De Ciceronis libris De natura deorum recensendis

21쪽

211 omnes codices ex uno fluxisse archetypo; 2 duo esse odicum genera, A U-BF NM; 3 artius cognatos esse A et V, si ea quae aut A aut

V correxerit, omittamus, sed una re inter re differre, quod Topica nec contineat nec continuerit ); 4 eodie em C coniecturis inquinatum esse, etsi nemo negare possit, eum interdum unum ex omnibus rectam lectionem praebere; 5 eodicem P vix multum valere ad Ciceronis verba restituenda, nisi forte illustret, quid eodex, habuerit, et quomodo corruptela aliqua in eius classis odicibus orta sit );

2 De codice P cum postea pluribus disputaturus non sim, hic pauca, quae ad vim et naturam eius cognoscendas idonea sint, afferam. Quamquam ceteroquin classis, notas prae se fert, tamen II 1322 cum se V ,requiro addit singulis locis modo cum A I 681 ad umeeta AP conrepetis A m, modo cum in II li cum quin P, V quod in Sehio apparatu omissum est habe cum idem A sed in ras. 3;125 et in tergo integro P), modo eum V III it tu tuq PT tu- quae AC, tu quam q, quae, quam ea equenti cantheriis, quantheriis praeeapta sunt , 56is Pana Om P, de s vel ' consentit. Multis locis verba omittit aut ordinem verborum ex arbitrio mutat;

nae eoniecturis I 727 I I 63 3 III 5 22 7043 ne quo interpolationibus II 574 l68 a III s 6 44 21 vacat Unus ex omnibus ve-

22쪽

6 codicem non solum non magis interpolatum esse quam , sed certissime vetustiorem lectionis memoriam praebere; 7 codicem F ex B descriptum esse; 8 eodicem mmixti generis plerumque consentire cum BF vel B F, sed etiam non raro cum singulis alterius classis codicibus. Iam, ut inde pergamus, ubi propter apparatus critici inopiam substiterunt viri docti in codicibus recensendis, agamus: 1 de eodicis me correctoris ' vi ac natura,

2 de codicis A correctoribus ' et ',3 de codicis V correctoribus V et V , 4 de codice , 5 de codice M. De Odie B. Atque primum quidem e0dicem Mulierus pluris aestimandum esse dixit quam A eiusque asseclas in Forchhammerus non solum minoris, sed fere nihili, cum, quae rectiora in eo invenirentur, coniectura emendata essent. Qua in re acriter discernendae sunt genuinae codicis B lectiones et correcturae manus η, quod post SchWenkii demum collationem omnibus locis facere nobis licet. Illa igitur primas examinemus necesse est. Atque iam initium libri primi occasionem nobis offert. Locus est difficillimus ventisque criticis vehementissime vexatus: l: Cum multae res in philos0phia nequaquam satis adhuc explicatae sint, tum perdifficilis, Brute, quod tu minime ignoras, et perobscura quaestio est de natura de0ram praebet lectionem I 65i doce P, doces ABCFM II 23 ir bestiisJ P, escis A sed is in ras. 3 et B MU , estis V III 0 is

a nepotibus P, ac nep. ABCFAU. - correctorem sere passus non est, quinquo correcturae, quas Schwenkius signo P notavit, nihil sunt nisi conlecturae.1 Idem ut laciat, vahlenus in praef. ed librorum de len inclinat, os P. VI d. ait.

23쪽

rum, quae et ad agnitionem A CIO, agnitionem m. ad Α- , ad cognitionem BF pulcherrima est et ad moderandam religionem necessaria. De qua e. q. s.

De coniunctivo sint dubitavit quondam eindoctus, Sed causa non erat, s. advig. ad de n. I 19 Schoemann. Op. III 335 F. Α. Wolf. l. chr. I p. 98, et Merguetium inspicias hic paucos afferam loco huic, de quo agitur, similiores pro Balbo 29: cum ex omnibus civitatibus via sit

in nostram, cumque nostris civibus pateat ad ceteras iter eivitates, tum vero, ut quaeque nobiscum maxime societate . . . Si 0niuncta, ita mihi maxime communione beneficiorum

. . . contineri videtur.

de of ΙΙΙ : sed cum tota philosophia . . . frugifera et fructuosa sit, tum nullus feracior in ea locus est . . . quam de officiis. Itemque his locis etiam absque codicum auctoritate auteontra doctissimorum hominum coniecturas coniunctivus ponendus est De n. d. II 107: Eius cum totius sit praeclara species, tum inprimis adspicienda est figura capitis. Etiam tum Sehoem rectissime addidit). De est agr. Ι 8l: hoc agri Campani vectigal, cum eiusmodi sit, ut et domi sit et omnibus praesidiis oppidorum tegatur, tum neque bellis infestum nec fructibus varium nec

eaelo ac loco calamitosum esse Solet. et

pro Mur. 56 Quae cum sint gravia, tum illud acerbissimum est e. q. .

