Commentationis de M. Terenti Varronis antiquitatum rerum humanarum et divinarum libris XLI. specimen [microform]

41쪽

inquit, o Ῥωμυλος δείκ-ται-- Βαρρων τε ὁ πολ μαθέστ-ος ἐν προιμίοις των προς Πομπηοῖον αυτή πραμμένων. uI-bus verbis quominus alterum illum Iibrum quem Varro Pompeio de Senatu scripsit putemus significari impedit, quod Gellius narrat Nocti. Att. XIV, 7 sq. Iam vero cum eam

fuisse huius libri indolem et consilium eognoverimus, ut nautae librum tenerent, ex quo qua ratione maris periculis occvrrendum, et quid in navigando observandum quidve vitandum esset discerent, vel ut Itinerarii auctor ait, inclinationem oceani reliquosque motus aerios Maescientiae fide declinarent, quid tandem aliud in tali libro quaesieris quam pregnostica Neque enim alius generis sunt quae Lydus ex V

25 Μirum tamen videri possit Varronem in prooemio Ephemeridos navalis do Graeca lingitae Latina origina disputasse. Spen-geΙius ad Varron. Ling. Lat. P. T. Sq. non tam hac Pusa Θω tus, sed alias rationes secutus, eam proposuit sententiam, ut

a Lydo Iibrum de Origin lingae Latina Priscian. p. 556. Pulsch. nominari diceret, qui totius operis de Lingua Latina compositi fuisset primus, et ad Cn. Pompei immissus At

etiamsi temporum ratio hanc sententiam non refutaret, vix cogitari iceret Varronem ad Cn. Pompeium aliquid de lingua Latina scripsisse. Quas dissicultates removendi fortasse ratio oric haec. Pompeius Grammaticus duobus 'Iocii libros

Varronis ad Atticum missos commΘmorat Vid. suPr. P. 10. , atque ex iis narrat, quot littera olim fuerint Romae, Eaxumque numerus quorum Virorum P creverit quae qui ex

Iibro do Origine linguae Latinae scripto contenderit esse, Probabilem sane proposuerit sententiam. Atqui haec, quae ex Lydo ascripsimus, eidem libro deberi non sollim res suadet quae narratur, sed etiam Lydus ipse indicavit quodinatomi nus primo obtutu inteBigi posset impedimento fuit magna negligentia, qua librarii in Laurentii libro describendo versati sunt. Scripsit enim ille ut opinor: τῶν προς Παμπώνιον γερ ιμενων. Idem igitur Iiber, qui primus fuisset totius operis de Lingua Latina, vocatur a Prisciano de Origine tingae Latinae, a Pompeio Gram ad Atticum, a Lydo π δι Πομπιυνιον quo Omnia en concinunt, quamquam de Pompeii notationibus aliter statuit Schneider et Muener ad Ting. Lat. p. 26ὲ Cui coniecturae si caIculum adieceris, etsi detrahetur libris Ephemeridos fragmentum illud ex Lydo, nihilo tamen minus stabit sententia quam Proposituri sumus.

42쪽

rone tithoiavit, ut de Menss. IV, 13. τῆ όρυκα ok-.ὰχ- ενδῶν φεβρουαρίων ἀνεμομαχίαν ὁ Βαρρων λέγει γίγνεσθαι et V, 7. - αις κτωβρίαις ὁ Βαρρων ἐν ἐσπέρα τα πλειαδας ανίσχειν καὶ Ζέφυρον νεῖν, εἶτα καὶ ἔβα προλεγει. et IV, 35. 38. pag. 202. ed. oeth. 84 91 Quae eum sic se habeant, longius etiam progredi licet, ut Varroni totam IIIam

