Rhetoricorum ad C. Herennium libri 4. incerto auctore. Ciceronis De inuentione libri 2. Topica ad Trebatium, Oratoriae partitiones. Cum correctionibus Pauli Manutii

2쪽

Η ET ORICO RVM

' pediti , uix satis otium studio suppedi-E tare possumus;-id ipsum quod datur , oiij libentius in philosῖphia con

sumere consuevimus: tamen tua nos , . Herenni, uoluntas commouit, ut de ratione dis, aut fugisse laborem putares. O eo sudi usic negotium suscepimus, quod te non me cal alle cognoscere rhetoricam intelligebamus . nossim parum habet in se fiuctus copia dicendi, Crmmoditas orationis, si recta intelligentia, et de ita animi moderatione gubernetur. quas ob resa , quae Graeci scriptores inanis arrogantiae se sibi assumpsierunt, reliquimus . nam illi, ne rum multa si se uiderantur, ea conquisuerunt, ae nihil astinebant; ut ars dissicilior cognitu pu-rcturr nos autem ea, quae uidebantur ad ratio-- dicendi pertinere, sumpsimus . non enim stetasus, aut gloria comUoti venimus adscriben-- , quemadmodum ceteri ἔρd ut industria nostra

tae morom geramus uoluntati. nunc, ne nimium

nga siumatur oratio, de re dicere incipiemus ,sidie unum illud monuerimus, artem ne assdutiatendi conscriberemus ; ne aut tua casse noluisse A a dicendi

3쪽

AD HERENNIUM

escendi non multum iuuare; ut intestigas hise ri tionem praeceptionis accommodari ad exercitatio

oportere.

ORATOR Is o ficiums de iis rebus possed

cere, quae res ad usium ciuilem moribus ac legibus constitutaesunt, cum assensione auditorum, quoad eius fieri poterit. Tria sunt genera Musarum, quae recipere debet orator; dem strativum, deliberativum, iudiciale. Demonstrativum es, quod tribuitur in adiculus certae perfnae laudem uel uituperationem . Deliberativi es, quod insonsuu

tatione positum, habet in se suasionem et dissu ιμ-

nem. Iudiciale en, quod positum in controuersia , habet accusationem, aut petitionem cum defensi ne . 2ζιnc, quas res oratorem habere oporteat, cebimus: deinde,quo modo has caussas tractari conueniat, ostenil mus. Oportet litur in oratore esse inuentionem, distositionem, elacutionem , mem9 riam,et pronunciationem. Inuentio es excogitatio rerum uerarum aut uerisimilium,quae causueam probabilem reddant. D positio est ordo et dixtiributio rerum;quae demonstrat,quid quibus in locis sit coli locandum. Elocutio es idoneorum uerborum et sententiarum ad inuentionem accommodatio. Memoria est firma animi rerum et uerborum dii oditionis perceptio. Pronunciatio est uocis uultus,gestus moderatio cum uenustate . Haec omnia tribus assequi poterimus, aret imitatione, exercitatione. -s est praeceptis,quae dat certa uiam rationei . dicedi. Imitatio

4쪽

LIBER PRIMUS. 3Imitatis est, qua impellimur cum diligenti ratione, ut aliquorum similes in dicendo uelimus esse. Exercitatio est assiduus usius consuetudoq. dicendi. uoniam igitur demonstratum es,quas caussas oratorem recipere,quasq. res habere conueniret;nunc,

quemadmodum ad orationem possint oratoris ossi accommodari, dicendum uidetur. Inuentio in sex

partes orationis consumitur, exordium, narratio ne diuisionem, confirmationem, confutationem , conclusionem. Exordium en principium orationis,

per quod animus auditoris aut iudicis coisiluitur ues apparatur ad audiendum. 2garratio est rerum Ieriai um,aut perinde ut gestarum expositio. Diuia o est, per quam aperimus quid conueniat, et quid in controuersia sit, et per quam exponimus quibus de rebus simus dicturi. Confirmatio est noJrorum a Iumentorum expositio cum asseueratione. Confutatio est contrariorum locorum dissolutio. Conclum en artificiosss terminus orationis. 2Pnc quo piam una cum oratoris vici s,quo res cognitu essethcilior,producti sumus, ut de orationis p rtibus loqueremur,et eas ad inuentionis mition accommodaremus, de exordio primum dicendum uidetur.

Caussa sit quo commodius exordiri possimus,ungs causae considerandum eIt . Genera caussarum ρnt quattuor,honestum, turpe, dubium Grumile. Honenum carissae genus putatur, inri aut id de -- fendimus , quod ab omnibus defendendum uidet*r, aut Myppta mus, quod in o rubus ui- . .a in 3 deti ir

5쪽

derer oppagnari debere; ut pro uiro forti contri 'paricidam. Turpe genus causae intelligitur, cum aut honena res oppugnatur, aut defenditur turpis. Dubium genus est, cum habet in se causa in bonestatis O turpitudinis partem. Humile genus est, cum contempta res assertur. Cum haec ita sint

' convcniet exordiorum ration ad omne genus caussae accommodari.

