장음표시 사용
21쪽
Quae continentur in hoc quinto Capitulo.
Ie ostenditur, teneri ad restitutionem pro damno dato non soludia principalem in facto,verum etiam, quemlibet altum quomodo-hbet partieipantem escariter tamen; quod accidere potest nouem modis,de quibusper ordinem stes praecipit,vi fiat aliquod damnum, tenetur pro eo,plus quam op r s.msi reuocasset mandatum,ante quam feret. Hi declaratur, quando ex iussione alleuius mali, iubens tenetur ad quidquid mali oecasione illius praecepti aduenerit.
Qui onsilium praestat pro aliquo maίλσdamno faciendosenetur ad
omne damnum , quod puteonsilio eveneritivbi declaratur quoddam dubium,scilicet,and ns e silium ut fiat aliquod damnum paruum,
ut euitetur matus, teneaturne pro illo
3 Consentires,visa quodcunqNe malum,aut damnum,potD, ct debAimpedire, non impedit,renetur ipse pro malefactore,ubi declaratu dubιum,scilicet, qui tenentur dare vota suffragia, calculos, O similia equentes sententiam maioris partis dantium vota iniqua,σiniust tenentur ne ad damna inde secuta. Laudos opera alicuius improbi,tister, quὀd talis applausius occasio. ne,ad male operandum mouebitur, ad quid teneature Et qui aliquod
facinus approbat,etiamsi non sit iussu,ue consisio μοfactum, quam
do pro illo teneatur. Qui fures,malefactores,velsimiles,recipit in domusuam,bVlpitatur, occultat,quando teneaturpro damno, quod liti faciunt. Qui debentisimiles personas, aut eisfauet, propter quod magis audacter mala committunt, tenetursicut principalis in facto Tenentur etiam ad hoc aduocati,procuratores, defensores,qui ita escaciter talium personarum causas defendunt, quod impediunt restitutionem feri,furta cooperiendo ne iustitia exequatur. Declaratur, quot modis homoparticipare potest in eooperando in alia quo facto mali: qui taliter participando tenebitur ut principalis, qui non. Et in restitu nia damnum datum,quo orvine proceis dendum,quo ad satisfaciendum domino, O quo ad inuicem, si ali. quis eorum totum domino soluerit:Abi aliqua sibia resoluuntar. απι
22쪽
Io ordium videt aliquod malum operari ut praeuidet aliquod futti timdamnum, reposset, im) deberet, loquendo impedire ne fiat, aut prouidere in facio, tacetis quid teneaturis silentis eri Qui ex vicio tenetur dammm impedire, rumoremfedare, candalum evitare, simile, quod prauidet, sua negligentia, aut malitia, prouidere non euiat, potens me suo damno, periculo,tenetur pro omni damno quod inde sequitur. xx Qui non manifestat furta, realia da afacta, dum legitim super his interrogatur id quid teneatur ubi resoluitur dubium, seisieet, Discopus dum exeommunicationem fudimnat, vitales, vel tale reuelatuν, quis illa reuelare teneatur. 13 Qui negotiando bona alterius, aliquem defraudauerit,si non potest de bonis sui principalissatisfacere, tenetur de propriis.1 Qui debitornon usoluendos remissionem debiti impetrauerit,ereditorem precibus inclinando,oe non vi rut metu, liber esseitur a resti
Is Mercatores,eam ores, similes, qui si bonis esserint,eum eredito-νibus de debitis paciscentes, eis aliquod remittentibus: venientes postea ad meliorem fortunam, tenentur reliquum soluere. I Tenens rem alterius, non potest restituere pretium eius inuito domiano, si extat, o dominus vult eam. non pretium. I Male acquisita a contra voluntatem domini,qua etiam eum voluntate, deb& restitui bis,quibus ablata sunt, is si non essent propri domiani,quando tamen illis proprijs dominis rationem reddere tencntur. 18 equisita per qua lus,noesi necesse restituere,nisi statis interuenerit. 19 Male acquisita, vel possessa,si dominus eorum non inuenitur faraa diligenti inquisitione,'n pauperibus eroganda.dio Dus restituendi alienum est statim um potest:vnde qui pol restituere, procrastinat, semper in peccato mortali esse dicitur, o quoties
de re aliena cogitat, o no proponit restituere, toties de nouo peccat. et Discutitur casus,quando homo non teneatur ad resitationem:vbi deinelaratur , quando dicatur necesιtas extrema.
a et Narrantur ali casus, quando debitor potest restitutionem dissere sine nouo peccato ubi declaratur dubium contra aliquem qui restitu re potest,. non vult statim, sed differt. 23 Qui pol rectituere Barim, σretardat usque ad n viis,maximo perieulose exponitione anima ubi declarantur quada dubia eirca haec. a Tractatur de modo, ordine tenendo in reii ιtutione facienda, quando bona non Asiciunt pro omnibus νεοιιν ibus. 2 Declaratur, in quo loco restituti sit debita , tam pro licitis contractibus, quam pro maiesicus.