Ephemeridos partem quae prognostica continebat, reddamus. Ex eo enim quod inde a priscis temporibus observatum est, quid quibusque stellarum motibus significaretur, quidque unoquoque die eventurum esset, matum est diarium iIIndo quod Ptolemaeus et Laurentius LIdus servarunt, et cuius cum Hiis Varro auctor perhibetur Nam Lydus postquam in libris de Ostentis per omnes omnium mensium dies quid unaquaquere significaretur numeravit, haec subiicit: καὶ ταλα ινιεν ὁ κλουδιος ἐκ των παρα Θουσκοις ἱεροδ προς λέξιν, καὶ ουκαλὸς μονος, υλλα μην καὶ Εἴδοξος - Βαρρων τε ὁ Ῥωμαῖος reliqua. pag. 357 mines igitur etiam est quod fragmenta nonnulla eorum, quae e libris demenss. notavimus, item Iegantur in hoc diario. Quae si recte a nobis disputata sunt, Vel Spοut intelligitur, ea quoque Lydum in his libris legisse, quae

ex Varrone in Iibris de Ostent pag. 37. rettulit. quae euius generis suissent ex Plinio disci N. H. II, 36 sq. et Appuleio demundo Hasin annotavit. Ergo Ephemeris malis cum talis suerit, qualem descripsimus, vix est quod metuamus, ne quis obloquatur pronuntiantibus nobis, Iibros Ephemeridos eosdem esse atque Navales. 'x segetius enim quae

de libris Navalibus protulit ita sunt comparata, ut ipsius Ephemerido partem a, eo deseribi eontinuo intelligatur. dicit autem Iib. V, 11 haec D si Prognostica tempestatum Signa, quae Virgilius in Georgicis divino paene comprehendit ingenio, et Varro in libris Navalibus diligenter excoluit. . . quae verba Ioannes Sarisberiensis olicrat. Η, 2 et Vincent. Spes Nat. IV, 1 sua seeerant. atque hae nunc quidem

hactenus causa enim nondum omnibus nominibus est conse-24 mal fertisdorf. I. c. hos Iibros Varronis Atacini,sso dixitqtios Schneideriis et Wii erus de Varron intac P. 29. M. Varroni vindicarunt

43쪽

trux remisendum erit ad andem quaesti merasti, rnn ad Anti iuvatum, libros, inde demssi suurus, reverianis... . lam Cicero l. s. Nam nos, inquit, tui libri Dasi dominreduxerunt, ut Possemus tibi essemus agnoscere. Tu sedium, regionum, Iocorum nomina genera aperuisti. Quae quo ordinε Varro enumeravit, hodie propter fragmentorum paucitatem erui non potest. Pauca autem quibus horum librorum cognitionem

iuvem haec sunt Librum primum Lib. Vmb. urbis Romae dedit deseriptioni, id quod ex Festo v. Semimontium p. 267. ed. Lind. recte ollegisse mihi videor inventus igitur est Iocus permnliis fragmentis, quae incertae sedis adhuc suerunt. ut quae Servius, arcobius, Festus et LIdus ex Varrone tradiderunt de antiquissimo urbis Romae nomine, de ficu Ruminali et de sepulcro Romuli Festus, de monte Matino a Palantia Evandri filia diei Servius, de soro boario et cupedinis Donatus, de aedibus Valerio in palatio tributis Asconius, et id genus multa. In describenda autem Italia, nisi nos coniectura sallit, id potissimum enitebatur, ut sententiam iIIam, Italiam esse terram omnium felicissimam, quam non soldm Ipse in libris de R. R. et Virgil pronuntiarunt, sed quam

omnes tenebant Romani, magna tum doctrinae copia tum exeinpiorum ubertate demonstraret. Indicavit enim quae unicuique regioni essent propria, et quae in quibusque Italiae partibus optima gignerentur vid. Macrob. Π, 12.), explica-yit regionum nomina, ut Itiatae, Latii campaniae, Oenotriae enumeravi gumina et Lib. x , unde ortasse AH o Tiberis fluvii M. Servium ad Aen. III, 330. Iacus relin M

Η ΠΙ 17. , aquas sulphureas, et Servius ad Aen. VILb36. Sane sciendum Varronem enumerare quot loca eius modi reperiantur in Italia. De urbibus autem et vetustissimorum populorum sedibus quamquam dubium non est, quin disputaverit et in IIbris sex quo de hominibus scripsit, et in his de locis, tamen uiris in libris Dagmenta singula sint reponenda, non habeo quibus diiudicem. Eodem enim iure te Dionysius quae p. 11. Sylli de truriae ebibus narrat his in libris legisse putantur, quo ad libros de hominibus scriptos illa rettulimus Eaudem in sedem fortasse revocanda

