jus, in hunc transferre domi species. Nam alia es injustitia legalis, quae nium intendit. Haec translatio dominii deleges relaxat : alia opposita iustitiae distri- scribi solet, quod sit traj filio rei ab eo quibuenti , & est acceptio personarum . J ulli-ilegitime pes et, io est rum qui incipit esse do- 'tiae commutanti Opponuntur furta , homici- minus . Triplex istius translationis princidia, rapinae, contumeliae , caluinniae, salsae pium. Deus, homo, Princeps. Radix trans- accusationes, advocatorum unposturae, iniu-ilationis dominii a rerum civisione proscisa iudicum judicia &e. Iniustula genere luolscitur. Rerum divisio iure gentium invecta peccatum letale est , & ex parvitate mate- est. Non omnia tamen jure gentium divi Nae , aut ratione indeliberationis culpa ve-isa sunt e plura enim communia reminent, malis est . ut viae, plateae, civitates, fiamina, mλre, serae &e.
CAPUT IU. IV. Dominium utile est iur utendi, ει
fruendi aliena re , DIva eiusdem substantia. De dominio, eiusque diυsione, oe bonorum Aliud ius dicitur usus iuria , aliud usus fa- partitione. Eii. Sed usus iacti non est ius, sed juris executio . Ins proprium est ius utendi , quod I. c uxsT. I. Quid, o quotvlix H do. dist. nguitur ab aliis iuribus, quae nullum prae- e minium λ REsp. Dominium plures bent usum, quale est jus depositarii in rem xxcipit significationes . Nunc accipitar ploide positam, creditoris in pignus. Additur dominio proprietaris, quos proprie domini umifruendi , quae particula di Ilinguit usumliu-
est , & definitur, quod sit fis itas utendi j ictum ab usu nudo : nam usuacus uti tan-ramqNam propria in omnes usus a lege permisitum re in 'proprium commodum valet ; usa sos Iu suum eommodum. Dominium illud aliudifructuarius contra & uti re, & ejusdem si FerfectIm, & pisuum, at rud imperfectum, Nielus vendere , alienare, locare, salvae eius semiplenum. Illud olim dicebatur mancipium,idem rei substantia, potest . Dominus vero quod manu caperetur , estque domin .um in proprietarius rem ipsam alienare valet. Usu substλntiam rei, eiusque commoda; & ideolfruetus al: us legalis, alius conventionalis. dicitur etiam dominium in stidiam, quia non Ille lege, hic conventione peragitur. solum habet proprietatem, vi cujus diei tui U. QUA ST. H. Quiniam sunt fructus, qui dominium diredium , sed etiam commoda, bus frua in ructuarius potest, cra quid praes & usus rei , propterea quod dicitur domi. νε die debeat ρ RLςP. Qu: dquid fructus p. nium otiis. Dominium imperfectum haec duo rit, & ex eo percipi potest, nomine fruaux
separat, nempe proprietatem rer ab usu rei. comprehenditur . Dominium fructuum ulu- λNam Titius saepe habet proprietatem rei si-isructu irius non acquirit, nisi sint ecilletll ene usu vocatur dominus proprietarius,iquare si ante colleelonem moriatur, addo seu dire eius . sempronius saepe habet rei ulum ,iminum pertinent. Usufructuarius, ut bonus seu ulumfructum sine proprietate; & voca-ipaterfamilias, conservare substantiam rei detur Uri ructuaraui, emthFleuta, vagalitis, fen- bet. Si aliqua gregis capita moriantur, aut Eatat LM inutilia reddin tur, si plantae arescant vinea-II. Hei ne tamen haud sequitur dominium rum; alia fructifera capita, aut plantas su directum carere omni utilitate. Caret uti- stituere tenetur. Si abique ejus negligentiaque darecte fructibus , qui produci a re so- res , aut rerum PArtes Pereant, aut Sela,
33쪽
grandine, invasione, ad nihil tenetur. Potest ususructuarius consentiente , secus repu- nante, domino proprietario alteri ius suum
VI. QUILsT. III. Quid sit contractus emph=ν QP, ω fetim ' RLsp. Emphyleusis est contraelus quo in perpetuum , vel ad tempus, non brevius decennio , fundus alicui traditur siuendus cum onere pensionis solvendae domino directo in dominii recognitionem. Potest emphyleuta, domino inscio, emph Pleusim alteri per decennium locare . Feudum definitur, quod sit concesso rei immullis, trant- tiro domin o Misti, oe rei mo airecto apud proprietarium, cum onere fidelitatis , oe obsequis Iersonalis exhibendi . Disteri ab emphineusi eudum, quod emphyleuta solvat pensionem realem domino directo ; laudatarius vero, sive vassallus teneatur ad obsequium perlonale certo tempore praestandum in seudatorisve in ania, sive in bello.
