De Ciceronis libris De natura deorum recensendis

1쪽

QUAM

AMPLISSIMI PHILOSOPHORUM ORDIUS

CONSENSU ET AUCTORITATE

RITE CAPESSENDOS

2쪽

De dissertatione probanda ad ordinem rettulit Fridericus eo. Examen rigorosum habitum est prid. Non. Iul. a. h. s. XCIV.

5쪽

lis artis criticae in Ciceronis libris ad philosophiam

spectantibus exercendae Io Georgium alterum et Car0lum Halmium editione sua Turicensi altera egregium iecisse sundamentum et de Ciceronis verbis explicandis atque restituendis optime meritos esse nemo negabit, tamen dubitandum non est, quin illius editionis apparatus criticus philologo accuratius disputanti non iam sufficiat. Cui cum alia multa desunt, quibus ad 0dices recte aestimandos opus est, tum de correcturis, quae passim in omnibus codicibus inveniuntur, fers nihil aut nihil certi dicitur; contra errores non pauci insunt i). Gaudendum igitur est, postquam Vahlenus in usum editionis suae librorum de legibus c0dices iterum excussit, virum d0ctissimum P. Sch Uenkium, qui nunc bibliothecae regiae universitatis Regimontanae praeest, etiam librorum de natura deorum codice denuo contulisse eorumque variam lectionem in ephemeride The classica Revie annil 890II publicasse. Quo apparatu critico summa cum diligentia atque prudentia consecto si quid de c0dicibus manuscriptis iudicemus, mihi disputandum proposui ). Qua in re me non fugit, iudicium illud, ad quod perventuri sumus, tantum in his de natura deorum libris, non univerSe valere,

i Quam certum eius qui apparatu illo utatur de codicibus indi

cium sit, intelleges, si e gr. comparaveris, quot eorum Templorum,

6쪽

sed primum nondum omnium, quod iam dixi, librorum, qui

in eis codicibus servati sunt, plenus apparatus criticus praesto est, deinde spero nos, si singula consecerimus, etiam summam facile facturos esse.

Codices igitur, quos SchKenkius contulit, hi sunt: Λ. Leidensis inter ossianos at in sol. 84 saec. IX-X. B. Lei densis inter ossianos at in fol. 86, saec. X. c. Leidensis, Bibl. pubi Lat. ll8, saec. XL at Heliasianus). F. Florentinus, Bibl. Laurent Marcianus . 257, Saec. . . Cod. Bibl. Universitatis onacensis n. 528, saec. XL P. Cod. BibL Vaticanae inter alatinos n. 519, saec. XLV. Vindobonensis, ibi Caesareae Palatinae n. l89, Rec. vel IX-X. Quibus ex codicibus, quorum de habitu, aetate, historia, correctoribus SchKenkii libellum ipsum quosque ille attulit

conseras, totum corpus operum Ciceronianorum ad philosophiam pertinentium Q. e. libros de natura deorum, de div natione Timaeum, de Fato Tosiore, ora toga, Lucullum, de

legibus, continent ABF in Uetae desunt ostea '), praeterquam quod in V primis et extremis quaterni0nibus perditis etiam libri de legibus et magnae partes Ι ΙΙ, L l6 et 86-92 librorum de natura deorum, qui olim integri inerant, amissa sunt C et P delectum illorum librorum exhibent, atque C continet libros de natura deorum, de divinatione, de legibus ), P continebat olim libros de nutura deorum et de ininatione eum Walahfridi carmine de cultura hortorum, sed nunc quaternionibus singulisque foliis amissis ex libris

de natura deorum restant tantum parte8.

Hos codices omnes ex uno archetypo libro fluxisse constat. Nam omnes habent communes et lacunas, vel minores vel maiores, et corruptelas, vel leviores vel graviores, et in-

l Cf. Schwenko, Hadoard Ciceroexcerpte p. 23. 2 Scilicet tria maiora opera; quinque minora iterum volumen effecerint.

