장음표시 사용
11쪽
. . Theo Ia TellurIs. tus hie impulfionis ab oeeasu in ortum gravitationis universalis motui conjunctus satis esse potuit per hunc auctoren , ut dispersos hos, &so. Iitarios solaris materiae torrentes in varias maia fas cogeret; quae sens m frigescentes erystalli& vitri naturam induerint ta33, 133 ; opacae & serme sphaeri eae fame fuerint, tellurem, pri marios, Ac secundarios planetas efformaverint Uerum ab ectis fabulis veritatem inquiramus. φ
TELLURIS NATURA, ET STRUCTURATE'a, & mara simul sphaeroidem, seu glo
hi speetem effetunt ad aequatorem turge scentis , ad polos depressi . Globus hie, sive sphaeroides nobis immensus , reliquae natura minimus. in se ipso immobilis esse videtur, &in medio immenis spatio , ae firmamento situs esse ad aequales ad sensum distantias a caelestiis
bus eorporibus, quae circa illum quotidie aguntur, aut agi videntur . Corpus hoc perpendere pergimus tum in se , tum resipectu ceterorum corporum, tum in praecipuis phaenomenis , quae nobis exhibet. Axes, poli, aquator , ineriaianus.
4sa. DEFINITIONES. Etsi quatuor haee ad
altronomiam potissimum spectent, de qua agentes fusius pertractabimus, hic tamen brevem illorum praeviam notionem tradere opportumnum nobis videtur. R. 4.
, A Line- recta MCN ab austro ad boream
ducta per telluris centrum ad duo illa egeli pun-cra, circa quae quotidianam revolutionem suam caelum universum peragere videtur, est axIs ten urit ἐ
12쪽
Tsιον ἰὰ Tellupis. 9ruνἰι ; qui indefinire ad firmamentum usque proinductus fit axis mundi . Puncta Μ, &N quibus axis utrinque terminatur in globo terrestri sunt 'oti telluris r puncta duo , ad quae in caelo linea haee indefinite producta terminatur , sunt poli mundi. xi et 3,rta4 lI. Si in globo terrestri sumatur circulus ACB Α, cujus centrum sit ipsum centrum globi &cujus peripheria ubique aeque distet a polis M,N; erit hic cireulus aquator telluris . AEquatoraxi perpendicularis globum in duo aequali hemisphaeria partitur , quorum alterum Λ N BAest boreale, alterum AMBA australe. III. Si in hoc globo sumatur circulus NC MN, cujus centrum sit ipsum centrum globi , & eu jus peripheria per polos M , N transeat, erit hic
elaculus me IdIanus locorum omnium, per qua
ejus peripheria transierit . Meridianus tellurem in duo hemisphaeria partitur , quorum alterum
N B M N est ad ortum , alterum N A M N ad
IV. Quum tellus ad polos comprimatur , ad aequatorem intumescat; radius CN , vel C Macentro ad polos ductus brevior est radio C A , vel CB a centro ad aequatorem ducto . Alibi
a 37M ostendemus, primum CN, vel C M al tero C Α , vel C B sex , aut septem leueis breis viorem esse. '
ad potarem eiseu iam eaptis, tellωνἐa diametrum ad aquatorem hexapedas eantinere ferme 6, 362, 48or ad polos vera kexastedos ferme 6, 32s,6.D. mne terra diameter sub aquatine dιanverum ad peios hexapedis forma 363go exeoderet a a deos o iameter a. aquatopem diametra ad polos Iongior
13쪽
Theoria. Telluris . . Maria , Terra , Infula .
4 a. DESCRIPTIO. Globi, quem ineoli mugi superficies tota sua amplitudine inspecta partim solida est , partium liquida ; at pars solida est
tantum tertia ferme pars liquidae. I. Terra. continens dicitur ingens. telluris trais.ctus , quem mare undequaque non ambit . Hujusmodi. sunt Europa , Asia , & Africa , quae veterem orbem essiciunt; huiusmodi ch Ameri iaca est, quae novum orbem essicit. II. Insula dicitur major minorve telluris tra- .ctus, quem mare undique circumdat. Hujusmodi sunt i ta tannia , Hibernia , Corsica , Sicia laa, Sc. III. Maria. dicuntur. Immensae illae aquae salinsae, quae terras continentes alluunt, & insulas. ambiunt a.
