De Larum atque Penatium

121쪽

yuaeum descriptione alius Solini locus tantum abest, ut pugnet, ut imprimis eam fulciat, idque quod de Laribus publieis praestitibus in universum diximus, extra, omnem dubitationem ponat. Etenim ille, testes sine dubio antiquos, quamvis a si non intellectos secutus Ancum Marcium habitasse ait in summa sacra via, ubi aedes Larium est, eamque ibi aedem fuisse monumentum omni suspicione maius, Ancyra nummarmor, affirmat quid igitur Antiqua regia Apri Tarquiniorumque Prisci et Superbi primum in heredes regni Valerios cessit, hinc ad populum Summa rerum relata ei data est, qui et sacerdotalem regni potestatem et regis ipsius nomen seri arit, regi sacrificulo. Cuius memoriae quamvis tenuia vestigia legere mihi videor in verbis Servii grammatici, qui ad V. A. VIII, 6 6 haec adnotat in Tarquinium Superbum: HEiectum atqui poterat suscipi et occidi. Sed ideo non est susceptus, quia occidi non poterat religione prohibente. Rex enim sacroruem fuerat. In huius atrio, alterius Romanae quondam regiae alteris penetralibus, fo-eus civitatis publicus, hic Lares gentis tutela, eamque ipsam ob causam sacerdotii summi successori citrae commissi. Hoc autem templum, quin idem sit atrium regium, quod Livius belli Punici secundi tempore consumptum igne XXVI, in restitutum XXVII, II narrat, nullus dubito. Nam ab argentariis utroque versuS ci cum privata quae foro adiacerent aedificia grassatum esse incendium tradit huc forum piscatorium hac atrium regium comprehensum. Nam de atrio Vestae sive Regiae, quam proprie dicebant, quominus accipiatur, ipse Livius impedit, qui haec addit Aedes Vestae vix defensa est. Nec pr'fecto aliter atrium regium, etiamsi omnis regionis notitia abesset, quam regis atrium intelligi pos e patet. Atqui nisi sacrificum nullum Roma regem agnovit.

122쪽

Continuatur cap. Io Dionyalii relicαrncta genaia error quidαm refulαl Mimaam vero vide is, quam egregie his concinat Dionysii locus, qui dummodo a festinante manum coniectura retineas, Larum sacellum I, 68 ita describit, ut loci situs, qualem nos supra desinis imus clarius etiam elueeseat: νεω ἐν sistri δείκνυται τῆ ἀγορα ου προσω,

quod Penatium honiarum templum hic significari a Dio

nysio quis obiecerit nihil curamus. Primum enim Sacrae viae descriptio a foro in Carinas tendentis iuxta Varronis locum modo allatum satis perspicua. In hac autem Marmor Ancyranum cum locis supra citatis docent Larum non Penatium, Nili quidem proprie dicebantur, sacellum fuisse. Nam illic utrumque probe discernitur: HAEDEM LARUM IN UMMA SACRA VIA.AEDEM DEUM PENATIVI IN VELIA L Deinde deorum apud Dionysium numerus et habitus plane idem est, quem Larum proprium esse Vidimus: νεανίαι δυοκαθήμενοι δορατα διειληφοτεσ Denique ilia Inveteribus sacellis multa horum Deorum simulacra vidisse se Dionysius narrat, in omnibus autem fuisse duos iuvenes militari habitu h. e. cinctu Gabino. seuos quis es quin Superiorum locorum comparatione Libr. I, c. I Lares illos compitales esse assirmet Nam Penatium Troicorum plura sacella tque adeo multa fuisse nusquam comperimus At, ne amplius de hac utrorumque numinum confusione dubites, ipse Dionysius cap. 6s Aratini , Callistrati, Satyri auctoritatibus obsecutus mutata priore sententi Penatem ab Aenea Romam allatos magnorum Deorum imagines fuisse ait, quos Graecorum maxime Samothraces colerent, quos tamen plures duobus fuisse Varro auctor est L. L.