23쪽
De Restitutione in particulari.
Ietum estide restitutione in communi, eius substantia, nune de eius eircunstantijs dissetere decet , de quisus sex capita po-
Quis restituere teneatur. Quid restituendum fit. Cui fieri debeat. Quando sit facienda.Quomodo fieri debeat. ubi homo illa facere teneatur,de quibus dicemus per ordine.
Quantum ad primum,scilicet: Quis testituete teneatur, Est sciendo, quod auri restitue non selum tenetur ad restitutionem principalis in facto, id est, ille qui citre ae bear damnum, sed etiam omnes, qui quomodolibet effraciter participauerunt, iuxta illud Pauli ad Romanos i Non solum, qui faciunt, sed qui consentiunt facientibus. Dixi efficaciter invia non omnis participatio inducit talem obligationem, sed illa, sine qua non esset secutum damnum in quo autem sensu i relligi debeat, suo loco dicet ut quod fieri potest nouem modis, de quibus cuntur isti duo versus.
Iusso, Consilium, cinyemus, Palpo Recujus,
r Vssio,Qui iubet, tenetur in solidum imo principaliter'. etiam si nihil utili, xis inde percipiat: quod intellige,si iussione sua secutum est damnum effiacaciter, nam si alter esset paratus rem facere, cin praecinctu operis esset,ut non posset impediri, tunc qui diceret, abi ergo lac,non per hoc esset caulaestica ad restitutionem obligans, nec si antequam essectus secutus esset, iubens, mandatum reuocaret, quo non obstante mandatarius effectum comple-τet, multo minus teneretur,si eflectus nullo pacto sequeretur. Sed nota quod rubens non solum tenetur pro damno subsecuto ex iussione N. . sua per se, propria intentione, sed etiam ad illud, quod per accidens immediate ramen ex illicita iussione sua subsecutum est xemplum, qui mandauit seruo, ut uulneraret Ioannem, cille ex errore uulnerauit Franciscum,ten tu mandans de damno secuto. Dixi immediate nam fi aliunde damnum s quitur, quamuis illius occasione,ut in exemplo dato,si ex uulneratione Francisci alius Lacul prius est, tunc iubens,qui fuit auctor mali, non tenetur in iusso Patienti,damnum resarcire neque vulneratus, sed is quieu iniuste accusauit, aut 'raetor seu Iudex, qui sine suffcienti indicio eum persecutus est. Dixi et cx illicita iussione quia iubens aliquod licitum, ex quo praeter intentionemi equitur aliquod damnum, non tenetur. Consiliu, Qui consulit efficaciter, tenetur similiter insolidum, si e secuta est damnum,&non aliter,etsi leuocauit consilium,& hoc non obstante, fiscutu Sest effectus, non tenetur. Hinc aduocati, qui patrocinantur scienter,&uolsitarie causae iniustae, tenentur de omni damno parti lasse. Dixi scienter)quia si causa est dubia,&ex utraque parte probabilis, tutus est in conscientia: declamcn monere partem de ambiguitate cauli, et si postea in procesi u litas manife
24쪽
Raretur, in causa esse iniustitiam, debet desiitere a patrocinio,etiam si cognosceret iudicem sibi in fauorem sententiam daturum,ob aliquem errorem extrinsecum ab aduersatio factum. Sed potest suadere parti, ut cedat liti, aut aliquam
honestam concordiam inducere. I. rem non nouam , patroni cod. de iudi.&cliea. Posset tamen defendere causam morti's, seu anguinis, aut quando honor alicuius periclitaretur, etiam si pro parte aduersa sententia esset magis probabilis , dummodo reus non sit ita perniciosus, ut interestet reipublicae talem
Dixi etiam scienter quia si causa de se est iniusta, aduocatus ignoranter eam defendete incipit, si diligentia fecit,& nihil eorum qnae adhibere tenebatur omisit, ipse erat mediocriter peritus,non tenetur. Secus autem si laborabat quadam ignorantia crassa, Minnixus propriae pru. dentiae, iuris peritos consulere uoluit.
