Compendium philosophiae naturalis, seu De consideratione rerum naturalium, earumque ad suum Creatorem reductione, libri 12. Auctore Francisco Titelmanno ..

1쪽

ORD O, ET MATERIA

librorum duodecim s quentium. Liberprimus tractat de principiis rerum naturalium. Liber Secundus,de causis rerum naturalium. Liber Tertius,de motu ct accidentibo eius. Liber Quartus, de in Rito,ioco, cus, Olcmpore. Liber Quintus, generatione O corruptione rerum

naturalium.

Liber Sextus, demeteorologicis impresionibus. Liber Septimus, de coelo mundo. Liber Octavus, de anima in generali, ct de potentiis vegetatiuis,deque longitudine oe breuitate vitae.

Liber Nonus, sensibus exterioribus, eorum sens bilibus. Liber Decimus,destnsibus interioratas, deque somno ct rigilia. Liber Vndecimus, de intellectu O praecellentibus eius osciis. Liber Duodecimus,de appetitu sensitivo, O volunt tispraecellentia.

2쪽

RUM PARENTI, S E M P ER

hberalium Facultati,in praeclara Lovaniens Academia creditos alumnos fidelissime educati. Fratre Fraciscus Titelmanus Hassiensis,humilis eius m discipulus,eii omni reuerentia humile effert obsequium.

V M ante annos aliquot, optima studiorum parens, e tuo gremio ad sacram Minorii Fratrum rcligionem me contulissem, ac no multo postuperiorum imperio quibus reluctari nee po-- α eram,nec debebam ccmpellerer ad eam doctrinam trari ibus comunicandam, quam e tuis laxeram benignissimis se clindissimisque uberi pus , id est, ad praelegenda, Phili sopiticas disciplinas,ut mihi iniunctum obedientia: mandatum pro fratrum simplicium utilitate, quam possem fidelissime perficerem: visum fuit hoc mihi bonum colitium, tea quq olim tuo insides gremio, partim a doctissimis praeceptoribus cuiusmodi semper plurimos at s) vivae vocis magisterio accepera, partim ex mutoru magistrorum scriptis, id est,eruditorum Philosophoru libris,pro ingenioli mei tenuitate hauseram,succincte breuiterque velut in c6pendium colligere, & nihilominus lucide & ordinate quantu possem omnia dispones,nihil eoru quae essent necessaria Omitterem. Sie enim simplicium fratrsi eo ditioni iudicaui itilius,ut pote quibus bona diei,noctisque pars diuinis hymnis decatandis, sacris peragendis mysteriis, & circa proximos exercendis hierarchi is actibus soret impcdenda,ita ut ad Philosophiae stud a minimii temporis superesser,neque vacaret eoi u qui plenius illa tractat ut, prolixos & dissiciles com c marios euoluere. Ad physicam autem disciplinam in compendium contrahendam meum desiderium peculiariter etiam illud accedit, quod hanc rem a nemine hactenus tela tam cospicere. Nam in Dibi lecticis, vel usque ad nauseam abii de multos inuenias, qui tota libroru seriem per ordine sunt prosequuti. Hacte.

3쪽

nus autem qui physicae distiplinae amplitudinem copendio strinxisset quod ego quide sciam extitit nemo. Ac proiisdevidebar mihi operaepreciu facturus, si tam commoda oblata occasioe,quod animo insederat,opere perficere. Neq; eniminima praestare mihi videntur studiis utilitate, qui ea qx Horibus multa prolixitate & obscuritate tractata fuere, sua industria atque diligentia iri compediosam ordinatamq, breuitatem laborant contrahere.Quos enim inuoluta prolixitas molestaque dissicultas deterrent,plerunque grata breui

