Iustini historiarum ex trogo Pompeio excerptarum libri XLIV. Ad meliorum librorum lectiones accurate editi

271쪽

ponendum Orientis statum venisset, metum Phrahati incussit, ne bellum Parthiae vellet inferre. Itaque tota. Parthia captivi ex Crassiano sive Antonii exercitu rem lecti, signaque cum his militaria Augusto remissa. Sed et filii nepotesque Plirahatis obsides Augusto dati: plusque Caesar magnitudine nominis sui fecit, quam armis alius imperator sacere potuinet.

LIBER XLIII.

A R G. Cap. I - 3. Homae urbis origo. Massilia condita. 4. 5. Μassi liensium res, et foedera et benevolentia in Romanoa.

UAp. I. Parthicis Orientalibusque ad istiuS Propemodum orbis rebus explicitis ad initia Romanae urbis Trogus, velut post longam peregrinationem domum, re-'vertitur: ingrati civis ossicium existimanS, si, quum Omnium gentium res gestas illustraverit, de sola tantum patria taceat. Brevitur igitur. initia Romani imperii perstringit, ut nes modum propositi operis excedat, nec utique originem urbis, quae est caput totius orbis, Silentio praetermittat. Italiae cultores primi Morigines fuere, quorum rex Saturnus tantae iustitiae suisse traditur, ut neque servierit sub illo quisquam nequo qui

quam privatae rei habuerit : sed omnia communia et indivisa omnibus fuerint, veluti unum cunctis Patrim nium esset. Ob cuius exempli memoriam cautum eSt, Vt Saturnalibus exaequato omnium iure paSSim in con

272쪽

viviis servi cum dominis recumbant. Itaque Italia regis nomine Saturnia appellata est; et mons, in quo habitabat, Saturnius: in quo nunc, Veluti a lave pulSO Sedibus suis Saturno, Capitolium est. Post hunc tertio loco regnasse Faunum serrant; sub quo Euander ab Arcadiae urbe Pallanteo in Italiam cum mediocri turba P pularium venit: cui Faunus et agros et montem, quem ille postea Palatium appellavit, benigne adsignaVit. In huius radicibus templum Lycam, quem Graesi Pana, Romani Lupercum appellant, consuluit: ipsum dei simulacrum nudum caprina pelle amictum est, quo habitu nunc Romae Lupercalibus decurritur. 'Fauno fuit uxor nomine Fatua, quae adsidue divino spiritu impleta velut per furorem futura praemonebat. Unde adhuc,

qui inspirari solent, fatuari dicuntur. Ex filia Fauni

et Hercule, qui eodem tempore exstincta Geryone a menta, Nietoriae praemia, per Italiam ducebat, stupro conceptus Latinus procreatur. Quo teneme regnum Aeneas ab Ilio Troia a Graecis expugnata in Italiam V nit; statimque bello exceptus, quum in aciem exercitum eduxisset, ad colloquium vocatus tantam admirati onem Sui Latino praebuit, ut et in societatem regni reciperetur et Lavinia in matrimonium ei data gener asscisceretur. Post haec commune utriusque bellum ad verSUS Turnum, Rutulorum regem, propter fraudatas Laviniae nuptias fuit; in quo et Turnus et Latinus interierunt. Igitur quum aeneas iure victoriae utroque P0Pulo P0tiretur, urbem nomine uxoris Lavinium condidit. Bellum deinde adversus Hegentium, regem Etrust rum, gessit: in quo quuty ipse occidisset, in i cum eius Ascanius filius successit; qui Lavinio relicto Longam Albam condidit, quae trecentis annis caput regni suit.

