장음표시 사용
11쪽
2 Mali e eramentum aliquas regulas breuiter dabinius, ex Doctoribus, qui de haem m. reueαιαν tertia loquutur,collectas,quibu, miuiuersum scietur, quotupliciter homo re ad re 'tutio neatur ad illam em . Primo, homo tenetur ad restitutionem ratione illicitae acquisitionis, & haee
Γ-tione stiri Ptiino , acquisito est illicita, quia elicontra domini voluntatem,cum iniu- - ας 'MUPιs G,vel occulte, ut in furto, vel manifelle, ut in rapina. ηυ, Secundo,acquisitio est illicita, quia eli contra liberam domini voluntatem, est, quandoni per quandam vim compulsivam δε hoc, vel per metum cadentem in constante virum, vel per extorsionem , ut solent facere quandoque domini extorquendo a vasallis , ossiciales a subis is, iit ab uxore in limilas: male tractantes eos,qui precibus suis non parent, quia etsi tales donant, D.M. non λmen libere donant. Sylv. verbo, Ressit. 1. Sed hie qua titur quia dictum ei datum timoris causa esse restitue ii dum amdatum ab aliquo delinquente illi,qui sciebat eius delictu, posset, aut vellet a L. eum tuu accusare, si desistit ab illa accusatione propter pecuniam acceptam rI P ' pecunia sit restituenda, tanquam datum timoris causara Respondet auarie. II. num. 4.quod non, per textum vincta Glos. Bar.in Laccusationes C de his quae ui metusve causa fiunt. Tert:o acquisitio est illicita, etiam cum domini voluntate ex illicita datiorte quia est turpis datio haec vel et turpis respectu recipientis tantum, scilicet,qitando accipit aliquid , ut faciat id, ad quod tenetur, puta datur Iu dici, ut iudicet, quia ex industria sententiam ad Iongum protrahitu aut dubitatur probabiliter ne male iudicet, capit statutum , , super, de rescriptis in Suel datur depositario, ut depositum reddat quando tenetur, vel datur ei, qui tenetur accusare ulle tamen , ut non accuset, aut ut iniuste desiliat a tu. sta accusitione. Omnes huiusmodi cum accipiant, pro his, ad quae tenemtur,male accipiunt, tenentur ad restitutionem,cap.non sane, I . quaestio. . Nauata capit i7.numero os . Ac etiam quando datur testi , ut uerum telletur nisi daretur ei pro labore, interesse, expen fis, aut itinere,&huiusmodi, Nauar. c. xl.numeri s. Et tunc in his casibus restituendum est ei qui dedit. Idem iudicium faciendum est de Notario, Actuario, rutilite, talibus,qui ratione sui muneris publici accipiunt plus suis stipendis laxatis. Nauar. p. 17-
Vel datio est ilIicita ratione utriusque partis pura, quia datur ad corrumpendum iudicem, aut ad emendum betae ficium, aut ad falsum testandum, &tunc non debet restitui et,qui dedit, sed Ecclesiat,vel parta laesae,ac tenetur ad omne alimnum,&isteresse ropter falsi testationem. Quarto,acquisitio et illicita etiam cum libera uoluntate,&hoc ratione personae dantis, quia accipitur ab eo,qui dare non potest. Sed hic quaeritur, quis donare non possit Respondetur: mens , F riosus, qui non est sanae mentis , nisi habeat lucida interualla , quia illa tunc donatio tenet, Prodigus quando datus et ei Curator, Pupillus, Fi- Iiussa initias, nisi esset in dignitate constitutus , aut haberet aliquod e culium , de quod posset disponere, Seruus, Religiosus, uxor si non a bet aliquid extra dotem. Is qui non habet domuiuin super re donanda, ut sunt fur, clatro, huiusmodi, quia nullum acquirit Ius super re furata. Is cui prohibita est donatio ex aliqua lege; Is,qui non est soluendo creditoribus, donando erficeretur impotens ad restituendum,pura surarius,qui, possisedet nisi bona per usuram acquisita, capsor,qui non potet respondere, ii iusmodi, dii uiuersaliter omius alienatio facta ui fraudem ci editorem, ac
12쪽
etiam si non sit fasti in fraudemest tame fraus in facto,obnoxia est testitutiom,l.omnes, , Lucius, Teodem ritu. Er denique minor vigintiquinque ann ruin,nisi postratum nabuerit Sylu.Verbo,donatio. . 94.Nau.α II. num. Ios. Cleticus bona Ecclesiae; nis istucius beneficii.