7쪽

terpolationes, ver usitatiores miras. Cuius rei exempla afferre opus non est, quamquam mihi, qui non sine labore totum apparatum criticum excusserim, sescenta omnis generis praesto sunt. Id unum t0tam rem conficiat, quod in omnibus codicibus ordo libri secundi compluribus quaternionibus loco motis, si minora omittimus, e0dem modo perturbatus

est. II 546' cf. p. 1648. Atque hic archetypus liber n0nita multo vetustior fuit quam libri nostri, sed ipse iam minusculis litteris exaratus. Egit de eo C. F. . uellerus in Flechei seni annalibus a. 864, p. 127- 147 261 - 28l, 605-63l, qui, etsi exempla quae affert, ut expectandum erat, non iam omnia valent, tamen universe exemplar illud, ex quo codices nostri omne fluxerunt, quale fuerit, recte describit. Ipse paucis eam disputati0nem amplificem atque augeam: Correcturae, varia lectio, Verba omissa, glossemata superscripta, vel in margine ascripta, vel iam inter genuina verba salso aut falso loco recepta erant his qu0que locis: 26g6 cf. p. 67. 33 1s: Quo 0rr modo mundu moveri carens corpore aut quomodo semper se movens esse quietus et beatus p0test ye Sensus est Si deus, ut rist0teles vult, corpore caret, moveri vel se movere non potest nam qu0 corporeum non est, Epicureorum doctrina neque ipsum se neque aliud quicquam m0Vere pote8 - atque, ut 0 possit, pr0pter hanc ipsam causam quietus et beatus esse non pote8t. Haud inepte gitur Schoemannus coniecit: mundum Ο- vere potest sc deus. Alii alia temptaverunt. Sed multo facilius l0cus sanatur, si cum advigio verbum mundus glossema esse statuimus, cf. ΙΙ 3311 in eo in eo mundo, glossemate recepto, ') et recte nos sacere dices, si videris, quod adhuc ignorabamus, in codice B modo primum omis-1 Loci designantur numeris saragraphorum quas dicuntur ex versuum editionis uricensis anerius. 2 Eodem ac Schwenkius signo Z ad codicum omnium consensum significandum utor.

8쪽

-m, deinde ab ipsa prima manu Superscriptum esse. Ceterum modus et mundus saepe confunduntur, ut II 49 1ο:modum mundum BF 59 1s prope modum prope mundum B C; 1204. mundum mudum al. loc. 34as: Ex eadem latonis schola Ponticus eraclides puerilibus fabulis refersit libros et tamen modo mundum, tum

mentem divinam esse putat e. q. S. et sΤamen propter sensum ferri non potest, atque Schoe- mannus scite hoc verbum ex salso lecto signo τοι - , tum cortum esse coniecit, quod librarius vel lector aliqui verbos modo superscripsisSet, cum alteri tumet alterum respondere debere putasset. Hoc ita esse potuisse non nego, quamquam non intellego, cur lector ille n0 sequens tumein modo , sed antecedens modo in tum correxerit et cur aliis locis, qui prope adsunt, ubi eadem modo et tum inter se opponuntur, omnino nihil mutaverit. Sed interim prorsus omittamus hoc verbum. Habemus igitur: et modo mundum, tum mentem divinam esse putat . Iam quaestio oritur, num Cicero omnino inter se coniunxerit, modo-tum . n orationibus nullum exstat exemplum, neque ullum in epistulis equidem inveni. Quae una afferri possunt, haec sunt, quae in his ipsis de natura deorum libris

inveniuntur: I las: Facit enim Xenophon . . . Socratem disputantem, formam dei quaeri non oportere, eundemque et 80-lem et animum deum dicere et modo unum, tum autem plures deos.

I l02, isque sol oriens et occidens diem noctemque conficit et modo accedens, tum autem recedens binas in singulis annis reversiones ab extremo contrarias lacit. ε 35ar: modo enim menti divinum tribuit Τheophrastus principatum, modo caelo, tum autem signis sideribusque caelestibus. et 331: modo enim menti tribuit Aristoteles omnem divinitatem, modo mundum ipsum deum dicit esse, modo etiam quendam praeficit mundo eique eas partes tribuit, ut replicatione quadani mundi motum regat atque tueatur, tum caeli ardorem deum dicit esse.

