Theatri praecipuarum totius mundi urbium liber sextus

122쪽

VARADINVM.

ARADINVM cognomento magnum est enim in Hungaria aliud Petri vulgo dictum, Ecclesiae Coloc1ensii subiectum quod amisso Belgrado Christianis pro limitaneo comi ra barbarorum instillus praesidio ab illa parte fuit Varadinum inquam, nobile est Da-lciae Mediterraneae iue Trans uaniae,qua Hugariam spectat,oppidum, Ecclesia Catheirali ornatum, loco amoeno admodum ad Chrysiam fluuium KeVvres vulgo situm. lui e Carpathijs montibus ortus,aureaS glebulas, atque adeo ramenta quoque secum 1euoluit,vnde & nomen accepit Initium huic Ciuitati praebuit Monasterium, a Beato Ladistao Hungariae Rege in honorem Deiparae Virgini S circa annum M. XC. constru

--i ctui n-irari ira ς Rasilica dicti Regi Scorpus honorifice tumulatum religiose asserua

rur. Quineti 11 talciae aliquot ex aere fusili videntur,quarum Vna equestris, iam dicti regis emgiem repramentat. LiCet aatem initio nec ipsum Monasterium,nec subiectas ei pagus magis quam ciuitas Valde munita fuerint; ratata tamen paullatim eo confluxit hominum multitudo, ut inter primarias eorum locorum ciuitates semper merit habita.Sed& Varias fortunae mutationes ac calamitates eadem perpessia, praecipue Vero a Tartaris Anno M.CC.XLII. omnis aetatis Sc sexus hominibus interfectiS,foedum in modum direpta Mestructa & excisia est qua historiam oculatus testis quidam M. Rogerius CanonicuS Vatadinensis,parum quidem Latine distincte tameac non indocte descripsit. Exstat opusculum hoc inter varios Rerum Hungaricarum Scriptores a Ioanne Samin buco editos. Inde petat qui volet Certe similia inauditae crudelitatis exempla vix alibi exstare arbitror. Ceterum Ut ea quae a nostrorum temporum memoria propiUS absunt,persequamur postquam magna Hungariae pars in Turcicam concessit seraitutem,Vatadinensis arx,Vtpote in qua ad subiugandam ab ea parte Train sylvania magnum esset momentum diligenter muniri coepidquamuis in ipsa ciuitate ad sustinendos hostium insultus parum emet praesidij. Grauissimam vero omnium accepit Calamitatem,quando Anno M. D.XCVIII Sigismundo Batore,qui se ac Transylvaniae Principatum,acceptis in Silesia Oppeliensi ac Rariboriensi Ducatibus,Caesari dediderat,ad suos reuerso,ac nouis rebus studente,exeunte mense Septembri,ab Omare Turci ci e ercitus primario ductore,obsessa fuit. Erat ibi tum Melchior Rederus,nobilis Silesius, rei bellicae gloria illustris. Is comperto hostium aduent quamquam id in mandatis non haberet,praesidiarijs tamen rogantibus mau1urum se recepit quum retinere eos aliter non possiet.Statim igitur sedulo omnia tolerandae obsidioni praesidia comparat,& militum animos ad quaevis pericula subeunda vehementer oratione inflammai:Oppidum contra Vim non fatis munitum incendit,comportata prius qua ibi reperta erat in arcem alimonia A ciuibus vero imis petrare non potuit, Vt in arcem,eandem subituri fortunam,recipere se vellent,praeter paucos e in quibus duo signa peditum praesidiariorum erant,Gothofredo Rubitio ductore.Quod reliquum ignis violentia fecerat, statim ab aduentante Turcarum exercitu fuit direptum: equibus tamen multi in ipso conatu ab Hai duccis oppressi perierunt. Priati & secundo octobris diebus Turcae munitiones excitarunt,aquam e fossis derivarunt,&tormentis fulminare coeperunt.Illis ipsis diebus Rederus, sua cuique statione designata, milites Germanos ad se Vocatos sacramento obstringit ne quis cum hoste colloqui aut consilia communicare, multo minus ullam deditionis mentionem facere ausit, edicit.Id enim ei capitale fore qui fecerit;& ei quoque qui in conscientiam affamptus,non statim ad suum rem omnem detulerit praefectum. Promptissime omnes iurarunt ut & postridie Hangari. Rederas e contra,se vitam fortunasque cum ei S con muni periculo eXpositurum, Sc ad editremum viaque spiritum constantissime dimicaturam,fancte promisit.