Quinto,acquisitio est illicita,quando accipitur danteriae intentione,scilicet quia sperat aliquod seruitium,ac fauorem ab accipiente, aliter non daret, ipse scit intentionem dantis,& seruitium non intendit facere cum possit, seruitium est licitumqui accipiendo, tacendo consentit, illud habet cotra voluntatem dantis in conscientia , quamuis non detur locus restitutioni in foro exteriori,i. fi repetenti,C dec drau.dat.ob cainno seq. si aut nesciebat eius intentionearidum accipiebat postea sciuit,si tunc res extat,tenetur illa relii ueten si non extat,sed consumpta est, tenetur tantum restitue quantum factus ell locupletior.fide pet. haer.l.virum. Sexto acquisitio et illicita,quia fit ex errore dantis,cum excludat eius liberam uoluntatem,& datum est accipienti indebitu Et hic error potest fieri vel
in persona,quia eredit dare Titio, dedit Servio vel in Artuna, quia credidit dare pauperi,& dedit diuiti metienti se pauperem ei se,quem si tale scirer,
nullatenus ei dare scot. in .sen.q. s. Caieta. 1.2.q. I 87.arr.3.vel erit error in
moribus, quia credidit dare viro bonae visae, dedit hypocryta sub specie sanctitatis,aut mendicanti sano forti, sub specie innrua sic fingenus omnes
isti,& huiusmodi restituere tenentur. Nau e. II. nu. O T.
Secunda principaliter,homo tenelut ad restitutionem ratione damnificatio nis a proposito facis. hoc uel in bonis,vel in fama,vel in persona. In bonis Arione δε- dupliciter,scilicet,vel committendo,uel omittendo. Comittendo tripliciser insidari.- a scilicet impediendo,inuastando, ob testationem salsi, aut reticentiam e promino. ti,de quibus per ordinem . iPrimo,homo tenetur ad restitutionem,impediendo essicaciter; puta quid impedinis. impeditur rusticus ab operibus suis,piscator a piscatione,auceps a sua aucupatione, huiusmodi,ac etiam impediendo curtum causarum, cu calumniis, radi lationibus, quia tenentur ad expensas interesse;& auferendo instrumenta artifici,&cuicunque laboranti,qua ablatione scit,aut scire debebat, magnum damnum domino euenturum,exeo Quod non habet alia instrumenta,quibuω operetur,etiam si esset acus,quando iutor alium habere non potest,ac denique taetedo soluere iniuste,aut fugere facere coniectu in carcerem ob debita; quia
tenetur pro credit . Nau.αI7nu. io I. Adde secundu Scotum, nisi esset impotens,no valens soluere fine dilatione, creditor posset expectare,&tion viae sua iniquitate, cum deberet ex charitate. Praeter istum casum notatum a Scoto in .dist i .omnes supradicti,& similes tenentur reficere damnum , quod impediendo recerunt; Sed hic quaeritur, an qui impedit aliquem a consecutione beneficii, ossi rocii, aut alterius boni, teneatur ad restitutionem, eo quod effracitet imis diis am p.
pedivit. Hrum. Cum Soto,in quarto de iustitia iure q. s. art. q.&Nauar.C. 7 nurn.6s.vs Reso μ. que ad 7 .perpensis,quae per alios Doctores dicuntur,respondetur, Tunc imped entem teneri ad restitutionem, quando impeditus habebat lus acquisitu in illa te,a cuius assecutione impeditur, verbi gratia in beneficio per collati nem confirmationem , aut alium modum aut erat ei de ultitia dis tum petaliquam iustam promtisonem, aut electionem, aut praetentationem. Hoculem obseruandum in alias: puta qui habet ius acquisitum in aliquo bono per dispositionem inter vivos, aut ultimam voluntatem, aut cmpi onore , aut ιlipulataonianis ecunda Par Et haec
13쪽
st haec intellige. si impediens per aliquos modosIustitie nitarios impediuerit, scilicet,per vim,met tun,dolum,mendacium,& fraude: Nam si utitur terminis Iultitiesequamuis cum odio,non tenetur ad relliturione, quia sola interatio odiosi sine opere iniurias o&traudulento, non et contraiullitiam, se 1
RUP. i. o. insccblliguntur resolutiones ad quaedam qu esita, rimo qui facit mutareia.... telianael Lum,legirum, aut donationem solis blanditiis, ut precibus,&huiusmodi, iue pro se, siue pro aliis,non tenetur ad relii tutionem quamuis letthalutes peccet, si essio id faeit seu si vi, ain metu iusto testamentum aegatum y
donatio iem, si ilia reuocare facit. Item si mendaciis,aut iude, scilicet di-eendo, legit rium, aut donatarium e se inortuim , aut non esse consanguineum, aut esse sputium, similia per quae legatum, aut donatio reuocaretur non eli, quin teneatur ad relii tutioi em. Secundo,qui impedimeto et alicui,ne assequatur beneficium,offlatum, aue aliud bonu,suadendo electori,ne eligit, ut praesentatori,urio praesentet, aut collatori , non conferat, du erant in via, scilicet antequam isti elegerint, aut presentaverint, non tenetur ad restitutionem, quia binoirest aliquod Ius itare, aut debitum legiis, a quo qui spoliatur, iam sibi aliquid ablatum dicat.
