Andreae Duodi Francisci filii ... De habitibus intellectus libri sex. ..

31쪽

t DE HABITIBVs INTELLECTussciplina, est motus, & est actus addistentis, ut est in potentia, pariter in 8. Physic. conteX. 4o. inter motus numerat doctrinam, & disciplinam, de qua ait, quod idem non

potest esse mouens,& motum. De scientia in hac conside ratione dixit in Antepraedicamentis quod est in anima, ut in subiecto; & in 7. Physi. contex. 2 o. inquit in parte sen tiente esse alterationem ; Secundo potest referri scientia ad intellectum contradistinctum a reliquis partibus animae ad quem refertur ab Aristotele in 7. Phy. dum declarat ad intellectum non pertinere alterationem,& in haccosideratione dicendum, quod quamuis ratione modi denominandi scientia sit qualitas, quia intellectus, & homo per illam denominatur sciens, tamen potius debet iudic ri relatio, quam qualita s, ut in eo loco etiam assi at Muerrocs; & ratio est primo,quia scientiae habitus,ut patuit non recipitur in intellectu, sed in phantasia, & memoria . Secundo quia ad inrelligere non concurrit aliqua transmutatio corporea, vel instrumenti corporei intellectus; sed solu sat est obiecti repraesentatio,& imaginationis conu niens dispositio, ex qua conuenienti oblatione,& dispotatione sequitur recta actio intellectus: Iure itaque scientia, ut ad intellectum pertinet dicitur esse quaedam rei tio, & nil absolutum in eo dicit prster uniuersale, quod in intellectu reperitur in esse cognito, & seruatur per Phamtasmata, ideo dicitur intellectus nobis per Phantasinata copulari.

Patet itaque habitus intellectus modo aliquo esse qualiatates , proprie tamen ut ad intellectum pertinent dici

32쪽

i LIBER PRIMUS. ε 3

Proponuntur dubia nonnulla, oe dissoluuntur.

N rebus obscuris nulla resolutio est adeo

conspicua, quin ex ea difficultates varie emergant, hinc ex tradita explicatione tria

potissima dubia oriri videntur ι Primum i lest, quoniam Aristoteles in Predicamento qualitatis ait genera habituum, ut puta disciplinam, &lcientiam dici ad aliquid, species vero,ut Grammaticam,

Geometriam, & similes minime i Unde autem hoc eu niat, & quomodo sit verum ex tradita solutione non ap- Paro. Pr terea in contex. I 8. 7. Physic. nedum scientia , Verum etiam virtutes morales dicuntur ad aliquid, & ob id ad eas non esse motum, cum tamen virtutes morales ex

sententia Aristotelis non pertineant ad intellectum, sed ad appetitum sensitivum. Postremo si habitus intellectus reuera insunt, ac seruantur in sola animae parte, quae seniendi est principium, nulla erit differentia inter habitus morales, & rationales, Omnes enim in eadem animae parte erunt collocati,cuius oppositum asserit Aristoteles,qui nonnullos habitus tribuit intellectui, alios parti sentienti: Ad has difficultates respondens, ad primam dico, quod inristoteles in Praedicamento qualitatis dubitabat quomodo habitus cum in praedicamento relationis, tum qualitatis essent collocati, dat duas solutiones, prima est, quod genera sunt ad aliquid, species vero non ad aliquid, sed qualitates sunt; Quae solutio solum est vera ratione con3munis modi loquendi impositionis nominum,communibus enim virini iuus magis sunt imposita relationum nomina,quam minus communibus cotractis ad magis definitam rei naturam i iesupervςra est,quatenus concepi s generis

