장음표시 사용
21쪽
conscientiae fraudisque cruciatu. Quodsi homines ab iniuria poena, non natura arcere deberet, quaenam sollicitudo vexaret impios sublato suppliciorum metu 2 quorum tamen nemo tam audax umquam fuit, quin aut abnueret a Se commissum esse facinus aut iusti sui doloris causam aliquam fingeret defensionemque facinoris a naturae iure aliquo quaereret. Quae si appellare
audent impii, quo tandem studio colentur a bonis γQuodsi poena, si metus supplicii, non ipsa turpitudo 1 deterret ab iniuriosa facinerosaque vita, nemo S iniustus, aut incauti potius habendi sunt inprobi tum 1 autem, qui non ipso honesto movemur, ut boni viri simus, sed utilitate aliqua atque fructu, callidi sumus, non boni; nam quid faciet is homo in tenebris, qui 15 nihil timet nisi testem et iudicem quid in deserto quo loco nactus, quem multo auro Spoliare OSSit, inbecillum atquo solum Noster quidem hic natura iustus vir ac bonus etiam conloquetur, iuvabit, in viam deducet is vero, qui nihil alterius causa faciet 2 et metietur suis commodis omnia, videtis, credo, quid sit acturus quodsi negabit se illi vitam erepturum
et aurum ablaturum, numquam ob eam cauSam negabit, qu0d id natura turpe iudicet, sed quod metuat, ne emanet, id est ne malum habeat rem 25 dignam, in qua non modo docti, sed etiam agrestes erubescanti
Iam ver, illud stultissimum existimare omnia: iusta esse, quae sita sint in populorum institutis aut legibus. Etiamne, si quae leges sint tyrannorum si ad triginta illi Athenis leges inponere volitassent, aut Si omnes Athenienses delectarentur tyramiteis legibus, num idcirco ea leges iustae haberentur Nihilo, credo, magis illa, quam interrex noster tulit, ut dictator, quem velle, civium, indemnati m aut indictar causa inpune posset occidere. Si enim unum ius, quo devincta est hominum societas, et quod e constituit una quae lex est recta ratio imperandi atque
22쪽
prohibendi quam qui ignorat, is est iniustus, sive est illa scripta uspiam sive nusquam. Quodsi iustitia est obtemperatio scriptis legibus institutisque populorum, et si, ut eidem dicunt, utilitate omnia metienda sunt, negleget leges easque perrumpet, Si poterit, is, qui sibi eam rem fructuosam putabit fore. Ita fit, ut nulla sit omnino iustitia, si neque natura St, ea quae propter utilitatem constituitur, et utilitate illa con-43 vellitur. Atque, si natura confirmatura ius non erit, virtutes omnes tollentur; ubi enim liberalitas, ubi a iotriae caritas, ubi pietas, ubi aut bene merendi de altero aut referendae gratiae voluntas poterit existere 2
nam hae naSeuntur X O, quia natura propensi sumus ad diligendos homines, quod fundamentum iuris
est. Neque solum in homines obsequia, sed etiam in i5 deos caerimoniae religionesque tolluntur, quas non metu, Sed ea coniunctione, quae est homini cum eo, 16 conservandas puto. Quodsi populorum iussis, si primcipum decretis, si sententiis iudicum iura constitueremtur, ius esset latrocinari, ius adulterare, ius testa 20 menta falsa supponere, si haec suffragiis aut scitis 44 multitudinis probarentur. Quae si tanta potestas est stultorum sententiis atque iussis, ut eorum suffragiis
rerum natura Vertatur, cur non Sanciunt, Ut, quae
mala perniciosaque sunt, habeantur pro bonis et a 2blutaribus aut quo ius ex iniuria lex facere possit, bonum eadem facere non possit ex malo Atqui nos legem bonam a mala nulla alia nisi naturae norma dividere possumus; nec solum ius et iniuria natura diiudicatur, sed omnino omnia honesta et turpia nam 30 ut communis intellegentia nobis notas res efficit easque in animis nostris inchoavit, honesta in virtute 4 ponuntur, in vitiis turpia; ea autem in opinione X- istimare, non in natura posita dementis est Nam nec arboris nee equi virtus, quae dicitur, in quo abu 35timum nomine. in opinione sita est. Sed in natura; quod si ita est, honesta quoque et 4 pia natura