non eli locus restitutioni, quamuis adsit aliquod debitum morale per eius uirtutem, idoneitatem , huiusmodi Sed si praesentator praesentaverit, &elector elegerit,i impediens mutauerit electoris,aut presentatoris uolunt rem,ut alteri detur, etiam digniori, tunc impediens ienetur reficere damnum. quia tunc illud erat ei de lultitia debitum, in quo acquisierat aliquod ius, licet imperfectum, per quod illi conueniebat haec quantum ad primos duos: quantum ad colla tormim, si collator elegerit conferre beneficium indigno praeteris misso di no non ei tenetur collator pro damno aliauo, quamuis pro merito illi conterre debuerat, sed tenetur Ecclesiae, populo, quibus damnum int
lit pro mala electione, quibus de idoneis ministris pro ratione stipendiorum , quae ipsis persoluunt,prouidere tenetur. At vero qui alterum a consecutione beneficii per iniuriam impedivit, puta Collator proposuerat, in animo firmatum habebat beneficium conferre Titio, di alter impediendo mutauit eius volutatem,ut daret in iis io impediens renetur Titio pro omni damno:
de hoc intelligo, si fecit dolo, traude, vi ,metu , aut mentiendo illumes istinis rum, aut mal fulta ,& huiusmodi, per quae mutatii collatoris uoluntatem , eistiam si pro aeque digno, aut digniori procura:se'. quia fecit contra Iullitiae te minos,& nulloiure suo usus est, alienum violando, iniuriam illi irrogando. pro his si plus desideras, vide Nauarrum loco supra citato,& sotum de Iustitia.
Tertio, quando beneficia,& officia dantur per concursum dignioribus, per statutum,quod necessario debent dari,&conserti candidatis , tes,potestatato concurrentibus, si satis sunt digni, 'ualificati, aliquis impedieriet ne daretur dignioribus legitime concurrentibus, tenetur ad restituti nem Nauar quo supra Sed nota secundum D. . restitutionem in his eastiabus non efferaciendam secundum aequalitatem damni illati, sed secundum aequitatem, ad iudicium boni viri;& haec intellige, si beneficium erat firmatum iam,quod enim parum dii tat,nihil distare videtur. Sed si beneficiu erat datum iam in hoc casu non dicetur impedire, sed auferre, rideo tenetur ad totum
damnum,secundum tamen suam facultatem.
Quarto6qui odio facit, ut herus dimittat seruum,qui postea no inuenit se Iarium aut non tantum , si hoc fecit, ut dimitteretur ante terminum temporis r de dacio, quia facit coua legum Iustiuae,alias no teneretur.
14쪽
Quinto, qui a taetrum,seu aquae venam disturrente: per landum suu ad puteu vicini,rumpit, ut sibi prosit;puta ga vult ducere circa muri fundamen
tum aut uti illa aqua ad suum benencium,non tenetur ad restitutionem, etiasi hoc odio faceret , quia etsi tunc contra charitatem facit, non tamen contraiultitiam, si autem illud facit, non ut sibimet prosit, sed ut obsit vicino,est illi iniurius,quia non facit iure proprio,sed contra iustitiam; ex consequenti tenetur pro damno illato, l. 1.Ede aqua plu .arcen. , idem.
Sexto,qui aliqua fraude, aut vi impedit, ne pauper petat eleemosynam ab
eo,qui paratus erat illi dare,tenetur de damnomam licet donans gratis donet, tamen ille ius petendi habet. Solus quo supra. Secundociliquis tenetur ad restiturionem ut diximus,latione damnificatio, ignis a proposito, hoc deuallando,puta fluctvsaatorum,sem in collimbaria, huiusmodi. Quantum ad semina sata.si concacantur a casu, sunt resarcie-da prout erant in potentia. in periculo,plus, vel ininus arbutio boni uiri, si vero per iniuriam,arctius Glimanda sunt. Quantum ad columbaria,qui capiunt columbasa columbariis,vel cum rete 'infra certum spatium a lege praerixum,quia intra illud habcntur ut domestici, tenetur de omni damno si autem extra illud capit eas,non tenetur. Et e contra, dominus columbarii tenetur de damno illato vicinis a columbis circa semina, Motui, similia quando est notabile, unde bonum enet illis temporibus eos pascere, quando autem facit u culpa uno tenetur. Sylv. Verbo, Rest. 3. . . Quaeritur, si aliquis deuastauit rem alienam, ut saluaret suam, puta Marcet, ius habebat alborem in praedio suo, quae pendebat super domum Petri, Millam laedebat,unde Petrus illam incidit,an teneatur de omni damno Responde ur; si hoc facit auctoritate ludicis,aut propria, praeuia tamen denuntiatione, ut illam dominus incideret, non curauit, non tenetur secus autem si nihil horum fecit. Verum aduerte, quod si taliter incidens ita arborem truncavit, quod ligna inutilia remanserunt ad id, quo uti erant acta, tenetur illud damnureficere,quia poterat utiliter in dem tu verbo, Rest. serota.7. Tertio obteitationem falsi,aut retentionem ueri,quando scilicet tenetur te stificari,puta, iussius,ut testificetur in tauorem alicuius extremum damnum iniuste patientis,non vult dicere verum, excusando se.vel abscondendo se, vel fugiendo. Dixi iussus invia si non est iussus,non tenetur ad restitutionem ii Ros onso. cet peccat contra charitatem sciens, potens.& nolens testificari. Adde nisi O ιὸ μηδtimor alicuius periculi,quod propter id incurrisset,eum excusaret,etiam si es fas.