FI detentio rei , cistoris oe animi, iuri Meadminiculo. Ad veram possessonem requiritur ut quis animo & corpore, modo a ju- praescripto , nempe manibus , pedibus, aliave sormula in lege definita rei possesso-Ten eapiat . Possessio duplex . Alia iusta, 1eu iuris simul & sacti. Altera injusti , Befacti tantum . Illa dicitur detentio rei suae
ctim iure intinendi . Haec contra detentio rerramquam suae sine iure detinendi. Vli I. Quatuor sunt possessionis praeroga livae, seu privilegia. i. Est bona fides. 2. Si dubitatio insurgat super jure , possessoris melior est conditio. g. In iudicio actori ,ron possessori probatio incumbit. 4. Posse l-sori concessunt est suam de sendere possessi nem modo licito & honesto. Aliqui recentes non solum licite asseruere defendi posese occisiva defensione quae actu possidemus, sed ea elaam ad quae ius inchoatum habetur . Quam doctrinam damnavit Innocentius X l. duabus thesibus. 32. Non solum li-cisum est defendere risensione occi a qMae actu Isissemus , sed etiam ad quae ires inc, tum habemus , . qreae nos possessinor heramus . Altera est Licitum est tam heredi, quam
tegatario contra iniuste impedientem ut vel he- Nattas adeatur, vel legata fruantur, he taliter defendero ; Hut in ius habenti ad Oth Ham , vel praebendam contra earum pupθο-nem iniuste impedientem. IX. Possessio tribus modis obtinetur. I. Apprehensione vera , quando manibus, ut
rem mobilem, pecuniam , merces 8ce. pedibus, ut rem immobilem , domum, agrum, assequeris. a. Apprehensione feta , dum quis accipit claves domus, scriptum, instrumentum , in quo ius continetur ad landum , domum &c. r. Civitissma , quae executioni demandatur sola dispositione legis. X. Res possessae mobiles amittuntur, T. voluntate possessoris sui compotis , & abs luti domini. Quare pupilli, amentes, abseque tu oris consensu nisil alienare valent. a. Per surtum, se rapinam. I. Fortuita perditione, puta erii menae, annuli, gemi ae &e. Animalia perduntur fuga , nisi ex illotum genere snr quae redire solent. Servus au rem iuga non perditur . Res immobiles amittuntur i. longa absentia possessoris, qui nee per se, nec per alium protestatur se nollerem dimittere. Hane absentiam alti ad docennaum limitant , alii ultra extendunt. 2.cum dominus scit rem suam possideri aballo, &eλm, cum possit, recuperare negligit. R. quando res ita Occupatur ab alio, ut non sit probabilis spes eamdem recuperandi. q. per oblivionem longam. XI. Qu)vs T. v. cui sunt dominii capaces RESP. Omnes homines, peccatores, Infideles, haeretici &cia Pueri ante usum rationis dominii persecti non sunt capaces. Supplere puerorum consensum possunt curatores &tutores a Republica dest mattia
ra suis capere ne alicui licet λ Rxsp. Animaistia mansueta, ut boves, oves, canes , sal linae , sues &e. - si egrediantur a domi custodia , longiusque discedant, domini semis per remanent , & nemini licet eadem sibi usurpare: & qui eadem caperet, praeter pe catum grave, restitutioni esset obnoxius. Animalia natura sua sera, sed hominum in dustria facta mansueta , ut accipitres, Ce vi , apes alveariis reconditae , pisces in sta-8nis dominorum incius , sub dominio possessoris manent, nee possunt ab aliis usu pari. Cum vero e custodia fugiunt, & nulla si eadem recupet anni spes , tum aequirunt pristinam libertatem , fiuntque communia, eorumque dominus evadit qui primus eadem capit . Animalia silvestria fiunt primi occupantis, ut omnes docetit: sunt enim haec natura lax communia. Et quando iaalieno iando inveniuntur , capientis sunt,& non domini: quamvis prohibere doniam queant ne quis in proprios iandos ingrediatur. Quo in casu damnum illatum ingredientes coen pentare astringuntur, Ri caPtDrum
34쪽
rum sera rem domini evadunt. Fera letaliter vulnerata, est vulnerantis; secus si vulnus Ietale non sit, nullaque sit uulneratori spes eam capiendi. Tunc enim sera est primi capientis. XIII. Qua ςτ. vir. Quid de piscatime, aucupio , venatione dicemium λ RLsp. Haec omnia jure naturae communia sunt; iure positivo alicubi, dc aliquo tempore vetita sunt.
Qui h be ut praedia , fundolque in quibus
sunt lxcus , silvae &e. iure vetare possunt ne quisquani in his locis venari, vel pilc xi valeat. Principes piobibere queunt piscatio tum, venationem , aucupium in tundis alicujus civitatis; ciuitates tamen quae sundorum dominium habent, compensare Prin. cipes tenentur . similiter compensare Principes astringuntur dominos landorum , quos suis vexationibus devastant, aut iis damnum inserunt. Qui venamur in locis prohibitis contra edictum Principis, hos non peccare mortaliter , plures auctores docent , quod
talia edicta poenalia sint, & quod ejusmodi
edicta desuetudine cessarint. Spectandae tamen circumlllantiae sunt. Venatio clamorosa vetita clericis, & mon chis es . XIV. QuaesT. v III. Cuius sunt sPυa , mou-res , o pascua y RES P. Horum dominium ad Populos viciniores iure gentium spectat, suntque haec omnia inter populos vicinos , di conterminos communia, nisi aliquo peculiari titulo populus quispiam sibi eadem vindicaverit . Principes , & communitates vetare jure valent ne statiς temporibus qui Dpiam caedat ligna , aut ad palcua mittat animalia ob bonum commune . Hoc fine sublato prohabitiones fieri non debent , quia
snguli oppidani ius habent ad eiusmodi