273쪽

IUSTINI HISTOR. CAP. ΙΙ. Post multos deinde urbis hilius reges ad postremum Numitor et Amulius regno potiti sunt. Sed Amulius quum aetate Priorem Numitorem OrereSSi set, filiam eius Rheam in perpetuam Virginitatem, nequis Vindex regni Sexus viriliS exi gente NumitoriS Oria .retur, demersit, addita iniurias Specie honoris, ut non damnata, sed sacerdos electa videretur. Igitur clausa in luco Marti sacro duos pueros, incertum Stupro an ex Marte conoeptos, enixa eSt. Quo cognito Amulius multiplicato metu proventu duorum pueros exponi iubet: et puellam vinculis onerat, ex quorum iniuria decessit. Sed Fortuna origini Romanae prospiciens pueros luPaealendos obtulit; quae amissis catulis distenta ubera exi- . nanire CupienS nutricem Se insantibus praebuit. Quum saepius ad parvulos,. Veluti ad catulos, reverteretur rem Faustulus pastor animadvertit subtractosque serae inter greges peeorum agresti vita nutrivit. MartiOS Pueros suisse, sive quod in luco Martis enixi sunt sive quin a lupa, quae in tutela Martis est, nutriti, velut manis Stis argumentis creditum. Nomina pueris, alteri Remo, alteri Romulo fuere. Adultis inter pastores de virtute quotidiana certamina et Vires et pernicitatem auxere. Igitur quum latrones a rapina pecorum industrie frequenterque SubmoVerent, Remus ab iisdem latronibus

suptus, Veluti ipse esset quod in aliis prohibebat, regi. Ussertur: crimini datur, quasi greges Numitoris infestare solitus emet. Τunc a rege Numitori in unionem traditur. Sed Numitor adolescentia iuvenis permotus et in Suspici0nem expositi nepotis ' adductus, quum eum nunc lineamentorum filiae similitudo, nunc aetaS P sitionis temporibus congruens anxium tenerent, rePen- te Faustulus cum Romulo supervenit: a quo cognita 'igine Duerorum, lacta conspiratione, et adoleSUenim in

274쪽

LIB. XLm. CΛΡ. 3. 267 ultionem maternae necis, et Numitor in vindictam er

Pti regni armantur.

Cap..ili. Occiso Amulio regnum Numitori restitui tur et urbs Romana ab adolescentibus c0nditur. Tunc et senatus centum Seniorum, qui Patres dicti sunt, con- stituitur; tunc et vicinis connubia pastorum dedignantibus virgines Sabinae rapiuntur; sinitimisque populis

armis subiectis primum Italiae et mox orbis imperium quaesitum. Per ea adhuc tempora reges hastas pro diademate habebant, quas Graeci sceptra dixere. Nam et ab origine rerum pro diis immortalibus veteres hastas coluere: ob cuius religionis memoriam adhuc d orum simulacris hastae adduntur. Temporibus Τa quinii regis ex Asia Phocaeensium iuventus ostio Τiberis invecta amicitiam cum Romanis iunxit: indu in ultimos Galliae sinus navibus prosecta Massiliam inter Ligures et seras gentes Gallorum condidit; magnasque

. reS, Sive dum armis se adversus Gallicam seritatem ti entur Sive dum ultro lucessunt, a Muibus suerant ante lacessiti, gesserunt. Νamque Phocaeenses exiguitate ac 'mubie terrae coacti studi tum mare qUam terraS exercuere: Placando, mercando, plerumque' etiam latrocinio

muris, quod illi' temporibus gloriae habebatur, vitam

tolerassant. Itaque in ultimam Oceani oram procedere ausi in sinum Gallicum Ostio Rhodani amnis devenere :cuius loci amoenitate capti, reversi domum reserentes quae Viderant, plures s0llicitavere. . Duces classis Simos et Protis fuere. Itaque regem S Obrigiorum, Nannum nomine, in cuius sinibus urbem c0ndere gestiebant, amicitiam petentes conveniunt. Forte eo die rex Oecu putus in apparatu nuptiarum Gyptis filiae erat; quam more gentis electo inter epulas genero nuptum tradere