At si erat peritus,sed quadam notabili negligentia defijt studere,merita causae diligente scrutari:& debita remedia adhibere non cura uitiquia in tali casu
tenetur ad omne damnum. Tenentur quoque ad restitutionem omnes,qui suo consilio emcaeitet imped uerunt relli tutione fieri, suadendo fraudulenter eos non teneri ad restitutionem, ramilia, ac etiam quando suo consilio procurant, ut Pritor Iudex, Praelatus,aut agnates,& huiusmodi suum alicui tollant suadendo, hic elidiues, potet soluere, habet talem rem, rimilia. Hic dubitatur,qui cosulit minus malum et,qui paratus erat committere maius, nec poterat impediri,eo quod aliud medium non habebat,ut eum retraheret,an teneatur ad restitutionem tuta fur paratus erat furari rem pretiosam, consulit, ut furetur rem viliorem similia Mespondetur, si tam res ullis , quam preciosa erant eiusdem domini, consulens non tenetur ad reui tutionem imo de tali facto laude dignus eii, quia praeter iniuriam alterius rem eius seruauit,nam consulere minus malum, non eli simpliciter malum, sed comparatiue ad illud maius habet rationem bonu intentio enim non fertur ad minus,sed ad impediundum maius, eo modo . quo potest sine iactura alterius sed fi ad euitandum damnum Perri maius, suasit, ut minus malum inferret Marcello, tunc tenetur,quia hac via Marcellum laesit, ita Solus libro quarto,de Iuli.&iure quesst .art. t. Consensus . Ut est custos domus, aut agri,aut vineet,aut alterius rei, qui per
mittit furem intrare,aut quodcunque damnum facere, quando sine eius con H sensu fieri non posset, tunc enim tenetur in solidum, ita etiam si dominus consentit,ut serui alium laedat. uniuersaliter omnis consentiens in cooperado, de quibus, infra, in verbo,participans. Palpo, Laudans laesorem , aut etaptorem , ita efficaciter, quod eius causa subsecutum est damnum, quia sua laude eum incitauit, tenetur in blidum sita etiam ii poli factum damnum, taliter raptorem laudauit,quod eius causa es' ficaciter impeditici relli tutio, maxime si raptor iniendebat illam facere, alias tenetur, ad quantum sua laudet sit. Item quado aliquis suo nomine laesit,&illud ratum habuit, intellige quod non let sistet nisi sciret eum ratum habere ait Nauar capitulo decimoleptrino, numero i 33 Ainc sequitur, qui contrahit amicitiam cum aliquo, oflaten, NIi munera,&hui iis nudi sola intentione, ut pollea ille iniussus, in furiam si-hi factam vindicet tenetur ad omne daminini quia illum per adulationem
Recursus, receptans fures,aut laesores si alias laesio non fuisset facta,rene tu et insolidum. Ita et ina, ni Oliqtiam ut tu mictum ell, Icc tarrias lutatas xe t
25쪽
quo impeditur restitutio.Verum si receptando non est causa talis impedimεti,
quia fures habebant, ubi sine timore res furatas occultarent, peccat quidem mortaliter, sed non tenetur ad restitutionein. Et si laesorem receptat occulta do eum, ne ab aduersariis capiatur,aut offendatur,crimen tamen non defendat
Hinc reipondetur ad quaesitum quoddam quando fautores, protectores magnam causam datiani dant, latrones defendendo ex quo potissinium confisi, suam nutriunt audaciam, acetiam aduocati,procuratores, tabelliones, intercessores, huiusmodi, qui patrocinantur iniuste malefactoribus &latro. nibus, defendentes eos efficaciter, ne restitutio fiat, tenentur ipsi qui enim tales defendit damnabilior eis qui errant, essicitur, can.qui aliorum 1
Participans aut in crimine, aut in praeda, si in crimine cooperando, vel facie o instrumenta , vel dando signa, vel opem essi est causa etscax ridet taliter operatur, quod fine eius cooperatione non esset secutus effectus, tenetur insolidum, quia nisi eos sic inuaret, aut non potuissent, aut non auderent , aut saltem non tuissent ad scelus committendum δε hoc modo credo intelligendam esse opinionem Adriani, auris consultorum, quos refert, &sequitur Sylvest. verbo, Restitui et aliter sequerentur in conuenientia,qus tanguntur a Caietano. secund.secund. quq stio. 61. articulo septimo. Soto in lib.