Damnificatio,quae fit omittendo, est per aliquam obligationis speciem , iso omisis haee obligatio, vel erit naturalis tantum,ut in simplici promissione, in qua tria concurrere debent,ut obliget ad restitutionem, scilicet quod promissio sit ali Ue νomisiseuius rei notabilis, quod promissum sit licitum, illicitaetam per nihil debe abluee, riamus complere,etiam si adelet iuramentum: tertio, quod habuerit animum sebernιronrur. obligandi unde qui solis uerbis inliter promisit, non obseruat promissum, tenetur de damno illato ratione promissit mec obstat quod non polsit conuinci , condemnati , quia in foro conscientiae sufficit sola intentio Vel obli- .gatio erit ciuilis, ut in contractibus,t in hoc tenetur etiam ad interesse, de quo statim , t Tertio principaliter,aliquis obligatur ad restitutione ratione interesse: pro cuius rei intelligentia,est hic valde nota dum quid ei interesse, quotuplex, si
. quantum attinet ad munus nostrum. Io ere
15쪽
propter alicuius factum iniustum,' iod fieri non debuic, vel propter omisso iniustam,quae omitti non debuit.
Per hoc quod dico damni illati propter factum iniustum intelligo interesse
damni emergentis. Per hoc quod dico 'ilitatis no habitae propter omissionem iniustam intel Irgo interesse lucri cessantis,ut clarios inferius intelligetur Cuius species sunt plures, ideo eius materia est profundassed nos de ipὶ dicemus quantum spectat ad consessarios in casibus quotidianis,quo veto ad casus arduos consulane peritos,quia hic non intendimus omnia tangere. Interesse est triplex,scilicet commune,singulare,& conuentum. . Interesse commune est precium rei,de qua agitur,ve si uendis mihi domum j. ' m. emum aureis, soluo centum in tu non tradis mihi domum,conuenim te ad -- meum interesse,&ho petitur communiter in contractibus. iis . . , id reresse singulare et illud , in quo mora simpliciter commissa,aliquis non fuisset passus tale.Vel aestimario quaedam, i ecundum quam, facta relatione rei ad dominum, plus valet sibi ista res, quam alteri,cuius non interest. Et hoc dupliciter accidit, vel ratione commodi,vel ratione assectus Ratione commodi pono exemplum,emi a te quoddam praediolum viginti,quod erat inter praedia mea,& solui tibi,& tu non tradisti illud, unde ex eo, quodno potui claudere, fata semina mihi conculcatafitere tenetisde damno mihi fasto. Uel accidit rarrione affectionis, non tamen cuiuscunque, i. predia rerum, L. adlegem Falcidiam,vbi dicitur res debet aestimari communi stimatione,& non amori ne ,.std debet esse talis affectio, quia aliquo dano proprie asticiatur, secundst quia Tictionem datura tio,exempli pratia.amisisti mihi librum, in quo studuilongo tempore, torum apollis laur, in quo seci memoriam localem, propter quod ille ualebat mihi tanto plus; unde ultra commune precium teneris ad tantum plus,quantum iuuabat me illa commoditas , sic augetur condemnatio
etiam in foro exteriori,non tantum in conscienna.Nau. c. 13. nu. 83. Interesse conitentum,seu conuentionale,est pretium conuentum, seu intra
esse conuenti aliter declaratum, vel certa Mamrtas promissa loco eius,quod in futurum interesse posset ut in exemplo, si non tradideris mihi equum tali die, tenearis pro interesse dare decem, vel simile,qui respem petitionis, illa ellimato interesse , seu utilitatis non habitaties tillud ,quod apponitur in contractu quandoque in poeuam, ut certa'limitas determinata propter difficultatem probandi quantitate propri interesse, ad euitandus lites,quae poena su cedit loco interesse, ideo dicitur pretiu conuentu. In quoaut casu licet conuenire a principio de interesse fututo incerto,u ferius imateria de usura dicet. r Reeipitaliam diuisionem interesse, ut trigimus, stilicet quodda est damni A rinem da emergentisin quoddam luctieessantis