Fabrica et vsus instrumenti ad horologiorum descriptionem peropportuni. Accessit ratio describendarum horarum a meridie & media nocte exquisitissima, & numquam antehac in lucem edita. Auctore Christophoro Clauio ..

4쪽

ROMAE, Bartholomaeum Grainium. Is

FABRICA

ET V S V SIN STR V MENTI

AD HOROLOGIORUM

DESCRIPTIONEM

ACCESSIT RATIO DESCRIBENDARUM

horarum a meridie & media nocte exquisitissima,&nunquam ante hac in lucem edita.

AUCTORE

HRISTOPHOROBAMBER GE

6쪽

VP E RI ORI B V S annis Cnomon tam edi- dimus innumeris pene demonstrationibus Ceometricis instructis mam, in qtia non soltim horas omnis Severis,Mertim etiam phraq;alia e scribere in quolibet plano docuimus , quae ex gnomonis umbra cognosci possunt, cuiusmodi suntsigna Zodiaci,diertim longitudines,Vertia cales circuli, parallili Horigontis , Meridiani siue circuli longitudinum, ciuitathm paralleli, segna ascendentia, oec. adiecimusq; ad calcem lib. I. conBructionem,

atq; usum insertimenti cuiusdam,quo sine ulla fere molestia (modo infrumentum adsit rite contiructum in plano quolibet, ad quamuis altitudinem poli horologia possnt describi. Sed quoniam, licet laborem illum

nostrum sudiosis rerum Mathematicarum non ingratum fuisse perspexerimus,liber tamen propter multitudinem rerum, quas continet, prope in immensum excreuit, ut propterea aliquibus minus commodus videri possit,visum est illud idem instrumentum in meliorem iam formam redactum seorsum proprio libello explicare: una cum noua quadam,eaq; facillima, ct ante hac nunquam edita ratione depingendarum horarum a meridie, O media nocte in quovis plano, quod vel aequedisset ab Hori onte, vel eidem ad rectos angulos insistat, vel deniq; neq; cum eo rectos angulos conficiat, neq; ab eo aequedisset. Inventor primus huius rationis, quae praeclarissima est, Hispanus quida dicitur, nomine Iones Ferrerius,homo in primis acutus, ct in rebus inueniendis admota agax: quae quid ratio non multum disserre videtur ab ea, quam nos in Gnomonica bene cio Olindri per mundanum axem extensi tradidimus, cum tota pendeat ex parallelepipedo quodam per eundi m axem traiecto, cuius bases oppositae sint quadratae, in bamus nostri Olindri descriptae. Hanc ego rati nem cum diligentius examinassem, (Neq; enim perfectam eius rei tractationem videre potui, sed quaedam solum . fragmenta ad horas in hor Iogiis Horigontalibus,Verticalibusq; describendas pertinetia ab amicis mo mihi nostri ordinis homine ex Hispania ad me transmissa fuere. reperissemq; totius descriptionis Amonstrationem Geometricam, mirifice ea

resum delectatus: quippe cum eam ad omnia plana quadrare deprehem deris . Hoc autem loco descriptiorum horarum duntaxat Astronomicarum,quae nimirum st meridie,ac media nocte numerantur,in gratiam studiosorum secundum illam ratione exponemus, adhibitis uebiq; Geometriacis demonstrationibus a me inuentis, Pt quilibet intelligat, recte hoc mo-

7쪽

thematicis, Gnomonicis praesertim, delectantur. Habet enim ratio haec id commodi, quod per eam omnes horae, horarumq; partes delim ari possint

exquisitissimh: quippe in qua singula hora terna puncta habeant,per quae

ducantur; quemadmodum ct in Ellipsi,quae ex no ro illo Olindro ortum habet, terna horis singulis puncta respondent. Quo vero pacto alia, de quibus in no ra Gnomonica egimus, per hanc uelam in horologiis describi pesnt, alio tempore commodiore explicabimus . Nunc uel libellux hic in