44쪽

sviui es a ea quae M. Sm vium immine ad Aen. IX, 10. et Interm et ad Aen. X, 103. OII. Serv. ad Aen. VIII, 507. Neqne eertiora habeo proferre de s amentis quae Plinius potissimum servavit, et quae ad externarum urbium, gentium, regionum, viam pertinent eo itionem Angustinns enim eum Varronem dieat Antiquitatum Iibros scripsisse non qnanis tum ad orbem terrarem, sed nantum ad solam Italiam, sane imprimis magna quaestio est, hae uirum horum librorum fuerint an aliorum, et si homin, quanam foetetate eum reliquo argumento oniuueta suerint.

Aggredimur oeum totius quaestionis haud dubie disi-eillimum tam qnod studium temporum, difficillimum illud per

sese, quia multiplex erat et mixtum ex variis artibus et di- seiplinis, ita periit, ut libro ni omnem cohaerentiam et ei enitum harum disciplinarum monstraret servato nuIlo, admodum manea hodie haram rerum sit cognitio, tum quod a ro, ni eas praeter ceteros coluit, multos libros si non eiusdem, eri simillimi scripsit ammenti quo factum est, ut fragmenta quae ex hoe genere itterarum supersunt suis quaeqne libris reddere, eum multis libris convenire videantur, opus sit minime expeditum. Velut quaestionem de uno

et die natali urbis Romae institutam, qua inprimis magnam doctrinae et diligentia Iaudem nactus est, in quo libro persolverit vix quisquam ammaverit. Etenim si quis doctam illam eomputationem in horum sex librorum Hiquo lorum habuisse eontenderit, quis ausit repugnare praesertim cum Cicero eos significet verbis his r Tu aetatem patriae, tu descria

Ptiones temporum aperuisti. - Neque nos in eam etiatentiam transire quidquam dubitamus, licet vix habeas, quois relatetur qui libro IV. de Gente opes Romani dicat Propriam harum rerum fuisse sedem Versabantur enim hi libri toti tu chronologia et rerum vetustissimarum historia, quam rηm, etsi qn pauca illa Dagmenta docent quae a POpma colleeia vidi Ed Bip. p. 236 sq. , tamen Scriptores sati di-

45쪽

li ater in seripiis Varronis versat consentiunt, quom testimonia subieci. rimum vim Augustinus de Cis. Dei

lib. XVIII, 2, 2. Erat enim, inquit, tempore illo Abrahami

regitum Sicyoniorum admodum parvum, a quo ille undecunque doctissimus Varro seribens de Gente opuli Romani ve- In antiquo tempore exorsus est, ab his enim Sicyoniorum regibus ad Athenienses pervenit, a quibus ad Latinos, inde ad Romanos iselq. Quibus adde quae idem ibidem . 8 refert. Nam Varro inde exorsus est 1ibrum cuius superius

mentionem Dei, et nihil sibi ex quo perveniat ad res Romanas proponit antiquius quam Ogygis diluvium M et . 13. seliae sabulae ad bellum usque Troianum, ubi secundum librum M. Varro demente Pop. Rom. finivit. CL Lactantius ad Stat Theb. I, 173. - . et Arnobius adv. Gentes V, 8. Quibus excitatis testibus in oculos quasi incurrit, non Ilus libri suisse quae Censorinus de Die at tradit. c. 21. Varro tria discrimina temporum esse tradit primum ab hominum

principio ad cataclysmum priorem - δηλον - , Secundum a cataclysmo priore ad Olympiadem primam - μυθικον , tertium a prima Olympiade ad nos, ἱστορικον - De tertio autem tempore sui quidem aliqua inier auetores dissentio, - sed hoc quodcunque caliginis Varro discussit, et pro cetera Sua sagaeitate, uno diversarum civitatum conserena tempora, nunc desectus eorumque intervat a retro dinumerans, eruit Verum, Iucemque ostendit, per quam numerus certus non annorum modo, sed et dierum perspici possit. Plutareh.