illic Parabat. Itaque quum ad nuptias invitati omnes

275쪽

268 IUS ΤΙΝΙ III STOR. proci eSsent, rogantur etiam Graeci hospites ad convivium. Introducta deinde Virgo, quum iuberetur a Patre aquam porrigere ei, quem virum eligeret, tunc Umissis Omnibus ad Graecos conversa aquam Proti porrigit: qui factus ex hospite gener locum condendae urbis a socero accepit. Condita igitur Massilia est prope ostia Rhodani amnis in remoto sinu, veluti in angulo mariS. Sed Ligures incrementis urbis invidentes Graecos adsiduis bellis saligabant; qui pericula propulsando in tantum enituerunt, uὲ Victis hostibus in captivis agris multas colonias conStituerent.

CAp. IV. Ab his igitur Galli si usum vitae culti

ris, deposita et mansuefacta barbaria, et agrorum cultus et Urhes moenibus cingere didicerunt. Tunc et legibus non armis Vivere; tunc et Vitem putare, tunc olivam Serere ConSueverunt: adeoque magnus et hominibus et rebus impositus est nitor, ut non Graecia in Galliam emigrasse, sed Gallia in Graeciam translata videretur. Mortuo rege Νanno Segobrigiorum, a quo locus acceptus condendae Urias suerat, quum regno filius eius Comanus successisset, adfirmante regulo quodam: qudin doque Massiliam eaeitio sinitimis populis futuram, opprimendamque in USO ortu, ne rasae validala ipsum obrueret. Subnectit et illam fabulam: Canem aliquando' partu gravidam locum a p tore precario petisSe, in quo pareret : quo obteneto iterato petisse, ut sibi educare eodem in loco catulos liceret: ad postremum adultis catulis suM tam domestico praesidio proprietatem loci sibi vindicas-8s. Non aliter Massilienses, qui nunc inquilini videantur, quandoqus dominos regionum futuros. His incitatus rex insidias Massiliensibus instruit. Itaque solemni Floraliorum dio multos sortes ac stronuos viros hospitiiure in urbem misit; plures scirpeis latentes frondibus-

276쪽

que superiectos induci vehiculis iubet; et ipso cum exercitu. in proximis montibus delitescit: ut, quum nocte a praedictis opertae portae forent, tempestive ad

insidias adesset urbemque Somno az Vino Sepultam armatis invaderet. Sed has insidias mulier quaedam regiS cognata prodidit, quae adulterare cum Graeco adolescente solita in amplexu iuvenis, miserata formae eius, insidias' aperuit periculumque declinare iubet. Ille rem statim ad magistratus desert: atque ita pat lactis insidiis cuncti Ligures comprehenduntur, latensesque de scirpeis protrahuntur. Quibus omnibus into ectis, insidianti regi in idiae tenduntur. Caesa sunt cum ipso rege hostium septem millia. Exinde Massilienses festis diebus portas claudere, Vigilias agere, Stationem in muris ObServare, Peregrin0S recognoSeere,

ourus habere, ac vel uti bellum habeant, sic urbem Pacis temporibus custodire. Adeo illic bene instituta, non temporum neceSSitate, sed recte laciendi consuetudine

Servantur. ' .

CAp. V. P03t haec magna illis cum LiguribuS, magna cum Gallis suere bella: quae res et urbis gl0riam auxit, et virtutem Graecorum multiplicata victoria cel brem inter finitimos reddidit. Carthaginiensium quo que exercitus, quum bellum captis piscatorum navibus Ortum ' Set, Saepe suderunt paremque Victis dederunt cum Hispanis amicitiam iunxerunt; cum Romanis Pr pe ab initio conditae urbis Medus summa fide custodi runt auxiliisque in omnibus bellis industrio socios i verunt. Quae res illis et virium fiduciam auxit et pacem ab hostibus praestitit. Quum igitur Massilia fama rerum geStarum et abundantia opum et Virium gloria Virente floreret, repente finitimi populi ad nomen Massiliensium delendum, veluti ad commune exStingue