33쪽

16 DE H ABITIBUS INTELLECTVs generis habituum & disciplinarii ex eo sumitur,quod ma-

gis prae se fert relationem, quam id,ex qu9 sumitur con*ptus speciei. Absolute tamen ca solutio non satisfacit, nec omnem remouet dissicultatem, si enim genera sunt ad aliquid, ut etiam species contentae sub eis, quatenus sub eis continentur, sint ad aliquid necesse est. Propterea ad-- dit secundam solutionem, quae est, quod eadem res Varia ratione, & qualitas, & relatio dici potest; quo vero pacto scientia, & habitus debeant censeri qualitas,& relatio ex iam dictis constat; sunt enim qualitates in anima sentiente, in intellectu autem solum sunt qualitates, quoad nostrum concipiendi, & loquendi modum, cum ratione sui solum sint relatio quaedam . Insuper sunt ad aliquid, quia sunt qualitates relatae, vel ad obiectum, uel ad habentem, vel ad intellectum, ut eis utentem, eosque dirigentem: Ad alteram dissicultatem dum dicitur, etiam vi tutes morales dici relationes, & propterea ad eas non esse

motum, Ut constat ex contex. II. Respondeo,Virtutes morales dici quidem ad aliquid, at longe secus, quam dicam tur habitus intellectus, nam de habitibus intellectus inquit Arist. nil denuo in intellectu acquiri, vel gigni,sed ex

sola relatione intellectus ad obiecta, cum remotione impedimenti , conuenienties; sensuum dispositione consum gere, & ita ut pertinent ad intellectum solum sunt rotationes, quamuis ut pertinent ad phantasiam,& memoriam magis sint qualitates, at de virtutibus morat ibus secus se habet; nam illae cum sint moderationes perturbationum,& pertineant ad appetitum sensuum,& phantasiae procuti dubio ita consideratae qualitates quaedam sunt, & solum dicuntur ad aliquid,ut etiam sanitas,pulchritudo,& robur

in codem contex. ad aliquid esse dicuntur, quatenus vel conta gunt ex conuenienti aliqua proportione,Vel quatenus sunt commensurationes quaedam, vel constituentium

inter se, vel earum ad suum stibiectum. Ad postremam dita

34쪽

OBER PRIMUR G i dissicultatem dico,hanc esse disserentiam inter habitus imtellectus habitus morales,qui conueniunt facultati sentienti, quoniam habitus morales sunt mediocritates, &moderationes perturbationum ad sensitiuum appetitum pertinentium, & versantur in voluptate, & dolore, in quiabus minime versantur habitus intellectus. Hinc habitus. morales more, & assuetudine acquiruntur, habitus vero intellectus studio, obseruatione, & disciplina: Insuper habitus intellectus, propterea intellectus esse dicuntur quia ut in suo obiecto proprie in uniuersalibus versantur,& e rum esse dicuntur, uniuersalia autem ad intellectum per tinent ; habitus vero morales magis sunt contracti ad singularia, quamuis per uniuersalia,ut puta per Prudentiam, quae dirigendo ab uniuersalibus orditur dirigantur. Constat itaq; cur habituum genera magis dicantur ad aliquid, cum tamen, & genera, & species varia consideratione,& ad aliquidin qualitates sint. Insuper constat cur habitus intellectus magis proprie sint ad aliquid,quam virtutes moraleS.

siuomodo inter se distinguantur Habitus Intellectus. Cap. VIII.

Aa r Tvs nostri Intellectus, quamuis ducantur esse quinque, tamen in duo capita rediguntur, vel enim in contemplatione, vel in operatione Versantur. Operatio duplex

est, actio scilicet, & effectio. Propterea ab Aristotele sub initium sexti metaphy. habitus omnis, vel activus,vel effectivus,vel contemplativus esse dicitur,qui cum maxime inter se distinguantur,& a multis pendere videatur eorum distinctio, a quo tamen praesertim ea petenda sit non laeuis est dubitatio;Aristoteles nonnunquam C ui-

35쪽

18 DE HABITIBUS INTELLECTU svidetur asserere distinctionem pendere a principio, siue ab esciente, nam inquit in primo contex. sexti metaphy.

