장음표시 사용
11쪽
multum a philosophorum lenitate absit; quod sustinere quo Vel Summa Senectus OSSe Videatur, nullam tibi a causis vacationem video dari. s. At meher 12 cule ego arbitrabar po8Se id populo nostro probari, si te ad ius respondendum dedisses. Quam ob rem, quom placebit, experiendum tibi censeo. M. Siquidem, Quinte, nullum esset in experiundo periculum; sed
vereor, ne, dum minuere Velim laborem, augeam at- quo ad illam cauSarum operam, ad quam ego num ii quam nisi paratus et meditatus accedo, adiungatur haec iuris interpretatio, quae non tam mihi molesta sit propter laborem, quam quod dicendi cogitationem auferat sine qua ad nullam maiorem umquam cauSamsum ausus aecedere. Arr. Quin igitur ista ipsa ex 13 15 plicas nobis his subsicivis, ut ais, temporibus et conscribis do iure civili subtilius quam ceteri Nam primo tempore aetatis iuri studere te memini, quom ipse etiam ad Scaevolam Ventitarem, neque umquam mihi visus es ita te ad dicendum dedisse, ut ius civile
M. In longum Sermonem me vocas, Attice quem tamen, nisi Quintus aliud quid nos agere mavult, suseipiam et, quoniam acui sumus, dicam. Q. Ego vero libenter audierim; quid enim agam potius aut 2 in quo melius hunc consumam diem A M. Quin igitur 14 ad illa spatia nostra sedesque pergimus ubi, quom satis . eri, ambulatum, aequieScemus, nec profecto nobis delectati, destri, alius ex alio quaerentibus. Arr. Nos vero, et hac quidem ad Lirem, si placet. 30 per ripam et umbram. Sed iam Ordire explicare, quaeso, de iure civili quid sentias M. gone summos fuisse in civitate nostra viros, qui id interpretari populo et responsitare soliti sint, sed eo magna prO- fesso. in parvis esse versatos Quid enim est tana tum, quantum ius civitatis quid autem tam exiguum, quam est mimus hoc eorum, qui conSuluntur quamquam est populo necessarium. Nec Vero eos, qui ei
12쪽
muneri praefuerunt, universi iuris fuisse expertis e istimo, sed hoc civile, quod vocant, eatenuS Xercuerunt, quoad populo praestare voluerunt. Id autem incognitione tenue est, in usu neceSSarium. Quam ob rem quo me vocas aut quid hortaris ut libellos con sficiam de stillicidiorum ac de parietum iure an ut stipulationum et iudiciorum formulas conponam quae et conscripta a multis sunt diligenter et sunt humiliora, quam illa, quae a nobis expectari puto. Apr. Atqui,
si quaeris, ego quid expectem, quoniam Scriptum est 10 tu de optimo rei publicae Statu, OnSequens SSevidetur, ut scribas tu idem de legibus; si enim fecisse video latonem illum tuum, quem tu admiraris, quem Omnibus anteponis, quem maxime diligis. M. Visne igitur, ut ille Cretae cum Clinia et cum 15 Laeedaemonio Megillo aestivo, quem ad modum describit, die in cupressetis Gnosiorum et spatiis silvestribus crebro insistens, interdum adquiescens de institutis rerum publicarum ac de optimis legibus disputat, sic nos inter has procerissimas populos i 20 viridi pacaque ripa inambulantes, tum autem residentes quaeramus isdem de rebus aliquid uberius, quam I forensis usus desiderat Arr. Ego vero ista audire
cupio. M. Quid ait Quintus Q. Nulla de re magis. M. Et recte quidem. Nam sic habetote, nullo in g0 25nere disputando ' honesta patefieri, quid sit homini a
natura tributum, quantam vim rerum Optimarum menS
humana contineat, cuius muneris colendi efficiendique causa nati et in lucem editi simus, quae sit coniunctio hominum, quae naturalis societas inter ipsos his enim sol explicatis fons legum et iuris inveniri potest. Apr. Non ergo a praetoris edicto, ut plerique nunc, neque duodecim tabulis, ut superiores, Sed penitus ex intima philosophia hauriendam iuris disciplinam putas. II. Non enim id quaerimus hoc sermone, Omponi, si quem ad modum caveamus in iure aut quid de quaque consultatione respondeamus. Sit ista res magna,
13쪽
LIB. I. ΑΡ. 4-6 4 M-19. 387 sicut est, quae quondam a multis claris viris, nunc ab uno summa auctoritate et scientia sustinetur, sed nobis ita conplectenda in hac disputatione tota causa est universi iuris ac legum, ut hoc civile, quod dici muS, in parvum quendam et angustum locum concludatur. Natura enim iuris explicanda nobis est eaque ab hominis repetenda natura considerandae legeS, quibus civitates regi debeant, tum haec tractanda, quae conposita sunt et discripta iura et iussa popu- 10 lorum, in quibus ne nostri quidem populi latebunt, quae Oeantur, iura civilia.