Ex ORDIOR vM duo sunt genera, princi pium , quod Graece ωοοίαιον appellatur; O insinuatio , quae ἔσοδος nominatur . Principium est, cum statim auditoris animum nobis idoneum reddimus ad audiendum. id ita sumitur , ut attentos , ut dociles , ut benevolos auditores habere posmus. Si genus causae dubium habebi mus, a beneuolentia principium constituemus, is quid illa turpitudinis pars nobis obesse possit. Si humile erit genus caussae, faciemus attentos. Sin turpe caussae genus erit , insinuatione utemur, de qua ponerius dicemus , nisi quid nacti fuerimus ,

quare aduersarios criminando, beneuolentiam camptare possinus. Sin honesum caussae genus erit, licebit recte uel uti, uel non uti principio. Si uti u horres, aut id oportebit ostendere , quare caussa sic honesta, aut breuiter, quibus de rebus simus dicturi , exp0arae. Sin principio uti nolmus, a lege, ast tum , aut in aliquo firmi o nonrae causae adiumetu o hincipium capere oportebit . moniam

. igitur docilem, beneuolum, attentum habere o - . ditorem

6쪽

ditorem uolumus, quo modo quidque confici possit, aperiemus. Dociles auditores habere poterimus, si ma- caussae breuiter exponemus,etsi attentos eos faciemus . nam docilis es, is, qui attente uulta adire. Attentos halebimus, si pollicebimur nos de rebus magnis, nouis, inusitatis uerba facturos, aut de hs rebus,quae ad remp. pertinent,aut ad eosi os qui audient, aut ad deorum immortalium religioncm; etsi rogabimus,ut attente audiant; et si numero exponemus res, quibus de rebus dicturi su mus. Benevolos auditores facere quattuor modis possumus,a nostra,ab aduersariorum,ab auditorum persona , et a rebus ipsis. A nostra persona beneu lentiam contrahemus di nostrum ostium ine arrogantia laudabimus,aut in remp. quales fuerimus, aut in parentes, aut in amicos, aut in eos ipsos, qui audiunt, aliquid referemus, dummodo haec omnia ad eam ipsam rem, qua de agitur ,sint accommodata. Item si nostra incommoda proferemus, inopiam, Iblitudinem, calaMitatem; et si orabimus, ut nobissent auxilio;et simul ostendemus nos in aliis stem nolui se habere. Ab aduersariorum persona beneuo lentia captabitur,si eos in odium in inuidiam in contemptionem adducemus. In odium rapiemus ,siquid eorum s urce ,s perbe, perfidiosi, crudeliter, confidenter, malitiost, flagitiose factum proferemus . In inuidiam trabemus , uim ,si potentiam, fastionem , diuitias, incontinentiam , nobilita

7쪽

, A D.Η E R E N N I v Maduersariorum proferemus, et his adiumentis magis,suam ueritatι eos considere aperiemus. In co temptionem adducemus, si inertiam, ignauiam,

desidiam , luxuriam aduersariorum proferemus . ab auditorum persona beneuolentia colligetur, si . res eorum fortiter ,sapientcr, mansuet magnifice. iudicatas prostremus :s si, quae de ijs existimatio, quae iudicii exspediatio sit, aperiemus . rebus ipsis beneuolum auditorem e sciemus ,si nostram caussam laudando extollamus, aduersariorum per contemptionem deprimemus. Deinceps de instimatione aperiendum s. Tria sunt tempo ra, quibus principio uti non possumus e quae diligenter sunt consideranda: aut cum turpem cauosam habe, nus , hoc es, cum ipsa res animum audi toris a nobis adierat: aut cum animus auditoris persuasus uidetur eisse ab iis, qui ante contra dixe runt: aut cum defiesus est eos audiendo,qui ante dixerunt . Si caussa turpitudinem habebit, exordiri poterimus bis rationibus: rem non hominem, aut hominem, non re θectari oportere: non placere

nobis ipsis quae ficta dicantur ab aduersariis, esse indigna aut nefaria. Deinde cum rem diu au -xerimus, nihil simile a nobis factum ostendemus, aut aliquorum iudicium de simili caussa, aut de eadem, aut de minore , aut de maiore proferemus. Deinde ad nostram caussam pedetentim accedemus,

similitudinem conseremus. Item se negabimus nos de aduersanis, aut de aliquare eorum dictu