V, I At ne ipse quidem, candidus homo suam do-

123쪽

etrinam, tamquam sola Vera sit, Venditant et in re h-seura profanisque interdicta errare se potuisse concedit atque erroris illius Veniam velut ius quoddam sibi post

ῖδέων ἐπίστα ιαι Nec quidquam nobis Msirere potest inscriptio, quam in templo legisse se Dionysius ait AENA . In hac enim voce Stephani exemplar sequi tutissimum habui. Nnm ex reliquorum codd.mss. variis stribliginibuq SenSuni extricare nequaquam nobis contigit. Nam quod, ut hoc nomen cum Penatibus confoetet, Veteres pro II littera I scripsisse quamvis timide nec, ut videtur, ullo exemplari fisus suspicatum do κε γψρ ιοι, του Isuhu o Pol 3ιαιο ευρηδιενου, ἐδελτα δηλουν γην κείνου δυνα3 ιν του παλαιού - hoc plane inauditum ne levissima quidem litterarum similitudine adiuvatur. Erroris autem suspicionem a rudi sculptore eommissi tam brevis inscriptio, praeSertim inpublica Deorum sanctissimorum aede nequaquam admittit. Nec praeterea nominativus singularis aut in geminis Diis aptus, aut usquam alibi occurrit ouinimmo totus singularis numerus nisi nudaciore figura pro domo positus a poetis non invenitur. Ouid Si publice recepta haec nominis forma in publiea Deorum aede oeulis omnium proposita fuisset, doctine Romanorum grammatici dubitare potuissent, unnum X eomparatione defeetivi voeabuli casus rectus singulari n. formandus esset. At illud fecisse eos videmus p. est. p. 216 Lindem. ,Penatis singulariter Labeo Antistius posse dici put i, quia pluraliter Penates dicantur, cum patiatur proportio etiam Penas dicis caeli. - Errasse Igitur in legendo nomine ipsum Dionysium certum est, et si in tali re conieeturam proferre modo ne violentiorem quam ipsius Dionysii licet, inseriptum fuisse effigierum crepidini DENAM suspicor, quod in antiquo

more a dextra sinistrorsum versus legas et D sive inn-

124쪽

tiquum graeeum Pisive prompta in vetustissimis Italorum monumentis confusione pro It positum ci enim Mulier de Etrusc. I, eto, erit MANER, quae vox nullare, nisi dialecti aut vetustatis discrimine ab usitatario ma MANES distat. suae inseriptio, quam egregie cum Larum Praestitum natura congruat, ex iis quae Libro I. cap. Id disputavimus , Satis apparet Nec obscurum esse amplius potest, quomodo Di'nysius, qui a sinistra ad dextram verba legeret litterarum similitudine deceptus interpretari potuerit. Nam, latinum deredidit, literam, autem, quam in graecis inscripti.-nibus pervulgato usus Significat e meminisset, pro scriptam esse opinatus est. Moc tamen Semper mirum videatur, filio Dionysius Lares hos pro Aeneae penatibus habere potuerit, quamvis idem modo c. I. et fabulae dem habuisset, ex qua Penates antiquam aedem mutari iussi Roma Lavinium sponte per noctem redierunt, nec rei elli iterum se passi in ipso oppido Romanum cultum et Sacerdotes nacti sunt oua re rectius arro L. L. R IM: Lavinios quidem Penates Romanos appellata , oppidum, quod primum conditum in Latio stirpis Romanae, Lavinium; nam ibi dii penates nostri sed dum nostro S ait, eosdem deos iterato cultu Mmae aedem et simulacra habere negat Dionysius igitur quin tot argumentis erroris reus falsus sit, quin templum, quod ipse Penatium crederet, Larum potius Praestitum, domus autem illae regiae singulatim commemoratae eaedem eorumque penetral atrium fortasse Tuscanico modo tecti amiυπεροχῆ σκοτεινον - ἐῶ haec verba ad imminentem Veliae collem referre malueris Larum aedes fuerit, nemini confido amplius dubium videri, nec de regionis illius situ et natura ambigendi locum relictum esse credo ouo simul redargui mihi videtur ea Bunsenti opinio, quod quamvis ipse sibi non

constans Summam sacram iam eandem esse cum Sacro

clivo suspicatur p. d. l. Dieare meis, clivus aere Misat avo die mehe de Sarea fiat Nam a porta Mugonia vervus forum prospicienti a tergo erat clivitis