De vrum inventarum , ta eorum quae vi alm-vionis, aut alio motis accrescunt, δε-
ut da . Alia quae nemo poss edit umquam , ut gemmae , dc margari ae . Alla sunt thesauri, qui jure naturae sunt inventoris . Tertii generis sunt bona perdita , quae de propinquo dominum habent, & in. ventor, qui sibi eadem retinet, surtum patrat, si domini notitiam habear, vel ha re misit. Si tamen longo tempore domino caruerint, pro derelictis hisentur, suntque pruni inventoris. II. Bona naufragantium pro derelictis a nemine hχbentur: qui eadem inventa sibi usurpant, peccant , Sc ad restitutionem tenentur, & saepius Bullae coenae excommuni cationem incurrunt. Bona vacantium dicuntur illa quae quis absque testamento mindiens relinquit, nullosque habet heredes necessarios. Haec applicari fisco solent. Bona peregrinorum decedentium absque testamen. to in pia opera erogare Episcopus debet. III. Qui bona perdita inveniunt, domino eadem restituere tenentur. Si dominum ignorent , diligentiam adhibere astringuntur, ut eum deprehendant. Res inventa esuggestis publicis denuntianda est, & publicis loris afligenda sunt solia , in quibus ,
cautionibus adhibitis , manifestetur. Nihil repetere inventor iure valet pro inventi ne . Si dominus munus exhibet, accipere
potest. Si post adhibitam d: tigentiam d
minus non invenitur, plures docent bona illa sibi retinere inventorem posse; sed mihi probabilius est distribuenda esse pauperi in bus, vel piis operibus applicanda. Tandiu tamen servanda sunt , quamdiu spes adsit
domini inveniendi. Si res diuturnam con servationem 'non patitur, vendenda est, servandumque pretium tempore congrua ad dominum inveniendum . si inventores pauperes sint, consulant Prudentes viros, num partem,aut tota bona inventa retinere queant. IV. Thesaurus proprie dicitur vetus deisl positio pecunia , cuius non extet memoria. Thesaurus hic est inventoris naturae iure,& lege civili communi . Ceteram plures leges positivae peculiares decrevere, quibus applieandi stat thesauri inventi. Pecunia, audres aliae pretiosae, metus caussa, puta belli, pestis, grassatorum &c. absconditae, non ve niunt nomine thesauri. Furti reus est qui eas invenit , dc non restituit . Si easu iadomo aut sando alienis vetus thesaurus reperiatur, media p.irs inventoris, & media pars domini est. Si ex industria in fundo
alieno quaesitus fuerit , totus domino debe- εtur, ut communiter docent omnes; qui tamen subdunt non teneri inventorem inesauari ad restitution in ante judicis sententiam ,
quod lex vetans sedere in alieno lando poenalis sit . Eiusmodi leges in conscientia obligare mihi probabilius est , atque adeo
teneri in conscientia inventorem aci restituti nem . Domu .us tantum propr/rearis dicitur dominus landi, in quo repetatur thesaurus.
Quare s thesaurus inveniatur in via, in
platea, & in alio quocumque loco publico,
35쪽
easu, vel industrIa , torus est inventoris, nisi obstet aliqua lex peculiaris. Thesaurus inventus in agro empto est inventoris. U. QUAE IT. I. Qu/d 'iurendam de dominis mi aliuυionis &c. Rrsp. Alluvionem flumina inducunt, dum uni praedro partem decerpant, & alteri adiungunt; quod accidere potest sensim sine sensu , vel modo instantaneo , & patenti. In sensibilis alluvio. nis dominus es ille eui praedium augetur: sensibilis contra & patentis deminus est posse se sor praedii, a quo dempta terra est, nisi hic avulsam terram pro derelicta habeat. Verum de hae alluvione leges statutae sunt. V l. Accessis est qnae rei tuae quidquam
aggerit. Duplex est. Altera nam ratis , ut sunt partus ancillae, pecorum, plantarum, quae in proprio lando nascuntur. Altera aristificialis, leu industrialis , qualis est quae fit per pictu am, per inaedincationem, scriptionem , intexturam , insitionem &e. Dominus ancillae, fundi &c. est dominus stu-
VII. Alter modus aequirendi dominii est specificinis, quae tunc est 'nando ex alterius domini materia noua rei species coalescit,
ut ex uvis vinum, ex Olivis Oleum, ex argento vas. De his lib. 2. Jusit. tit. I. f. 21. fusus habetur sermo . Quando ex duobus fit unu ui tertium , vocatur confusis , &tum dominium evadit commune : commixtio autem est , cum res ita mi scentur ut partes eaedem Permanentes conflent unum tertium s ut cum pecunia , frumenta &e. Permi: centur . Quando corpora maxta discerni, & separari valent, tum attrnent ad suos respective dominos. Quando contra praefata corpora ita iria scentur ut nec dii cerni, nec separata queant , dominus eorum evadis , pre .um tamen a denae rei tuae permixtae solvere astringeris. VIII. QuaesT. H. QDomodo aequiratur δε- minium τι 'κμγιμι ιs , heu Uuca'ιonis
REs P. Praescriptio duplex. Alia quae ab ipso naturali iure strant Irahit originem , alia quae iure potavo invecta est . De prima
a. unc, de altera postea. Ab eodem fonte, unde rerum dominia manarunt , protecta quoque usucapro, seu praetcriptio est. lute naturali permissi vo omnia communia eo ant,ia Eatura ipsa in hac continun onem incit inrat , si a suas turbatis appetitionibus praecisa consideretur. Ceterum considerata natura, ut i nunc est , divalio necessarra erat. Praescrip io itaque ab ip O naturae iure luan. alcessit originem , 5. Iure Sentium exocu-
ioni demandata est. Haee enim praeseriptio basis, & praesidium est pacis, & tranquilli
tatis mutuae inter homines. Neque enim deis servire bonorum divisio reciprocae concordiar