Potissima superficiei solidae, & liquidae orbis
nostri pars jam nota est; immensae tamen plagae sunt a. huc ignotae. Et si plures post Magellanum g d hos. usque dies orbem totum circum pera fraverint , nondum apte investigatum suit immensum spatium tropicum capricorni TU , dc polum an tarchicum intercedens. Quando nam im- ω ortalis Christophori Columbi audacia virtutis suae gemulos excitabit
esset Ioueas ferme septemdeeim a radius vero CA vel C n aquatoris radio C M, vel C N ad ροιοι longior esset leucas oero ferme, is semis. At vero quum mensura ad aquatorem capta, tum ad promontorium Bona. Spei , tum . in Italia , is in Galba minoνem nobis ρνabearet Barum diametro rum , Aorum 1 ue radiorum in aqualitatem,ῶ men
ora media sumpta fuit ι εν Me tua ess, quam .
14쪽
- . DESCRIPTIO . Terrestris globi se perficies' passim in quinque zonas seu latas fascias divuditur ab occasu in ortum . Quum tellus ferme sphaerica sit . semicirculus a polo ad polum ductus superficiem ejus dimidiam amplectitur , &semicirculi hujus dimidium aequatorem secat . . In hoc semieirculo NCM describuntur, & d finiuntur zona, de quibus sermo. R. 4 I. Ad gradus 23, & minuta 28 hine inde ab
aequatore tellurem mente seca planis duobus inter se & aequatori parallelis . Spatium RUST planis hisce interceptum est Zoua e/yrida , quae aliquando in Tonam torridam borealem A BSR,& in australem ABUT dividitur. II. Ad gradus 66, dc minuta 32 hine inde ab aequatore tellurem mente seca aliis duobus planis aequatori , & duobus praecedentibus planis parallelis, quorum alterum ad borealem , alte rum ad australem aequatoris partem situm est . . Spatium HKSR duobus planis borealibus interceptum est zona ea erat a borealis spatium TU GF planis duobus australibus inclusum est
III. Spatium H Κ NIH polo boreali & plano
proximo H Κ inclus im est zona frigida borea lis : ipatium GMF polo australi , & plano proximo FG inclut m est Zona frigida australιs Plana duo RS, TU in tellure tropicos e Tinciunt, tropic caueri R S R , & tronicum capricorni T U T . Plana duo HK , & FG duos' eirculos polares essiciunt, alterum ΗΚ H ad boream , alterum F G F ad austrum: uterque a PO-lo sibi propinquo distat gradibus 23 , & minutis serme et 8 . quantum tropici distant ab aequa-
15쪽
piamus radium C Λ , vel C B indefinite productum converti semper perpendiculariter circRaxem terrestrem Μ CN; radius hie C A terre strem sequatorem ΑΒΑ in tellure describet , ct eae testem in immens s caelorum spatiis. Si radius C R eonvertatur circa axem terrestrem M CN semper ad planum aequatoris inclinatus gradibus 23, & minutis ferme 28 . r dii hujus extremitas R peripheriam RSRtrΟ-piei caneri in telluris superficie describet , re ejus extremitas producta in caelis quoque ea lestis tropici cancri peripheriam describet . Pari modo radius C Τ & in tellure, & in caelo peripheriam TET tropici eastri coeni describet. Si radius CH circa axem terrestrem M CNconvertatur semper plano aequatoris inclinatus ad angulum graduum 66, & minutorum serme
32; radii hujus extremitas H circuli polaris borea Iis peripheriam H Κ H in tellure describet ἔ& productus caelestis polaris circuli peripheriam circa polum borealem describit . Radius C F , vel CG & in te Ilure, & in eaelis circuli y laris austraIis peripheriam F G F eodem modo describet. Longitudo, is Latitudo. ε s. DEFINITIO . Quum telluris pars antiis
quis nota magis , Protenderetur ab occasu in oristum, quam a borea ad austrum , propterea ejus extensionem ab occasu in ortum dixerunt ton. gitudinem , & extensionem a borea in austrum utilia dinem. I. LongItudo sumitur , dc computatur in cirriculo sequatoris, gradus numerando a meridiano
per insulam Ferri ad occidentalem Africae plagam
II. Latitudo sumitur, dc computatur gradus ab aequatore numerando ; dividitur proinde in δεννιαν Ionalem, & maridionalem . Adhuc de longi tu
16쪽
gitudi ne , dc de latitudine in astronomia amamus. ar MTellurIs superficies , s6. ORSERUATIO. Alibi ostendemus qua ratione telluris superficiem metiri possi mus et 377 . Ex geometricis dimensionibus, telluris
peripheria media est serme leuearum communium
Galliearum sys 4 ; re media telluris diameter
leucarum communium ferme 286o.Quum sphaerae superficies habeatur ejus tu per sciem in axem ducendo Math. 373 ; & telluris figura serme sphaerica sit; habebitur terrae
superficies, t984 in leucas communes 286o duia rendo. Atqui sy84κ286o 23, 694, 24 . Superfietes ergo telluris continet leucas quadratas serme a 3, 694, 2 v. Leuea communis, de qua sermo, eum hexari pedas habeat et 187; leuca quaevis eommunis hexapedas quadratas continebit et et 87κ2287, seus, 23o, 369. Has hexapedas quadratas , quae leucam quadratam eisieiunt , in leucas quadratas ducendo, quas terrae superficies continet , habebimus hexapedas quadratas in telluris superficie contentas. Erisnt bae 134, 39ο, 3 6, 374 , 36 . Hexapeda quadrata pedes quadratos continet 36; quare numerum hune postremum hexapedainrum quadratarum in 36 ducendo, numerum ob
tinebimus pedum quadratorum in terrestri suis perficie contentorum ἱ scilicet 4 , 838 , os .