125쪽

sacer, contra via sacra dextrorsum et sinistrorsum tendebat, ita ut illa porta ab inferiore parte clauderet clivum, non a Summa Inciperet. Alioquin enim templumaovis Statoris in summo Palatii margine et arce positum fuisse necesse esset ouod ut cum deseriptione pugnae Sabinae apud Livium I I2. consociari non potesta quomodo enim Romani totum clivum angustum profecto

et probe munitum sursum fugarentur ita nostra rnti cum antiquo arces cummuniendi more optime congruit. Clivi enim circumducti collibus ab alterutra aut ab utraque parte et summa et infima portis clausi erant(ct eund Bunsen T. I, p. 61s.I. Nec, si clivus ille in summo Palatio finiebat, ibiqye porta Mogonia et regis sacrificuli domus erat, eaque regio Summa Sacra via dicebatur, quomodo hinc ad Streniae sacellum tertiae sacra Viae pars tendere potuerit, nisi haec ipsa iterum clivus fuerit, perspicere PoSSumuS.

e ulli R. Venim ut ad ea redeamus, quibus Dionysii error excusationem habere possit, quaeque simul aliquid ad illustrandam Penatium naturam, qualem Romani vulgo sibi finxerint, sacere videantur: Sic existimandum est, quum Lares ipsi Penatium coniunctim et in universum dictorum numero Pntinerentur, idque non modo in privatis aedibus, ubi consociata Semper utrorumque numinum veneratiorici cap. d.), Sed etiam in Troianorum Larum cultu, quos inter Penates civitatis publicos habendos esse communi fide ferrent vid. c. IS.), evenire facile potuisse, ut qui minus accurate loquerentur, etiam hos Lares, Romuli Remique divos animos Penates non modo dieerent, Verum etiam eorum originem, quRm omnium externarum superstionum puram et vere Italicam esse vidimus et L. I, Id.), ad Aeneam auctorem referre

Minarentur Atque ita semel iniecta Troianae originis

126쪽

memoria Romanorum doetorum imprimis, animis haesit, ut ne ipsi quidem secum dissidere vererentur, et quamvis Larum praestitum natura, quamvi ipse numerus obesset, novi hanc difficultatem et inanibus figmentis tollere, quam oecupatam semel et Adamatam opinionem deserere mallent oua in re duae praecipue causae iis commodum Suppetias tulerant, quarum prima sanctae, quibus penatium cultus obvolutus erat tenebrae, altern,

quod Larinii, unde omnia Troianorum fabularum initia in Latium et Urbem migraverunt, Penates dii inventi sunt, cum ipsa vesta Serv. ad V. A. II, 2M III, 2. Macrob. II, d. in eommunibus oppidi penetralibus culti,

quorum etiam numerus, hic enim usque adeo praecipuum et firmissimum confusionis obstaculum Romanis geminis par erat. os quibus aeutius iudicium Castorem et Pollucem existimaverunt ouod in oppido, in quo situs maritimus et navigationi opportunus marinorum Deorum cultui cumprimis favebat, perquam At consentaneum. Nam interp. Lion ad Virg. Aen. III, 2 HGrro et alii complures magnos deos affirmant simulacra duo virilia, Castoris et Pollucis, in Samothracia ante portam sita, quibtis anfragio liberati vota Solvebant. - Dii penates a Samothracia sublati, ab Aenea in Italiam advecti sunt . . ., quo inter caetera ideo magnos appellant, quod de Lavinio translati Romam, bis in locum suum redierint uibus verbis magnopere subit mirari, quod Varro ipse L. L. IV, a null prorsus contraria habet: Terra enim et Co lum, ut Samothracum initia docent, sunt ei Magni et hi quos dixi multis nominibus. Non qua Samothracia ante portas statuit duas virilis species aeneas, ei Magni neque ut volgus putat, ii Samothraces Dei, qui Castor et Pollux; sed ii mas et femina. oc igitur certum, iuxta Varronem eos

magnos non fuisse Dioscuros, nec eum si penate eoS-dem ac Magno Deos Lavinios autem penates haberet, hos ipsos Castorem et Pollucem eredidisse. Atqui eosdem eum utrosque censuisse ut dindamus non sinit e

127쪽

vii cum intrep. Lion consensio fide que Varroni, ipso aegre habita. Haec enim ille male credulus l. l. addit:,Dii magni sunt dupiter duno, Minerva, Mercurius, qui Romae colebantur Penates vero apud Laurolavinium. Unde apparet, non esse unum.