Et si sine ipso et Tectus adhuc secutus esset,aut erat principalis socius in facto
3 - vel atque spontanee se a tactauit illis,etiam ut in strii mentum, minaster, NHic aevi με ter a tenetur intolidum eodem modo, ut ait Caietanus botus locis citatis . Sed - - νε- si rogatus secundo se coniunxit illis non necessario,aut utiliteri non video cur .. - teneatur ad totum damnum in solidum, ut videntur velle Caietanus, 4 P - tu ted proraia,aut ad illud plus, quod sui causa factum est, vel ad qua urnde rapina ad ipsum peruenit. Dixi non necessario, aut utiliter quia si ita animose se obuiam secit,quod aduersarios terruit, fugerunt.aut non ita sedetenderunt,tenetur, ut caeteri. Et quia in huiusmodi moralibus, non potest dari regula uniformis, ideo quoterunt casus ex circunstanti; vari1s, tot decisionibus indigent. Vnde Conteta es,debent esse prudentes ita inquerenuo, iudicando,quantum ad restitutionem: quantum autem ad culpam omnes peccant mortaliter, quod non aduenit Sotus, infert enim primu ex secundo. Igitur sic, ianes Parricipantes fuerunt quales in damno dato,ut dictum est,tenetur in solidum,&satisfaciente uno, reliqui sunt absolutia debito vero domino , sed tenetur illi qui lotuit pro eis, ipse enim succedit loco domini,cui satisfecit. Verum haec indigent consi rationemon enim eodem modo caeteri PompI GStenentur primo restituenti sicut tenebantur domino, sed diu inguendum est. Si malefacta restatuu modo intulerunt damnum, ex quo nihil utilitatis,fibi peruenit satisfaciente uno , caeteri tenetur soluenti pro rata bi aurem rapuerunt aliquid, qqilibet corum accepit partem praeciae: teliqui ei, etur soluenti, pro isto,quod precise habuerunt, unde si soluens nihil praedet sibi retinuit, relinii loci locum abstulerunt , aut unuseorum totum contumpsit, debent soluenti totum rei tituere,si soluens totam praedam usurpauit, reliquini talei tenentur: ratio huius est,nam ipsi vero domino,dubitores erant non Blum ratione rei accemat, ted etiam ratione male acceptionis; led soluenti oci tenetur ratione niale: acceptionis,quia nihil ab eo acceperunt, sed tantum ratione rei accepcae, Propterea tanuun ei debetur, v tum de prata Og u suci ρο--ία Si vero
26쪽
si vero satisfaciens fuit inducens alios,ita ut fine illis adhue damnum secisset, illi nisi inducti, tracti non se a sociassent,eo soluente, illi non tenenturiatam soluere , quia non sumunt causa efficax damni, imo ipsi damnificati
Hinc sequi rurs quando duo concurrunt ad perpetrandum aliquod damnu, Munus et ita magis animosus altero,quod etiam fine foeto damnum intulisisset,alter est ita timidus,nuod sine socio non ausus fuisset damnum inferre,primus, tenetur in solidum,lecundus pro rata, quia primus est causa emcax,secundus minime. Item quando plures concurrunt ad faciendum aliquod damnum , inua non adiuuat aliun, sed unusquisque per se damnum inserre poteli, non tenentiar in solidum, sed qnisque partem quam abltulit soluat, ut parum quilibet abstulit peccauerunt venialiter,quanum totum damnum fuerit notabile:exe plum de vinea vindemiata a transeuntibus per viam , quando quisque petie accipit unum, aut duos racemos, sic tota ei vindemiata, sed si ad inuicem se iuuarunt,4 incitarunt, peccauerunt mortaliter, quamuis quisque, furtum leue fecerat,quia quilibet debebat aduertere damnum futurum, &ide abitinere tenebatur.