Q. Alte vero et, ut oportet, a capite, frater, repe tis, quod quaerimus; et qui aliter ius civile tradunt, non tam iustitia quam litigandi tradunt vias. II. Noni ita est, Quinte, ac potius ignoratio iuris litigiosa est
quam scientia. Sed hoc posterius nunc iuris principia videamUS. Igitur doctissimis viris proficisci placuit a lege, haud scio an recte, si modo, ut iidem definiunt, lex 20 est ratio summa insita in natura, quae iubet ea, quae facienda Iunt prohibetque contraria. Eadem ratio quom est in hominis mente confirmata et confecta, lex ist. Itaque arbitrantur prudentiam esse legem Iscuius ea vis sit, ut recte facere iubeat, vetet delint quere, eamque rem illi Graeco putant nomine a suum cuique tribuendo appellatam, ego nostro a legendo; nam ut illi aequitatis, sic nos dilectus vim in ego ponimus, et proprium tamen utrumque legis est. Quod si ita recte dicitur, ut mihi quidem plerumque videria solet, a lege ducendum est iuris Xordium ea est enim naturae vis, ea mens ratioque prudentis, ea iuris atque iniuriae regula. Sed quoniam in populari ratione Omnis nostra versatur ratio, populariter interdum loqui necesse erit et appellare eam legem, quaed scripta sancit, quod vult, aut iubendo aut prohibemido, ut vulgus appellat. Constituendi vero iuris ab illa Summa lege capiamus XOrdium, quae saeclis omnibus
14쪽
ante nata est quam scripta lex ulla aut quam omnino 20 civitas constituta. s. Commodius vero et ad rationem instituti sermonis sapientius M. Visne ergo ipsius iuris ortum a fonte repetamus quo invento non erit dubium, quo sint haec referenda, quam quaerimUS. Q. Ego vero ita esse faciendum cenSeO Apr. Me quoque adscribe fratris sententiae. M. Quoniam igitur eius rei publicae, quam optumam esse docuit in illis sex libris Scipio, tenendus est nobis et servandus tatus omnesque leges adcommodandae ad illud civita 10tis genus, serendi itiam mores nec scriptis omnia sancienda, repetam Stirpem iuris a natura, qua duee nobis omnis est disputatio explicanda. Arniectissime, o quidem ista duce errari nullo pacto potest.
M. Dasne igitur hoc nobis, omponi, nam Quinti 5
novi sententiam deorum inmortalium Vi naturn ratione, poteState, mente, numine, sive quod est aliud Verbum, quo planius Significem, quod volo, naturam omnem regi 2 iam si hoc non probas, ab eo nobis
causa ordienda est potissimum. Apr. O Sane, Si po 20stulas; etenim propter hunc concentum avium trepitumque fluminum non Vereor, condiscipulorum ne quis
exaudiat M. Atqui cavendum est solent enim, id
quod virorum bonorum est, admodum irasci, ne Veroferent, si audierint te primum caput libri optimi pro 25didisse, in quo scripsit nihil curare deum nec sui nec 22 alieni. Arr. Perge, quaeso; nam id, quod tibi concessi, quorSu pertineat, expecto. M. Non faciam longius;
huc enim pertinet, animal hoc providum, SagaX, multipleX, acutum, memor, plenum rationis et consilii Mquem Vocamus hominem, praeclara quadam condicione generatum SSe a Supremo deo solum est enim ex tot animantium generibus atque naturis particep rationis et cogitationis, quom cetera Sint omnia eXpertia. Quid est autem non dicam in homine, sed in omni bcaelo atque terra ration divinius quae quom adolevit 2 atque perfecta est, nominatur rite sapientia. Est igi-
15쪽
tur, quoniam nihil est ratione melius eaque est et in homine et in deo, prima homini cum de rationis societas inter quos autem ratio, inter eosdem etiam uecta ratio let communi est quae riuom sit lex lege quoque consociati homines cum disputandi sumus. Inter quos porro est communi legis, inter eos communi iuris est; quibus autem haec sunt inter eos communia, ei civitatis eiusdem Dbendi sunt si ver, isdem imperiis it potestatibus
i parent, multo iam magis parent autem huic caelesti discriptioni mentique divinae et praepotentideo ut iam universus hic mundus una civitas sit communis deorum atque hominum existimanda. Et quod in civitatibus ratione quadam. de qua diceturi idoneo loco, agnationibus familiarum distinguuntur status, id in rerum natura tanto est magnificentius
tantoque praeclarius, ut homines deorum agnatione et gent teneantur.