omnem scientiam, aut effectivam , aut activam, aut contemplativam esse, effectivae in effciente principium est, aut Intellectus, aut Ars, aut potentia quedam, Actiuarum vero principium est praeelectio agentis: Pariter in 6. ethia cocum Cap. I. intellectum diuidit in activum, &contem platiuum, indicans,ex diuisione intellectus tanquam principii pendere diuisionem habituum eius. Nonnunquam asserit distinctionem pendere a fine, ut in 3.de Anima. dum inquit, intellectus autem qui ratiocinatur,& qui prDpter aliquid est, differt autem a contern plativo fine, &c. hoc est cotemplatio simpliciter respicit verum, & falsum,

quod etiam est bonum, & malum, sed actio illud respicit sub ratione boni agibilis,& eligibilis ι Nonnunquam a Lserit distinctionem sumendam esse a sorma;nam forma est ratio cognoscendi, & distinguendi. Hinc variae ortae sunt opiniones de ratione potiore distinctionis habituum. GrΘci asserunt,ut Simplicius Philoponus,Alexander , Thein istius distinctionem sumendam esse a sine, cuius sententiae, est etiam D.Thomas ; Ex aduerso qui Scoto adhaerent, inquiunt, distinctionem esse petendam non a fine, sed ab obiecto, siue a subiecto, in quo versantur, & ab intellectu respiciente illud obiectum sub ratione obiecti; non subratione finis : Pro notitia, hi considerant hunc ordinem, primo reperitur obiectum natum cognosci per intellcctu, Vt puta in arte medica sanitas, vel corpus humanum sen

bile, quod est obiectum intellectus medici , in naturali philosophia reperitur corpus naturale,quod est obiectum intellectus Physici, hec obiecta ex sui absoluta natura habent , ut sint nata habere, unam, uel alteram facultatem, ut puta, quod sint nata expeti; ut bona, siue agibilia, siue effectibilia, siue contemplabilia, adeo ut nonnullis una , aliis alia conueniat facultas; At nunquam facultas conuenit

36쪽

LIBER PRIMVs. Is uenit uni naturae,& repugnat alteri, nisi ob aliquod abs lutum illi naturae internum, quare supponitur in scientia aliqua conditio intrinseca , ob quam conuenit ei facultas talis, haec conditio habitus.Est ab aliqua causa priore,causae priores eius sunt intellectus, & obiectum, ab his itaq; petenda est prima ratio, distinctionis, confirmatur, si finis redderet scientiam activam, uel effectivam, aut id faceret finis iam acquisitus, aut cognitus, aut intentu S; non primum, quia sic est effectus scientiar, & posterioni si secundum hoc est, quod uolo, nam ut cognitus habet rationem obiecti, non autem finis; non icrtium, quia iam reiectuna est; Ad Aristotelem in 3 . de Anima, inquiunt, illum denotare finem, ut cognitum, & sub ratione obiecti,non subratione finis. Nonnulli coacti rationibus utriusq; partis, se medios constituunt, & inquiunt scientiam eme habitum activum, uel effectivum ex obiecto, hoc est ex re, in qua uersatum esse vero actu talem ex modo, & intentione operandi; & haec de aliorum opinionibus. Dubitatio mota est, a quo primo petenda sit ratio distinctionis habituum intellectus. Nonnulli id tribuunt fini, ut Graeci, & D.Thomas, alii, ut

Scotus obiecto.

Quidam se medios constituunt, & uaria consideratione, aiunt esse petendam ab utrisque.

De Habituum distinctione opinio propria. p. IX.

dissicultatem resoluere ualeamus, accipiendum primo est finem, scopum, & obiectum,quamuis habeant modo aliquo significationes distinctas frequenter tamen coniundi, ac unum pro altero usurpari, diim proprie accipiuntur,Scopus ille est,qui ab Aristotele nun- . C a cup