23쪽
diiudicanda sunt. Nam si opinione universa Virtus, eadem eius etiam partes probarentur; quis igitur prudentem et, ut ita dicam, catum non ex ipsius habitu, sed ex aliqua re externa iudicet est enim virtus per laeta ratio, quod certe in natura est; igitur omnis honestas eodem modo. Nam ut vera et falsa, ut con-17 sequentia et contraria Sua sponte, non aliena iudicantur, Si conStan et perpetua ratio vitae, quae virtus est, itemque inconstantia, quod est vitium, Sua natura 10 . . . . probavit, O ingenia iuvenum non item an im 46 genia natura, Virtutes et Vitia, quae existunt ab ingeniis, aliter iudicabuntur an ea non aliter, honesta et turpia non ad naturam referri necesse erit Quod
laudabiles bonum est. in se habeat, quod laudetur,1 necesse est; pSum enim bonum non est opinionibus,
sed natura nam ni ita esset, beati quoque opinione essent quo quid dici potest stultius Quare quom et
bonum et malum natura iudicetur et ea sint principia naturae, certe honesta quoque et turpia simili rations 2 diiudicanda et ad naturam referenda sunt Sed per 47 turbat nos opinionum varietas hominumque dissenSio, sit quia non idem contingit in sensibus, hos natura certos putamus, illa, quae aliis Sie, aliis secus nec isdem semper uno modo Videntur, ficta esse dicimus;
a quod est longe aliter. Nam Sensu nOStro non parens, non nutriX, non magiSter, O poeta, non eaena
depravat, non multitudinis consensu abducit a vero; animis omnes tenduntur insidiae vel ab iis, quos modo enumeravi, qui tenero et rude quom aeceperunt, in- a ficiunt et flectunt, ut volunt, Vel ab ea, quae penitus in omni sensu inplicata insidet, imitatrix boni volup-tRS, malorum autem mater omnium, quoius blanditiis corrupti, quae natura bona sunt, quia dulcedine hae et scabie carent, non cernunt Satis. 4 35 Sequitur ut conclusa mihi iam haec sit omnis si oratio, id quod ante oculos ex iis est, quae dicta sunt, et ius et omne honestum Sua sponte SSe Xpetendum;
24쪽
etenim omnes viri boni ipsam aequitatem et ius ipsum amant, nec est viri boni errare et diligere, quod pers non sit diligendum per se igitur ius est expetendum et colendum quodsi ius, etiam iustitia; sin ea,
reliquae quoque Virtute per se colenda sunt. Quid Τὰ liberalitas gratuitane est an mercennaria si Sine praemio benigna est, gratuita, Si cum mercede, conducta;
nec est dubium, quin is, qui liberalis benignusvo dicitur, Officium, non fructum sequatur ergo item iustitia nihil expetit praemii, nihil pretii per se igitur Xpe ad
titur. Eademque omnium Virtutum caUS atque Sen-49 tentia est Atque etiam, si emolumentis, non uapte vi virtus expetitur, una erit Virtus, quae malitia rectissim, dicetur ut enim quisque maxume ad Suum commodum refert, quaecumque agit, ita minime est 15 vir bonus, ut, qui virtutem praemi metiuntur, nullam
virtutem nisi malitiam putent. ibi enim ben0ficus, si nemo alterius causa benigne facit ubi gratus, si non eum ipsi cernunt grati, quoi referunt gratiam ubi illa
sancta amicitia, si non ipse amicus per se amatur toto opectore, ut dicitur qui etiam deserendus et abiciendus est desperatis emolumentis et fructibus quo quid potos diei immanius 2 Quodsi amicitia per se colendaeSt, Societas quoque hominum et aequalitas et iustitia per se est expetenda quod ni ita est, omnino iustitia 25 nulla est id enim iniustissimum ipsum est, iustitiae: mercedem quaerere. Quid vero de modestia, quid de temperantia, quid de continentia, quid de verecundia, pudore pudicitiaque dicemus infamiaene metu non