posset, nisi diu ruina possessio securos tutos ἀque redderet insessores. Sublata quippe haelecuritate ex usucapione acquisita , incerta semper haererent dominia, de suspensa. -IX. Praescriptione in hanc iure divino eo, firmatam esse , clare colligitur ex ipsa diis vina scriptura. Haec quippe Iudie. c. 2. habentur : suare tanto tempore nihil super haerepetitione tenta λ Iephte igitur contra Ammonitas praeter belli titulum allegavit possessionem trecentorum annorum ἰ dc Ammo. nitis opposuit , quod in tam longo inter vallo n: hil umquam tentaverint, ut propriam terram repeterent. Ho praescriptio iure gent um invecta nullas alias conditiones habet
nisi longaevam possessionem , & fidem bonam . X. QuaesT. iii. Quid sit praescriptio iure crvili maActa Rus p. Est acquisitio dominii, de iuris alieni peremptio, cum coni: nuati ne possessionis bona fide , tempore a lege praescripto. Hanc finitionem omnes ad mllis
l tunt. Ut praescriptio , seu usucapio licet
enim aliqui dicant praescriptionem res mo. biles, ulucapionem res immobiles alienas ad alterum transferre , communius tamen hael d: stinctione retem, una pro altera usur a. tui γ tibi dominium ad udicet, perimatque ius alienum, debet secum adferre continu tam possessionem bona Me inceptam, eum i titulo aut reall, aut praelanipto, 6c tempore a lege praefinito. XI. Heinc est quod unctores quatuor
commui Itir assignant conditiones ad praescriptionem necessatias. i. Est possessio, de qua dictum est . a. Est titulus probabiliter praesumptus. Si enim verus adsit, & cerintus, non est piae scriptione opus. Titulus igitur necessimus est, vel praesumptus, qui probari non potest, ted praesumi debet; vel coloratus , qui probari queat. Coloratus dicitur qui putatur verus, licet re ipla falsus
iit . infra spatium viginta aut triginta an norum mulus coloratus probandus est, de niti probetur, praescriptro non admi Ititnτ. Poli quadraxinia , vel quinquaginta, vel centum annos titulus non probatur , sed praeiuna tur. 7. Conuitro est Iem porrs quan- ita, , de qua in varias Potes aueloces a eunt . Communior sententia haec est. Adulucapionem rerum niOblirum lies In Ier praesentes , & quat cor iri er absentes anm re
36쪽
DIss. I. DE IUs T. NOTIONE &c. CA . V. IIsa, eontra quam sive in rebus mobilibus, i lia docet: quandoquidem praescriptio ab ipso
sive in immobilibus , nulla admittitur praescriptio . nisi post longissimum tempus cet-tuna annorum . Contra pupillos, quamdiu pupilli sunt, nulla praevalet praescriptio sive
mobilium, sive immobilium rerum. Tempus ad prancriptionem 1 necessarium contit, min, sit Omiter. Haec temporis continuχ-tio dupliciter deficere valet . i. dum peractus oppositos interrumpitur. a. dum praeseriptio dormit. Tu in vero iuxta lurisconsultos dormire dicitur eum propter impedimenta currere illa nequit, ut tempore belli , pestis 5ce. xl I. Ultima & potissima conditio est ἡ - es, qua quis persuasus sit, rem quam
possidet, κd se perimere, aut latrem ignoret rem esse alienam. Duplicem distinguantnnctores innorantiam . Aliam iurIs, aliam facti. Si crederes Sempronium tibi vendere posse rem suam, iuris ignorantia laborares. Si crederes rem esse suam, quae revera non est , facti ignorali itia tune esset. omnes fatentur, ignorantiam iacti non impedire praeseriptionem.
XlII. Disputant Theologi , num ignorantia iuris elari in vincibilis de vincibili, ruae stare cum bona fide nequit, nulla etii sputatio obsit praeseriptioni . Negant Luco, Cassiopa laus , & alii. Sed probabilior
sententia adfirniat, & evincit textus, qui habetur ii . at . tit. 6. l. 4. & est ejustum dit Iuras i orauriam . in us capiora negatur prodesse; fiam vero ignorantiam prodesse musas . Lex ilia, sicut de alia quae hibetur Liratim acceptis Numa xyr ῖ . f. as usucapiambus, non mini ldo in isto externo, ted etiam interno im Deum habet. Quare vana oinnino est, & se inepta adversar: o: um distinctio, qua a junt seges laudatas in soro externo, secus in interno locum habere. Leges enam illae, quae
XlV- Heres qui ab auctore maiae fidei
recipit hereditatem, praescribere nequit, ut docent omnes fi quia heres perloriam uesancti refert, unamque perlonam cum eodem conii ituit. Qui vero bona fide ab auctore virulae fidei rem accipit alio mulo, prae erhereditatem. Puta. κmptionιs , legaIi, dOnxtro tars, praetcribere valet , ut communis
idcU Prie:criptici luis Omnibus conditionibus praed: ta acqu rit dominium praetcribennaturae iure ortum ducit, & jure gentium, atque divino confirmata est tamquam bono publico, paci & tranquillitati consentanea. Coae ea est ipsi rerum divisioni, veluti ei uiadem praesidium, & supplementum. XV I. Qii KsT. iv. s 'uid do dominio filia Arum I tirtio pote tι Iubject rum RrsP. Cuatuor sunt bonorum Renera qtiae ad finos- familias pertinere queunt. Castrensia , quasi castrensia , -υentis/a, & Pro initia . Bona exsi enita a bello , seu castris nomen ca
piunt, & tituἰO mitritae conseruntur. Qualicas tensii lunt quae stiι-sain alias assequuta tue baca officia exercentes, pura officia medici , advocati, procuratoris . Quae filii-familias conlequuntur triuio hereditatis , legati non intuitu patris relicti , negotiatiOnrs , successitanas avorum maternorum, bona advenIitia nuncupantur . Quae vero filii obtinent parentum intuitu, prosectitia dicuntur.