Nam quom de natura hominis quaeritur, disputari . 2 solet et nimirum ita est, ut disputatur perpetuis cursibus conversionibusque caelestibus extitisse quandam maturitatem serendi generis humani, quod sparsum in terra atque satum divino auctum Sit animorum munere, quomque alia, quibus cohaererent homines, e mortali 2 genere sumpserint, quae fragilia essent et caduca, animum esse ingeneratum a deo. X quo vere vel agnatio nobis cum caelestibus vel genus vel stirps appellari potest. Itaque ex tot generibus nullum est animal praeter
hominem, quod habeat notitiam aliquam dei, ipsisquero in hominibus nulla gens est neque tam manSueta neque tam fera quae non, etiamsi ignoret, qualem habere deum deceat, tamen habendum sciat. Ex quo efficitur 25 illud, ut is agnoscat deum, qui, unde ortus Sit, quasi recordetur et agnoscat Iam vero virtus eadem ina homine ac deo est neque alio ullo in genere praeterea est autem virtus nihil aliud nisi perfecta et ad summum perducta natura; est igitur homini cum
16쪽
390 D LEGIBUS deo similitudo. Quod quom ita Sit, quae tandem esse potest propior certiorve cognatio Itaque ad hominum
commoditates et usus tantam rerum ubertatem natura largita est, ut ea, quae gignuntur, donata consulto nobis, non fortuito nata Videantur, nec Solum ea, quae frugibus atque bacis terrae fetu profunduntur, Sed etiam pecudes, quod perspicuum Sit, partim esse ad usum hominum, partim ad fructum, partim ad Veseen-26 dum procreatas arte vero innumerabiles repertae sunt docente natura quam imitata ratio res ad vitam o necessarias sollerter OnSecuta St. Ipsum autem hominem eadem natura non Solum celeritate mentis ornavit, sed et Sensus tamquam satellites adtribuit aenuntios et rerum plurimarum obseura nec SatiS . . .
intell0gentias inchoavit quasi fundamenta quaedam ibscientiae figuramque corporis habilem et aptam ingenio humano dedit. Nam quom ceteras animantes abiecisset ad pastum, solum hominem erexit et ad caeli quasi cognationis domiciliique pristini conspectum excitavit, tum speciem ita formavit oris, ut in d27 ea penitus reconditos mores effingeret; nam et oculi nimis arguti, quem ad modum animo affecti simus, loquuntur, et is, qui appellatur vultus, qui nullo in animante esse praeter hominem potest, indicat mores, quoius Vim Graeci norunt, nomen omnino non habent ab Omitto oportunitates habilitatesque reliqui corporis, moderationem Vocis, Orationi Vim, quae conciliatrix est humanae maxime societatis; neque enim Omnia sunt huius disputationis ac temporis, et hunc locum satis, ut mihi videtur, in iis libris, quos legistis, X 30 pressit Scipio nunc, quoniam hominem, quod principium reliquarum rerum es Se voluit, generavit et ornavit deus, perspicuum Sit illud, ne omnia disserantur, ipSam per Se naturam longius progredi quae etiam nullo docente profecta ab iis, quorum e prima et 35 inchoata intellegentia genera cognovit, confirmat ipsa per Se rationem et perficit.