Etlimni emersenos,est quoq; duplex ---εγει, scilicet quoddam est VHrinsecum,& quo am extrinsecum.diteresse intrins amoms --. si est illud,quod est im ipsa re, vel circa istiam rem. In ipsa te est,c6siderata malitia,&bonitate rei, exemplfi,qu tradit sciererrem vitiosam pro bona,tenetur ad interesse . quia illa vitiosas merito pol dici interesse intrinsecunt, quia est vitiuin impedies id adri, natura illi rem orisinauit,unde a uendit equu,boue,&huiusmodi eum aliquo defuistis,aut uitio notabili occulto,&no manifestat tale vitium sed pro bono, perseet uendit illum, tenetur reficere damnu, tatum pretii rellituere,quant uilinus venderetur cum illo vitio manifeste. Dixi uitio occulto quia si vitium elide se manifessum,no tenetur illud dicere, sedemptors decipitur, sibi imputet. Aliud exemplum diuersum. edidisti Marcellis uinum,oleum, vel liticum viginti,&solui tibi pretiit in no tradidi iti ei, nuc auctan valet trisnta,unde si dissaeauatuι adidisset, quia ad huc fine
16쪽
emem, vel emit pro familia sua,' quia non tradidisti tempore debito,opor-riait eum emeretriginta, ut eius familiae prouideret, teneris ad interesse quod passus est. Idem dicendum eli de interesse circa re,idei quod prouenit ex plare, ut est partus,re quam uendidisti ut saecunda, fluctifeiam,quae non est talis, , sunt fructus agrorum,& similia. Interesse extrinsecum est illud, quod est extra rem, ides quando prouenit, Interte emnon ex ipsa re, sed propter ipsam rem, exemplum , Marcellus vendidit Petro νin Ἀαλtriticum,uel bladum, invia non tradidit tempore debito, familia Petri fame periit, ita etiam, quia non dedit bladum tempore conuento, eius animalia mortua sunt.Quod interesse in conscientia non debetur quando ex sola omissione prouenit, videlicet,quia non potuit,sed quando cum omissione venit comissio,idest quando ex falsa prominione Marcelli,Petrus credens ei,deceptus est, unde aliter non se prouidens, tale,vel simile damnum passus est,tunc Marcellus in conscientia tenetur de omni damno, non solum de uitrinseco, ut dictum,est sed de extrinseco,quod dolo,&culpa sua Petrus passus, it s. deaca. empl. l. luIlaians,& de iniud si culpa. Aliud exemplum,qui comipit teruum,ut fiamret,non solum tenetur de stetro, quo ad interesse intrinsecum, sed etiam de ela quod seruus surripiendo asportauit fugiens,quod est immeIsse ea trinsecum,quia dolo secit, ut fugeret. Interesse lucri cessantis est cessatio aIicuius utilitatis, quae impeditur cer iis
rat personae, de sua negotiatione licita, quia usu utitur re sua, quam ad itum tis . - negotiationem destinauerat . Et haec cessat- uel accidit a principio, vel is,
post moram. APet hoc quod dicituri cessari, differt ab interesse damni emergentiGquod
proprie patitur homo in bonis suis,ex eo quod non utitiirre sua:hic autem nihil patitur in bonis , sed tantum impeditura lucto,quod recisset, fi rem suam negotiatus Risset.Dixi certa personet non .n omnis persona potest hanc, tialitate de sua Pecunia petere, sed illa quae uersatus circa neFotiationes,qua scit, vult nezotiari. Dixi negotiatione licita quia si etiam destinis siet tuam pecuniam, ea negotiis illicitis , non posset quaerere lucrum cessans. Dixi destinauerar quia si negotiator vltra pecuniam negotiis suppositam, habete etiam aIia peccuniam seruatam ad alios fines, puta ad fortuitas necessitaι es, non uellet eam negotiationi crimittere, si pollea illam mutuasset,non posset peiure pro illa interesse lucri cessantis co quod non esset nego tu exposita ι' mota super illa verba te sua quod per rem suam intest igitus rea,quae distrahitur, ut pecunia, vel consumitur, ut viniin, oleum, triticum idissimilia , in alias verb 'es non radit intepeta bacia cessauris , de hac metetia latius in tractatu de usura. t t. .'