Idiosa facilitas ad honesta studia inustat. Super

haec vero propositu nostru vehementer adiuuir, animumq,

addidit,quod videbam physica disciplina ,si rect e& pro uadignitate tractaretur,ad sacram Theologiam plurimu on nino habere momenti,& ad Dei simiore cognitione: neque ad Dei tantum cognitionem , verum etia ad Dei excitaut iri amorem, mirum in modum conducere: quae duo nepe tam cognitio & amor omni u debent esse honestoru studiorum ultimus atque praecipuus finis. Et gestiebat animus, hac raparte aliquam tibi, optima mater, ostendere gratitudine: vi- elicet demostrado eas disciplinas,quibus t: bi cred: tos alam

nos instituis, no solum ad eruditionem GDixi n

nino necessarias,verumetia ad pietatem quae ad omniave lis est plurimum conducentes: ut merito sanxerint venerandi Theologorum Magistri,neminem ullo Theologiae titulo insigniendum,itidem & medicinae honorandi ex sacrae paginae instructione professores,neminem ad suae professionis ullum gradum admittendum,qui non prius in tuo gremOao-xusituoq; saluberrimo lacte pastus fuerit, imo & ara tu videlicet hoc ipso suo iudicio manifestissime attestates, cpnulla omnino disciplina neque quae ad corpus, neque quae ad anima spectat absque tuae institutionis praeiacto landa- meto solida possit cosistere.Nuqua enim viri prudentissim id statutis editis cauisset nisi prorsus solido veritatis cibo meptos iudicassent, quos no tu prius tuo lactecu hos Physicae cosiderationis libros,inyscs disciplinae hoc

eo pendium, ultoru precibus importunis diu moliumque so'icitatus andem aequiescens amicis postulationibus,m lacem edere decreuissem, post Deum omnis boni primum autorem & omnis patentem Veritatis,no inuenire potui interris,cui hunc I borem iunius possem quam tibi, mea nutriX,

4쪽

mea sotrix, mea optima mater, dedicare ac nuneupare. Est enim haec Dei institutio,ut singula unde essivunt, illuc & re- suant. Ad locum inquit sapientissimus ille rerum naturalium inuestigator Ecclesiastes unde exeunt flumina reue tuntur,ut iterum suant. Quae nos ergo primu quide a Deo omnis veritatis doctore,post hunc autem ex tua institutione accepimus, iustum est illi ut primario datori per gratiarum

actionem acceptae referri, ac deinde in te quoque unde nobis effluxerunt,te fluere.Si vero hunc nostrum laborem tibi non ingratum, ac tuis alumnis no iuutilam copere rimas, quod

nunc in Physica disciplina egimus, forsitan &in Dialecticis

aliquando tentabimus. Puto enim & illic laborem superes e Christiano operari ,hactenus a nemine susceptum,quo inirum in modum illius quoque disciplinae dignitas possit exaltari. Qin te suorum puerorum nutrice instituit,ipse te quoque felici flatu co ruet, & multa semper prole scecundet, ut sis quasi vitis abundans in lateribus domus eius, sintque si ij tui sicut nouellae plantationes Olivarum,in circuitu delicatissimae mensae tuae. ἔ

T ORI US OMNIUM CREATORI,

I D EB A M ego librum latum pulchrum, Crmagnum, Cr Tterum eius quasi grauidiatum, Cr tanquam praegnantem cons ciebam in visione mea. Intendi mentis aciem, Cr vidi de utero eius enasci bbros plurimos et Cr contemplabars non imminus retur partu tam multiplici grauidatus πterus. Non potui consederare imminstionem eius: quanto plures prodiabant foetus,eo magis Nidebatur intumescere. Dimicabant secum intra me cogitationes mea: cogitabam varia,molaebaimque plurima, quoniam tenebar rei miraculo. Mulierum partus me docuerant, foetu egresso abscedere collem uteri:monticulus, quem gignit latens in occulto, cadere solet egreso

vagiente. Propterea tenebat me rei nova miraculum: π Iuctabar ego cum aetationibus meis,neque inueniebam exitum.

Feci mihi scalas aura inpintrosticere in 'terum libri. erat enim

5쪽

.2celsus σ eleuatus longe supra paruitatem meam. Datam es mihi post laborem multum introspicere a longe: co templatus s.m sed pia quam caligantibus oculi, quid iubabitaret

in Ῥtero,a e qua esset huius eans a miraculi. Conte plans mideo iterum velut abassum: G qus sedebat in eo,Mpo terat Nideri neque mensura, que erat sinis magnitudinis eius.

Desi admirari postquam videram: lixi enim, quomodo minu inr uterus,qui inse habet inhabitantem infinitum m immensur bilem Quid enim s egrediatur ex illo forius paruuli, quati manet intramterum ipse de quo foetus procedunt,maximus . implens omnia Parabola hac quam quempii, confitetur gloriam isti, qui creatores,m dominus omnium, tibi dominator domine, pater sanete, rex

coeli, terrae, Crmarium.