8쪽

LIBER PRIMUS. svos,sttamen occulte dicemus interiectione uemborum. Si persuasus auditor fuerit, id es ,si oratio aduersariorum auditoribus fidem fecerit: cn que enim non facile scire poterimus; quoniam non

symus nescis,quibus rebus fides scri ueleat 9 ergo si fidem factam putabimus, his nos rebus insinuabimus ad caussam ,si de eo, quod aduersarii firmissi

mum sibi adiumentum putauerint, mimum nos di-LIuros pollicebimur: aut ab aduertarii dicto exordiemur , et ab eo maxime,quod ille nuperrime dixerit: aut dubitatione utemur,quid potissimum dic mus,aut cui loco primum respondeamus cum admiratione. Si defessi erunt audiendo,ab adiiua re,quae risum mouere post exordiemur,ab apologo, a fabula uerisimili,imitatione, deprauatione, inversione , abiectione,ambiguo,subicione, irrisone,ctultitia, exuperatione, collocatione, litterarum mutatione: praeterea existe tatione, militudine, nouitate ria ori uersu: aut ab alicuius interpellatione,aut amrisione: et si promiserimus, aliter , ac parati Der mus,nos esse dicturos,nos non eodem modo, ut ceterisoleant,uerba facturos: quid alii soleant,quid nos facturisumus,breuiter exponemus. Inter insinu tionem principium hoc interes, quod princia pium huiusmodi debet esse, ut vitim apertis r tionibus, quas praesicripsimus, aut beneuolum, tartentum, aut docilem faciamus auditorem : at insinuatio eiusmodi debet esse , ut occulte per dise mulationem eadem illa omnia conficia us , ut

9쪽

' AD MERENNIUM

ad eandem commoditatem in dicendo peruenire pos mus. Verum hae tres utilitates t et si in tota oratione sunt comparandae, hoc est, ut auditores sese perpetuo nobis attentos, dociles, benevolos praebeant: tamen id per exordium caussae maxime com parandum est. 2bnc,ne quando uitios exordio utamur, quae uitia uitanda sunt, docebo. In exordien da causa fruandum est,ut lenis sit sermo,et usitata verborum consuetudo,ut non apparata oratio esse uideatur. Vitissim exordiim est,quod in plures caussa potes accommodari, quod uulgame dicitur. Item uitiosium est,quo nihilo minus aduersarius potest uti, quod commune appellatur. Item illud,quo aduersarius potes uti ex contrario. Item uitiosium est, quod nimium apparatis uerbis compotum est, aut nimis lotam est, et quod non ex ipsa causa natum uidetur, ut proprie cohaereat cum narratione ; e quod neque beneuolim, neque docilem,neque attentum facit auditorem. De exordio satis dictum enideinceps ad narrationem tror eamus. NARRATIONUM generatriasunt. Vnum,

quo exponimres remgestam, O unumquodque trahimus ad utilitatem nostirann uincendi causa: quod praetinet ad eas causas, de quibus iudicium futurum est. Alterum genus narrationis es, quod intercurrit nonnumquam, aut fidei, aut criminationis , aut transitionis, aut alicuius apparati

nis uel laudationis causa. Tertium genus s id, quod a caussa ciuili remotum en e in quo tamen

exerceri

10쪽

exerceri conuenit, quo commodius illassuperiores narrationes in caussis tractare pigimus. Eius narrationis duo sunt genera, unum quod in negotiis, altemu quod in persῖnis positum est.Id, quod in negotiorum expositione politum est, tres habet partes ,

fabulam, historiam, argumentum. Fabula eri, quae neque ueras, neque uerisimiles continet res , ut eae, quae tragoedijs traditae sunt. Historia, s res gisa, sed ab aetatis nostrae memoria rem inta. Argu entum, est sola res, quae tamen feri potuit, uelut argumenta comoediarum. Illudg

nus narrationis,quod in personis positum est, debet habere sermonis seniuitatem, animorum dissimia litudinem , grauitatem, lenitatem,stem, metuU, Alpicionem, desiderium, dissmulationem, misi

ricordiam , rerum varietates, fortunae commutationem,in speratum incommodum subitam laetiatiam,iucundum exitum rcrum. uerum hoc in exemcendo transigitur. Illud, quod ad ueritat em pem tinet, quo modo tractari conueniat, aperiemus . Tres conuenit res habere narrationem, ut breuis ,

, ut dilucida, ut uerisimilis sit: quae quoniam feri oportere scimres, quemadmodu faciamus , cognossendum est. 8 breuiter narrare poterisus, si inde incipiemus narrare, unde necesse erit; est si non ab ultimo initio repetere uolemus; O si summatim, non particularim nat abimus; O si non ad extremum ,sed usque eo, quo opus erit, prosi quemur ; O stransitionibus nullis ut ur ; Osi