Sed haec quasi in transitu, ea, de quibus dicere volebam, sunt verba: quae et ad agnitionem animi pulcherrima est et ad moderandam religionem necessaria . Nam ita nunc omnes fere legunt et Schoemannus legendum esse, p. IIIp. 29l, probare voluit. Conferas etiam Heidimanni Bei- trage ur ritili . Interpretation de Schris d. Cicero dem deor. , ann gymn. eustettin Q 858, quamquam ea, quibus hic totam sententiam interpolatam esse probasse sibi visus est, nihil valent. Agitur igitur de ratione inter cognoscendum et sag-noScendum , cognitionem et magnitionem et intercedente. Utrumque verbum si tymologiam respicimus, primo igni-

24쪽

ficavit: vermittetsi ussere' oder innerer inne des esens iner Sache inne erdenet. Paulatim autem factum est, ut, cum cognoscere totam significationis suae amplitudinem tueretur, agnoscere eam tantum cognitionem exprimeret, quae cum certo aliquo iudicio coniuncta esset, quod utrum verbis quoque enuntiaretur eissas an eruennenais das, as escis oder sein sollet necne setWas rhennenals das, as es istet, et si iterum fit, Wiedererhennen ), non interesset. Quae cum ita sint, tria apparent: primum, si actio ipsa discendi exprimenda sit, unum cognoScere locum habere deinde, si cognitio cum certo iudicio coniuncta exprimenda sit, agnoscere locum habere, atque unum, Sisit sanerkennenet, cum si sit serkennen et Riederectennenet, ne 'cognoscere quidem excludatur; tum, eis locis, quibus

ad utram significationem sententia inclinet, incertum sit, alia diiudicandi subsidia quaerenda esse, ut et communem et singulorum scriptorum usum loquendi et alia, quae nisi reperiantur, iudicium cohibendum esse. Nam sunt loci, quibus res omnino diiudicari non possit velut Cicero ue. de academicorum doctrina, qua nihil sciri, nihil percipi posse tradebant, agens dicit: Quid si in eiusdem modi cera centum sigilla hoc anulo impressero, ecquae poterit in agnoscendo ess distinctio an tibi erit quaerendus anularius aliqui, quoniam gallinarium invenisti Deliacum illum, qui ova cognosceret γα iusdem libri conteras g 33 46 54 66 58 84; itemque de n. III cum advigii adnotatione et V 4l; 42;

43 44. Ceterum iam ab antiquis grammaticis de ratione inter

scognoscendum et agnoscendum intercedente disputatum esse, docet Nonius, ed. Luc. Mulier. I p. 432 276 Merci). Affert hic tres locos, quibus cogn08cere idem atque agnoscere esse dicit, et suo iure Verg. in Buc0l. incipe parve

puer risu cognoscere matrem . - . Tullius de re pubi Ι:, cognosce mehercule consuetudinem istam et studium sermonemque e. - Varro SeSquuliXe: Vereor, ne me quoque, cum domum ab Ilio coxi reverter0, praeter canem cognoscat

nemo. - lures similes loc08 Naegelsbachius Lat. Stil. p. 447 collegit, etsi eum non de omnibus recte iudicare puto.

25쪽

25Αpud posteriores scriptores inde ab Augusti aetate, ut

est viventis et progredientis linguae natura, qua, cum Silatiora verba non iam sufficere videantur, alia longinquiora adhibentur, agnoscere magis magisque in usum venit, ut postremo a cognoscere Iix dicerneretur. Itaque lactum est, ut codices nostri, cum etiam litterae agnc et cognet facile confunderentur, saepius utrumque praebeant. Hic duos afferam locos, quibus quid scribendum sit, diiudicari posse mihi videtur de eis. P25 , ex quo efficitur illud, ut is agnoscat ut ignoscati deum, qui unde ortus sit, quasi recordetur

agnoscat AB , recordetur cognoscat ΒΤ C. αHoc constat, si cum recordetur alterum verbum coniungatur, longe praeserendum esse Fagnoscat non cognoscat.