esse petulantis an legum et iudieiorum Innocentes oergo et verecundi sunt, ut bene audiant, et ut rumorem bonum colligant, erubescunt pudet etiam loqui de pudicitia. At me istorum philosophorum pudet, qui ullum iudicium vitare nisi vitio ipso vitato hone-51 tum putant. Quid enim possumus eos, qui a Stupro ab arcentur infamiae metu, ludicos dicere . quom ipsa infamia propter rei turpitudinem consequatur 2 nam
25쪽
quid aut laudari rite aut vituperari potest, si ab eius
natura recesseris, quod aut laudandum aut vituperandum putes A corporis pravitates, Si ermat periu-
signes, habebunt aliquid offensionis, animi deformitas non habebit cuius turpitudo ex ipsis vitiis facillime perspici potest quid enim foedius avaritia, quid inmanius libidine, quid contemptius timiditate, quid abiectius tarditat et stultitia diei potest Quid ergo 2 eos, qui singulis vitiis excellunt aut etiam pluribus,
10 propter damna aut detrimenta aut cruciatus aliquos miseros esse distimus an propter vim turpitudinemque vitiorum quod item ad contrariam laudem in virtute dici potest. lostremo, si propter alias res virtus X 52 petitur, melius essae aliquid quam virtutem necesset est pectiniamne igitur an honores an formam an Valetudinem quae et, quom adSunt, perparV Sunt, et, quam diu adfutura sint, certum Seiri nullo modo potest an id quod turpissimum dictu est, voluptatem γΑt in ea quidem spernenda et repudianda virtus vel
Sed videtisne, quanta series rerum Sententiarumque sit, atque ut ex alio alia neetantur quin labebar longius, nisi me retinuissem. s. Quo tandem liben-20 ter enim frater, ' quod istam rationem tecum pro-25 laber in Ad finem bonorum, quo referuntur et quoius
apiscendi causa sunt facienda Omnia, contrOVerSam rem
et plenam dissensionis inter doctissimos, sed aliquando iam iudicandam. Arr. Qui istuc fieri potest L. Golli 53 mortuo' M. Quid tandem id ad rem Arr. Quia mea Athenis audire ex Phaedro meo memini Gellium,
familiarem tuum, quom pro OnSule e praetura
in Graeciam venisset queJ, Athenis philosophos,
qui tum erant, in locum unum convocasse ipsisque magno per auctorem fuisse, ut aliquando controver-d siarum aliquem facerent modum quodsi essent eo animo, ut nollent aetatem in litibus conterere, posserem convenire; et simul operam suam illis esse pol-
26쪽
licitum, si posset inter eos aliquid convenire M. Ιoculare istuc quidem, Pomponi, et a multis Saepe derisum; sed ego plane vellem me arbitrum inter antiquam Academiam et Zenonem datum. Apr. Quo tandem istuc modo M. Quia de re una solum dissi 5 dent, de ceteris mirifico congruunt Arr. Ain tandem γ54 unane est solum dissensio M. Quae quidem ad rem pertineat, una, quippe quom antiqui omne, quod Secundum naturam esset, quo iuvaremur in vita, bonum esse decreverint, hic nihil, nisi quod honestum Sset, o putarit bonum. Apr. Parvam vero controversiam dicis, at non eam, quae dirimat omnia robe qui-21 dem sentires, si re ac non verbis dissiderent. Apr. Ergo adsentiris Antiocho, familiari meo, magistro enim non audeo dicere quocum vixi, et qui me e 15 nostris paene convellit hortulis deduxitque in eademiam perpauculis passibus M. Vir iste fuit illo iι, dem prudens et acutus et in suo genere perfectus mihique, ut scis, familiaris quoi tamen ego adsentiari omnibus necne, O videro. hoc dico, controver 2055 iam totam istam posse sedari. Arr. Qui istuc tandem vides M. Quia, si, ut Chius Aristo dixit solum
bonum Sse, quod OneStum 8Set, malumque, quod turpe, cetera re omni plane pari ac ne minimum quidem, utrum adessent an abessent, interesse, valde s