17쪽
LIB. L ΑΡ 8 11 g 25-31. 391 Apr. Di inmortales, quam tu longe iuris principiacisi repetis atque ita, ut ego non modo ad illa non properem, quae expectabam a te de iure civili, sed facile patiar te hunc diem vel totum in isto Sermone con-
Sumere; Sunt enim haec maiora, quae aliorum cauSafortasse conplecteris, quam ipsa illa, quorum haec cauSa praeparantur M. Sunt haec quidem magna, quae nunc breviter attinguntur, sed omnium, quae in
hominum doctorum disputatione versantur, nihil est 10 profecto Iraestabilius quam plane intellegi nos ad
iustitium esse natos, neque opinione, Sed natura omstitutum esse ius. Id iam patebit, si hominum inter ipSOS Societatem coniunctionemque perspexeris. Nihil sest enim unum uni tam simile, tam par, quam Omnesi inter nosmet ips0 Sumus. Quodsi depravatio consuetudinum, si opinionum vanitas non inbecillitatem an, morum torqueret et flecteret, quocumque coepiSSet, sui nemo ipse tam similis esset, quam Omne eSSent Omnium. Itaque, quaecumque est hominis definitio, 20 una in omnis valet; quod argumenti satis est nullam 30 dissimilitudinem esse in genere; quae Si SSet, non unx omnii definitio contineret; itenim ratio, qua
una praeStamus beluis, per quam conieetura ValemUS, argumentamur, refellimus, disserimus, conficimus ali-2 quid concludimus, certe est communis, doctrina differens, discendi quidem facultat par. Nam et sensibus eadem Omnia conprehenduntur, et ea, quae OVent SenSUS, itidem movent omnium, quaeque in animi imprimuntur, de quibus ante dixi, inchoata intellegema tiae, similiter in omnibus inprimuntur, interpreSque mentis oratio verbis discrepat sententiis congruenS; nec est quisquam gentis ullius, qui ducem nactus ad
Nec solum in rectis, sed etiam in pravitatibus in a signis est humani generis similitudo. Nam et voluptate capiuntur omnes, quae etsi est inlecebra turpitudinis, tamen habet quiddam simile naturalis boni;
18쪽
lovitate enim et suavitate delectans sic ab errore mentis tamquam salutare aliquid adsciscitur; similique inscitia mors fugitur quasi dissolutio naturae, vita expetitur, quia nos, in quo nati Sumus, continet, dolor in maximis malis ducitur quom sua asperitate,
32 tum quod naturae interitus videtur sequi propterque honestatis et gloria similitudinem beati, qui honorati sunt, Videntur, miseri autem, qui sunt inglorii Molestia laetitiae, cupiditates timores similiter omnium
mente pervagantur, nec, si opiniones aliae sunt apud o alios, idcirco, qui canem et faelem ut deos colunt, non eadem SuperStitione, qua ceterae genteS, conflictantur. Quae autem natio non comitatem, non benignitatem, non gratum animum et beneficii memorem diligit quae superbos, quae maleficos, quae crudeleS, 15 quae ingratos non Spernatur, non odit Quibus ex rebu quom omne genu hominum sociatum inter se
esse intellegatur, illud Xtremum est, quod recte Vivendi ratio meliores efficit. Quae si adprobatis, pergam ad reliqua si quid requiritis, id explicemus eo
prius. Apr. Os vero nihil, ut pro utroque reSpondeam.
, M. Sequitur igitur ad participandum alium alio
communicandumque inter Omnes ius nos natura SSefactos. tque hoc in omni hac disputatione sic intellegi volo, ius quod dicam, natura esse, tantam autem 5eSSe corruptelam malae consuetudinis, ut ab ea tamquam igniculi extinguantur a natura dati exorianturque et confirmentur vitia contraria. Quodsi, quo modo est natura, sic iudicio homines humani', ut ait poeta, nihil a se alienum putarent', coleretur 30 ius aeque ab omnibus. Quibus enim ratio a natura data est, isdem etiam recta ratio data est, ergo et lex, quae est recta ratio in iubendo et vetando si lex ius quoque et omnibus ratio ius igitur datum est omnibus recteque Socrates exsecrari eum Olebat, qui pri-3534 mus utilitatem a iure seiunxisset id enim querebatur
caput esse exitiorum omnium. Unde enim illa y-
19쪽
thagorea vox de amicitia loeus . Ex quo perspicitur, quom hanc benivolentiam tam late longeque diffusam vir sapiens in aliquem pari virtute praeditum contulerit, tum illud effici, quod quibusdam incredibile vi-
deatur, sit autem necessarium, ut nihil sepse plus
quam alterum diligat; quid enim est, quod disserat, quom sint cuncta paria Quodsi interesse quippiam
tantulum modo potuerit in amicitia, amicitiae nomeniam Occiderit, cuius Si ea vis, ut, simul atque sibi 10 aliquid alter maluerit, nulla sit. Quae praemuniuntur omnia reliquo Sermoni disputationique nostrae, quo facilius ius in natura esse positum intellegi possit. De quo quom perpauca diXero, tum ad ius civile veniam, e quo haec Omnis est nata ratio.