277쪽

. dum incendium, conssurrunt. Dux conSenSu Omnium

Catumandus regulus eligitur: qui, quum magno DXe citu lectissimorum Virorum urbem hostium obsideret Per quietem Specie t0rvae mulieris, quae se deam dicebat, exterritus ultro pacem cum Massiliensibus secit ;petitoque ut intrare illi urbem et deos eorum adorare liceret, quum in arcem MinerVae VeniSSet, conspecto in porticibus simulacro deae, quam Per quietem Viderat,

repente exclamat itiam eme, quae Ss nocte eaeterruisset pillam, quas receders ab obsidione iussisset. Gratulatusque Massiliensibus, quod animadverteret eos ad curam deorum immortalium Pertinere, torque aure0 donata deatis perpetuum amicitiam cum Massiliensibus iunxit. Parta pace et Securitato fundata revertentes a Delphis Massiliensium legati, quo missi munera Apollini tui rant, audierunt urbem Romanam a Gallis captam incen-Samque. Quam rem domi nuntiatam Publico lanere Massilienses prosecuti sunt; aurumque et argentum publicum privatumque contulerunt ad eXplendum Pon- dus Gallis, a quib9S redemtam Pacem cogn0Verant. Ob quod meritum et immunitas illis decreta, et locus Sy

ctaculorum in Senatu datus, et Medus aequo iure Percu S- sum. In postremo libro Trogus maiores Suos a Vocontiis originem ducere; avum suum, Trogum Pompeium, Sertoriano bello civitatem a Cn. Pompeio percepisSe dicit; patruum Mithridatico bello turmas equitum Sub e0dem Pompeio duxisse; patrem quoque sub Caio Ca Sare milituSse, epistolarumque et legati0num, Simul et anuli curam habuiSSe.

278쪽

LIB. XLIV. CAP. 1.

LIBER XLIV.

A RG. Cap. I. 2. Hispania, et dux eius primus Viriatus. 3. Equae ' Lusitata cae. Gallaeci. 4. Habis princeps Gallaecorum. Geryon. 5. Carthaginienses in Hispania. Hispanos Augustua domat.

CAp. I. Hispania Sicuti Europae terminOS elaudit, . ita et huius operis sinis sutura est. Hanc veteres ah Ιbem amne Primum Iberiam, Postea ab Hispano Hispaniam cognominaverunt. Haec inter Africam et Galliam pos tu, Oceani laeto et Pyrenaeis. montibus clauditur. Sicut minor utraque terra, ita utraque fertilior. Nam neque ut Africa violento sole torretur, neque ut Gallia adsiduis ventis satigatur: sed media inter utramque hinc temperato calore, inde felicibus et tempestivis imbribus in omnia frugum genera secunda est: adeo ut non ipsis

tantum incolis, Verum etiam Italiae urbique Romanae cunctarum rerum abundantia sussiciat. Hinc enim n0n frumenti .lantum magua copia est, Verum et vini, melliSoletque; nec ferri solum materia Praecipua est. Sed et equorum Pernices greges: Des Summae tantum terrae laudanda bona, Verum et abstrusorum metallorum seliaces divitiae. Iam lini spartique vis ingens; minii ce te nulla secacior terra. In hac cumus amnium non to rentes rapidique, ut noceant, sed lenes et vineis campisque irrigui aestuariisque Oceani adlatim PiSe0Si, Plerique etiam divites auro, quod in balucibus Vehunt. Uno tantum Pyrenaei montis dorso adhaeret Galliae, reliquis partibus undique in 0rbem mari cingitur. FOr-