Hic quaeritur, quod in verbo consensus reliquimus. Quando in capitulo, --
conciliorio,aut consilio uniuersitatis,ubi liatur pro maiori parte,si maior pars PMM--.concludit sententiam iniquam,an pauciores sequentes sententiam maioris partis teneantur de damno propter illam malam sententiam Respondetur distin Rem sis guendo. Si qui suffragantur,possunt sua suffragia mutare,& minor pars contradicendo,crederet illos mutare sententiam, si maioris partis sequitur opinionem,co- sentiendo, tenentur ad omnia damna. Sed si probabiliter crederent, eos nolle mutare etiam si possent, aut si proprie suffragia,seu vota data cum sint, mutari non possunt,ita quod ea,quati cluduntur a maiori parte, a minori mutari non possent, etiam contradice rent,sequendo eorum voluntatem iniquam, licet peccent, non tamen lenen. rur ad restitutionem, quia non sunt ipsi causa damni nisi essent de eorum v luntate, &auctores facti, ita Caiet verbo restitutio,in Summa, cap. t. quem
Si autem participatio ei in re sublata, ut dicebamus,& hoc vel emendo,vel areis p .ue comedendo, conliderandum est. Emendo, si scienter, vel quadam crassa igno a .rantia emit rein furtiuam, siue sit primus emptor, siue secundus,aut tertius,&vlterius,tenetur restituere rem si extat, sin autem pretium eius,& fluctus inde perceptos, si erat res fructifera,deductis tamen expenssinec potest petere pretium a domino rei,nisi quando emisset ad initantiam proprii domini . Ex m-plum, Marcellus cognouit librum,quem Ioannes amiserat,in manu latrunculi vendentis eum,emu illum, ut domino retiitueret,alias non potusset eum dominus amplius recuperare. Si autem emit bona fide credens rem non esse furtiuam,ad nihil tenetur durante bona fide,cum autem sciverit veritatem, tenetur reiiituere rem,si extar, nec potest petere pretium a domino rei , quamvis bona fide.eam emerit C defer i. inciuilem, potest bene petere expetitos circa re conseruanda maul niellorandam donee fuit in bonande:quod non potest petere,qui mala fide, seu sciete rem furtiuam emit, si vero res empta bona fide cosumpta est,aur ahenata, non tenetur ad restitutionem,'uia nunquam fuit in mora,nec dolo desiit possidere , fide sur.l.qui uas,de aliena,nec tenetur restituete fructus inde miceptos,qui sunt contumpti durante bona fide, nisi extantes, luctu illud ,ex quo is factus Di ilired by COOule
27쪽
, factus est loeupletior si vero participat in re sublata comedendo,teneturpro rata, vel quantum releuatus estui domi habebat quid manducaret, Silu.Verbo
Restitutiol. 3. 6. 7.' Mutus Videns damnum fieri,ut futurum, vel aliud scelus. sine eius peris euio,vel damno potest impedire,& acer, si ex omciossibi competit,piit quia eli custos,guardianus,dominus consiliarius, huiusmodi, tenetur in solidum, sicut damnum faciens. Dixit sine eius periculo, vel damno quia fi probabiliter dubitaretur, inde posse pati,veibi gratia guardianus videns fures devastare
bona, si vociferaretur,illi eum interficerent,aut aliud simile facerent, tunc noui tenetur pro damno ab illis illato, si tacet. Si autem tenetur ex officio,sed tamen posset impedire verbis αδ filio, clamore,errore,&similibus , no impedit,dum illud sacere potet sine suo damno, si non tenetur ad rettuutionem,quia non facit contra luititiam seccata men moWaliter,quia facit contra charitatem proximi;sed si se retrahit timoris causa,ad nihil renetur. . e Hic respondetur durio; si vicinus videns fures rapientes bona sui vicini,a cipit pecuniam , ut taceat.non tenetur ad restitutionem illius, si ex ossicio ei non competit, nisi acciperet partem rerum furatarum,quia unctae pastipa. re in furto,& sic illud restituendum esset. ν Non obstans, Qui exosncio obstare deber,&no obstat,damnnm pre uisumma ab Iana impedieitdo,occasionem auferendo- umorem sedando, dum haec sine eius pe- riculo iacere possit, ut dictum est: tenetur in soliqum fimul cum damnificantibus Hinae Gubernatores Ciuitatum, Praelati Eceaesiarum, Ossiciales, Rectores, Iudices, Ministri Iustiti , publica cuilodex nocturni,qui vulgo vocantur Magiliti iurati, animaduertentes magnum scandalum, excessum, homici sium,aut simile aliud damnum futurum,ωnon curant prouidere, obstare, impedire, ne fiat,dum ex ossicio debetu,& possunt,ut dictum est; tenentur ad omne dammum. Item cognoscetes,& videntes fures inutia mala facere in ciuitate, culpabili quadan negligentia se retrahunt, eos tolerando, is ala permittendo, cum ex ossicio sibi incumbit malos homines a ciuitate expellere, tenentur d
Idem dicendum de syndico, & Rectoribus Vniuersitatis , qui permittunt ut
ciues notabiliter multa damna patiantur,ab officia lib. annice eos angariantibus, pecunias ab eis iniuste extorquentibus,dum debent, poliunt, ut supra,eos defendere,&adiuuare,& non curant,ut eorum omcialium amicitiam
conseruent pro suis commodis,vel propter aliquid aliud:quia sunt causa iniustitiae, quam prohibere tenentur sicut nauta negligens causa est,ut nauis submergatur, ita ipsi,ut ciues opprimantur.
xx Non manifestans; qui scit rem sublatam, uel Iliam quamlibet Issionem sa--. -- clam,& teneturex osscio manifestare sine eius periculo,& non manifestat,te tenetur in soldum, ut dictum est de aliis.