497. NOTA. Si ellip idalem telluris figuram
attendere velimus ad polos compressam, ad aequatorem elevatam . idem ferine suae superficiei productum habebitur. Sphaeroidis enim eIlip idalis ad polos suos compressi, ad aequat rem elati superficies ferme omnino aequalis est superficiei sphaerae, cujus diameter esset media
17쪽
- . TMoria TeIIuris ..proportionalis inter duos spaeroidis axes,. quorum alter hic erit sequatoris terrestris elati diameter , alter vero, nempe minor, erit ipse axis
telluris Maxh. 3s Duo hujus sphaericae superficiei factores superficiem dabunt terrestri quam Noxime aequalem , sue leucis quadratis 2s, 694, 24o. Quod in aequatoris diametro ex in istumescentia excedit diametrum mediam , in terrestri axe deficit ex depressione; & idem subductis rationibus utrobique emergit , aut ita minimum differt ut negligi possit in sphaeroi de tam parum compresso, quam tellus est. Montas ct Valles.. 498. OBSERUATIO. Tellus ubique mont dus magis, minusve celsis aspera est, quorum alii solitarii sunt , alii collibus circumsepti plerique in longos, & irregulares tractus protensi, quorum vertices alicubi aridi, & nudi alibi nemorosi, aut herbiferi sunt 3. hic in angulum terminati, ibi ad modum crateris expansii aeris imperium obtinere videntur, & subjectas valles despicere. Philosophi munus est montium
naturam, originem, utilitatem investigare. I. Montium altitudo . . Generatim montes in Eonai torrida ,.quam in temperatis celsores sunt. magi in temperatis, quam in frigidis . Eorum altitudo ab aequatore ad polos decrescit. Generatim quoque in Europa, Asia, atque Africa . Ingente, montium tractus ab . occasu in ortum potissimum pergunt inter aequatorem , & polOS sub di ver si obliquitatis, aut declinationis an 'gulis. In novo orbe, America scilicet , montes contra ingentes tractus ab austro in bores poti sumum sub diversis obliquitatis anguiniis diriguntur. Montes orbis univers celsissimi sunt in Americae Andibus, quos vocant la Cordultera . Condaminius illustris accademicus . Gallus, mδgnus.
18쪽
Tώεοria Tellur . . rvidem geometra, expertus physicus, scriptore Ieritans, qui postremis hisce temporibus montes ill os perlust ravit, ct accuratae servavit, in sua ad aequatorem peregrinatione nos. docet, solum planitiei, in qua sita. est urbs inito in Peruis via , attolli supra maris superficiem hexapedis.14oo; plures vero hujus provinciae montes supra ejus solum attolli ultra hexapedas 3 o. . Quare ceteri orbis universi montes. colles dici possunt Peruviae montibus comparati . . Ex. his.
montibus nonnulli Vulcani sunt fumum , &flammas eructantes, unde regio haec vehemen. tibus terrae motibus tam saepe concutitur . In tar hos Peruviae montes montis Chimbor no nun
eupati summo studio altitudo investigat M supra Lmaris superficiem hexapedis 32oo attolli inveniata est.