279쪽

2M2 IUSTIΝI HISTOR. . 'ma terrae prope quadrata, nisi quod artantibus laeti litoribus in Pyrenaeum coit. Porro Pyrenaei montis πη-tium sexcenta millia passuum efficit. Salubritas coeli Per omnem Hispaniam aequalis, quia aeris Spiritus nulla paludium gravi nebula inficitur. Huc accedunt et marinae aurae undique Versus adsidui satus, quibus omnem provinciam penetrantibus eventilato terrestri Spiritu praecipua hominibus sanitas redditur. CAP. II. Corpora hominum ad inediam labore que, animi ad mortem parati. Dura omnibus et adstricta parcimonia. Bellum quam Otium malunt: si extraneus deest, domi hostem quaerunt. Saepe tormentis pro silentio rerum creditarum immortui: adeo illis sortior iaciturnitatis cura quam vitae. Celebratur etiam

bello Punico servi illius patientia, qui ultus dominum

inter tormenta risu exsultavit serenaque laetitia crudelitatem torquentium vicit. Velocitas genti pernix, inquies animus: plurimis militares equi et arma Sanguine ipsorum cariora. Νullus in festos dies epularum apparatus. Aqua calida lavari post secundum bellum Ρunteum a Romanis dididere. In tanta Seculorum serie

nullus illis dux magnus praeter Viriatum fuit, qui annis decem Romanos Varia Victoria satigavit: adeo seris propiora. quam hominibus ingeniΦ gerunt. Quem ipsum non iudicio populi electum, sed ut cavendi scientem declinandorumque periculorum Peritum Secuti sunt. Cuius ea Virtus continentiaque suit, ut, quum

consulares exercitus frequenter vicerit, tantis rebus ge-StiS non armorum, non veStis cultum, non denique victum mutaverit: sed in eo habitu, quo primum bellare coepit, . PerSeveraverit: ut quivis gregarius miles ipso

imperatore opulentior Videretur.

CAP. III. In Lusitanis iuxta fluvium Tagum Ven-

280쪽

to equas laetus concipere multi auctores prodidere. Quata fabulae ex equarum secunditate et gregum multiatudine natae sunt: qui tanti in Gallaecia et Lusitania ac tam perniceS ViSuntur, Ut non immerito Venis. imo concepti videantur. Gallaesi autem Graecam sibi originem adserunt: siquidem post finem Troiani belli Teucrum morte Aiacis Datris invisum patri Telamoni, quum non reciperetur in regnum, Cyprum concessiSSeatque ibi urbem nomine antiquae patriae Salaminam condidisse; indo accepta opinione Paternae mortiS Pa triam repetisse; Sed quum ab Eurysace, Aiacis silis, accessu Prohiberetur, Hispaniae litoribus appulsum loca, ubi nunc est Carthago Nova, occupasse; inde Galla clam transisse et positis Sedibus genti nomen dedisse. Gallaeciae autem portio Amphilochi dicuntur. Regio quum aeris ac plumbi uberrima, tum et minio, quod etiam vicino numini nomen dedit. Auro quoque ditissima : adeo ut etiam aratro frequenter glebaS aureas exscindant ' In huius gentis finibus Sacer monS BSt, quem ferro violari nefas habetur; sed si quando fulgure terra Proscissa est, quae in his l0cis adsidua res est, detectum aurum, velut dei munus, colligere permittitur. Feminae res domesticas agrorumque culturas administrant:

ipsi armis et rapinis serviunt. Praecipua his quidem ferri materia, sed aqua ipso ferro Vi0lentior: quiPPetemPeramento eius serrum acrius redditur: neo ullum

3Pud eos telum probatur, quod non aut Bilbili fluvio aut Chalybe tingatur. Unde etiam Chalybes fluvii huius finitimi appellati serroque ceteris praeStare di

cuntur.

CAP. IV. Saltus vero Τartesiorum, sin quibus Τitanas. bellum adversus deos gessisse proditur, incoluere Cunetes qu0rum rex Vetustissimus Gargoris mellis