Porro quinque sunt praecipua arcis propugnacula. primum quod ad palatium est,Κyrat uanum appellaturi cuius custodia Niaro Pauli fuit commissa Secundum ligneu dicitur, quod e lignis & terra aggesta sit exstructu,

cuius defensitonem Κyrat Georgius,arci Praefectus jusceperat.Tertio Tscheiacae nomen est. Quartum aureum Quintum denique Venetum,a suburbio ei subiecto, indigetatur:ad quae Rubitius cum suis excubare rumus. Pri mus impetas in Ligneum factus est: quod bis a Turcis incensium, ostrorum opera incendio restincto, seruatu. cst. Ne vero idem periculum saepe esset subeundum,obsessi intra sepimentum,quod terra expletum ambitu suo Vsi aeritum propugnaculum complectebatur,fossam ducunt,&militum ibi stationem collocant,qui & Turcas inuadere tentanteS exciperent,& eorum conatuS in tempore anteuerterent & disturbarent Sexto Octobris hostes aquam a mola,quae paulo supra arcem est,in fossam arciS influentem alio diuerterunt sequenti vero nocte ad Ruralivanum cuniculos agere coeperunt,excubitorum incuria non deprehensio eorum conatu , qui eam negligentiam capite luerunt. Sequenti die, ne quid ibi damni acciperetur,quatuor Hesducci,promptae audaciς, inchoatam hostium substructionem ingress1 fossores expulerunt,& instrumenta ibi reperta in arcem secum asportarunt. Octauo,ad Tscheucae propugnaculum cryptam itidem moliti sunt Turcae,tanto cum ardore, ut crebris undiq; telis petiti, nihil tamen de labore remiserint,in caesoru locu semper recentibus alijs atq; aliis sium- missis nec prius abstiterunt,quam murum subtergressi extra teli iactam sese constitviment. Ad hos excipiendos obsessi ex aduerso cuniculos ducere fatagebant; sed locorum dissicultate impediti operae precium facere non Aruere. Postea Vndecimo eiusdem mensis die Viginti quinque pedites Hungari in eam fossam, quam L1gneo Oronusnaculo praetentam fuime diximus,ad excubias agendas collocati,quum noctarnis vigiliis fessi c1rciter merid em somno se dedissent;a Turcis qui animaduersa eorum negligentia, lintribus fossiam traiecerant OPoressi. Jc partim interfecti partam in arcem compulsi sunt. Hoc successis alacrioreS facti, & aliquid amplius amdendum rati intres ad sepimentum,siue loricam ligneam admoliunturilongurios primum,deinde palos reci dant terra fossam compient,atque ita se tegunt,Vt triginta fossoribus facile tutus esset locus. Pulueti cu

niculis duobus in locis,ad Κyralia num & d scheucanam scilicet propugnacul Cato, obstractis spiraes

124쪽

Tureae xt Octobris ignem subiecerunt,interea in procinctu stantes, Ut per ruinas in arcem irrumperent, quod

conssilium solius Dei misericordia discussit. Sive enim meatibus subterraneis non recte interclusis , siue quavis alia de causa,ignis per OS cryptae, qua illatus erat, magna Cum Violentia erupit, & praeterquam quod munitioni nihil no uir multos Turcarum proxime adstantes adflavit atque ambui ,Caeteros ita perculit,ut perspecta op ou,nationis dissicultat sensim eo die pedeS referrent.Sequetes aliquot dies cuniculis agendis consum pri Dieue xv 1 .puluis sulphureus ad T scheucanum euertendum propugnaculum collocatuS igne admoto, procur rentem eius angulum,cum duabuS Vtrinque alis quarum interstitium passius viginti duos complectebatur a fundamentis conuellit,ac rainis fossam complet per quas Turcae,agmine facto,mox irruunt; simul idem alii