XVI l. Filii iub patria potestate constituati pleno potiuntur dominio in bona tum eas rensa, tum quasi castrensia , &directo,& utili ; eaque di strahere, alienare, & donare valent inconsultis parentibus post assecutam pubertatem . Ante puberrarem vero ad nilnii ratio est apud tutores, vel parentes , quibus i Ricit S alienare eadem neque unt. In bona adventitia dominio directo, secus utili potiuntur filia. amilias. In bona profectitia parentes dominium tum dire-eium , tum utile habent. Hre pauca deli. basse sunt ei at de iustitia, & dominio gene-
N, non inodo In foro externo , sed etiam Iil interno , ut communior di vera senteo . To,n. H.
- commutantis, quo damnum alteri irrogatum auferIur. vel acceptum redditur, & inter varies iushtia, leu aquali ras comi iluitur . Hemc eli quod relinutio ex duplici principio oritur: nempe vul exmiosa ac Πιο- , vel ex re accepta. injustae AcceFIIonia nomIne Ies quacumque .ntellis
37쪽
Ritur, non modo surto aut rapina ablata, sed etiam quα bet inJuria irrogata lamae , vel honori , per adu: terium, calumniam, diffamationem . Quare omne damnum Ο positum iustitiae commutanti, cuius ius violatur, reparari restitutione debet adaequalitatem . Ex re accepta restitutio dieitur quando res aliena apud te est sive iuste , sive injuste . Haee duo principia interdum conjuneta sunt , ut in fure, qua Zc ex re acincepta , ει ex iniusta acceptione restituti m obnoxius est : interdum separata , ut in eo qui rem al: enam possidet bona fide putans esse suam . II. Qv v sT. i I. Utrum statim serienda fissimiisy Rrs p. Restitutio ex injulla acceptione illico facienda est . Restitutio ex re accepta intra praefinitum inter partes tempus, ut contingit in mutuo, in vendit i ne, dc emptione, deposito dcc. iacienda est Si res aliena uiquit S. Augustinus epis. ue . reddi potest, ct' non reis itur, paenitentra non agitur , sed simiaiatin. Ratio id ostendit . Quoniam non minus est contra iustitiam invito domino retinere, quam surripere , ut S. Thomas a. a. q. 62. a. 8. do cet . Dent accipere rem ahenam est peccarum contra iustitiam , ita etiam detinere eam .
III. Heinc inseras, peccare illos qui op
rariorum mercedes in dies disterunt, contra quos Seriptura sancta clamat: Non morabitur Um mercenarii tui apud te usque mane : Levit. i p. & rursus Tob. 4. Quicumque tibi -bquid Operatus fuerit, statim eι meraedem re
stitue niinces mercenarii tui apud te omnino mu remaneat. Vehement us inclamat adversiis mercenariorum oppressores S. Jacobus A post Ol us c. s. Ecce merces Uerariorum, qui meruerunι regiones et Uiras, et Me fraudata es
a vob I, clamas , cIamor eurum in aures Domiui Sabaoth introisit. Tribus modis merinces destaudatur. r. qua non redd Iur. a.
cum d minuitur. q. cnm distertur reddere. Clamat ad d. vinar iustitiae tribunal merces, di non pauper , quia pauper saepe ob divitis timorem clam re non a det . Merces
vero nihil timet, ideo vindictam in divitis caput implorat . Salomon Fctit. ῖ4. sangui nus est usioni comparat cinnen illud. Uuι fundit sanguinem, in qui frasdem faciι meserenarro , fratres suot. Nec valet exculatio eorum qui dicunt se non Iolvere, quIa catent pecunia. si carent pecunia, cur mercena. os uocant ad operandum t Fure, isti lunt,
Sc latrones, cum sciunt se non esse solvendo , dc Iainen operarios vocant ad
laborandum , de eorum pellem excoriant. IV. Quid de debitoribus morosis diceriis dum , qui emunt a mercatoribus, & coci tinuo non siavunti Solvemus, dicere solent , quam primum. In praesentia opus est ut reis bus nostris prospiciamus . Nobiles proprii status splendorem , filiorum , uxorum , s mulorumque sustentationem opponunt. De bitorum lolutio detruderet te a proprio se a. tu: idcirco esticis ut alii mendicent i Elu riem ferre net cis , Ee ideo alios in famem comicis Diminuere isti statum debent, famulorum , equorumque numerum, pompas uxorum & filiorum restringere , Sc ad vi invum resecare. Qui bonis abundant , communiter debitores Iuni : pauperibus enim nemo fidit merces suas. Isti qui restituere, Ec lolvere valent , etiam cum Incommodo nunquam commoda restitutio est Be pra- termittunt , sunt in statu damnationis, &peccata in dies multiplicant. Retentio νei alienae inquit in Suppl. q. 6. a. s. S. Tho
gativo, quia obligat semper , in ad semper rureo tenetur semper aes statιm reddendum. Et go omittentes restitutionem , nisi sint reve inra impotentes, sunt in continuo peccatis mortali. v. Quπs T. iii. Qiata de Confessari/s absol-υenribtis hebriores morosis dicen.um REI P. Peceant isti, δι sacrilegia multiplicant. Neque sat est solvere ὸebitum per partes. Truncata ham solutio det timentum grave infert creditora bus. To um simul, cuin revera possunt, solvere debrium debent, er-
iam cum incommodo . Debitor meus est ;ereditor innocens. Ergo reus debitor , non in noeens creditor sustinere incommodum a. stringitur.