Hic autem quinitur,quis teneatur manifestare Resp6detur, iudex, Cusos, Guardianus, omnis alius,qui ad cultodiendum,& Iustitiam seruandam salanum accipit Item pater respecti bonorum filii tutor respectu pupilloium,Caraisries petitu minimorum,& testis in iudicio productus Nauae. 17. num. M. D.
Hinc respondetur ad multa quaesita,scilicet Testis ante Iudicem lagitio . e prodiictus,&secundum ordinem iustatiae interrogatus non manifestat vera ratem in praeiudicium pariis,aut fugit, recusat examinari abscondendo se, ut non displiceat parti opposita vel ovaliam causam, quando uocatur ad iudi
28쪽
Hum ad inflantiam partis, iniuste patientis notabile damnum, Meius exami-De rq leuari posset, tenetur ad omne dimnum sui causa passum,capitulo primo, de cluni sal.& Nauar. i 7. numero 3 .nisi Loc faciat timore alicuius periculi,aut damni notabilis.Quando vicinus videns bona sui vicini furata ene, si interrogatus an videri negat se vidisse,no tenetur ad teltitutionem,si ex aliquo debito, seu officio sibi non incumbebat,acclamare, vociferati, aut manifestare. Cultodes nocturni ciuitatis, dum interlopati a iudice, an sciant excessum a. cstum de nocte, ipsi negant exculando, cooperiendo malefectores fine suo Periculo, tenentur ipsi. Episcopus,quando promulgat excomin unicationem contra eos, qui sciunt quis fecerit tale furtu, ut revelent, manifestent, quaeritur an sciens teneatur manifestare Ad hoc dicuntur multa, si Episcopus promulgat excommunicationem per viam de nunciatioriis, det ut sciens secreto denuntiet in revelet, tunc qui scit tenetur prius monere furem per modum correetionis fraterne , ut satisfaciat, qui si satisfecerit 6 opus est,ut sciens revelet, quia non denet eum in- tamar si autein non satisfecerit,& sciens potet plobare furtum,tenetur Epi-1copo manifeltare, non parti offensae, quod ii non manifellauerit, incidit In pin In excommunicationis,&tenetur parti, quantum ob suum silentium eam damnificauit. Si vero non potest probare,non tenetur reuelare , ait Nauarrus, cap. t 7.nu. 34. quia quando praecipitur,ut qui scit hoc, vel illud.denuntiet, intelligitur, si potet id prodare, quoniam si expresse praeciperet,peccaret mortaliter,cum non sit Iudex occultorum faceret contra prςceptum domini Nisi Epilcopus hoc praeciperet, ut prodesse posset,& non obesse secreto modo tractando, pacificando,quia tunc secreto tenetur reuelare,etiam si probare non posset. Si promulgatio est, non ut sciens denunciet tantum, sed ut testificetur, eo
quod Pr esserui inditia,seu fama aut semiplena probatio in quo casu episcopus procedat, tanquam Iudex, tunc sciens tenetur mani sustare,&deponere ueritatem, quamuis non fecerit correctionem staternam,aut non possit probare, quod deponit, nisi esset tam propinquus furi, ut non teneatur testificari cotra protinquum Nauar quo supra. bi sciens aliquem abstulisse aliqua bona furtiue an eo qui nolebat ei reddere,aut solvere,quod tenebatur,ob recompensationum,&scit certo ob talem causam abstulisse,nec probari poterat,non tenetur manifestare, si ex hoc excommunicatio contra scientes promulgetur. Nota in Noe . his tribus vltimis casibus, quod etsi aliquis non teneatur ex ossicio impedire, aut manifestate, si tamen potest fine eius periculo,& damno iuuare, dolose se retrahit, peccat contra charitatem, ut dictum est,& habetur, 3 quaestio. 3. capitulo ostendit. Est quoque aduertendum pro complemento istius primi capitis, quod cuμ ratores, procuratores, seu fractores aliorum, qui negotiando nomine dominorum damna intulerunt, tenentur ipsi restitutionem facere,etiam si nihil ad eos peruenit possunt tamen de bonis dominorum, ad quos peruenit utilitas, rellituere, si adhuc administrationem habent, si autem non amplius habene, debent illos monere,ut testituant, I illi nolunt restituere. ipsi sunt pau-Peres excusantur, si habent unde, teneatur de proprijs restituere, di posteat postulit sine scandalo a dominis illud sumpere. Sylvester,Verbo, Restituti