Ex his definitionibus eolligi potest, adoaliquis teneatur restituere in con is , ἔ-ω scientia,non solum sortem principalem, ted etiam interesse damni emergentis, on/- ων is vel lucri cessantis, ita , qui furatur aliquam quantitatem pecuniae,non Uiu ori ,-neatur illum quantitatem restituere,sed etiam interesse, quod passus est domι ---,-nus peemria scilicet si non potuit respondere creditori uio, passus est mul ori, vitas expensas, i ut vendidit merces suas ante rempus destinatum uitiori pretio, ut responderet alteri, aut passus est aliquod damnunt in bonis, quibus prouidere non potiri propter amissionem pecunii,aut si erat mercator ut hoc ciuiuens de industrii seum illa pecunia, quibus industriis es impeditus,non .ahendo aliam pecuniam,auam illam, tua amisit,in omnibus his, similibus casibus , tenetur ad refici edum damnum passummo tamen tenetur restuuere tu cium, quod ut fecisset desilla pecunia, ut ait Nauar. 47. num a so
Idem dicedum dissio,qui tenetur citauon uin certam Pecunis quantitalc
17쪽
soluere,& ueniente te ore solutionis, potes soluete non vult,malitiosedi d. ferendo tempus: maxime s citatus in iudicio mulata proposuit calumnias, ut
ollationem dareriquia ultra damnum interesse,tenetur ad expensas. Idem dicendum de illo,qui uendidit agrum,equum, uern,aut aliam rem fructiferam,& no tradidit eam emptori tempore suo,lex quo propter moram, einptor rei impeditus est ad usu illius rei, terceptione fructus,seu utilit lis. Aut si uendidit rem uitiosam uitio occulto pro bona,unde emptor postea non potuit uti re illa, ut apparebat,uel finxit esse. Idem dicendum de illo qui iuratus est equum,aut mulum locari solitos,de quibus dominus lucratus fuisseti non solum tenetur restituere equum, aut mulum,sed etiam quantu lucratus fuisset illis temporibus quo res furatas tenuit, deductis tamen expensis debitis, deduci solitis .ait Maiotain odit i I.q. 17. Et denique considerandum eli .c in omnibus calsibus in quibus aliquis creditor mutuans res suas, potest tuta conscientia exigere interesse pro re mutuata, quando mutuatatius est in mora; tenetur etiam ad interesse omnis debitor potens, debens restituererem alienam,quando e itin mora. Dixi potens,&oebens quia dum non potest, nec debet,excusaturi dum enim durat impotentia excultans, scut de nouo non peccat,quia non dicitur esse in mora,ita ante illa,credo non currere meret . Quando autem hoc accidit, vitae c.sequenti.ibi. Quantum ad quartum quando debet fieri restitutio. Et si quaeris scite, qui, quo sint casus, in quibus'. ut uans potest tuis conscientia exigere interesse .uide in serius cap.de usura ibi Quartum requisitum est. .' ... Quarto principaliter, aliquis obligatur ad restitutionem ratione ludi. Qua- - - φή uis enim ludus genete suo sit licitus , ita, ut sine Iarthali culpa exerceri possit, ludo taxillorum excepto,praeterquam etiam a clericis,&ubi leges prohibent, si sunt in uiridi obseruantia, non consuetudine abrogatet: tamen sicut multis bonis circunstantij potest honestari,ita eluribus etiam uitiari, ut non solum ludens peccet mortaliter , sed si Iustitiae iura uiolet,leneatur etiam adi toὰώ, - stitutionem:quod accidere potest in quattuor casibus prout ait D. Tho. a. h. q. ω ι .. art. I. Primo quando commisit fraudem ludendo cum salsis ini illis, aut tibia, milli cariis,decipiendo,& huiusmodi Secundo quando finxit se inscium ludi, in- ., is, his,qui non tantum sorte,sed ingenio, ut sunt aliqui ludi alearum , ωptassettim ludus scacchorum,& similium,&traxit alium longe imperitiorem adludendum. Tertio,quando lucratur et,quem traxit adludendum: sed nota secundum Sotum in .de Iust.& iu.quaest. .art. . Nauar. α I9 num. 13. quod non
omnis tractio, simplex coactio lauacit,sed illa,quae faceret actum simpliciter, inuoluntarium,ut accidit quando per aliquem metum iustum,& reuerentialem coguntur vasalli a dominis suis , alius non lusuri: ac etiam quando a colludentibus improbis precibus uerbis ita instigatur,ut nisi aderer,pudore aflueretur tanquam uilis,&abiectus,cum teneatur ab omnibus vir probus urbanus. Quarto,quado lucratur ab his,qui alienare non possunt ut filiis familias non emancipatis, pupillis,furiosis,ebrijs,& mente captis,4 omni- .. hus aliquo impedimento laborantibus,propter quod rebus suis prouidere nopossunt,& ob id dati sunt eis curatores. Sed quatum ad filiosfamilias haec intelligenda credo, quando ludus esset alicuius quantitatis notabilis nam de scholaribus studio uacantibus, non ambigendum ei patres dispensare supermodica quantitate secundum conditionem sui status, cum sciant filios iuue-i nes esse &uix posse fine illis dispendiis uiuer:
Rasione an uiluo,aliquis tenetur ad testitutione ratione damnificationis non a pro-Haρνοπε μ posito, sed tamen ex culpa sua,& hoc vel per se, ut exempli gratia: si quis p . propinoo. ruerit citicina,quae erat in uia publicaio quod damnificatus est dominus cisternaea
