장음표시 사용
91쪽
dro Magno comparantem Artem Alexandrinae aetatis rerum scriptorum propriam a Tacito egregie excultam hic licet deprehendere Τ). Eorundem scriptorum rationi convenit, quod Arminii et Tiberii elogiis liber secundus et Sextus concluduntur ). Elogia autem ipsa annalium scriptorum Liviique exemplo et auctoritate Tacitus instituit 'i Arminium
enim Germania liberata maxime commemoratu dignum, septem et triginta anno vitae, duodecim potentiae explevi SSe, etiam nunc vivere cantibu apud barbaras gente praedicat
I 883' et Tiberii vitam paucis complectitur, ita ut primum
numerum annorum quos Tacitus expleverit adnotet, deinde Origine commemorata vitam in diversa tempora distinguat et quibus quoque virtutibus aut vitiis eminuerit doceat VII l), id quod Livium in morte virorum insignium Ollium SSe
Verum unum sanes in annalibus ineSt elogium, quo
' Confer quae de hoc elogio scribit E. Norclen, Eini. I, pag. 576: Ferner in die erunmtem orte des Tacitus a II 88 vo Arminius: canitur adhuc apva gentes beeinflunt urch Xenoph. Cyrop. I 2,
92쪽
- 84 Taci ius intermissum morem videatur referre, dico II 75, ubi de Atei Capitonis moribus agitur. Sed haec suas habent causas Memineris velim Sallustium in Catilina Caesarem Catoni comparasse, ita ut alterius singulas corporis ingeniique facultates alteri opponeret. Idem in annalibus facit Tacitus, quippe qui non de Ateio solo moneat, sed alterum quoque duorum quae illa aetas simul tulit pacis decorum inducat, Labeonem Antistium, quem iisdem quidem artibvs praecellentem sed indole et moribus disparem cum illo componit. Qua in
re nihil interesse apparet Tacitum alterius morte narrata in- Serendae comparationi occasione uti Sallustium viros primum commemorato compOSutSse. Quid igitur Nempe necessario consequitur, ut Tacitum in annalibus componendis ab historiis Sallustii se avertisse et ad annalium Scriptorum morem et consuetudinem Se applicavisSe Statuamus, ita tamen ut, quaSin Catilina Sallustius inseruit digressiones, eas loci idonei Simitando exprimeret.')Haec si recte disputavimus, conicere licet in narrandis quoque rebus et exponendis annalium Scriptorum normam Tacitum ServaviSSe neque excursu ab ea aliena in Servi SSe. Atque primum quidem con Stat, quae quovis loco Sibi probavit, ea Tacitum haud incertum referre. Neque repugnat III 6, ubi, postquam isonem perfOSSO iugulo repertum esse narravit, de morte eius accuratius conatur explicare quippe quae ut a senioribus tradita in ipsam narrationem recipere non potuit, ea in fine addidit adnotatione ad res relatas nihil valente, qualibus aliquotiens Livium usum eSSe vidimus. At uno loco I 5T, ut leges quibus se ObStrinxit neglegat adducitur et paene cogitur. Quamquam enim Tiberium auctore Seiano in Campaniam proficisci constituisse Odorettulit, tamen tanta dubitatio ei movetur, ut quae paulo ante
in Haec igitur prima et praecipua cauSa est, cur virorum mortuorum vitam solito more perSequi Tacitus desinit, quo quare fecerit quaerit F Leo l. l. pag. 236: Die Elogien aber lal Tacitus im Ver- laus de Arbet ali mahlic fallen, inerseit gewifi, et e die annervon threm Aufireten an negleitet at, doc mu er auch ine andern Ania gefunde haben, sicli de in seinem ersten erke festen Ge-
93쪽
pro certo posuit in dubium vocans num sit veri similius quaerat sua libidine et saevitia Tiberium commotum SSe; neque vero id Sati habet, sed duas alias causas ab aliis allatas proponit. Quo facto quaenam vera profectioni causa existimanda sit non decernens ad rem revertitur IngeniOSe autem fugit eiusmodi quaestionem II eo, quod populi voces sic consequitur et quidam Scelus uxoris Suspectabant quippe
rumor inceSSerat, pauco ante menSe Aia Stum . . .