lucem prodeat magis absolutur, adtjciemus ex Gnomonica nosera ratione illam describendi horas ab ortu O occasu, quae ex arcubus diurnis, no-esurnisq; depromitur. Aliae Missi quis hac contentus non fuerit, ex Gn monica, ubi omnia satis copiose sunt exposita ac demonstrata, peten erunt .Hanc autem rationem in hisce tradendis sequemur.Horologia Horieontalia,Verticalia, ct Declinantia a Verticali tota, ct integra confiaciemus , repetitis quibusdam ex Gnomonica nostra ad hanc rem necessariis. Cum enim horologia illa comtiniter describi soleant, committere noluimus,uet in hoc libello aliquid ad eorum descriptione desideraretur: pr pter quam etiam causam di in Hori ontali horologio, di in Declinante a Verticati arcus signorum, diurnorumque una cum horis ab ortu O occasu depingemus. In aliis vero horologib, quoniam non tam frequentem Uum habent, solum hoc loco ea trademus, qvs ex noua hac ratione pendent, reliqua autem ex Gnomonica excerpenda prorsus omittemus. Alio fortem tempore, cum per otium licebit, compendium plentur hac de re

edemus. Postremo repetemus quoque ex ultimo cap.lib. T. Gnomonices

8쪽

CONSTRUCTIO

INSTRUMENTI

AD HOROLOGIO RVM

DESCRIPTIONEM APTISSIMI.

ARENT UR ex cupro, vel orichalco , aut ex alia quavis materia dura, duo semicirculi plani tribus cochleolis oblongis mediocri inter se distantia ita aptati, & connexi , posito uno sub alio, ut inseriori manente immobili, superior beneficio cochleolaru modo hac ex parte, modo ex illa attolli pose sit, ac deprimi,prout res exiget. Quales in hic apposito instrumento sunt semicirculi A B C D, E F ; ille superior, & inferior hic , aliquantoq; minor, &, ut leuior sit, magna ex parte excavatus. Prima cochleola respondet punctis E, & A:alia sub puncto D, existit: & tertia sub puncto C, & prope F, sedem habet. Superior semicirculus Horiton instrumenti vocetur, propterea quod in usu semper ab Horietonte debet aeque listare. Prope medium semicirculi inserioris infigatur cylindrus quidain oblongus, seu elauus teres, ac rotundus, rectos faciens angulos cum dicto semicirculo. Per hune etenim sistendum erit totum instrumentum in soramine quodam , ut infra dicemus, ita ut superior semicirculus A B C D, beneficio dictarum trium cochleolarum modo hic, modo illic eleuatus depressusve tandem ab Horitonte aequedi stare comperiatur. Quod si quis alio modo sistere malit semicirculum ABCD, Horitonti aequi dis autem , non opus erit inferiori illo semicirculo cum tribus cochleolis, sed satis erit, si dictus clauus, siue cylindrus semicirculo ABCD, infigatur &c. DEINDE in G, puncto medio diametri A D, semicirculi superioris figatur columella quaedam G H, firma,atq; fortis, rectos angulos cum semicirculo constituens, ut circa ipsam quadrans literis I L k , notatus possit circumuolui, ita ut eius semidiameter I Κ , dictae columellae temper aequidis et . Poli huius motus sunt foramina I,Κ, aequaliter remota a columella G H, illud quidem in frusto HI, quod promines columellae affixu sit hoc vero iii HotironteA B C D. Quadrans hie in vo. gradus distributus,quorum initium statuatur in puncto L. prope Hodietontem , resert Quadrantem illum Meridiani circuli, in quo polus mundi conspicuus coli netur: propterea quod tu vis versus polum conspicuum semper ita debet dirigi, ut in plano Meridiaui iaceat. Excavetur autem in medio , ne nimis ponderosus sit. EX centro quoq: M, Quadrantis prodeat axis mundi M N, circa centru M, volubilis, habens in centro cochleolam M, qua astringatur, & praeterea lineam fiduciae centro accurate respondentem, sicut in alijs instrumentis Mathemati- eorum fieri solet, ut gradus altitudinis poli iudicare possit. In eodem axe adsit quoq; cochleola N, prope circunserentiam,vt firmari possit ad propositam poli altitudinem . Quod tum demum fiet, si ex altera parte quadrantis reflectatur frustum quoddam versus centrum, cucumserenuinu tamen non transcendens,

nus instris meti qui. is mu

9쪽

Equator instrumn

ii qui,

Coturus

rum , e

norarius

mobilis in in umenio qui

quod, moto are,quadranti semper adhaereat: in quo q*idem frusto commodior sertasse locus estet cochleolae N, quam in ipso axe. FIAT etiam circulus O P Q cuiuscunq; magnitudinis,qui iii 36o gradus distribuatur, & in et . horas aequales, & horae singusae tu horarum quadrantes .