VI. Regula ergo generalis est 3 . Quoties moraliter possibilis restitutio est, priusquam
tales debitores absolvantur , per i genda est. Confessatius cum debitore moro o se gerat quemadmodum cum concubinat lo , quem non abs.lvat , nisi prius cono binam eii ciat . Prius ergo pauperiam ecbit x, Sc mercenario tum labores solvantur, d postea ab. lolvantur. Caveat Consessar: us b opinione quorumdam Casu istarum, praesi mn Tam. Datini no. ῖ. Meth. c. q. n. s. nquientis z,, Si prava leat Confestist poeni: ntem nonis restituturum , si illi de egatur nullitas tibis tuli, quem pro se adesse s eniteus φa-
, , tali non erit ex Sauch et talis inllitas illiri a Consessar. o non interrogato patefactenis da , quamvis sit praeiudicιam tertiι , qai
38쪽
D I s s. II. DE RESTITUTIONE C A p. I. ,. suo earebit. Confessariux ex ossicio suo astringitur non iudicare modo , sed etiam
cere . Plura alia ibi docet laxiora P. Tamburinus. Vide Tom. 7. Lib. 2. dig. a.
p. p. de Hist. Probabilitat. i, & Rigori lini
infera des tum restiliationis Rrs p. Injustitiae culpa alia theologica, alia iuridiea. Theol
nica peceatuna est aut mortale, arit veniale. Culpa iuridica , seu ei vilis est omissio debitae diligentiae , qua quis astringitur ad
cognoscendum , cavendum, providendum, vel agendum aliquid, unde damnum sequitur . Quod haec culpa contineat malitiam nec ne, non a tenditur. Triplex est. L
ra, levis, leυioma. Lata est omissio dili-
Lentiae quam adhibere communiter homines
prudentes solent eiusdem professionis. Culpa haec vocatur etiam latissima , ut est dolus Inani fessus, puta dum custos rei alienae dormit, vel fingit se dormire: G Iatior ; estque dolus praesuinptus, ut dum quis sciens, ct potens inanedire , non impedit. Culp I ins est omissio diligentiae quam prudent in res adhibere solent. Culpa Im ima est omisisio diligentiae quam homines solertissimi adhibent. Haec culpa iuridiea interdum conjungitur, interdum separatur a culpa the
VIII. Quando nulla ex his culpis patratur , nullum restitutionis debitum oritur, tribus casibus exceptis. I. est , si animal tuum alteriuς animal occidat, aut segetes
conculeet, teneris damnum coia pensare. 2.
si mancipium tuum alterum laedat absque sua culpa, similiter damnum resarcire astringeris, ut trabetur in Instit. 3. Domino. I. Si e domo tua aliquid in via proiiciatur , dc non fuerit proclamatum , de si damnum absque tua
culpa transeuntibus evenerit, damnum compensare astringeris. Hae aurem leges ante
iudicis sententiam non obligant , quia scula receptae sunt. X QI. ST. v. Scita ne eulpa tbeologiea d M. tum inducit restitutionis λ Rrs P. Extra Ossi. cium , vel contractum , sola culpa theolo. ica non interior, sed exterior inducit dei tum restitutionis, quia sola culpa theologica laedit jus alienum . Itaque si culpa iu-νidica separata sit a culpa theologica, non inseri debitum restitutionis , nisi peculiaris interveniat contractus. Ex culpa, theologica levi levis, & ex gravi gravis obligatio re- si tutionis oritur ; interdum ramen culpa levis exterior conjuncta cum voluntate inter-IQ na noeendi , potest inducere obligationem
gravem restituendi. Advocatus adhibet O-
in nem diligentiam, ad quam vi sui ossicii tenetur, ει quam xdhibere solent diligentes
professores ejusmodi artis, noluit tamen maiorem adhibere diligentiam ex odio Sc invidia Interiore contra clientem, ut inde ia-ectura irris sequeretur : quamvis haec exte-tior omissio sit levis, conjuncta tamen cum interno pravo assectu ro endi , Parere restitutionis debitum potest. Lege Tom. 7. Lib.
