장음표시 사용
11쪽
PETRI RAMI ELO quentiae de Philosophia professoris Regii
est disserendi, quod vi nominis intelligitur: SD λέγe ta
enim inde Dialectica nominatur, disserere unu idem
que valet, idemque est disputare , disceptare, atque omnino ratione uti: hoc primu est huius artis nomen: postea vero Logice ,eadem tamen significatione dicta est. Quibus nominibus Latini contenti nullum suae linguae proprium quaesiuerunt. Tametsi enim Cicero Quintilianus, hic disputatricem, ille disceptatricem velut aliud agentes videantur appellasse: uterque tamen Graeca vocabulam amluit. iis nos pro Latinis licet cum illis via-
12쪽
IN STADIA L. LIB I rimur. Comparatur aute Dialectica, sicut cultas artium reliquaru , natura, doctrina, exercitatione. 8 Natura nanque disserendi
principium iustituit,institutu doctrina propriis Idoneis praeceptis instruit, instructu ab arte exercitatio in opus educit, atque ita absoluit ' Vt si puer hic instituendus sit, is naturaliter propensus est ad ratiocinadum Idque licet imbecillius, tamen perseipsum, Sciet ri certius autem multo, constantiusque cognitis artis praeceptis hexercitatione adhibita.
ra 'sic nostru in hac,qua instituimus , Dialectica commentatione duplex erit:Vnum non solum praecepta huius artis sed etiam praeceptormn exempla singula planius, uberius interpretandi alterum haec eadem cum libris organi dialectici qui Aristoteli tribuuntur,comparandi. nam, facilis interpretatio luce aliquam dialecticis institutionibus adferet,uperpetua comparatio,quae Dialecticae partes in organi Aristotelici libris praetermissae, quo ordine quaeque expositae sunt,admonebit. Principio generalis definitio Dialecticae ponitur, quae natura,praeceptis, , suconfirmata est. Sic enim primo declaranduae explicadu fuit quod iacerat optim uete perfectissimu: velut,exempli gratia Dialectica definitur perfecta virtus,no quidem moralis, sed virtus mentis ac rationis, qua qui sit praeditus,disserere, ratiocinari,& quiduis ratione expedire possit. Quoties etaim ratione utimur,toties dialectico munere fungi naur. Nec tantum ad scholasticas concertationes haec
disseredi ratio pertinet,ut quid putant sed a late pa-
13쪽
tet, quam vis humanae mentis: atque ut Grammatica circa puritatem sermonis, Rhetorica circa ornatu ve satur sic Dialectica communis rebus omnibus ratione
tractandis,id est, inuentedi si disponendis prudentia quaedam est,qua omnes artesinuciae Mescriptae sunt: quae cum disserunt,non sira quadam propria,sed communi dialecticorii facultate disserunt. Dialectica enim generales disserendi, id est,inueni edii disponendi leges tradit,quibus reliquae artes comuniter tutur,ut nopotius grammaticus rhetor, inarithmeticus reliquarumque artium & facultatum homines disserant, quam dialecticus gramaticus, dialecticus rhetor, dialecticus arithmeticus, dialecticus geometra. Et quanquam reliquarum artium praecepta a Dialecticae praeceptis separantur,vius tamen aliartina artium Dialecticarvsu carere non potest,sicut in peroratione dicetur.
.Quid Ari Ioteles de Dialecti a virtutis definitioMyIn libris organi logici generalis Dialecticae desinitio desideratur, cum tamen sit in praeceptis dialecticis positum, Minter omnes philosoplios antiquos conueniat, ut in omni legitima institutione indoctrina res primum,de qua agitur, quid sit,explicetur,sicut in Phaedro Socrates admonet. Dialecticae notatios etymologia,de qua sic Socrates in Alcibiadmeto Is pia sit , sta roo oro Mκ- ,TαuTovx3M cit Alcib. παvbis. Disserere, siratione uti nunquid idem vocas Alcib. Sane quidem Di serendi aute nomen ab agricolis tonsitoribus tradu citiam esse Varro docet,Vt enim ait olitor disserit in areas sui cuiuscunque generis res: sic in oratione,qui facit, disserere dicitur. Disputare, ut ait idem Varro est quasi puru facere, per metaphoram ratione uti, considerare, meditari quod virtus rationis humanae vera
a falsis , utilia ab inutilibus , bona a malis discernit. Et
14쪽
licet utrunque vocabulum ad unam partem Dialectaeae dispositionema si vim moriginem metaphorae spectamus pertineat,doctrinae tamen gratia, pro pietλ is per catachresim usurpabitur ad significandam tota vim dialecticam, quae in inueniendo de disponendo posita est. Disceptare sirmitur ex veteri consiletudine dialecticoru,quaestionem in varias partes distrahentiu cum alius partem unam, alius contrariam gymnasticae exercitationis gratia inscia olis arriperet. Sed per catachresim hic tantundem valebit, quantum baxtis .