ad Lioneum faciunt propugnaculumquo obsessos plu ribus locis distinerent ac defatigarent: sed Dei benigni late & incredibili militum virtute depulsi, tandem octo signis amissis receptui cecinerunt. Ex obsessis in hoc' confli cta arcis quoque Praefecto amisso. Nec segniuS per sequentes dies a Turcis irruptio tenta ta Vicesimo atrox pugna ad Κyrali uanum commissa est propugnaculum: cui itidem suffosso puluerem subdiderant hostes, eius incenti vi Vallo quantumuis firmo, disturbato, hiatus ad undetriginta circuter cubitos patebat fossa tamen sera OS tricenos passus lata,& mediocriter profunda, impressionem molientes

remorabatur.Ei ergo dolia,Vir aliaque,quae supernatantia flumen portar,inijciunt;his trabes,tigna,gerrassu

Tande vero hiberna tepestate fluuio aucto,&ingrauescete eli iniuria,Vasis collectis,tertio die Nouebris obstidionem soluunt,& copiaS SOlnocum,inde Badam deducunt Inter paucas memorabilis est haec obsidio, in qua hostium tredecim millia,e Christianis mille & trecenti variis casibus absumpti dicuntur. Gratiae inde Deo actae:&Rederas,qui toto obsidionis tempore,cum aeterna nominis sui laude,summa cura peritiaque omnia administrauerar cum magna captiuorum turba,Vexillis,equiS,Camouiam profectus,magna cum omnium gratia

tione exceptus fuit arcis custodia Niaro Pauli,dum Caesar ea de re statueret,commissa. Hie eo prolixius hoc loco recensere voluimus, Ut intelligehetur e praecipuis Hungariae, eique confinium restionum quae adhuc in Christianorum sunt potestat hoc non esse postremum. Civitas quidem ipsa olim amplissima ota pene deleta est sed paullatim restauratur.Episcopos habuit multos,quum rerum Vsu, prudentia ae doctrina praestantissimo tum singulari nobilitate praecellentes,ac rerum gestarum magnitudine claros. Wnus instar omnium sit Georgius illed Francticano Monacho Varadinensis Episcopus, ac Regni Thesaurarius: qui tantum auctoritatis sibi acquisi aera Vt parum a regia potestate abesset De cuius rebus gestis ac nece fuse icripserant Historici. Etsi denique Hungaria prae caeteris regnis saluberrimarum thermarum abundet multitudine de quibus z-Ieoatem edidit libellum Georgius VVernerias)Varadinensibus tamen,eodem teste, erique prumas tribuunt:in quo tamen eos amoenitatem potius earum quam salubritatem spectare dicit ut quae sint calore temperato ac periucundo;praetereatam purae ac dilucidae,Vt speciem rerum quae injjciuntur,

ampliorem quam ipsis sint,reddere

videantur.

125쪽

C L A V DIO POL IS,

siue

Vulgo, Saxonica Trans ylvaniae Ciuitas.

Iv 1T As haec Trans*Iuaniae ex ijs Vna est,quae Saxonice Vulgo dicuntur,a Saxonibus.dul Caroli Magni tempore,quum leges ab ipso impositas tolerare recusarent , in has oraq prothcthregionem armis occuparunt, inque ea septem ammnislsimas ciuitates partimia nouo condiderunt, partim ante conditas restaurarunt & amplificarunt, instituta ad x l eam forma, qua hodie liberar in Germania Ciuitates Censentur, Republica. Porro Cla

n in s Erilidiopolim minime nouam esse urbem, sed illam ipsam, quae a Ptolemaeo Zeugma nomi natu Ioannes Hortylius Transylvanus apud Maginum putat,& a Graecis tedificatam