Longe alio spectantes. IV c. 0-ll, ubi Drusi nece relata a proposito digreditur, ut rumorem quendam de illo facinore Suis temporibus nondum exstinctum non explicet solum sed etiam diligentissime refellat. Cui rei qua de cauSa adeo enixe operam dederit, Tacitus ipse monet verbi quibu expositionem concludit his Mihi tradendi armendique rumoris cavsa fuit, ut claro sub exemplo falsas auditiones depellerem peteremque ab iis, quorum in manu cura OStra venerit, ne druvi ata atque incredibilia avide accepta eris neque in miraculum corruptis antehaberent. Eo igitur consilio Tacitum haec subiecisse intellegitur, ut accuratam et diligentem exquirendi rationem commendet. Qui est cui haec re non memoriam afferat Thucydidis, qui l. VI 54 sq. in verbis praemissis
digreSSionem interponit, qua falsam quae iunc vulgo ferebatur opinionem ut redarguat enititur. Aperte enim, quamui non profiteatur, nihil agit nisi ut opinione illa refutata studium et sagacitatem a Se pS rebus cognoscendi et indagandis adhibitam illustret et narrationi omni fidem conciliet. De rerum statu et indole temporum Tacitu numquam excursu a proposito facto se Thucydidis annaliumque Scriptorum instituto et exemplo ipsa narratione docet. Fit ut ad populi voces refugiat, veluti XIII 6 periculo a Pariliis imminente rei publicae Romanae condicionem O Ostendit, quod urbano in contrarias partes de ea facit disputantes.
94쪽
Neque quid de rebus narratis exi Stimandum sit ut aperiat, ubi magni eius interest, alia ratione utitur. emineris velim loci eius, ubi de Augusti mortui natura ingeni moribus ita Sententiam suam profert, ut qui in sepultura alii ad eum vituperandum, alii ad eum laudandum attulerint exhibeat. Simillimo modo IV 20-2l, ut de quinquenali ludicro a Nerone instituto quid ipse sentia expromat, maiorum ludis
comparatis alios illud excusantes et defendenteS, alios improbantes et accusantes inducit. Τ)Iamvero quatenus ii quae in pSa rerum expositione occurrunt digressionibu id, quod de annalibus Staiuimus, comprobetur videamus. Praeteritorum quidem temporum, ubi ad res illustrandas necessarium est, aliquotien Tacitus rationem ducit. Porro quemadmodum in historiis Vitellium
II l 68 ita in hoc opere XIII 3 9 Neronem, qui in Claudii
funere laudationem habet a Seneca compoSitam, cum praecedentibus imperatoribus comparat iterum populi Sermones Simulans Adnotabant seniores, quibus otiosum est etera et praesentia contendere, primum ex iis, qui rerum potiti essent, Neronem alienae facundiae emisse. am . . . Quae deinde
de J. Caesaris, Tiberii Gai Claudii dicendi facultate leguntur, ea non populum facit disputantem Sed ipse suis verbis
profert. Hunc excurSum non minu quam illum, qui in historiis Occurrit, e Scriptori arte narrandi natum Sse vix est quod moneam.
Terrarum gentiumque descriptiones interposuit nullaS, utpote alienas et ab annalibus Romanis et a Sallustii Catilina. At disputationem quandam inseruit, qua profectu ab iiS, quae modo rettulit, de rebus ad ipsum argumentum nihil
pertinentibus disserit, dico VI 22, ubi Trasylli alicinio
commemorat utrum neceSSitate an forte res mortales
regantur quaerit, ita ut iis videatur assentiri, qui primo cuiusque orta ventura destinari arbitrentur. Quam digressionem cui neque in historiis neque in annalibus, si ab ii S, quae de principum inclinatione brevissime adnotantur IV 20, dis
95쪽
cesserimuS, Similem deprehendimus, quam ob causam Tacitum instituisse putemus Res est in aprico Sallustii paruit auctoritati, quippe qui in Catilina 53, 2 expositionem quamvis diversi argumenti tamen similis generis subiecerit. Cuius scriptori exemplum SeSe reSpexisse, id ipSe eo significat, quod ab iisdem fere verbis initium sumit. Conferas Tac. VI 22 Sed mihi haec ac talia audienti in incerto ivdicivm est, fatone res mortalium et necessitate immutabilia forte volvantur et Sall. 53, 2 Sed mihi multa lemnii multa audienti, quae populus Romanus . . . fecit, forte labuitiattendere, quae res maxume tanta ne tia sustinuisset.