Xenocrate et Aristotelo et ab illa latonis familia discreparet essetque inter eos de re maxima et de omni vivendi ratione dissensio nunc Vero, quom decus, quod antiqui summum bonum esse dixerant, hic solum bonum dieat, itemque odecus illi summum omalum, hic solum, divitias, valetudinem, pulchritudinem commodas res appellet, non bonas, paupertatem, debilitatem, dolorem incommodas, non malaS, sentit idem, quod Xenocrates, quod Aristoteles, loquitur alio modo. Ex hac autem non rerum, Sed Ver 35borum discordia controversia est nata de finibus, inqua, quoniam usus capionem duodecim tabulae intra
27쪽
LIB. I. ΓΑΡ. 20-22 4 3-58. 401 quinque pedes esse noluerunt, depasci Veterem possessionem Academiae ab hoc acuto homine non sinemus nec Mamilia lege singuli, sed e XII tres arbitri finis regemus. Q. Quamnam igitur sententiam dici 565mus M. Requiri placere terminos, quos Socrates pegerit, iisque parere. Q. Praeclare, frater, iam nunc a te verba usurpantur civilis iuris et legum, quo degenere expecto disputationem tuam; nam ista quidem magna diiudicatio est, ut ex te ipso saepe cognovi. 1 Sed certe ita res se habet, ut ex natura Vivere Summum bonum sit, id est vita modica et apta virtute perfrui aut naturam sequi et eius quasi lege vivere, id os nihil, quantum in ipso sit, praetermittere, quominu AEa quae natura OStulet, consequatur quod 1 inter haec velit virtute tamquam lege vivere. Quapropter hoc diiudicari nescio an numquam, sed hoc Sermone certe non potest, siquidem id, quod suscepimus, perfecturi SumuS.
Apr. At ego huc declinabam, nec invitus. s. i sis cebit alias nunc id agamus, quod coepimus, quom praesertim ad id nihil pertineat haec de summo malo bonoque dissensio. . rudentissime, Quinte, dicis;
nam quae a me adhue dicta S l . . . . . Nec Lycurgi leges neque Solonis neque Charondae neque Za-25 leuci nec nostrai duodecim tabulas nec plebiscita desidero, sed te existimo quom populis, tum etiam
singuli. hodierno sermones leges vivendi disciplinam laturum Est huius sero disputationis 58 Quinte, proprium rid, quod expectas, atque utinama esset etiam facultatis meae Sed profecto ita se res habet, ut, quoniam Vitiorum emendatricem legem esse oportet commendatricemque Virtutum, ab ea vivendi doctrina ducatur. Ita fit, ut mater omnium bonarum rerum sit sapientia, a quoius amore Graeco verbo phi-35 losophia nomen invenit, qua nihil a dis inmortalibus uberius, nihil florentius, nihil praestabilius hominum
vitae datum est Haec enim una nos quom ceteras
28쪽
402 DE LEGIBUS res Omnes, tum, quod est difficillimum, docuit, ut
nosmet ipSOS OSceremus; cuius praecepti tanta vis et
tanta sententia est, ut ea non homini quoipiam, sed 59 Delphico de tribueretur. Nam qui se ipse norit, primum aliquid se habere sentiet divinum ingeniumque in Se Suum sicut simulacrum aliquod dicatum putabit tantoque munere deorum Semper dignum aliquid et laetet et sentiet et, quom se ipse perSpeXerit totumque temptarit, intelleget, quem ad modum a natura subornatus in vitam venerit quantaque instrumenta 10 habeat ad obtinendam adipiscendamque sapientiam, quoniam principio rerum omnium quasi adumbratas intellegentias animo ac mente conceperit, quibus inlustralis sapientia duce bonum virum et ob eam ipsamh: causam cernat se beatum fore. Nam quom animus 15 cognitis perceptisque virtutibus a corporis Obsequio indulgentiaque discesserit voluptatemque sicut labem aliquam dedecoris oppresserit omnemque mortis Olorisque timorem effugerit societatemque caritatis coierit eum suis Omnisque natura coniunctos suos duxerit 20 cultumque deorum et puram religionem susceperit et exacuerit illam, ut oculorum, sic ingenii aciem ad bona seligenda et reicienda contraria, quae VirtUS X