18쪽
sternae quia uanseuntes antirunt aquam tenetur non solum de illa aqua,quaabitulit, sed de omai damno; quod pastus est dominus cisternae culpa sua: teni qui ino edies vineainrare nucia uae accipit, unde parauit viam sociis de ri faciendi, tenetur de omni damno ab illis culpa sua illato, secus autem si ipse noseit causa,vt alii ingrederentur, sed nusquisque per se ipsum intrauit. Ide di. cendum de venatoribus, qui callibus,equis, vel proprijs pedibus vineta,aut segetes calpelirantes,notabile damnum inferim t.Vel damnum infertur per alios ut per seruos, eu huiusmodi,quia idem est. Aut quando canis mordax , aut bos cornupeta. similia, quae communitet nocent, rementii in publico sine caute Ia, inde sectuum et damnum tertiae personax secus si absque culpa sua acciderit,scilicet quia fuerant animalia prouocata, ideo damnuin intulerut vel tenetur ad restitutione,quia non seruauit depositum,ut debuit, sed culpa sua periit,de quo statim. Sexto,aliquis tenetur ad restitutionem ratione depositi: pro qua re est nota 1νdum,quando depositarius tenetur ad restitutionem, quando non ,si res depo Raetono Abositata pereat, aut deterioretur si ιι δενώπια Primo tegulariter omnis depositarius quomodocunq; depositum teneat, si depositum perit dolo suo,vel lata culpa,te retur ad relli tutionem, ut in nariss GL .ff. de depo.non tamen omnis tenetur de leui, iii si qui sequuntur. Secundo, si depositarius mercedem accipit pro cultodiendo deposito, tenetur non solum de lata culpa,sed etiam delem,non autem deleuillima,ut indictauri. si quis seruam.&glo.ibi.
Item si conuenit ut teneatur de leui,dicta l. r. ,.si conueniat. Et si conueni. Te ut non teneatur omnino de culpa, conuentio non tenet, quia est coluta bonos mores.
Tettio, fidepositatius se obtulit custodire depositum propter quod diligentior postpositus eli tenetur non solii inde culpa leui, sed etiam de leuissima. Idem dicendum,si ingratiam deposita in factum et depositum: aut conuenu. ut teneretur de leuissima. Quarto,si depositarius ei in mora restituendi post datum decierum,ut testituat,tenetur etiam de casu fortuito, Si ante moram casus fortuitus accidetuculpa sua, verbi gratia , domus incensa est culpa domini,in qua inuentum est depositum,' periit, similia,ae etiam quido deducitur in hactum, ut teneatur de casu fortuito,praeter autem istos tres casus,nunquam depositarius tenebitur de easu sortuito. Quaeri rur hinc,an si depositarius utitur deposito, teneatur de usu Dicitur, sic ,ac si esset fur,ait D.Tho. maxime si eum monuit depositans, ne uteretur, με --.non autem si permisit, aut depositarius bona fide hoc fecit,purans dominum permissurum,potest tamen sine scrupulo uti eo, si consistit in pondere, numero,&mensura: ut pecunia, triticum, leum, vinum&stin ilia, dummodo quod redditur sit eiusdem perfectionis,ut erat res depositara nec teneretur de lucro quod fecisset,ea utendo; sed de interesse,si non restitui uel tempore,quo debeo ret: secus autem si res depositata obsignetur,aut claudatur,quia signum est, iominum prohibuisse usum. Quaeritur secundo,si depositarius mortuus fuerit,& haeres depositum distra . . xerit, an teneatur Dicitur, quod si dolose fecit,tenetur: sin autem bona fide ignorauit rem illam esse depositain, non tenetur, nisi quantum ad eum de re peruenit:de hac materia vide Sylveit. verbo, depositum, per totum,& Nauar.
Septimo,aliquis tenetur ad restitutionern ratione rei inuente pro cuius ma in leue se retiae declaratio multa sunt aduertenda, quae breuiter tangemus,4 primo, Si res
19쪽
si res inarata nunquam tuit in alicuius dominio, ut sunt lapilli,& petr nte
tiosae,quos littus maris producit,aues, pisces, ferae siluestres, ob huiuimodi, sunt prius occupatis siue inueniantur in loco communi, sive alieno uxta illud Genes. dominamini piscibus maris,volucribus caeli, belliis terrae, nisi huiusmodi fuerint inuenta in laqueo alieno, vel rete, quia tunc sunt eius,qui laqueum, vel rete parauit,& maxime ubi est consuetudo, vel nisi fuerint ab aliquo vulneratae, ita ut possint capi, persecutae,quia tunc sunt eius qui vulnerauit, si non habeantur pro derelictis, hoc est quando vulnerans desi; quaerere: ut accidit venatoribus signum autem huius est, quamlo quis amittens illud, illud non quaerit nec per se, nec per alios, sed tacet,& non curat Uel nisi su etiat factae domesticae, ut sunt columbae in columbariis, de quibus supra dixi mus, Cerui, uniculi, pes in alveario,& huiusmodi donec eunt, redeut ad locum possidentis, dum autem amplius non redeunt, fiunt occupantis, quia tunc suae factae ex toto siluestres. Si autem sunt naturaliter domesticae,ut galis linae, oues, caprae, huiu odi, ubicunque inueniantur, etiam si casu tertiae petierint semper sunt domini, capiens tenetur restituere una cum fructibus, ut in Instit de iure nar. .gallinarum.