Vel quod Sch0emannus coniecit, ac noscat et, sed mihi hic varia lectio cognoscat ad antecedens agnoscat adscripta videtur fuisse, quam falso inter Ciceronis verba receptam Bineti servaverunt, A paulo antecedent, memor in magnoscat mutavit probabile hoc fit, quod etiam Lactantius, qui Ciceronis locum citat Inst. div. ΙΙΙ l et tantum recordetur habet. Alter locus est de res II 45: Hic ille iam vertetur orbis, cuius naturalem motum atque circuitum a primo discite adq. 0gnoscere.

Haec tradita sunt in palimpsesto Vaticano, sed litteris adq. co postea deletis. Discite agnoscere Cicero non scripsit, nam haec inepta sunt. Contra quid scripserit, mihi quidem iam Nic. Maius recte cognovisse videtur: discite atque cognoscite , nam haec et talia saepius coniunguntur atque ΙΤΕ in R facillime corrumpi potuit. His locis addere mihi liceat tertium, quo de verbis quidem nemo dubitavit sed de sententia. Est de nati deor. I 49 s Haec quamquam et inventa sunt acutius et dicta subtilius ab Epicuro, quam ut quivis ea p08sit agnoscere, tamen retus intelligentia vestra dissero brevius, quam causa desiderat. 4Adnotat Schoemannus agnoscere hic esse ais ah anecten-nenc hoc rectum non est, sed intellegendum: erhennen, Wiees igentlic gemein ist. Sed satis exp0suisse mihi videor, quae inter cognoscen-

26쪽

dum et agnoscendum ratio intercedat, iam quaerhndum est, quomodo se habeant substantiva cognitionis et agnitionis , atque dicendum est, agnitionem apud nullum scribptorem inveniri ante linium Ν Η. 90 ibo et Quintilianum I 1ει). Neque tamen ob hanc rem nec ideo, quod ne in inscriptionibus quidem, qu0d sciam, ante illud, quod commemoravimus, tempus legitur, credendum est hoc nomen non fuisse. Immo fuisse verisimillimum est, sed non nisi sensu iuridico, ut dicebant homines iuris consulti de agnitione filii, debiti, al. . o demum temp0re, quo verbum agnoscere peculiarem notionem amisit, ut a cognoscendo vix discerneretur, etiam substantivum agnitionis saepius et eisdem ac verbum notionibus usurpatur. Antea eis omnibus locis, quibus agnoscere aptissime dici potuit, si substantivum positum est, non agnitio sed cognitio est. Veluti ἀναγνωρι- σι illa vel αναγνωρισμb ille in fabulis cognitio non agnitio dicitur cf. Ter Hec. 83 V as). Bacchis meretrix narrat: Rogat unde sit narro mnia haec inde est cognitio acta, Philumenam compressam esse ab e et filium inde hunc natum.

Eun. 92 V i, Pythius dicit:

,Ιb intra de cognitione ut certum Sciam. et Etiam Hygin fab. 22: cognitione Orestis facta. et Ex Cicerone ipso hos locos conferas De nati de B II 159; de in II 149 Luo. 26 54 58 110, ubi nota illa, quam Schoem ad agnitionem sibi postulat, cognitionis dicitur; maxime autem de n. V 44: Iubet igitur nos Pythius Apollo

noscere nosmet ipsos cognitio autem haec est una nostri, ut vim corporis animique norimus e. q. S. g.

Tusc. Ι 1: In animi autem cognitione dubitare non possumus, nisi plane in physicis plumbei sumus, quin nihil sit animis admixtum, nihil concretum, nihil copulatum, nihil coagmentatum, nihil duplex. de n. IV 36: Quam ob rem utrique idem faciunt, ut, si laevam partem neglegerent, dexteram tuerentur, aut ipsius animi, ut fecit Erillus, cognitionem amplexarentur, actionem relinquerent.g

27쪽

Inse V 70: Haec tractanti animo et noctes et dies cogitanti exsistit illa a deo Delphis praecepta cognitio, ut

ipsa se mens agnoscat coniunctamque cum divina mente se sentiat, ex quo insatiabili gaudio completur . q. . . Ρ0stremo ne putaveris vocem agnitionis monachis illis, qui codices nostros descripserunt, inusitatius fuisse. Immo in sermone saepissime eo utebantur, quippe quorum permultum interesset, ut totius illius aetatis, deum suum christianum agn0sci, Vel magis interdum quam cogn0sci. Fortasse etiam II 153ρε, ubi traduntur verba: Quae contuens animus accipit ad cognitionem deorum , in archetypo Verbo cogni-

tionem , ad superscriptum fuit, cognitionem , ut coniecturis, quas temptaverunt viri docti, opus non sit, sed eliminandum tantum illud adet cf. Ι 140s: deorum cognitionem

capere .