15 Q. Tu vero iam perpauca scilicet. Ex iis enim, d quae dixisti. Attico videtur mihi quidem certe ex
natura ortum es8 ius Arr. An mihi aliter idori possit riuom haec iam perfecta sint, primum quaSi
muneribus deorum nos esse instructo et matOS, Se-20 cundo autem Oe unam esse hominum inter ipsos vivendi parem communemque rationem, deinde Omnes
inter se naturali quadam indulgentia et benivolentia, tum etiam societate iuris contineri. Quae quom veraeSSe recte, ut arbitror, concesserimus, qui iam licet 2 nobis a natura leges et iura seiungere M. Reet 36 dicis, et res se sic habet. Nerum philosophorum more, non Veterum quidem illorum, Sed eorum, qui quasi officinas instruxerunt sapientiae, quae fuse Olim disputabantur ac libere, ea nunc articulatim distincta di-30 cuntur; nec enim satis fieri censent huic loco, qui nunc est in manibus, nisi separatim hoc ipsum, natura esse ius disputarint. Apr. Et scilicet tua libertas disserendi amissa est, aut tu is es, qui in disputando non tuum iudicium sequare, sed auctoritati aliorum a pareas. II. Non semper, Tite; sed iter huius sermo 37nis quod sit, vides: ad res publica firmandas et ad stabiliendas urbes sanandosque populos Omnis nostra
20쪽
pergit oratio. Quocircae vereor committere, ut non bene provisa et diligenter explorata principia Onantur, nec tamen ut omnibus probentur nam id orinon potest), sed ut eis, qui omnia recta atquo honesta per se expetenda duxerunt et aut nihil omnino in bonis numerandum, nisi quod per se ipsum laudabile
esset, aut certe nullum habendum magnum bonum,38 nisi quod vere laudari sua sponte posset, iis omnibus, sive in Academia vetere cum Speusippo Xenocrate, Olemone manserunt, sive Aristotelem et Theo λ' phrastum cum illis congruenti re, genere docendi paulum differentis secuti sunt sive, ut Zenoni visum est, rebus non commutati inmutaveriint vocabula, sive etiam Aristonis difficilem atque arduam, sed iam fame fractam et convictam sectam secuti sunt, ut 15 virtutibus exceptis atque vitiis cetera in Summa aequalitate ponerent, his omnibus haec, quae dixi, pro-3 bentur. Sihi autem indulgentis et corpori deservientis atque omnia, quae Sequantur in Vita quaeque fugiant, voluptatibus et doloribus ponderantis, etiamsi vera 20
dicunt nihil enim opus os hoc loco litibus , in hortulis suis iubeamus dicere atque etiam ab Omni societate rei publicae, quoius partem nec norunt ullam
neque umquam nosse Voluerunt, paulisper facessant rogemus. erturbatricem autem harum Omnium re 25rum Academiam, hanc ab Arcesila et Carneade re-eentem, Xoremus, ut sileat; nam si invaserit in haec, quae satis scit nobis instructa et composita videntur, nimias edet ruinas quam quidem ego placare cupio,
40 .... nam et in iis Sine illius suffimontis expiati Sumus ut Vero scelerum in homines atque in deos infletatum nulla Xpiatio est. Itaque poena luunt non tam iudiciis quae quondam nusquam erant, Odio multifariam nulla sunt, ubi sunt, tamen persaepe . falsa sunt), sed eos agitant insectanturque furiae non ardentibus taedis, sicut in fabulis, sed angore