postea a Romanis a quibus forte in Claud j Imperatoris honorem nomen ei inditum, ac tandem a varijs barbari S gentibuSinsessam Hodie Cerre Vniuersa Transylvaniae pro Uincia in tres diuiditur nationes,suis inter se ritibus, morabuF,legibUS.&linguis etiam dissidentes psamque di stinctis terrarum locis incolentes nempe Saxones,Cicul OS&HungarOS quibus etiam nonnulli bi ac praesertim in desertis locis ac villis ,VValachi permisti sunt, nullam fere aliam n CSOClarionem nisi rem pecuariam exer Centesin furtivo plerumque etiam boum & equorum ablgeatu sese alCntes Scribit Reichersdorfferus tres has nationes conjunctis ad bellicam expeditionem copi jSac Vzribus, ita ta communem cal Culum, ad nonactinta &lius armatorum millia suppeditare posse. Quamuis autem Olim Saxonum gens has locis praepotenζ fueris atque etiamnum munitissimas urbes ac loca totius prouincia fertilissima incolat,paullatim tamen vel Huno a ri praeualuere,Vel Saxon es in Hangarorum mores ac ritia S concessere. Quod etiam huic ciuitati accidit . duae quum paucos ante an nos a Saxonibus solum habitaretur,eodem HortyljO test tempor Ssuccesti 1, magistratus incuria,Hungaros hospites admisit qui pedetentim Patrii j jS sese insit uantCS,IMOX CiueS recepti siunt & hoc te pore communi cum Saxonibus iure ac priui legi js frutin tutasic ut Iudicem & Consules alternis vicibus quotan uis concordi bus suffragiis ac pari numero eligant:& hi Hungarum, illi Sa Onem, suos quisque Senatores saluatent. Vrbs ipsa in planitie sita est,circa quam tamen a r,praesertim ad Orientem, in Colles exsurgit. Solum nofrumenti modo & omnis generis frugum ac leguminum, sed& Vini feraX cst. Tota tam murorum ambitu fo

ris quam intus aedificiorum structaris est splendida.Ad portam Portinam bOC Epigramma Traiano imperat ri inscriptum,& e vetustate seruatum legitur: I. M. N. TR AIANO PRO SALVTE IMP. ANTONINI ET M. AURELII CAES. MILITES CONsISTENT Es Muure1pro

Non procul hinc Chrysius fluuius,qui Hungariam a Transylvania disterminat,e Daciae montibus Pannonia cotingentibus Ortus,inter asperas& praeeipites Alpes continui Sanct ictibus & celeri meatu delabitur ubi Vis Iachi in desertis sedibus habitantes,re pecuaria dc piscium e dicto flumine Optimorum copia victum sibi quae runt.Hic enim fluuius prae caeteris, nobilissimis piscibus abundat, nimirum fundulis, Capitombus auratis frutis dc id genus. Quin etiam aurum, non minus quam TagUS Hispaniae, Voluit,Vnde & nomen accepit. Non longe ab hac ciuitate duae e regione stibi oppositae rupeS in miram altitudinem sese extollunt, inter quassu uiolus quidam fatis praecipiti cursa delabitur, de quo idem Rei chersdori rus sequentes apponit versiculos: Hic geminaepariter toltantur ad aethera rupes,

Saxaquestraruptiae cauibus alta rigent. Eruulus hinc cursu fluit inter et tramque rapacit Aurem hunc nitidis excipit amnis aquis.

Persicua eis ipso aspecta quae siumitur undasCandidulo crupos fundub se imm habet.

Ante Iocis transis vicenis atque mus in,

sem celsem videas quo it in iugum. Quantas vero calamitatre ac rerum mutationes,Vna Cum tota prouincia,ciuitaS haec superioribus annis en pejta iit qu)bus Sigismundus Bator,rebus initio feliciter contra Turcas gestis, Principatum hunc suum Impe fatori Rudolpho i I tradidit,deinde aci eodem rursus defecit, relicta V Irro a se Vi recuperare aggressus; publieae restantur historiae Sed haec leuia fuerunt prae illis. quae sequentibus intestinis pertulit i nsidiis, Andreae Bato i, Bostea j. Motis Teccleri, Ragoisij Bethlini,Gaboris, & aliorum PriΠci Patum sibi affectantium ambitioneae eensis Quin hodie etiam uniuersia prouincia factionibus ira flUctuat, Vt Verendum sit, ne tota tandem in Tubc1cam Ierairutem Ultro se praecipitCt. Quod DeuS OPt. ΜaX. elementer auertere dignetur.