Quibus rebus expositis quamquam dubium non esse 90-test, quin Cicero ad cognitionem scripserit, tamen ab altera parte agnitionem omnino non quadrare demonstrari potest. Nam quod dicit Schoem sagnitionem animi neminem non eam esse intellegere, qua animus agnoscatur, falSum est. Immo si de agnitione animi dicitur, semper Socraticae illius doctrinae admonemur, qua animus, quod discit, reminiscendo agnoscere traditu , cf. Tusc. I 57 e. q. s. Sed de hac re hoc, de quo nos agimus, l0co Ciceronem non dicere, nemo non intellegit. Contra qua ratione quaestio de natura deorum habita ad cognitionem animi sive ad cognoscendum animum quod item Cicero dicere potuit - pertineat curque ad eam pulcherrima sit, praeter ali0 locos use V 70

e. q. . docent.

Sed ut ad codices nostros recensendos redeamus, Sch0em. et omnes, qui ei assensi sunt, Si, quid re vera in codicibus esset, novi88ent, haud scio an ad agnitionem ponere dubitaturi fuerint. Nam ad agnitionem tantum 'CIs praebent, cum A et My idem in V fuisse verisimile est nihil nisi agniti0nem habeant. Scriptorem codicis B in eo quem describebat libro ipsum quoque nihil nisi agnitionem legisse et felici coniectura rectum restituisse, credendum non 8t,

28쪽

nam primum, si coniecisset, addidisset ad , quod secerunt Ay- , deinde reapse plura meliusque servata etiam in eis quae proxime sequuntur legit. Id igitur constat odici

hoc loco priores deferendas esse in). Iam supra commemoravimus, eidimannum l. c. verba quae . . . necessaria interpolata esse dixisse. Qua in re summo utitur argumento, quod pronomen relativum De qua ,

quo sequens sententia adiungitur, ad quodnam substantivum referatur, servatis illis verbis tam dubium sit, ut Ciceronem ita scripsisse credendum non sit. Sed ego nullam video difficultatem, ut multi locis, quibus ille aliquam esse opinatus est. Nam ipsa illa sententia relativa ad quaestionem adiecta huius verbi vim adeo auget, ut plus aleat quam natura atque etiam De qua ad se referri postulet. ronominis autem ad substantivum longius anteeedens relati hoc quoque conseras exemplum, II 40: Ad hanc providentiam naturae tam diligentem tamque sollertem adiungi multa possunt, e quibus intellegatur, quantae res hominibus quamque

eximiae tributae sint. Quae primum ex humo excitatos celsos et erectos constituit, ut deorum cognitionem caelum intuentes capere possentet ).

Sed pergamus. Iotum igitur primi libri initium cin

i Saro vidi iam A. Goethium Ciceronis de nat. deor libri tres, sur de Schulgebrauch rhistri Leipeti I 887 et hoc loco lectionem eodicis B a Schwenkio Phil. Bundsch l8854 272, quem librum quod

inspicere mihi non licuit, doleo commendatam recepisse et paucis aliis: g 2 de actione , 28 continentem ardorumc, 48 pulcherrima estW qnae ut reciperentur, Deiterus Hus Rhen. 188 p. 3I et , De Ciceronis codicibus ossianis 4 et 8 denuo excussis Auricas 1886 p. 5 monuerat, cernantur , t aut quid sit quasi sanguis sua sponte, I l49 dentes et alias Schwenkio l. c. auctore. 2 Verba a dis4, quae codices post hominibus exhibent, apertissimo interpolatori debentur, nam omnino non quadrant, cum aliis do causis tum, quod Cicero hic distincte de natura eiusque providentia in homino fabricando flucente dicit, L 140 32 14lis 14220, etsi alibi velut paulo ante, g 33 deorum et naturae providentiam confundit cum autem verba illa tamquam genuina recepta essent, etiam relativum quae in qui mutatum est, verbum constituit integrum .remansit, postea domu O et w numerus pluralis positus est.