Progrediamur ad alium brevem excurSum, qui non tam ex Sallustii imitandi studio quam ex propensa in VeSpasianum voluntate videtur esse natus. Luxum enim mensae Tiberii senatuSque Opera et labore non coercitum posteris temporibuSpaulatim exolevisse adnotat, et ita digrediendi loco parato ex quibu rebus huius mutationis causae repetendae Sint quaerit. Cui quaestioni ita respondet, ut primum altius repeten de priorum temporum luxuria impune exercitamentionem inchoet, deinde commutationis factae duabus causis allatis praecipuum adstricti moris auctorem e SpaSianum praedicet, cuiu principi Severo in more cive Se formaviSSe affirmat. Denique num Omne re per lata viceS soleant remeare Suspicatus laude suae aetati impertita digressionem concludit. Exponit autem ita, ut Sallustium dissensionum civilium initia Ostendentem liceat comparare:
Tac. III S. Dites olim familiae nobiliti aut claritudine insenes studio mamificentiae prola-
Nam etiam tum plebem Socios rem colere et coli l citum vi quisque opibus domo
et clientelas inlustrior habe-Batur.
Sall. Iug. l. Ceterum mos partium et factionum ac deinde omnium
malarum artium paucis, ante annis Romae ortu eSt. . .
Nam ante Carthasnem deletam populus et senatus Romanus placide modesteque inter se rem publicam tracta
96쪽
Postquam caedibus saevitum et maenitudo famae exitio erat, ceteri ad sapientiora
Sed ubi illa formido mentibus decessit, scilicet ea, quae res Secundae amant lascivia atque superbia incesSere. Artem Sallustianam res nascentes et crescente illo modo persequendi quam penitus Tacitus perceptam habeat, e clariSSima expositione elucet, qua III 26-28 de lege Papia Poppaea ceterarumque legum multitudine tunc populum vexante mentione inchoata a propo Sit aberrat, ut paucaS fuisse leges initio et simplices, paulatim in numerum infinitum aucta esse Oceat. Cuiu digressionis rationem probare studet his verbis: Ea res admonet, ut de principiis iuris, et quibus modis ad hanc multitudinem infinitam ac varietatem lem perventum sit, altius disseram. Aperte revocamur hac formula ad ea verba, quae in Catilina Sallustius. priusquam ex quibu initii malo civitati more profecto persequitur, praeponit Res ipsa hortari videtur, quoniam de moribus Romanis tempia admonuit, Supra repetere ac aucis . . . aisSerere. Simili igitur argumenti expositi similibus verbis pronuntiatur. Quare hunc ipsum locum Tacitum respexisse non falso opinabimur, praesertim cum id quod graviSSimum est, eandem uterque disserendi adhibuerit rationem. Quod ut probem, quae Sufficiunt X-hibebo et sub uno OuSpectu ponam: Tac ann. III 26-28. Vetustissimi mortalium, nulla a tic mala libidine,
Sine probro scelere eoque Sine poena aut coercitationibus ambant: neque Praemiis opus erat, cum honesta suopte monio peterentur et tibi nihil contra morem Myerent, nihil per metum etabantur.
At postqvam exui aequa-Sall. Cat. - 13.
boni mores colebantur concordia maxuma, minuma avaritia erat ius bonumque apud eos non DBibvs aBis quam
natura valebat . . .l0. Sed ubi labore atque
97쪽
litas et pro mo Stia ac pudore ambitio et is incedebat,
iustitia res publica crevit,... saevire fortuna ic miscere provenere dominatione ... omnia coepit . . .