37쪽

1o DE HABITIBUS INTELLECTvstupatur finis,cuius gratia laboramus, ut in arte medica sanitas,in Philosophia contemplativa veritas, siue scelicitas, ex contemplatione consurgens.Obiectu quamuis cum Scopo confundatur, attamen ut instituto nostro inseruit, illud esse dicitur, quod facultati cognoscenti Offertur, eiq; rei liue opponitur: inde subiectum Artis, uel sciuntiae obiectum dicitur, quod nomen transfertur etiam ad alia, sed modo in hac significatione accipitur. Finis est vox latior,& multiplex assignatur eius diuisio, ac insuper ratione diuersorum in eadem arte uario modo assignatur finis,ucluti Artis medicae Scopus est sanitas, obiectum cognitionis est corpus humanum arte sanabile ; finis construentis Amtem, est methodum formare, seruandi, vel recuperandi sanitatem, finis addiscentis, est eam methodum addiscere , finis artis, uel artificis operantis,est sanitatem se are,vel recuperare iue quod idem est,MOpti artis attingeu,nunc tamen finis accipitur, ut cum Scopo coincidit. & ab obiecto distinguitur; Accipio secundo ab eo petendam esse distinctionem, a quo res pendet, uel in quo constitutum est esse rerum; per eadem enim res sunt, & distinguuntur, loquendo non de distinctione externa , di ex eventu, sed de ea, quae est per se,& propria; Accipiendum tertio Perum quatuor esse causas ad quas respiciendum est,dum rerum distinctiones explicare cupimus, nam ab omnibus modo aliquo potest pendere distinctio. Addo postremodum loquimur de ima arum mutua distinctione, eam nedum ab aliis causis, vertina a sorma quoque, siue a conditionibus eius posse accipi; Et Suessanus in prima quaestione sexti metaphy. secus sentiens a uero recessit; nam somma leonis, a forma lapidis, etiam per ea, quae sunt de i terna ratione utriusque sermae distingui dicitur : que distinctio, diuersitas quaedam, ex natura, ct conditione rei esse dicitur, ueluti quamu is mathematicus solam consideret formam, tamen qRadratum ab exagono, uesa circulo t D differre

38쪽

LIBER PRIMUS. 22 differre manifeste affirmat. Et hoc praesertim uerum est dedistinctione habituum, cum in cis ne dum formae, uerum etiam materiae ratio consideretur. His praeassumptis dico primo distinctionem habituum esse duplicem, unam per externa, alteram per interna, per caeterna est ab eff- ciente , & fine, per interna a materia, & forma ; a mat ria, quoniam uersatur in consideratione alicuius rei, quae dicitur materia, in qua uersatur, di haec dicitur interna, quoniam de ea est scientia,quae scientia per i cpresentationem est ipsum scibile, forma autem est ipsemet natura, &conditio habitus, cui conuenit, vel maior,vel minor certi

ludo: ideo Aristoteles in Prooemio de Anima dicebat, praestantiam scientiae pendere ex praestantia scibilis, & cxcertitudine,haec enim perinde se habent,ac materia, & forma; quod a materia quoq; possit pcti distinctio patci,quia

dicimus Artes in re variabili, scientias in re aeterna versari; putantes per id secernere Artes a scientiis. Dico secundo ex materia, in qua habitus versantur, non pendere poti minam rationem distinctionis, quod ostendo, quia ex eo non pendet praecipua distinctionis ratio, sine quo seruatur distinctio, at seorsum a varietate materiae seruatur distin in , quare non ex ea praesertim pendet, quod autem sine ea seri tur distinctio ostenditur;quoniam hominem, sanitatem,aegritudinem,temperamenta, & similia considerat Physicus,& Medicus: & tamen eorum consideratio disti cta in; pariter animi perturbationes, arbitrii libertatem,& alia nonnulla considerant Ciuilis, & Physicus; & tamen quamuis materia, siue res considerata sit eadem, consideratio varia eo Confirmatur, quia ut se habet pars ad pa tem, ita totum ad totum ; at paries speculatricis philosophiae, ut Physica,& Mathematica no distinguuntur inter se per materiam, in qua versantur,sed per modum considerandi ut declarat Aristoteles in a.Phy. 18. quare pariter habutus unus ab altero non per materiam praesertim distinguia