Et du omnibus istis, qui tenetur in solidum si unus soluit,ceteri liberantur a
mincie ali creditore,tenentur tamen pio rata et,qui soluit pro ipsis,eo modis
ut dictum ei lupta. - . . . . ,
29쪽
i. Et si otiines isti impetrant remissioiaem dc bitia domino,liberantur a debito
nec opus est,ut actualis relli tutio fiat,aut ut pecunia exposita offeratur, ut volunt aliqui: sed sufficit kut dominus libere donet, quia ratio quare homo obligatur ad relli tutionem,e: t. quia retinet alienum inuito dominoaed si dominus libere donat absoluuntur debit Haec itar precibus, aut bland iiij inci mettur ad donandum,dummodo libere faciar,quia libertas donantis non pendet a dispositione debitoris,quatenus nisi sibi donaretur, non haberet animum testituendi. Dixi dummodo libere faciat nam si remisso fieret non libere, sicut esset, si timore duceretur,puta offert medierarem,& quaerit remissionem aIterius medietatis,dicendo, si illam non remittis, nihil solua,. rotum debitum amittes, similia: aut vi,aut minis,aut verecundia alicuius mediatoris magnatim, Mhuiusmodi creditor colleretur ad remittendum debitum, in quo casu debitor non esset tutus in conicientia. I inc sequitur,qubd etiam qui cedit bonis,& mercator fragens fidem,quando ob potens soluere totum debiturn,conuenit cum creditoribus, ut soluta aliqua debiti parte,reliquum remittatur,si pollea venerit ad meliorem se itunam, non eli ablolutus a debito,quia non fuit illi libere donatum Remissio facta a non potente donare,non valet, quia non potest donare .dictum est supra. Nec valebit donatio facta Iudici,de his tuae dantur ei, ut recte iudicet,quia ista prohibentura iure ne percipiantur, ut in p fideles,dedecen fibus, in ἄ-
ideo non possunt teneri tuta conscientia. iis ouantum ad secundum scilicet. Quid restituendum sit. Dico si damnifica- Ε .ia restiti, tio tacta est per acceptionem alicuius rei, tenetur rellituere rem eandem nu--ν-. mero si extat, si non exint,tenetur eo uiualens, vel pretium eius, Ei uctus indepreceptos,vel sui poterant inde percipi, si erat fructifera,quamuis occupans illam nihil utilitatis ex ea percipisset. Vel interesse, fi dominus rei id pas. rus estine quo infra. Si autem damnificatio facta est deuaitando,impediendo, vel omittendo, huiusmodi, reficiendum est damnum ad arbitrium boni mri,penistis conditionibu personarum, temporum, Iocorum, huiusmodi, veinita dicetur.
, Quamuli ad tertium, s. Cui facienda est restitutio. Dico multa Primo, quo is eoas ad ceris dominos vel loquimur de re male accepta, vel de damno dato Erνώendiam artio de re male accepta meit contra domini voluntatem,tunc restituendae si domi aduertos δε no,vel haeredibus, aut cultodissi a custode accepta est, ut est creditor pignoris, -ms depositariuri commodatarius, sartor vellis iaciendae, huiusmodi, in quo- rura cultodi sunt res,vi non propriis dominis, quorum sunt. si de scientia praedulosum, ne posse emopetiis dominis aliqua molallia assiciantur, veIad iterum rellituendum cogantur: am,rsi quando aliquis ipsorum habere. tu pro suspecto,quod no restitueret domino,aut si restitueret, non sine magna dissicultate vel damno, quia sorte est vir prodigus, aut versutus, aut alio sis mili vitio affcctusAraminis ilibus casibus deberet domno restitui,dummodo, cui domino tenetur,non patiatur aliquod damnum siue in persona,siue in honore,&fama. Si res male accepta est contra liberam domini voluntatem, sci. licet per extorsionem,uel timorem iustum,ut supra dictum est,restituenda est vero domino. Si vero resinate accepta est,cum domini libera voluntate, a men malitia est ex parte recipientis tantum, quando accipit pro his ad quae tenetur debito legiti, ut eli Iudex, qui accipit aliquid, ut iudicet, leposita.