Rursus Varronem Lavinios deos penates habuisse, ipse testis est L. L. V IM. Add. interp. Lion ad Aen. I, 3 3. Serv. ad A. III, Isi Schol. Veron ad Aen. II, TI .

Itaque ut eosdem Magno5 Deos, fortasse Terram et Co lum existimaverit, necessario efficitur. Contra qui Romae in Velia separato templo ulti sunt, hos Penates ab Aenea allatus non credidisse eum coli L. L. V Id ubi Lavinios nostros penate Appellat, patet. seuos tamen ipsos Magnorum Deorum numero adscribere aeque potuit, siquidem Italiae et Latio eum Sam thracia etiam aliis viis ommercium intercessisse a quibusdam ereditum animadvertimuA cf. c. I . Nos tamen ut Lavinius penates Di.scuros arum Dioscuris simillima numina fuisse censeamus nummi faciunt in eorum figuram percussi. Og evis eoS SSe, qui in nummo gentis Antiae Moreti Fam Rom. n. 2. capitibus iugatis is laureatis conspiciuntur Dei Penates inscripto, item in alio gentis Fonteiae literis P. P. et Sulpiciae io Signat D. P. P., certum St. EiuSdem enim aversa pars exhibet suem Laviniam cum triginta porculis oui tamen eum Bo hesio Dec. numiSm. et eas litteras: Diis Penatibus Praestitibus interpretantur, ut Furianetius ad orceli Thes. cui hanc notitiam debemus, inauditam commenti compositionem simili cum Dionysio errore lapsi sunt Lares enim Praestites Romae, Penates Praestites nuSquam fuerunt. Nec quidquam

proficiunt ad Aurel. Vici de rig. gent Rom. c. Id provocantes. Nihil enim illic legitur, nisi nota de serapha Albana fabula addita inconcinna Penatium mentione. Caeterum totus hic pessimi scriptoris locus mendosus. Itaque litterae nummi aut iis Penatibus Publicis explicandae, aut quomodocunque, dum ne Praestitum nomen Penatibus prorsus alienum invitis diis inculcetur.

128쪽

honiam vero nec de Phrygi Lavinii origine quisquam dubitabat, et Romanus populus ea pietate, qua cohoniam ergo matrem uti par est, Lavinio focos publico per magistratus colebat, nam Macrobius Sat IIus: MAdeo, ut consules et praetores Seu dictatores cum ineunt magistratum, rem divinam faciant Penatibus pariter et Vestae Unde hausisse videntur Interp. ad Virg. Aen. I. 2 I. II, 2M quibus add. Dionys Hai. I, o . Intei p. Fuid ad Aen. III, 12 , imperatores in provinciam ituri apud eos primum immolabant Inventi sunt, qui ut magis etiam cum Homericis argumentis hunc milium componerent, Neptunum et Apollinem, Troianorum inoenium exstructores hos penate8 esse iuberent. Nam si

fides est Servio ad Virg. Aen. I, 3 8: Nigidius et Lu-heo, Deos penates Aeneae, Neptunum et Apollinem tradunt. HAdd eund. III, IIs II, 325. Eadem Maerobius habet, M. II, d, addita, quam diximus, religionis causa, et Arnob. III, p. 23. quid igitur mirum, si in tanto pugnantium opinionum quodammodo tumultu Dionysius, Graecus homo, Lares praestites Laviniensibus numinibus admodum similes Penates atque adeo Aeneae petiates habuit, et eo, quo vidimus, modo dolis rettulit. CnP. 2D. De Penalium, ede in Velica ilα.

Neque illud adnotare a loco nostro alienum videtur esse, domum illam, quis Varrone cap. Ascon l. l.)mularetio Pubi reo Dionysio V, 3s. testibus in ipsius

Palatii loco munitissimo (εν p κρατίστιν του Παλαν

ταυ M. Valerio Maximo, quem vulgo Publicolae fratrem ferunt, Niebulirius gentilem modo eius fuisse eundemque quem Manium demonstrat T. I, p. 563 sq. , data est, foribus in publicum,pertis, prorsus diversam esse a P. Valerii domo sub Velia sita, quam Nieb-rius p. 56 sq. cum hoc confundit. Nam non modo novit inde nascitur argumentium honorum illi genti regiae datorum, sed etiam ut suspicemur facit, hanc o