Tuam gloriam eloquitur similitudo mirabilis libri huius: er ad te pertinet gloria inhabitantis in eo. Tu fecisti librum magnum π latum:imuersam bane mundi mactinam statiosam Cy steriosam valde tu creasti. S rit sti in eo mirabilia multa Gr magna, incerta quoque G culta sapientia tua impresisti in eo. Immensam potentiam tuam, incomprehensilem sapἰentiamdUripsisti in eo:inaesimabilim quoque bonitatem Cr perseelsonem

tuam.

Singulae qua sunt in eo creatura, voti sunt paginae bbri , m

Iub sunt ebaris ieres, Ingula per festiones, qua inuemuntur in illis. Diocas omnium legendum exposuisti librum i flum: molumen hoc πρω, facis atque re is , inte conspeetium omnium populorκm.LTunt in eo quibuscunque leuare placuerit oculis: νnteil tam quoque das omnibus,qui pro cerde abs te poposcirint. Veruntamen intra uterum illius tu posuisti habitationem tibi: intimus enim es Cr prasent imus machinae quam creasti, quicquid est creatum penitissime inhabitans. Uderauerunt librum hune plurimi, Cr viderunt quoniam esset Decudus nimisi: Gae de libro b Oe ediderunt libros sine ure mero. ii iderunt quoniam ad intelligendum esset I ber disscitis: secta:

ribus suis multiplicatione verborum atqwe librorum conati sunt e planare illum. Asaxi, Sophi,aeque Philosophi innumeri, verum impendemne in consederandis paginis bbri huius :t e quoque aut Ore inuenerunt non pauca γeruatis tuae, quam descripsi . milla.

Inui si

6쪽

rnu ibissa eiam qita de te cunUApoterant, per facturam tuam

feris i intellectu ab illis conspicissempiternam potentiam, irtutem, bonitatem tuam. Ate procedebat quicquid describebant veritatis tua a te nos pater luminum est omnis veritas, . tu manifesiast illis Veruntamen manitates multas immiscebant veritati modica:e oribus multis ae vanis opinionibus nimium erant permixta eorum

omnia. i.

Non enim lumen plenum erat in ocul s eorum:er quasi me lumine excaecatis oculis legentes, non potuerunt qua descripta erant penitus cognoscere. Excaecauit enim eos affectri non bouus : nequam oculus totum corpiis fecit esse tenebrosum.

Dicentes eum se eoe sapientes, stulti fusti sunt, quia non dederunt gloriam deo caeli : qni creauit omnia.

Cum adorare debuibent, opulisque adorabilem praedicare,quem in lietione libri huius cet uerant: distimulare minuerunt, seque glorificare magis concupierunt,quam creatorem deum. Quomodo paruuli in libro formulis pulchris decoro harent in fosculis paginarμm,nes perpeniunt qua descripta est in eo, veritate: Ita albiciebaut si in creaturarum pulcbritudinem, funis oblectati in eis:meritati autem qua continebatur, qvas paratasese erat aperire l-gentibus, non intenderunt cultu dεbito. Propterea non sunt inuenti digui ampliore lumine quoniam a reptis male V deprehensi sent. Os vero,γbi venit plenitudo re oris,mi sanaretur caecitas genaris nostri:misisti tu domine larem tua qua illuminat omne hominem. In hoc l-mine salubriter iam legimus librum sum qui ante sua rat sterilis: iocet enim nosscientia sabitaris fidei, in iniuersate me-

nerari creatura tuo.

Qui attente in lumine stiritus tui confiderauerit opera tua et Elabitur suauissime deus, autor omnium,in fassura tua. Inueuiet in ea miateriam lasdis quam recitet tibi confessionis, amoris,.sanel, de deriij.us uim op rem diligit quomodo non obtestabitur in opere eius quomodo non rcfricabit operis contemplatio memoriam arti cis, Cr consermabit de derisem eius Ita pater sanfle,creator omnium,hoc animo descripsimus considerationem creaturae tua in adminiculum simplicium, quibus placiat Em erit tu Orsin operum attentiμs aliquid perstitere.