Rom. c. 12. Ex quibus colligitur, Varronem in utrisque libris satis subtiliter disputasse de chronologia Romana, sed inter eos fortasse hq diseriminis intercessisse, ut Terentins expositis in libris Antiquitatum rei Romanae tum nascentis tum crescentis et senescentis temporibus, ne qui in hac quaestione desideraretur, libros de Geni Pop. Rom. scriberet, 25 Cf. ervius ad Virg. Eo . VI, I. Apparet horum 1ibrorum

esse omniaritiae Aligustimas de Civ. De Iib. XVIII ex Varrone assΘrt, ii ib is rect ad dilutiir ita a P. Servium sunt

ad eii. III 578. iterat amythogr. ait III et II p. 104.

46쪽

q. iis et res vi, antiquissum populis anis ut, in e minani gestas persequeretur et Romanam reipublieae tempora ad Hiorem ivitatum historiam componeret.' antiquitatum antem rerem humanarum hule naestioni dati erant Iibri XII XU. et XUL, ' si quid ex tennibus Tragmentis snspicari qieet. Fortasse etiam lib. XIX., utpote qui ultimus esset eorum nide temporibus erant. Popma enim suae nc referri iussit tantum abest ut suo sint loco posita, ut tum nae Gellius Nocti. Att. XI, 1. de vocabulo mure tradidit, ad th. XXI. pertineant si etiam Mueller ad Ling. Lat. p. 69. tum nae idem I. e. I, 25. ex libro Antiquitatum qui fuisset de bello et pae esse dixit, ad sex postremorem aliquem sint remit-ienda. In illis igitur libris legebatur olim celeberrima disputatio, qua singulari adhibita doctrina et curiositate computandi eruerat, Romam esse eonditam DI. L. 3. a. d. XI. Kal. Mai. CL caliger Emend. Temp. p. 362 Schneidem in Indie ad Seripti R. R. T. Palilia. Neque vero diem

natHem urbis Romae invenisse satis erat, immo Varro, adiuvante disciplina usea, 'x iisdem litteris exitum imperii

Romani saeculo secundo et decim suturam esse prodidit vid.

Censorin. de Die Nat. e. 17. rem haec et his similia

partem tantum totius disciplinae efficiebant, eamqne posteriorem Varro enim scribens de temporibus priusqnam poperveniret, ut quae series esset rem ab Romanis e tartim doceret, viam ingressus disserendi quam et natura rei deseribendae postulabat, et quam alii quoque Viri ariandem rerum studiosi secuti sunt, multum operae et temporis in eo con- sntfipsit, ut dierum, mensium, annorum, rationes, genera, causas aperiret, siderum ortus et occasus, lunae vicissitudines, tempestatumque varietates diligenter observatas annotaret Fecit antem o libro XIV. et XV. AEnoram librorum prior, nisi nos oniectura sallit, est is, quem Gellius de diebus suisse dixit. atque recte nos argumentum horum Iibrorum descripsisse, fragmenta, iret paucissima sint, comprο-

26 Cf. Suidas . Tvdρηνιοι, et Maeciden V. Συλλας reseri, qua ex Plutarrhi SyIIa . . desumpta esse observavit Wesselingius ad Diod T. II p. 646.

47쪽

- Nam praeis ea quae Gellius Mens alsi rationibus diem talaudi variis apud varios populos ex his libris in

Noetium Aulearum librum Iu. o. 2. transistit, lino pertinere videntur quae de mensium nominibus censorinus de iam tali e 22. a Varrone mutuatus est. Etiam ria verba fisa, Henum, me is, quae teste Charisio in libro XV legebantur, dubito a testiarunio esse possint, Varronem ibi do temporum ieissitudinibus egisse, quibus res inteolis peragendae astrictae essent. Quodsi hi libri eius erant Murae, ut talia, qualia diximus, in iis oeum oblivereat, proseuis est quod coniiciamus, Varronem omnes res quas in Ephemeridas parte tractavit ea, quae temporum ratione eontinebat, his in libris an retractasse, aut integram Ilam Ephemeridos partieulam huc transtulisse. Etenim cum riseiani verba Iegerem lib. VI. c. 14. p. 267. r. Varro Ephemeride Postea honoris virtutum causa Iulii Caesaris, quia fastos o rexit, mensis Iulius appellatus est , et ipse magnopere miratus sum, et alios ubi Iegerint idem facturos esse puto, Varronem in Ephemeride, nam Cn. Pompeio per Hispanias militaturo misisset, aliquid narrasse, quod e viginti annis post evenisse sciamus omnes. Nonne igitur probabili modo hane dubitationem ala removebimus, ut sumamus Priscianum hae non egisse nisi in Antiquitatibus, Varronem autem in illis Antiquitatum libris integram Ephemeridos partem inserere maluisse, quam a iusta disputandi via diseedere. Cum temporum disciplina arctissimo vinculo ooniunctae erant de vitae aetatibus quaestiones satis curiosae. Investiga ut enim vitam quousque per naturam producere licereι, qui eius essent gradus, quibusque rebus significarentur. 7 Ex qua ariemulta servavit Censorinus. Videndus etiam Servius ad Virg.