129쪽

tasse domum esse potuisse propriam valeriurum regiam, ipsiusque, priorem domum, quam mutata imperii sede et in inferiorem locum lata, popularibus studiis ab eo desertam atque adeo destructam esse historiarum auctores, antiqua tabulas pro captu sit interpretati fere-h nti Nam Veliam summam Palatini montis partem ces. Varro L. L. V M. firmissimam circa serum regionem fuisse, ex iis, quos in P. Valerio attulimus, locis apparet. Ideoque vel aliquis hanc domum simul Penatium templum, de quo diximus, fuisse diuinaverit. At hi quidem hariolationibus sinis imponendus, ne nostris somniis sedueti, dum antiquarum sabularum umbras huic luci et vitae reddere conamur, pro ea, ut ille, nubilaeaptare videamur Romuli profecto domus, casa Romuli quae dicebatur, vel supremis reipublicae temporibus religiose conserrata et culta et enim Ovid. Fast. I, Iss. III IM. Prop. IV, I s. Senec. consolat ad Helv s fuisse non potest. Haec enim in opposita montis parte Circum et Velabrum Versus Dionysii aetate monstrabatur A. R. Io s.), a quo diversam alteram Arellius Fuscus memorat in Capitolio fuisse ap. M. Senecam Rhet Controv. II, c. s. aegre concinentibus Vulgatarum fabularum argumentis, quae id agunt, ut Palatium Romuli primum fuisse domicilium demonstrent. Accedere tamen videtur, si qua est, Valerii Maximi auctoritas I et lin. P. I. De ima sint btia motorum, et de is ni in

Beatibulo Ogilis. Haec quidem fuerunt, quae de patrioriam numinum religione et eultu tam publico, quam privato haberemus dicere ovorum ab utroque genere diversas fuisse e reas avorum imagines, monere vix operae pretium eriti Lares enim, ne de reliquis Penatibus dicam, geniorum divorum signa, hae ad similitudinem veritatis expressi vultus. Illorum usus communis, harum ius nobilitati reservatum. laetis tamen et festis diebus, ubi Lares co-

130쪽

Iebantur, simul stemmata redintegrata novisque sertis imagines ornatae esso videntur. Iuvenalis enim pro salvo amici redit Diis vota soluturus Sat. XII, 5 :

Inde, inquit, domum repetam, praelisa ubi parva eorunaaaeeipiunt frulliit imu Iaer nitent inberra. ni no atrum Naeub Iovem, raribusque paternia Turn dabo,

His tamen iterum distant signa aenea vel marmorea pristinorum et praesentium domus dominorum aliorumve familiae illustrium membrorum, quae simul cum spoliis aliisque triumphi iusignibus ante aedes ad postes ianuae et in vestibulo constituebantur. Maec enim rebus bene gestis claram domum etiam praetereuntibus significabant. Statuas autem singularem prius et a populo decretunt honorem, nec ita pridem inter proceres in superbiam et fastum vulgatas, etiam ultra antiquum cerearum imaginum usum durasse, pro his aute an elypeos imagunculis signatos, Appii Iaudii inventum, sensim substitutos esse Plinius testatur XXXV, 2 coli. 3: ,Imaginum quidem pictura, qua maxime similes in aevum propagabantur figurae, in totum exolevit. Aere ponuntur clypei, argenteae facies surdo figurarum discrimine Aliter apud maiores in atriis haec erant, quae pectarentur, non gigna externorum artificum, nec aera aut marmora. Unde haec non in atrio olim sed alio domus loco spectata esse, Si tamen omnino radeSsent,

apparet quem Vestibulum fuisse et Plinius ipse XXXIV, II, loco supra exscripto, et Iuvenalis at VII, I 25. Sq. doeet:

miua enim alat evrrva aeneus, Itistunt busea in ratibulia, atque ipse feroci Bellatore Mena curvatum nati e tantur. Eminua, et atatura meditatur proelia lagen

et Virgilius sui temporis magnificentia ad priscos Italiae reges relata in Latini regi Aen. VII II souin etiam veterum emplas eae ordine avorum Antiqua e cedro, Italuaque paterque Sabinua Uitisator, Munni gerenncaub imauine faleem Saturnuaque enem, Ianique bifrontia inivore aethrum Icadat ahant, aliique ab orbine re ea.