a. d/1. 2. cap. s. n. 8.X. QUAE . vi. An professores alicuius --tis teneantur ad restitutionem ex culpa levi,
minem extra omelum, vel contractum teneri ad restitiationem' ex culpa iuridica levi, dc levissima, sublata culpa theologica . Nunc quaeritur, num arrifices, medici, ad vocati , dc eiulmodi, qui pacto pretio exercent artes suas, teneantur rest riuere ob culpam levem , aut levissimam λ Communis sententia negat. Quoniam praefati non alit inguntur neque ex re accepta , neque ex injusta acceptione: quia inausta acceptao non
repetatur absque culpa lalx iune a c u l paetheologicae; nec tandem ex contraeiu , qui nemo dictorum sese obligat ad exercendam artem tuam majori dili uentia quam adhibere prudentes earumdem prosessionum ho. mines solent. Ex sola igitur culpa lata iuridica conjuncta cum culna theologica oritur in istis restitutionis debitum. Si tamen praefati majotem dilixentiam sponderent quam adhibere ceteri pio elsores solent , tum plus dc minus pro circumstantiarum diversitate Penerentur ex culpa levi, aut levissima ad
requiritur in contractu, ut indueat restitutιonis
debitum REsp. Prima sententia docet, te ex culpa levi, aut levissima teneri ad restitutionem , si contractus cedat in totam utilitatem tuam, ut in commodato, perea que res, aut fiat deletior. Et haee est dis si io iuris is tr. tir. 6. l. i S. In rebur commodatis talis dilig ntia praestanda est, qua tem quisque diligent Oimus pater-famrtiar suis rebus aiat ber. Dispositio naec aequitati naturali congrua est , ut nempe qui re aliena utitur gratis, summam in tus odia adhibeat
diligentiam . Nisi enim diligentissimu ia hoc contractu sis, quandonani eris λ Ipse communis senses dictat ut majori diligen-lia commodatarius quam ceteri adstrictus sit. Si ergo ceteri tenentur ex culpa lata,
39쪽
hie adstrictus erit ex eulpa levi, vel leviset stituere tenetur: si res non extet, utereu sima. Excipitur precarium, in quo solum ex pretium aequivalens reddere debet cum loto dolo, aut culpa ta a, qui accipit, tenetur. l discrimine, quod possessor bonae fidei id tan- Quoi, am dominus quocumque tempore rem rum in quo lactus est ditior, possessor conprecario concessam repetere valet. Si con- tra malae fidei relii tuere totum astrangitur .etractus utrique parti utilis sit , ut contra- XIV. Probabilior mihi sententia est .ctibus locationis, conductionis, pignoris ; l utrumque possetarem sive bonae, sive malartiterque restitutioni subiectus est ex culpa i fidei cum solo assignato discrimine ad relata , Sc levi , non vero ex levissima. Si l stitutionem teneri. Quoniam res ubicumque contractus cedat in utilitatem solius dantis, i sit, clamat ad dominum suum , qui ius haut accidit in deposito, qui accipit, ex culpa lata tantum , & dolo tenetur ad resti- l
nae , aut mala ficiei teneriar ad rellitutionem Rop. Possessor bonae fidei est qui re in alienam invincibiliter existimans esse suam , possidet . Posse tar malae fidei est qui scienter Tem alienam relinet , aut ignorantia vinci-hili , vel assectata in rei alienae possessione persistit. Possessor bonae fidei rem alienam lconsumere , 8c vendere potest , usque dum lin bona fide perseverat ; continuo vero ac advertit rem esse alienam , rectitutioni o
noxius est : quia si in mora sit, possessor malae fidei evadit, nisi completa prascript o antecedat. si postqua in rem coniumpsit , advertit rem eise alienam , tenetur restituere id in quo faelus est ditior. Si autem res consistat sin in Ipecie , saltem in aqui valenti , tunc eam restituere teneris. Rem alienam eomedisti, putans elia tuam, ει tuam conservasti. Tunc res aliena aequivalenter existit in tua. Ergo rest. tuere eam
debes. Si vero nihil ex tua comedisses, ad nihil teneris, quia in nulla re iactus es ditior. Si dubitas, num ex re alienx factussis ditior , tum pro rata dubii componendum negotium est sapientum arb: trio. XIII. QUAEST. I x. aut res usu consum-niblisi bova fide a latrone emis , vel recipit,
renetur ne rem , si extet, resiluere, aut ιn quo
facti. 1 6ὶ ditior λ Risp. Recepisti a latrone Pecuniam, aut emisti vinum, triticum, ve-sem, & id genus similia: intervenisti ad coenam ex cib s furto surreptis in aliena domo, tantumdem conrestutus in domo prOptia . Si fur factuς impotens sit ad restitutionem, omnes fatentur te restatuere debere rem, si extet, aut re ipsa , aut in aequivalenti, seu in quo ditior factus es. Disputatur vero, num restituere tu debeas, cum
fur bona habeat, quibus restituere ipse queat. Et sermo est de possessore tum bonae, tum malar fidei. Ad hoc enim quod attinet, pa
res sunt. Si res extet , uterque totum re bet eam repetendi ubicumque extet sive in se, sive in aequivalenti . Res haee quocum que perveniat, secum onus affert in leparabile redeundi ad dominum suum. Aliqui diis stinguunt de rebus permixtis , & non permixtis cum bonis latronis . Uerum permixtio haec spoliare dominum nequit iure repetendi rem suam ubicumque extet, vel in te, vel in aequivalenti, dummodo certum
sit rem alterutro modo extare.