Deinde Sallustius luxuriam et ambitionem creScentem, Tacitus leges percrebescentes ostendit et persequitur, ita ut digressione perfecta uterque ad rem revertatur. Quae de universarum legum origine hic leguntur, ea tamquam exordium et fundamenta sunt brevium duorum excurSuum, quibus de Singulis legibus agitur. Quorum altero
I 72 leges maiestatis, quas a Tiberio tunc reddita populuSaegre fert, a veteribus quidem constitutas sed tamen remisSe administratas, postea ab Augusto intentas, a Tiberi non minu Severe exercitas esse comperimus. Altero VI 63, postquam legem funebrem a Caesare dictatore datam tum prorsu neglectam esse rettulit, nonnulla lege SeveraS, quibus antiquis temporibus fenus, vetus urbi malum, cohibitum et postremo omnino erat vetitum mitium posterioriS temporis legum ratione non ducta commemorat. Arta his qui in legibus versantur excurSibu necessitudo intercedit cum nonnullis aliis, qui sunt de magistratibus. Quorum quae exordium et tamquam caput habenda sit expositio in ipsis quidem annalibus non se offert, Sed prooemium huius peris vicem eius praestare docuit . Leo 3. Huius enim prooemii parte prima quibus variis rei publicae formis ab urbe condita usque ad Augusti imperium Romani usi sint brevissime refert' atque ita excursuum illorum fundamentum ponit, quibus, quemcumque magiStratum mutatum rettulit, eius originem repetit. Commemorat autem
Tacitus de origine progressuque praefecturae urbis VII l), de aerarii cura XIlI 29), de procuratorum iure Xl 6R, de
λ Goit Nachr. a. 1896 pag. 9l. motatu dignum videtur, quo Tacitus, ut historiarum prooemium ex Sallustii historiarum prooemio imitatione expressit, ita annalium primis verbis: Urbem Romam a principio rem habuere . . . aperte respicit illius quae in Catilina prooemio subsequitur digressionis verba haec: Urbem Romam, sicuti ego accepi, condissere atque habuere
initio Troiani . . . cf. Wolfflin in Philol. o XXVI a. 867J pag. 124).
98쪽
quaestura XI 223. Adnumerare licet locum ad principis
poteStatem Spectantem. Postquam enim urbis pomerium tunc a Claudio auctum esse narravit, a quibus principibus Romanis quoque modo haec urbis finium proferendorum
potestas usurpata sit docet XI 233. Acceduni tres qui simili modo instituti sunt loci. Quorum primo IV 65 Caelius mons tunc deusius et Augustus appellatus a quibus rebus quae Omina prioribus temporibus ceperit adnotat; altero VI 28 quae de Phoenicis avis forma Origine morte comperia habet expromit tertio XI M postquam Claudium
literaturae paulatim auctae excuSatione usum re novaSliterarum formas addidisse rettulit, iteraturam nascentem et creScentem Stendit. Quae omnibus his locis a Tacit praebentur unde profecta sint tam accurate in commentatione Supra commemorata docet F. Leo, ut ego hac re denuo tractanda iure Supersedeam. Id quaeritur, quibuSnam rebus commotus has digressiones eruditionis cuiusdam notam prae se ferenteSSubiecerit. Sane non mirum est Tacitum, quas res tam diu in re publica versatu penitus noverat, eas in deliciis habuisse de iisque docendi occasioni eum non defuisse. Qua de re commodissime dicit G. Boissiery Parmi es digreSSionS, te pluS nombreuse se apportent licia constitutionromaine, aucchangement qu'elle a Subis au magistratures anciennes et nouvelles, si a distribution des legion clans rem pire, etc. O comprend que des subjet de ce genre aient occupe n eune Omme qui se destinat a la vie publique. Neque tamen, quam vi recte ea dicantur, novum morem Tacitum induxi SSe, sed, quemadmodum ad illos qui sunt de rebus divinis excursus Sallusti historias aliquantum valuisse collegimus, ita hac quoque in re ad priorum Scriptorum Xemplum aliquo modo eum eSe conformasSe ratio postulat ut statuamus. Atque facile aliquis suspicetur Sallustium in historiis Tacito imitationis facultatem praebuisse, cum profert illud fragmentum, ex quo Sallustium lege Aemilia commemorata legem frumentarias antea latas' acite, Paris. m. 903 pag. 1.