29쪽

archetypo codicum nostrorum male servatum suit. Nam videa8, quae sequantur in codicibus: AC habent: De qua tam variae sint sunt Cy doctissimorum hominum tamque discrepantes sententiae magno adigumento, reliqua desunt usque nam et de figuris

deorum e. q. s.

BFM habent: De qua variae sint By, tam variae sunt ByFM doetissimorum hominum tamque discrepantes sententiae magno argumento se debeat B ut magno argumento esse debeat B F causa principium filosophiae ad scientiam By, causa et principium filosophiae ad hanc

scientiam 3'. sed manus a consueto correctore diverSa, causa

principium filosophiae scientiam , causam id est principium philosophiae esse scientiam M prudenterque achademi. B achademia By, achademici F, achademicos, a rebus incertis adsensionem conbuisse B conhibuisse B , cohibuisse F .gΡrimum igitur maior lacuna est in AC cum is, qui horum codicum archetypum α scripsit, multa non iam legere p0tuerit et maluerit nihil scribere quam Dagmenta et falsa.

De Signo ea, quae omissa sunt, in margine, ubi iam evanuerint, addita fuisse significante, quod alterus in A post sargumento adpictum esse dicit, SchKenkius nihil resert et cum etiam in C illa verba mittantur, ne in quidem suerunt; sin autem in hoc non fuerunt, ab antiquo correctore A postea addita esse non possunt, cum hic nullo alio codice nisi illo in corrigendo usus sit ci infra); itaque si omnino in A illa verba addita fuerunt, recentiore tempore hoc factum erat. Contra in B continuatur oratio, quamquam ea, quae proxime sequuntur integra non sunt. Inde efficitur et, quod iam supra vidimus, codicem B vel potius parentem eius, is, prius quam ex archetypo descriptum esse, et archetypum tum, cum is eo uteretur integriorem atque magis incolumem fuisse. Sed etiam in B gravis corruptela proxime sequitur, de qua permultum viri docti disputaverunt. Atque consertur

sere locus quidam Aristotelis, elaph. I, 2. Sed quamvis, quicumque Ciceronis libros de philosophia scriptos recte in-

30쪽

tellegere vult, quaerere debeat, quae quoque loco Ciceronem inter et Graeeos ratio intercedat cuiusque aut referens aut probaris an improbans mentionem faciat, tamen cavendum est, ne, cum tale quid investigasse nobis videamur, quid Ci-eero ipse dicere voluerit, quidque in codibus nobis traditum sit, neglegamus. Quod hoc de u agitur loco factum mihi videtur esse. Nam prorsus diversi sunt locus ille ristotelis et hic Ciceronis Aristoteles de origine philosophiae disputat, Cicero Academiam suam c0mmendat. Itaque de causa philosophiae cogitandum non est, sed corruptum est verbum. Reliqua igitur sunt: principium philosophiae esse inscientiamet, nam haec pro eis quae traduntur: principium philosophiae ad ii scientiamet, scribenda esse, inter omnes constare videtur. Utitur autem Cicero verbo inscientiaeet pro termino, ut dicunt, philosophorum, ut Academicorum doctrinam, qua nihil certum sciri posse tradebant, significet, et principium est fundamentum, in quo struitur aliquid, vel unde disputatio aliqua proficiscitur aut proficisci debet, cf. de in IV 3: Ut enim sit apud illos ... ordo rerum

conservatus et omnia inter se apta et connexa, tamen

persequi non debemus, si a falsis principii prosecta congruunt ipsa sibi et a prop0sit non errantet, et c. 42: quod natura quasi normam scientiae et principium sui dedissete; alios similes locos facile invenias. abemus igitur: die usserordentliche Mannigfalligkei de Meinungenube das esen dei mulier si in schKerKlegende BeKeis dasur, das die grundlegende Voraussetgung, de Ausgangspunc alter Phil080phie die Uebergeugung on de Unmdglichhei des absoluten issens ei muss . Haec Sana et optima sunt; verbum causa abundat nec a Cicerone scriptum sed spurium est. Atque iam, unde ortum Sit, ostendemus. Primum enim in codice , quo uno teste utimur, ante variae deest tamet deinde verbum causa grammatica ratione ad continuam orationem minime accommodatum est,

atque etiam copula desideratur. Quae cum ita sint, dubium e8se non potest, quin verbum causa nihil sit nisi illud tame, quod ante omissumit in margine adscriptum huc irrepserit,ham tam et si se causa facillime coniunduntur.