XV. Qui rem alienam possidet usu non eonsumptibilem , nempe equum , librum , picturam &c. sive bona , sive mala fide, eamdem , si extet, restituere tenetur, quia haec, dum extat , ad dominum suu ni clamat, ut communis & vera sententia docet. . Posse sibi malae fidei , sive extet res , sive consumpta, aut vendita sit , sue perierit, etiam absque ejusdem culpa, vel rem, vel pretium ea usdem restituere debet. Praeterex omnia damna quae passus dominus est obprivationem rei tuae, compensare injustus. rapzor, aut retentor astringitur. Rapuisti, aut retinuisti pecunras mercatoris, quas si is habui et, easdem negotiationi exposui Ni et, aut imminentia damna reparasset, ultra restitutionem pecuuiae raptae, aut injuste retentae , damna & lucra non obtent ob ejusdem pecunIae privat: Onem compens
XVI. QUAEsr. x. Si fur rapiat rem quae
apud dominum perusset , tenetur ne eamdem
restituere, si illam consei υet, aut pretium , si periist REs P. Si dubites rem potu .sse perirα apud dona: num, restituere eamdem debes, aut eiusdem pretium, etiamsi absque iuxculpa periret, saltem secundam dubii aestibinat: onem . Idem dicendum de depositatio, aut debitore qui est in mota restitueindi res alienas. Rursus etiamsi certum esset quod res apud dominum periisset iniuste , puta quia tur illam surrepturus suisset, rest: r tioni obnoxius es , quia surtum alterius
tuum non excusat. Haec extra disputatio nem sunt. Similiter quando tu certo scires
rem apud dominum perdςntam fuisse cari
40쪽
DIss. II. DE REI TITUTIONE CAP. r. arsertulis, puta ineendio , vel naufragio, si l fieri potest. Hoc fatentur omneq; dissidentillam eriperes, restituere eam, vel ejusdem i vero quid restituere debeas, quando tem p pretium deberes, etiamsi ea su res apud te re incrementi vendidisti rem, quam domi- perierit tempore illo quo periisset quoque nus usque ad hoc tempus non fuisset se tua. apud dominum e quoniam rem illam rapui. turus. Plures defendunt te restituere dum. si non ut domino servares, sed ut in tuum taxat debere secundum valorem pretii viis commodum converteres. Ergo rapuisti cumilioris, eum hoc tempore vendita a dominores itutionis onere. Quod res haee apud telisisset. Ali' propugnant te debere restitu- perierit, tibi imputare debes. Iniusta ac- tionem face ia, secundum incrementi val ceptio sua natura in inriam affert domino; rem sive intrinsecum , sve extrinseeum, neque haec iniuria ansertur, propterea quodlquando tu tempore huius majoris valoris haee res perdenda suisset apud dominum . rem vendidisti , aut consumpsisti , licet do. Ergo debitum restitutionis, quod contraxi - minus uique ais hoc tempus eam rem fer. sti actu illo quo rem abstulisti, semper per- vaturus non fuisset . Quoniam valor rei severat usqne dum illud a te compensetur. rem ipsam comitatur. Ergo si res domini Non me latet plures oppositum defendere. l est, ut re ipsa est , ita & rei valor. Rem At haee sententia mihi videtur probabilior. l vendis, aut consumis tempore majoris va- Rem incendio flagrante furatus es certo loris: ergo hic valor restituendus est. Ceis comburendam. si res apud te extet , velido . Nonne tempore quo rem iniuste venis ejusdem pretium , eam restituere teneris,ldis, aut insumis , restituere illam domino etiamsi alio incendio fortuito apud te perie-iastringerist Porro pretium rei aequivalenterrit. In urbis vastatione rem alienam sura. est res ipsa . Ergo hoc pretium restituen
iis, quae ab aliis furibus certo surripienda dum est . Haec opinio secunda mihi videtve fuisset, eam restituere domino debes , si probabilior. extet, aut pretium, si vendidisti illam. J Xl X. QuK sT. xii. Quomodo dubiae fidia XVII. Si rem alienam incendio eripias, moestor rem alienam νε-taria debet RE.s .& elapso periculo retineas, pereatque apudsDubiae fidei possessor spectari potest & sub te, non perdenda apud dominum, tenerisfinitium possessionis, de in progressu . Qui
ad restitutionem , omnibus fatentibus. Quildubitat rem esse alienam , & exm emit, mala fide rem alienam surripit, quae set va- non domino tradendam , sed ut sibi retiista melior evaderet ; puta devastasti vi- neat, lar est, & tenetur ad restitutionemneam, segetes immaturas tempore quo va- ratione tum rei acceptae, tum injustae aceeis lebant quinquaginta, tempore vero matu-lptionis, etiam cum periculo pretii amitiaritatis valerent centum; si dominus ven- tendi: quia sponte huic perieulo se subji-diturus erat res istas tempore quo easdem et t. Quare diligentiam adhibere debet ut rapuisti, restituere debes pretium secundum verum dominum inveniat , 'cui rem emptam valorem qnem habent in priori statu : sive- tradat. Si post moralem diligenti m domito conservaturus praefatas res suisset, resti- num non invenit, dubiumque eesset, posituendum est quantum secundum prudentumisessor bonae fidei evadit, remque sibi retine- existiniationem valet spes illas res servandi re iure valet. Si dubium practicum peris. usque ad meliorem satum. veret, dividenda res est inter pauperes, reis XVIII. Quns T. xi. Cainam erescit res temo pro rata dubii pretio in emptione so- furto sublatat REsp. Crescit domino, non luto. si dubium an progressu Oceurrat, retasuti. Quare restituenda res est cum incre-ique ante omnem dubitationem consumptamento facto apud furem, etiamsi dominusIluit, restituere debet id in quo iactus est servaturus non suisset usque ad hoe tem-iditiar: si res existat , adhibenda diligentia pus. Hei ne si pretium augetur ob multituis est, ut dominus inveniatur , & pro rata dinem emptorum , iuxta hune valorem fie-idubii prudentum consilio transigenda res est rei restitui io debet. Si res in viliori statu nee illa suffragatur regula: A lior es eοη-sulto sublata , & melior facta, deinde adiditis modentis .
deteriorem statum redacta sit , restituenda XX. QuaesT. xHI. Quos Leuctas restituere est secundum incrementum, si dominus usi tenetur possessor hona fidest Rhsp. Omnes stuque ad hoc tempus servaturus illam suisse trictus naturales restituere tenetur, si extent,la tempore vilioris pretii rem vendidisti, &ideductis expensis: si consumpti fuerint , id smiliter dominus hoc tempore eamdem ven. in quo factus est ditior . Quoniam res itu-
didissei , restitutio seεundum hune valore re insera domino fiuctus parit. idque vertam