Si res inuenta fuit aliquando in potestate alicuius vel suit ab antiquo , ut thesaurus, Dico, si thesaurus,idest pecunia,seu alia res mobilis abscondita est
est sub tetra, vel alibi,de cuius occultatione non extat memoria, dominus ignoratur,& inuenitur in loco proprio,totum est inuentoris,secundum D. Th. alios Doctores. Idem dicendum, si inuenitur in loco,ubi nemo alicuod dominium habet. Si iii uenitur in loco communitatis,ut in silua,aut in parco, ut dicitur,&I- . milibus,quae proprie a communitate possidentur,aut in loco principis , ut est suadus, aut territorium,qua proprie seruantur pro Principe; aut Ecclesia, debet dati dimidium communitati,aut Princiei aut Praelato Ecclesiae. Si inuenitur in aliquo loco.que tenet in pigsius, uel coducto, uel in hypothecam, aut in emphyleusim,tenetur dare inueniens,medietatem domino nabenti directum dominium supet tali Ioco, ri inuenitur a proprio domino habente directum dominium,tenetur dare medietatem illi,qui habet utile domini Dis. 3ώτ. Ille dicitur habere directum dominium,qui habet proprietatem super re Do- ωι, . - minium utile tantum dicitur habere, qui sine proprietate habet Ius super fru- ωιω- ωιιε ctibus,siue ad tempus,siue ad vitam,sive in perpetuum..ere vitatur Si inuenitur super fundo dotali, Potest uti illo ad uitam,&in casu restitutionis dotis, tenetur una cum dote illud restituere, secundum Battolu n I si
is, , fisside acquir. retidom. Sed Nauar.cap. 17. num. 72. ais maritum. eneri me dietatem uxori dare.
Si vero inuenitur in loco alieno alicuius priuatae personς, ωhoc a casu,tenetur date medietatem domino loci.Ita praecipiunt Iura ciuilia antiquisti inarui. argui potest ex illi Euangelico Matthaei 3.qui inuento thesauro in agro alien ut inius sibi cederet abscondit,&abiit,& vendidit omnia qua mi bai,Memit illum,&hoc secerunt iura ad conseruandam pacem;nam,cudum aequitatem luris naturae, totus esset inuenientis,est Sylu Verbo Inuentum,&Sotus de ivst. iure, lib. . quaest. Tarr. . Si autem inuito domino,aut cum licentia domini nescientis tamen, ad hunc finem N effectum licentiam querere,totus erit domitu si vero cum licentia domini scientis thesaurum quaerore, fiet secundiim quod paclicuntair.
Dia, ibis Dubium tamen est, si quis emerit domum cum thesauro,domino hoc igno-κ- issis ranic: anaeiacatur illum domino vendenti, dare Respondetur, sutrum inue- . necit suffoslaua, aut si uino ecit meu tin . etiamsi eande ob causam emerit,
20쪽
histia parabolam Christi Iaudantis prudentiam illius homnis Euangeli ei de thesauro inuento in aῆro, ut dictum est: si autem eniens inuenit illum in muto Masib is . domus, seu in aliqua renestra,ubi antiquus possessor posuerat. per obliuionem reliquerat,tunc debetur vendenti aut eius haeredibus. Consuetudo, 'ut viget in hoc regno,scilicet,ubicunque inueniatur thesaurus sit principis,in coscientia non obligat, quia non et per modum legis introducta: sic habet Sylvester.verbo,inuentum, s. t.&Sotus in de iust.&iure,
Sites inuenta filii in potestate alicuius de proeliquo siue sit pecunia dispersa in campo, uel alibi recenter perdita , siue alia quaecunque res mobilis; secundum uniuersalitatem Theologoru, Summistarum,debet testitui domino,aut eius h redibus,iuxta illud Augustini, si quid inuenisti,&non restituisti rapuisti. Et si dominus non inuenitur,facta trius diligenti inquisitione de inuentione Domini, publico preconio,aut alia uia, debet dari pauperi. tibus Christi, qui cedunt loco domini, alias furti reus habebitui. Verum si res est magni momenti, consulit Sotus, hene, ut penes praelatum publice deponatur , aut de eius licen. tia distribuatur,4 si inuentor est Pauper, indue get, potest de licentia Praelati, aut Co iussoris totum aut partem , prout