7쪽

uus vetoeibus illis Philosophis qui ante lucem surrexerant m nil pasti: mbi consentanea inuenimμs veritati, vindicauimus in UMm nostrum. Nihil enim immundum putamus, quod sanciscatur Cr purif-eatur in ide tuam Onsunt abominand thesauri gapi cum equ

secrantur tabernaculo tuo.

vero suprasensum sunt bomisu, r qua ratio mostrare non potuit,ex viris quos sacer tuus illustrauit radius, desum mus ea. Da patεr collecta hac Lbo e nos ro serimus tibi: propter tuam gloriam descripsimus,lua quoque mancipamus gloriae. Confido enim,quod se itas non inueniatur in operes o, neque mendacium: omnis autem veritas debet tibi consecrari, qui es Deus meritiatis. In hoe autem potiyimum tu nosti fuisse cenatum nosrum : is formulam praeberemus philosophari cupientibus, qua in te diserent regerere omnem con .lerationem fami don enim ignoras,quanta si in te ista ab sa r. quam rarus si qui se doceat contemplari creaturam ι uam, τι tibi iaccedat gloriadu optime babes cognitum. Praua eariositas in faces abducit mulsos:in profundum facit ii mergi,ut ad te non leuent oculos. Instiuis vepribus harent plurimi,. dilacerantur tu cogitationibus er adinventisnibus ingeηῆ sui. Qui autem te qua erint in horto creaturarum tuarum, iisen et fragrantiam sosculorum bonorum: r qui cognitioni tuae maiest tis aptauerit omnia studia, ipse pastetur in detulis tuis. Susipiat itaque deminus meus quae fert tibi seruulus tuusser- um ae ress borti tuis ope de manibus pueri tui.

Fac prosit olfacientibus illud, Cr exciιatos odore creatura tuae, subuebe in amorem sanctum tuum.

Ego vero sterabo in misericordia tua:π adiciumsemper super

omnem laudem tuam.

Gloria patri,σIlio, spiritui saucio. sicut erat in principio , . nunc, CrΡmper, σ insecuti secula

8쪽

CIM LIBROS DE CONSIDE- ratione rerum naturalSum.

D omnipotentis Dei gloriam,patris, filii, dispiritu sancti omnium S spiritualiu,& corporalium conditoris aeterni, rerum natur l: um consilet attonem pertractare cupietes, congruu existimau mus, ea quae a Philosophis natui s inquisitoribus loge lateq; disputatabatq; modis variis dissuse tractata sunt, succincte breu terq; colligere,ac veluti in compendium redigere, ut qui ad creatoris meliore elenioremq; notitia creaturarii considerintionem sorte exqu: sierint,nostro hoc compedio p cauere valeant temporis omnium preciosissimi damnose dispendia. Neq; enim dubium est,quin creaturarii visibilium,& rerum naturalium recta cognitio plurimum omnino habeat momenti ad omnipotentis dei pleniore cognitione, apud eum qui fidei lumine illustratus interius, quaecunque oculis soris templatur, aut naturali etiam ratione ex eisdem venatur, In deum studet creatorem regerere,adq; eius potentiam,sapientiam, & bonitalcm contemplandam omnia referre. Siquidem inuisibilia dei quemadmodum Apostolus ait Roma Nominis scribens a creatura naudi per ea quae facta sunt intellecta conspiciuntur, senapiterna quoq; eius virtus atq; diuinitas: ita ut inexcusabiles sint,qui ex creaturarum cognitione non studuerint dignas creatori gratias referre, cultuq; debito se mulari. A magnitudine enim speciei & creaturae ve Sapienῖ sapis,. ditestatur cognoscibiliter poterit creator operum mirabilium,quae mundus iste habet,videri.Neque difficile eritus in quibus est scientia dei,cum jpecie delectantur mirabilium quae habet mundus, virtutemque & opera eorum mirati fuerint, i0telligere ex his quanto eorum dominator est speciosior, qui hq c omnia constituit:& quato fortior est illis, qui de nihilo fecit omnia.Hunc ergo nostrae considerationis scopum habentes propositu ,ex iis quae a naturalium rerum tractatoribus susius tractatur, velut ex timnensa sylva, prae