128쪽

CASTA NO VITI V M.

Vtarathes III. Turcarum Subianus postquam Anno M. D. XCII. Hallanis Bassie praecipue instinctu pacem quani hactenuS cum Cae-nrea Maiestate Rudolpho II. coluerat, perti de violasset; id unice operam dedit, ut ea Occuparet loca C quibUS tam Germanrae quam

Italiae non metum modo intCndare , Vertam C iam arma commO-

dissime inferre posset Raam ad remquUm Croatiam peropportunam 14bi siciret, primo vere dictum Hassianum Cum iusto exercitu eo misit: cui vix eam regionem ingresso,Casta nouitium, tam loci genio quam operibus m Unirum Valde propugnaculum, militum proditione tuit deditum. Arx haec in infula quadam , quam Vnna fluuius efficit posita est; in cuius altera ripa vi Cus est non incelebris altera vero ligurra itidem aliquot habet, & late patentCS campos, Vini,frugiam, Omni tamque terra nascentium feraCes, & Opimis paticuis laetos. Nihil hic omnium rerum quae ad vitam commode degendam spectant. quis desideret; tum ea est loci amoenitas, VPQUACumque ocul OScircumfCras, Vix maior est e possit: tantoque magis dolendum sit, tam cultum,tam pingue solum ab infidelibus barbaris insideri ac teneri Quum biennium,& eo amplius in hostium potes rate fuisset Castano uitium, Anno M. D. XC IU. adulta aestate a Serenissimo Archi duce Maximiliano, Vna cum Petrima,

ductore Lencouitio,Croatiae Praefecto, in Christianorum ditionem est redactum iraeque tamen arces non multo post in Turcarum rediere potestatem. Et Pertriniani quidem arcis munitionibus diffis, Rustantis Begi,qui ex vulnere in Velitatione accepto Obaerat, abducto secum cadauere, Castano uitium velut ad tutiorem locum sese receperunt, Petrinia Christianis relicta. Biennio post, nempe Anno M. D. XCV I. mense Iulio , Ioannes Sigismundus Baro Herberstentanus,cum delectis tri Um regionum, quaS SlauonicaS VOcanr, copiis, Castanouitium obsedit,& admotis tormentis muros Verberare coepit. Id quum comperis set BOsiniae Praefectus, contracto repente quantum poterat exercitu, Christianorum castra aggredi,& obsessis opem ferre decreuit. Ei ultro obuiam profectus Herberstentus proelii copiam fecit ; cuius is fuat exitus, ut Turcis quadringentis circiter caesis, reliquis fusis ac fugatis,nostri tres hosti machinas campestres, mustaque vexilla eripuerint: in certam spem arcis breui recuperadae erecti quae tamen eOS fefellit. Dum enim Christiani securius quam hoste tam Vi cmO oportebat, agunt, quingenti a Bosniae Praefecto summissi milites in arcem clam penetrarun illato etiam quantum ferre poterant comeam. Iamque idem Praefectus cum copiis duplo maioribus in procinctu erat, nostrorum castra fiummis ViribuS oppugnataturus. QuocIrca Herberstentus suum ac suorum periculum intelligens, Goluta obsidione

inde discessit, copiasque suas in tutum reduxi t. o diem illia videamus, quo Christiani Pri cipes positis intestinas simultatibus & bellis perniciosissimis compossitis,omnes suas vires in

unum hunc hostem conuertant, totque ac tam Praeclara regna, prouincia S, VrbeS, Oppida,arceS, tamque multas animarum myriades egrauissima

seruitute in libertatem vindicent 'Sed haec optare magis licet,quam sperare.