aius, ut depositu es rediat. Procurator, vel Cancellari iri, ut salarium oluar, tuitis.ut uerum dicat Miles, Norarius, Actuarius,&huiusmodi qui ratione
30쪽
qvia dando pro his ad quae tenetur aliquo debito motali, honestatis, in signum gratitudinis,& beneuolenti non tenetur.Omnes hi tenentur festituere dominis, c. non lane. I 4 q. t. Si malitia est ex parte dantis, recipientis, est pro his, quae a lege prohibentur, ut est dare Episcopo pro beneficio, vel suscipiendis ordinibus,uel dare ad corrumpendum iudicem pro sententia falla, testi,ut falsum testetur, huiusmodi: tunc restitutio non est sicienda dominis,sed pauperibus: nisi quando id, pro quo datum suit, non est secutum puta,dedit iudici ut falso iudicarer, recte iudicavit,.&similia,quia tunc re
stituendum est domino Medina in Codice de restitutione.
Si male acceptum cum domini uoluntate est ob turpitudinem utriusq; par tela putridatur assassinio,ut interficiar,aut mutilacidatur militi, ut iniuste berulat,datur mulieri pro actu fornicario; in his restitutio non est de praecepto niscienda,sed de consilio. Sylv. Verbo, Restitutio Naua II. num. 3O Quamuis multi hoc negent,praeter actum meretricium;m quo omnes conueniunt,scilicet,quos Meretrix non tenetur ad restitutionem nisi in casu, quo aliquid ex M rediis. Cessivum extorqueret ab ardenter amante tia promissum. l quando aliquod notabile fraudibus, fallaciis acciperet, dicendo is esse virginem cum non st: aut non esse vulgarem, sed a paucis,vela solo nobili cognitam esse,&fi- milia; quia hoc modo contra liberam uoluntatem amantis acciperet, sed fihlanditiis,facetiis, illectamentis fingendo se amantem perdite amatri& milia, non tenetur: quia omnes sciunt huiusmodi uel ba esse solita meretrieu, di amantium:&quod dictum est de meretricibus intelligendum est quoq; de coniugatis,iuuenibus,&alijs quando acciperent aliquid a mulieribus, ut e tum libidini satisfacerent. Si dominus rei,cui facienda es Iet restitutio fit mortuus facienda est hamedishus,vel tutori, si sunt pupilli. Et si dominus rei esset fatuus, aut furiosus,aut damnosus reipublica per huiusmodi bona restituenda,tunc seruanda sunt,aut apud aliquem virum probum reponenda,donec durat impedimentum Quo ad incertos dominos,dicitur,c bona illicite acqui ima, quae nulli iure , teneriint,si dominus mortuus est,quia tuc facta diligenti inquisitione de hae Ο--ἡ- redibus,&non inuentis,danda sunt CHRISTI pauperibus,&si dominus M MAnunqui sciri potuit, puta equus acquisitus est in bello iniusto a milite, cuius dominus ignoratur,& huiusmodi.idem dicendum est. Et si dominus sciebat, pollea mutatus loco,conditione,&qualitate,ex quibus factus est ignotus, facta diligenti inquisitione, danda sunt pauperibus: quate liberatus est abo ligatione, etiam si post factum,dominus rei inueniretur, secus si non fecisset diligentem inquisitionem, in inquirendo, qitia tunc ad iterum restituendum teneretur. Idem dicendum, si domini sunt multi,quibus facienda esset reuitutio, non possunt omnes inueniet: puta quis uendidit inerces in sero plus iusto pretio,quasi quingentis viris, non possunt omnes inueniri,quos fraud uit,ut eis restituat superfluu: satisfaciat quibus pol, reliquu dandii est Christo. Idem quoque de usurario dicendum, qui per usuras multos fraudauit. nec scire potest quos,' quantum, nisi aliquos per libi os notatos,uel limite, satisfaciat prius certis, deinde reliquum de pauperibus. Quo ad res inuentas, require supra , ubi tractatur de rebus inuentis, ibi enim dicitur,quid de eis fieri debeat. Quantum ad quartum,scilicet quando fieri debeat restitutio Dico secun εο
dum D.Thom. 1.2.q.62.art. 8. Ex duplici capite homo tenerura telii tutio ae in o. 'mnem, uel ratione acceptionis,uel ratione retentionisrratione autem aeceptio --.nis , quaecunque actio intelligenda uenit, per quam damnum datum est ,
aut iniuria istogata, etiam si nihil utilitatis inde prouenit, pura incendere