99쪽
digreSSione persecutum esse aurenbrecher in collegit. Verum ut hoc ipsum concedatur, semel vel bis legis alicuius Originem eum Stendisse, nullo tamen modo probabile StSallustio adeo res ad ius publicum pertinentes fuiSSe curae, ut imitandi facultatem praebere posset, praeterquam quod non tam in annalibus quam in historiis ad Sallusti historias Tacitum se applicuisse ceteri excursu docent. Immo vero ut ad complures alios annalium loco ita ad has quoque digressiones instituendas non falso Opinabimur magni fui Sse
momenii morem et consuetudinem eorum in primis annalium Scriptorum, qui Taciti tempora praecedebant. Quorum Scriptorum vi unum eruditione quadam abstinuisse inter viro docto constat. Verum utrum Sitatam annalium Scripiorum consuetudinem sibi asciverit, an id quod potius crediderim, cerium aliquem Scriptorem, veluti Fenestellam reSpexerit, qui Augusti aetate Cassii Heminae vestigiis in- Sisten excursu ab argumento facto de ludi circensibus, de provocatione, de quaestura, de aliis rebus ad ius publicum Spectantibus disseruit' , ab eoque una cum rebuS narratiSSingulo excursus transtulerit, id certo diiudicari nequit. 5. Cim cui scit. Priusquam autem hanc diSSertationem absolvam, pauca dicam de formulis illis, a quibus Tacitus aliquotiens digrediendi sumit initium. Quae formulae quomodo Sint explicandae cognOSces, si quae Sallustius similibus loci praemisit verba comparaveris haec Tac hist. IV 5 Res poscere videtur, quoniam iterum in mentionem incidimus iri saepius memorandi, ut ... paucis repetam Sall. Iug. 95, 2 Sed quoniam nos tanti viri res admonuit, idoneum visum est de natura cultuque eius paucis dicere. - Tac hist. V 2 Sed quoniam famosae urbis supremum diem tradituri Sumus, construens idem primordia eius aperire Sall. Iug. 9 Sed quoniam in has rekiones per Leptitanorum negotia enimuλλ l. l. I fr. 2. G. Poeth, de Fenestella, disS. Bonn. a. 849.
100쪽
non indimum videtur . . . memorare. - Tac ann. III 5:
Ea res admonet, ut de principiis iuris, et quom modis . . . perventum sit, altius disseram Cat. 5, 9: Res ipsa hortari videtur, quoniam de moribus civitatis tempus admonuit, supra repetere ac paucis instituta maiorum domi militiaeque, quomodo facta sint, disserere. - ac ann. XVI 18 De Petronio pauca Supra repetenda sunt Cat. 4 5 De cvivs hominis moribu Rauca prius explananda sunt, quam initium narrandi faciam.
Neque igitur ex illis formulis, quippe quas ex SallustianiS formuli profectas e SSe appareat, de ipsis digressionibus aliquid certius afferre licet, id quod fecit Pthilippus Fabia in libro qui inscribitur: Les ources de Tacite. Ex iis
enim quae Tacitus praeponere solet verbis sibi visus est perSpicere, utrum Tacitus ipse digrediendi consilium capiens vel de Suo vel alio scriptore adhibito res Subiecerit, an X e quem quoque loco Secutus Sit Scriptore una cum ceteris rebus narrati digressionem quoque transtulerit. Qua in re qua ratione Sus Sit declaravit pag. 246, ubi hac formula allata Haud fuerit ovum initia rellionis . . . aucis disSerere . . . digreSSionem subsequentem Ionii ipsi, dicit Plinium, attribuit sic ratiocinatus: Tacite ne 'en attribuepas initiative ii 'excuse se ulement 'interrOmpre Onrecit Enire te formules a cause deSquelle nou avonS revendique Our Tacite certaines digression et celle-ci, it a ne differenc essentielle Le autres contiennent Outes une verbe si a premiere person ne par teque Tacite indique clatrement On intervention Ici e verbe est si a troisieme perSonne, ilis' a pas dans a formul le moindre indice
Verum amen id suo iure affirmat, eius generi eXcurSuSTacitum invenire potuiSSe apud eum quem quovis loco Sequitur auctorem, quamui non demonStretur verbi praepositis, ex quibus nihil effici potest nisi ex Sallustio