Persorato deinde centro,& magna ex parte excavato circulo, ut minus fiat ponderosus, imponatur axi proxime supra circunferentiam quadrantis, ita ut hora xij. utraq; l Diuidimus enim dic um circulum in bis duodenas horas , more Germanorum , Gallorum , atq; Hispanorum ad perpendiculum respondeat circumferenti et quadrantis, adeo ut planum quadrantis productum per utram';horam xij. transeat. Quo sic posito, firmetur ad rectos cum axe angulos clauim culis, cochleolisve, ut situm mutare non postit. Inserior hora xij. spectat ad meridiem , & proxima versus sinistram i ad nos conuerso instrumento ad i. postmeridiem, dcc. Circulus hic dicatur Aequator, quod axe posito in propria altitudine poli, in Aequatoris plano iaceat.

PRAETEREA conitruatur planum rectangulu altera parte longius R tantae latitudinis, ut ducta recta RS, viriq; lateri longiori parallela per punctu T, quod centrum sit circuli rectansulo circumscripti, quae quidem recta R S, radium Aequatoris reserat, alij rad ij signorum Zodiaci ad utram'. parte rectet R S, ex eodem puncto T, possint educi. Quo autem pacto hi radi j describantur, d cebimus cap. io. at quibus signis sinsuIi radii tribuendi sint, exponemus capite sequeuti, ubi usum instrumenti aperiemus. Longitudo eiusdem plani rectanguli paulo maior sit diametro Aequatoris o P & punctu T, subtiliter perseretur,

ut filium tenue commode per illud possit transire . Hoc planum rectangulum, quod appelletur Coturus idistitiorum, siue circulus horarius mobilis, cum munere tangatur omnium circulorum horariorum per polos mundi traseuntium, ut ex usu instrumenti patebit, statuatur reditam ad Aequatorem O P Q in axe, beneficio cylindri cuiusdam excavati, per cuius axem, qui centro M, quadrantis Meridiani I Κ L, ad unguem respondeat, rectangulum ipsum ductum intelligatur, adeo ut recta P T, rectam R S, ad rectos angulos secans , per medium cylindrum eiecta pertineat ex acip ad centrum M, quadratis Meridiani; hoc est, recta P T M, reserat praecise axe mundi. Ipsum autem planu rectangulum R S,

circa axem mundanum , qui hunc in fine in in extremitate supra Aequatorem teres est e debet ac rotundus pro magnitudine cylindri concaui eidem plano re'

e ansulo affixi, circumductum rectos semper angulos cum Aequatore sectar, eiusq; facies, in qua radii signorum Zodiaci descripti sunt, instar diametri Aequatoris per duas semper horas oppositas transeat, ita ut radius v,&G, nempe recta R S, perpetuo eidem Aequatori aequi distet. Idem hoc planum rectangulum iuxta circumserentiam Aequatoris annexa habeat frusta quaedam ad partes inferiores reflexa cum cochleolis iuxta re, P, ut dictus Coturus solstitiorum ita quacunq; hora possit siti, ac firmari; ac tandem partes eius circa radios signorum, tanquam iuperuacaneae , excludantur, ut leuius reddatur instrumentum . POST haec ex ligno duro fiant duae columnae quadratae , instar parallelepipedorum aequalis crassitiei,ad angulum rectum , , inter se comunciae,quaru . V, brevior sit, & . Y, longior . In breuiori . V , sit foramen rotundum propes in quo totum instrumentum hactenus constructum imponi possit per illum clauum rotundum , cylindrumve, quem in sinu circulo inseriori in principio constructo figendum esse diximus. In latere quoque eiusdem columnae a V,c regione foraminis apponatur cochleola X,qua clauus, siue cylindrus dictus, atq;adeo totum instrumentum possit firmari. Distantia porro foraminis U , ab angulo recto debet esse aliquanto maior semidiametro semicirculi superioris

A B C D, nimirum tanta, ut instrumentum in eo iuramine libere possit circum vertu