9쪽

Η0mam quattuor exemplorum tria eius generis sunt, ut inter se opponantur modo tum autem et in uno quarto longiorem sententiarum enumerationem concludens et apostremo modo longius disiunctum ponitur solum tum . Sine causa hoc fieri credere non possum, sed paulum disteris modo num autem a modo modo et tum tum atque ita, ut non sit xbald - bald sed seben noch - dan aberaus einmati, graece ἄρτι μὲν - νυν δὲ vel τοτὲ δὲ . quod haud scio an Cicero in his sapographis, quae minore labore fiebant , sive consulto Sive eas imitatus sit. Itaque etiam 344 post tumet autem inserendum esse puto, et iam redeamus ad illud tamen , quod ante modo in codicibus legitur. Nihil aliud est nisi autem . signo a in naargine ascriptum, qu0 facillime cum n - stamen mutari potuit, cum a et i saepissime vix discernantur, ut I 5046, ubi omnes codices praeter saut pro tumet M pro e p0

suerunt. -

724: Nihil enim olet ex Academia, nihil ex Lycio, nihil ne e puerilibus quidem disciplinis. 4Sic recte locus editur subjectum est Epicurus nihil obiectum verbi olet coniungendum cuna sex cademia, ex Lycio, e puerilibus disciplinis , quasi dictum sit: solet Epicurus nihil latonicum, nihil Aristotelicum. Sed traditum est primum st0ret pro olet in CP, quod sen-

sum non praebet inique ex xoret ortum videtur esse in); deinde qu0 omnes codices verbum ne bis ponunt, apparet

ex Lycio nihil no

in archetypo fuisse: nihilne ex puerilibus quidem disciplinisq; etiam in A prima manus verba ex Lycio nilitia omisit. II 6 6 cf. p. 7. 794s: Quodsi inest in hominum genere mens, fides, virtus, concordia, unde haec in terram nisi ab superis defluere potuerunt 3 c

10쪽

Si tradunt ACU BFM liabent ab liis superis , praeterea in V - de in rasura a prima Vel a secunda manu, in B -s in rasura a secunda manu scripta sunt. Apparet in archetypo exitum verbi superis et initium verbis defluere aliquo modo corrupta aut evanida atque is superscriptum fuisse, quod librarius qui codicem B exaravit, per Se Stare ratu ante superis inseruit; is autem et, his in c0dicibus nostris passim confunduntur cf. p. 3);α superis B demum correxit; sed cons eti8 p. 43. 1401: s. p. 28 adn. 2. III 45b: Itaque Achillem Astypataeenses insulani sanctissume colunt a. De verbo Astypataeenses cons. p. 9 Sanctissume colunt in uno codice B est; sanctissime colunt habentCM, sanctissimum colunt AF -mum col. Vβi, sanctissimum eorr. I G -imaet col. P. Apparet vacillare lectio-

nem ob eam causam, quod in archetypo Sanctissumum colunt erat utrum praeferendum sit, dubium non est δ). Neque malis coniecturis archetypus vacuus fuit. Quarum

paucas hic assero: 6l,s et consessu et in consensu ZI 4. nutu motu . 941 nulla cum viri nulli viri . 461 resipiens respiciens Z149 1s: si nisi . III is p0tuisset potuissent . Permultis deinde locis in archetypo verba non aut non recte distincta erant, ut idem in codicibus nostris actum sit. Cuius rei exempla ex uno tertio libro haud ita longo 25 0tavi, ubi aut singuli vel complures aut omnes codices verba aut non recte aut omnino non distinguant et coniungant. Atque ut verba ita neque periodi cf. II 135 ab ore.

Is oris i neque capita es III bib), neque libri II et III)

satis definita erant. Sed cum hac re probetur archetypum non multo posti Alia exempla p. 42 et 43.