ei in tur,

39쪽

11 DE H ABITIBUS INTELLECTU stur, sed per aliud; Ex quo sequitur errare eos,qui aiunt distinctionem per se & primo ab obiecto peledam esse; nam

obiectum, ut modo accipitur est materia, in qua habitus Versatur, quae quamuis ut obiectum dicatur mouere intellectum, proprie tamen ad habitum se habet, ut materia eius,in qua versatur. Addo tertio internam habituum inter se varietatem, & distinctionem in irma esse positam,& a sorma esse petendam, serma habituum, siue quod

praesertim ad Qrmam pertinet, est modus considerandi; ideo ex modo considerandi intrinsecus sum eda est eorum distinctio,ut declarauit Aristoteles in a. Physi. conteX. I 8. dum Mathematicum seiunxit a Physico, quod etiam explicauit Averroes in I. Poster. com. I78. Addo quarto, &postremo modum considerandi respicere finem, & a fine pendere, terminari, & Qrmari, a fine enim diriguntur,&terminantur ordinata in eum, quia unusquisq; rem cons derat,quatenus suo fini inseruit, per Aristotelem et .Physi. 26.8c finis dicitur causa causarum: Ex quo sequitur disti ctionem primo ortum ducere, & praesertim ut a prima causa pendere a fine: secundo proxime reperiri in serma, & coditionibus eius,exposcere tamen materiam couenientem,

congruentiaq; principia efficientia,& hac de causa Arist tel.in 3.de Anima, habitus fine distingui affirmauit. Co firmatur, nam quod modus cosiderandi seruet relationem ad finem, patet; Medicus enim gratia exempli hominem considerat,vi arte sanabilem; Ciuilis, ut natum per acti nem assequi felicitatem, & sic de caeteris ; Insuper artifex ab lute sumptus rem considerat,vi effectibilem; Ciuilis ut agibilem, speculator, ut contemplabilem; qui omnes considerandi modi ad finem referuntur, adeo quod cum ex modo considerandi proxime petenda sit distinctio, &modus considerandi pendeat, non ab obiecto sub ratione

obiecti contradi stincti a fine, sed a fine ut proprid obtinetrationem finis, iure a fine potissima habituum distincti .

40쪽

LIBER ΡRIMUS.nis ratio petenda est. Confirmatur, quia ab eo praesertim petenda est distinctio, a quo pendet terminus,directio, &forma considerationis; at haec a fine pendent, quod Ostenditur,nam Aristoteles in a.Phy. explicans, unde scientiar,& Aletes recipiant terminum suae considerationis, inquit in contex. 26. illum recipere a fine, &vnumquodq; suo fine definiri, ac terminari conueniens est: Postremo haec confirmantur respiciendo ad definitiones habituum; nam Ars dicitur recta ratio effectibilium,Prudentia agibilium,scietia stibilium, adeo quod postrema differentia in definitione sumpta,quae potissima est, & magis propria iudicari de-hetri fine sumitur,qubd etiam a fine petenda sit rectitudo, directio,& praestantia,ex se constat. Obiectum itaq; & Scopus frequenter confunduntur, proprie tamen sumpta diuersa significant. A quo pendet esse rerum,pendet etiam distinctio. Hinc proprie distinctio ab aliqua ex quatuor causis

oritur.

Potissima habituum distinctio non pendet ex materia, G

'ue ex obiecto,neq; ex efficiente. Distinctio intrinsecus, & proxime pendet ex conditionubus formae,ac attinentibus ad eam.

Solutio Rationum alterius opinionis .

E L I in v v M' modo est, ut aduersis rati nibus satisfaciam ; quod arduum minime erit, cum ex recte explicata veritate pateat facilis selutio difficultatum. Dum primo dicitur Aristotelem nonnunquam ex princia

pio esciente sumpsisse distinctionem; Respondeo ex coquoq; Absolute praecipua distinctionis ratio a fine petenda est.