Ueteris orbis altissimi sunt in Europa mon tes . Helvetiae . in A si a Taurus, Caucasus, mon tes Iaponiae; in Africa Atlas, . & montes Lu4nae . Ex academiae scientiarum commentariis 17o8 , Helvetiae montes altissimi, supra, maria superficiem attolluntur hexapedis 26 oo magis , quam Canuoia, qui inter praecelsos Pν renaeo rum recentetur. Iuxta Buffonium, Taurus, C ucasus, montes Iaponiae quovis Europae monte celsiores sunt: Atias, . & montes Lunae saltem, Asae montes. altitudine aequant. omnium alti
simi suot in America meridionali. In Peruvia montes pIerique sunt ferme duarum leuearum altitudine supra maris super fietem elevati ; in . veteri hemisphaerio vix: ulli. inveniuntur , qui
supra Ieucam. , imo & leucam. ipiam ita attollantur . Pleur. Teney e mons . hemisphaerii nostri celsissimus esse videtur z noni tamen ultra hexapedas 27 34 supra maris superficiem attollicen sietur imo Bouguerius tantum hexapedas 21oo, vel 23oo attolli arbitratur. Mana m aeusia Helvetia inter excelsos alpium montes re
19쪽
Theocla Tanaν;ι censetur; non tamen ultra hexapedas x o 3 supra mare altitudo illi attribuitur . In celsorum montium verticibus in ipsa zona eorrida , & sub linea aequinoctiali vel summa
aestate riget frigus multo magis, quam quod nos asperrima hyeme persentiamus. Horum montium vertices multo supra communem nubium regi Rem attolluntur. Mirum sane peregrinantibus pectaculum objicitur, quum postquam ad alicujus ex his montibus arduum cacumen perrepserint inter terram veluti, & caelum situm , die sudo, & nitido in serius vident obseuras nu bes densari, in iis tonitru horrendo fulgura eo- Tuscare, & pluviam, ac grandinem in s jecta
montis latera prolabi. II. Montium natura . Magni montium tractus, montesque celsiores passim coni sunt, aut rupes ex vivo saxo , ex duris, gravibusque lapillis, ex vitrificabili materia, & ex marmoriabus magis, minusve homogeneis. Raro animalas, aut vegetabiles substantias continent. Nonisa montes solitarii, aut montium non admodum elatorum collectio: hi passim arenis constant , terris heterogeneis, substantiis variis animalibus , vegetabilibus, fossilibus temporis di eurnitate magis, minusve obdurescentibus, qua que temere ab aquarum coassictu, dc a pluribus, variisque alluvionibus eongregatae viden intur. Primi diluvium praecessisse videntur , postremi illi luccessisse. III. Montium utIlitas. Si Dei creatoris me tem perscrutari licet, & rerum causam finalem investigare, facile apparebit montes ad sentium
perennitatem obtinendam conditos suisse. Fri--gus in summis montibus aeternum ad vapores densandos conseri , ad eos in nivem convertendos, ad eos parce distribuendos, ut terra in ar-
.denti aestatis calore humescat , & irrigetur . Eorum superficies sistit, attrahit, ebibit nubes
20쪽
Theorἰa Tei, D. I evaporatione coalescentes , de a ventis hac italae per athmosphaeram delatas ἔ spatia eorum verticibus interjecta totidem velut i conehae sunt ad densas nebulas, pluvias, ac nives excipiendas: eorum viscera totidem receptacula sunt , a quibus lento dispendio per innumeras Iaterales rimas aquae prosliunt, & distributae terras irrigant, animantibus potum praebent , evap ratione iterum in nubes coguntur, & maris M. Huras reparant, ad illud aut soli inelinatione, aut propria gravitate per flumina unde quaque
confluendo. IV. MontIum inuo. Multa sane excogitata sunt de praecipuis montium tractibus, de eorum salientibus, & regredientibus angulis, de eorum lateralibus ramis, de decrescente eorum ab ae quatore ad polos altitudine, de magis comm ni eorum ab oecasu in ortum in veteri orbe , re a borea in austrum in novo orbe directione. Frustra tamen horum phaenomenorum causa re
in diversis regularibus telluris motibus, & in generalibus hydrostat leae legibus investigatur ;sve quod phaenomena, quae generi ea praedican tur, exceptiones quamplurimas ubique patia eur, quibus universalis causae influxus eommenistitius evincitur ; sive quod causae generales , quae hisce phaenomenis in aliqua regione explicandis adhibentur , in alia regione deficiant . Nos leucas ducentas dumtaxat ab austro in b ream pereurrimus ; at in hoc regionum tractu nihil in montium positione, de directione vidimus, quod alicui noto systemati accommodari possit; omnia vero systemata , quae hae in re
perpendi mereantur, nos fatis nosse arbitramur . 499. ASSERTIO. traieum ostema de mon- Ium o uiua rationi eononiam illud est, quod isos In antediluvianos, postdiIuvIanos pam