providendo est appellata prudentia, quid eo dici aut 61 ogitari poterit beatius L Idemque quom caelum, ter 25rnS maria aerumque omnium naturam perspexerit, eaque Unde generata, quo recurSura aliquando, quomodo obitura, quid in iis mortale et caducum, quid
divinum aeternumque sit, viderit ipsumque ea moderantem et regentem paene prenderit seseque non ' 30 omnis circumdatum moenibus popularem alicuius definiti loci, sed civem totius mundi quasi unius urbis agnoverit, in hac ille magnificentia rerum atque in hoc conspectu et cognitione naturae. Hi inmortales, quam se ipse noscet quod Apollo praecepit Pythius, 35 quam contemnet, quam despiciet, quam pro nihil pu- . tabit ea, quae Volgo dicuntur amplissimal Atque haec
29쪽
omnia quasi saepimento aliquo vallabit disserendi ratione, veri et falsi iudicandi scientia et arte quadam intellegendi, quid quamque rem sequatur, et quid sit quoique contrarium. Quomque se ad civilem societatem natum SenSerit, non solum illa subtili disputations sibi utendum putabit, sed etiam fusa latius perpetua Oratione, qua regat populos, qua Stabilia leges, qua castiget improbos, qua tueatur bonos, qua laudet elaros Viros, qua praecepta salutis et laudis apte ad per 10 suadendum edat suis civibus, qua hortari ad decus, revocare a flagitio, consolari possit adflictos laetaque et consulta fortium et sapientium cum improborum ignominia sempiternis monumentis prodere. Quae quom tot res tantaeque sint, quae inesse in homine perSpii ciantur ab iis, qui se ipsi velint nosse, earum parenSest educatrixque sapientia. Arn Laudata quidem a te graviter et vere; sed quorsus hoc pertinet L M. ri 63mum ad ea Pomponi, de quibus acturi iam Sumus,
quae tanta esse volumus; non enim erunt, nisi ea 2 fuerint, unde illa manant, amplissima. Deinde facio et lubenter et, ut spero, recte, quod eam, quoius Studio teneor quaeque me eum, quicumque Sum effecit, OnpOSsum silenti praeterire. Arn Vero facis et merito
et pie fuitque id, ut dicis, in hoc sermone faciundum.
30쪽
Cum ius omne vel divinum sit vel humanum, divini autem prima necessari debeat esse cura, ab hoc merito initium fecit Cicero totamque religionem hoc libro constituit. Repetit autem disputationem ab aetem illa et summa lege, quae est ratio divina et humana apta ad vetandum et iubendum cap. 4). Deinde ipsam proponit legem e legibus Numae et moribus Romanis ductam cap. 8, 9 praemisso prooemio de legis laudibus iisque propriis generis sui cap. 7). Reliqua autem pars libri versatur in ista lege explicanda et quasi suadenda, ut, quibus de causis quaeque legis pars probetur, intellegatur. In quo non solum Platonem aliosque Graecos philosophos imitatur, qui de legibus scripserunt V lib. III cap. 5, ), sed etiam consuetudinem magistratuum Romanorum, qui in legibus ferendis rogandisque primum de universa legum laude et necessitate dicere, deinde a praecone scriba subiciente recitari legem, tum, ubi docendo, e licando rationibusque adferendis eam suaserant, populum discedere et datis tabellis in sua quemque tribu suffragium ferre iubere consueverant lib. III a 4 extr. .
Arare . Sed Visne, quoniam et satis iam ambulatum est o tibi aliud dicendi initium sumendum St, locum mutemus et in insula, qua est in Fibreno nam, opinor, id illi alteri flumini nomen est), Se moni reliquo demus operam sedentes M. Sane qui sidem; nam illo loco libentissime soleo uti, Sive quid mecum ipse cogito sive aut quid scribo aut lego. ArnEquidem, qui nunc potissimum huc venerim, Satiari
non queo magnificasque villas et pavimenta marmorea et laqueata tecta contemno: ductus Veroe aquarum 10