9쪽

cipua quaelibet colligere evrabimus:ea potissimum quae nostro maxime deseruire queant instituto,iis reiectis, aut certe relictis, quae minus videbuntur nostro proposito opportuna. Solent enim ex iis qui naturalia tractat,n5 nulli acuta quide& subtilia multa disserere,quibus sua ingenia ostentado aliena exercitent,ea vero in quibus pietatis est quaestus uberior, vel negligere,vel sicco pede pertransire. Nos vero institutuna contrarium animo propositum habentes, nemo calunietur, si quae eiusmodi sunt nos videat vel praetermisisse,vel parcius attigisse. Omquam etiam causam in libris sex posterioribus, Innita verborum copia,& similitudinu multiplicium adductione,conati sumus pro virili nostra,quam lucidissime plenissimeque omnia tractare: m in libris prioribus maxime autem in tertio,quarto,quinto,& sexto breui plerunque sermone rem tantu perstringetes,potius eam indicemus, quam

enitus explicemus. Videmus enim ea quae in posteriolibus bris tractatur, multo magis ad dei cognitionem & scietiam Veritatis esse utilia atque necessaria,quam ea quae in prioribus illis enumeratis libris traduntur. Proinde nemo nostrum c lumnietur propositum,ubi praeter quorundam consuetudinem qui prioribus maxime inhaerent, posterioribus, vel in totum,vel certe magna ex parte neglectis nos viderit egisse. Si quidem non tam ad ingeni j exercitationem, quam ad pleniorem de deo cognitionem & pietatis quλlemcunq; venationem,noster isse labor desudauit. In scribendo autem haelibertate usi sumus, ut uullius scriptoris ordine nos patet emur constringi: sed nostro iudicio,vbi commodissimus visus est locus,singula locauimus: quae prolixius dicta videbantur

plurima abbreviantes,ut copendii scriptorem decebat,nonnulla contractius dicta, quatum utile videbatur, latius explicantes,nonnunquam humanis diuina,temporalibus aeterna, ex fidei illuminatione commiscentes,ut ne purus est et philosophiae hic tractatus, sed philosophiae pariter & Theologiae

commixtio. Non est enim dignum, ut ab , Ilius Christiani scriptoris operibus alicubi ωbsit deus,qui coelum & terram sua maiestate adimplens sicut creauit,rta& continet Omnia, qui est benedictus in secula,Amen. De rebus igitur naturalibus hac ratione tractare volentes, ab ipsis earum Principiis exordiemur deterni hiationem, si prius quid res naturali, sit, quidque natura,breuiter expilcauerimuS.

10쪽

rerum naturalium.

R jdst res naturalis, π de quibus t in pr senti libro tractandum.

E S naturalis dicitur , quae ex natum t

Quae secundum G eam appellationem, 'alio nomine corpus physicum, siue res physi- solet appelliri. Siquidem Graecis Oir, rγtρt 't idem eii quod Latinis naturastas naturales sunt mnia cΩr-

mammam. A ngeli autem res naturales non sunt, eo quod ex naturis non componar, utiled sviolaωμὶμ, οι forma na- materiales.Et de his quidem rebus quae naturales non sunt, in his libris per se tractare non intendimus, sed de rebus tant

tum na: uralibu viae sunt subiectae sensibus. Nonnun tuam

: tamen ubi se occasio obtulerit,si de illis quoq; nonnihil dixe irimus,non prorsus nostro instituto contraibimus, quandoquidem proximae sunt deo metes angelieae, & corporeis nibus illi accedunt vicinius. Atque ob hoc,cum a corporei

rebus ad deum transire contendimus, commodius nonnun TI quam spiritualium metium considerationem velut mediana , -

interii cimus, quo sic velut eraduim, ab imperfectioribus ad --- persectiora, in deum qui est persectissimus,ordinatius diriga' tramur .Erit ergo rerum naturalium determinatio nostrae con- viderationis praecipua materia: i autem cogditio, confide ,, rationis ipsius primaria intentio: angelicae vero naturae sicu- bi admiscebitur mentio, ad priora nonnihil praestabit aes menti. i uti Ut natura σ quotvlix. ς ε P . I' . , , steti T irruessit si ibiluuae pvincipiuntiluuiaIliadu atyam

lataminum.In qua definitione posta disiuctiva conini - ctio duplicem innuit natura, quaru altera fit principium esse in stiuum,nepe substitialis forma: altera vero suscePtiuu Prin-'