Aen. I, 653 694. VIII, 334. 388. et Lobeekius in Aglaoph. p. 315. Lecta autem fuisse haec in lib. XV. Antiquitatum rerum

humanarum uno certe Xemplo est quod demonstretur Dio-27 Huiusmodi res sumptas a Stoicorum et Etruscorum discipu-na Varro saεpius tetigit, tit in Lib. I. Imaginum, Et in Tu- herone. id Censorinus de Dio Nat. . . et averLampius ad Tertuli Apolog. s. 9.

48쪽

ronis Meee ἀν--ἰru- Atqui cen- - α 6. missis verida sentenuam ex Varrone asseri hane , raeterea fieri potest, inquit, quod areo refert Auxandriae inter eos qui mortuos Ment conservare constare, hominem plus tentum annis vivere non posse Uresq. Quibus notationibus nonne si ut 1icet, ut a Ceam in sententiam, a DiomeM si gnifieationem libri, in quo laeta fuerit illa, traditum esse diricamus. Uterque enim dubitare non Ileet quia ex eodem Io- eo hauserit. Sed hae de sex libris qui de temporibus erant mo-nnisse, et velut exemplis nonnullis quid in hac causa praestari possit indicasse satis est. Quibus unum hoc addam, his in rebus maiorem Varronis quam in ceteris sitisse auctoritatem ita ut eum hiclibri diu perditi essent, quae aut ipse observasset, an observata ab aliis Iibris suis subtexuisset, haereditario quasi more ab aliis scriptoribus alii acciperent. Insigni huius rei documento praeter alios multos osse potest Scriptor anonymus, qui saeculo octavo libessiim de Commio scripsit, quem Muratorius in Anecdoti Last T. III. divulgavit me enim Varronis nomine nunquam apposito, Varroniana doctrina nescio unde arcessita scriptionem suam multis Iocis exornavit. Atque haec postquam annotavimus transgressum facere libet ad Antiquitatum rerum humanarum partem ultimam, quam de rebus fuisse Augustinus docuit.

. Aecidit easu infelicissimo, ut horum librorum, qui res omnium gravissimas continebant, et caput quasi totius operis erant, tam pauca servarentur fragmenta, ut neque quid iis contineretur, neque quo ordine eoniectura assequi liceat probabili. Idque ho magis est mirandum, quo maiore erantauetoritatis res his litteris traditae. Vid. Gellius Noeti. Att. lib.

XIII, 13. Liber autem qui Gellio et Macrobio dicitur de Bello

49쪽

et Pace videtur fuisse. Eiusdem libri partem non dubito quin tribnerit rei militari, ex qua Servius ad Virg. Aen. II, 121 videatur tradidisse, Varronem in libris Rerum humanarum duo genera agminum constituisse, alteram

quadratum alterum pilatum Quibus dacile addideris quas idem habet ad Aen. XI, 682. Philargyrius ad Virg. Georg. BI, 313. Gellius X, 27 Servius ad Aen. XI, 602. In alio

quodam libro de tribus illis civium ordinibns egisse videtur, ut ex hae quaestione forsitan sit quod Servius ad Aen. IX, 606. Varronem dieit in clibris Antiquitatum rerum humanarum narrasse, equites a veteribus Flexuntas nisse vocatos. Atque praeter haec non habui, quibus ea quae a opmaeollecta sunt augerem Nam ut satis multa supersint fragment', similitudine aliqua cum iis coniuncta, quae huc rese re a scriptoribus veteribus iubemur, tamem non diligentis, sed inconsiderati esse reetes iudicetur si innis in hune locum illa omnia coegerit. AEarticulae enim superstites ex tot descriptionibus institutorum publicorum, legitin magiStratuum, eodem iure ad alios libros multos quo huc pertinere dicuntur Scripsit enim Varro, ut uno certe exemplo rem transigam, Epistolicarum quaestionum libros, quibus antiquitates omnis generis fortasse etiam temporum rationes, id Servius ad Virg. Georg. I, 3. illustravit. In huius operis libro IV. nt GelIius reser XIV, 17. . litteras collegit ad Oppianum missas, quibus restitueret quae in Commentario εἰσαγωγικ. de senatum habendi ratione scripsisset, ad ompeium IIo quidem mittendo sed, cum esset proscriptus ab

Antonio, simu cum bibliouiecis direpto. Qui libri innanto bonarum artium damno perierint Niebuhrius docuit in . . T. m. p. 50. cui tamen illud dubium videri non debebat, scriptas esse has litteras post annum U. C. 707. Atque haec quidem dicenda erant de Iibris Antiquitatum rerum humanarum.

Libri autem Antiquitatum reriun divinarum, quamquam maxime idonei sunt ad Varronis voluntatem cognoscendam, quoniam in eo versabantur quod ei praecipue cordi esset,

28 mino patet in Cic. Acadd. I. c. tanam veram scripturam meritu domesticam, libellicam disc linam I. Publicam.

50쪽

ut sacrorum revocata dignitate rempnblicam a perelei vindiearet, eos ne qua par est diligentia pertractemus, angustis quibus hie Iibe Ius circumscribendus est finibus prohibemur. Verumtamen unum ho reliquum est, ut quando et qua ratione tam praelarum et multum lectitatum Iliterarem opus interierit demonstreinr. Quam rem etsi animadvertimus maiorem esse, quam quae ab iuvene exilis tantummodo Ieetionis Iandabili modo persola posset, tamen quae in via quam percurrimus sese nobis obtulerim notatu haud indigna hie

De tempore no scripti fuerint hi libri probabilia dIs-pntat Schneiderus I. e. pag. 230. et quanto studio et assiduitate quantaque oetrinae quae inesset admiratione per quinque aerela Iectitati sint, vix est quod post tot scriptornm veterum notationes hic illic per hanc seriptionem dispersas, singularibus confirmemus testimoniis. Inti GeI- Iin XIX, 14. ,Varronis, inquit, monumenta in frequenti usu serunter. CL Sidonius Apollinaris p ΙΙ, . quem manibus mi aliqnos Varronis libros trivisse constat ex Ep. VIII, 6. Vernmtamen haud scio an hoc ipsum quo Sidonius vixit saeculum, aut quod secutum est, his libris suerit exitiale. Novissimus enim scriptor, quem certum est ocuIis suis voIumina Antiquitatum inspexisse, Priscianus est. Namque omnes qui vivo riseiano et post ViXerunt, etsi saepenumero ad Varronis se eontulerunt auctoritatem, tamen exploratum habeo Varronis volumina non ipsos Volvisse, sed, iam ingressos nunquam non tritam, cum ipso Varronis nomine ex aliorum Iibris deprompsisse, quibus suos exornarent. Exemplo huius rei minime dubio sit Laurentius Lydus. Is enim saepenumero eorum quae narrat testem vocat Varronem, quid

quod ipsas Antiquitates interdum nominat, quamquam ipse confitetur, se hos 1ibros nunquam vidisse demagistri fragmento M. - ώς Φενεστελλας καὶ Σισέ- ας ὁ Ῥωμαῖοι φασιν, os τας χαὶσεις ὁ Βάῆρων ἐπὶ τῶν ανθρ-ίνων πραγμά- των ἀνήγαγεν, Ἀγω ἰα τας βίβλους χυπαν τεθέαμαι. '

2M Noli putare Lydum τως βίβλρος Fenestena tantum et Sisenna dixisse Varronis enim libros si inspexisset, Fenestellam non in Varrone quaesietisset