t Plato libro . de Republica,ut saepe alias,Dialecticae
nomine usus est. Valla libro f. putat hanc arte primum ab Aristotelelogicam fuisse appellatam. Vtriusque autem nominis eadem vis est,cum Itaλsis , λο,m
idem significent. Quintilianus libro r. capite 23. Etiam,ait, disputatrix virtus erit: Si cap. r. lib. r. Ita haec pars Dialecticae, siue illam disputatricem dicere maluimus Cic. in Lucullo, Dialecticam inuentam esse dicitis veri falsi quasi disceptatricem. Cicero libros. de Finibus, Quanqua ea verba,quibus ex instituto veterum utimur pro Latinis, ut ipsa Philosophia Dialectica, Rhetorica ,Grammatica, Geometria. Musica Latine dici poterant: tamen quia usi percepta sunt,nostra ducamus. Et Academico primo Enitar ut Latine loquar,nisi in huiusmodi verbis, ut Philosophiam,aut Rhetoricam,aut Physicam,aut Dialecticam appelle,quibus,ut aliis multis, iam utimur pro Latinis.
Partitio generalis dialecticae virtutis sequitur ex tribus causis efficiendibus,natura ,doctrina hexercitationerquam Plato in Phedro omnium humanarii virtutum comunem facit: quae tribus hisce rebus perfectae sunt: quan uis tamen singularu virtutum sua natura ars exercitatio propria sit. Natura hic voco vim humanae mentis reationis ad disserendum: doctrinam praecepta de argumentis,syllogismis de methodo . exercita-
15쪽
tionem studium & meditationem non solum inpe spiciendis Interpretandis bonis authotibus sed in omni genere scriptionis de dictionis. aedes Arsoteles degenerali partitione
Hanc tripertitam dialectici virtutis diuisione Aristoteles in tam multis de Dialectica libris non ostedit, cum tamen sit fundamentum, quo reliqua doctrinae,
Hoc tamen interest, quod in aliis artibus natura
materia, diuersiae res sunt: ut in medicina natura est ingenium medici, materia vero est sanitas,morbi, medicamentum, sicaetera quae praeceptis medicine continentur. Contra vero in Dialectica,eadem res est,natura minateria, quam ars interpretatur, naturalis scilicet rationis virtus, Vimpetus mentis ad disserendum. Tres Dialecticae virtutis caussae, qua vim habeat, ostenditur: natura propensionem, doctrina consiliit confirmationem,exercitatio perfectionem tribuit.
Ex emphim ad proximam diuisionem illustranda
adhibetur. io Omnis enim homo est particeps rationis, quae quavis in prima aetate imbecilla, inhrma sit,per se tamen aliquidissicit,ut apparet in pueris,qui discere aliquid, S inquireret commentari cupiunt, largumetis facit: ducuntur, cum aliis libcter disputant idque natura duce sine ulla arte faciunt ri Ars enim,ut ait Cicero definib. libro i de Oratore,dux est certior quam natura habet enim qu dam, quasi ad commonendum quo quidque referas, quo intuens ab eo quod tibi proposueris, minus aberres. Hic igitur dialectica artis finis est,haec utilitas, hic fructus,ut quod naturali lumine fretus facis, adhibita doctrinab&perspectis omnibus praeceptis argumentcrurum,Silogi sinorum, de methodi, melius S certius potalis efficere.
16쪽
INST. DIA L. LIB. I. iri Naturalis alit, in propensionis ad disserendum fines , quousque progredi possint,
ars intuetur, Wpraeceptis ad usum naturae congruEtibus interpretatur Ars igitur dialectica est doctrina disserendi. Id vero , de quo disseritur, quaestio est: ut si quaera an
dialecticus sit philosophus. Cuius partes duc sunt: altera antecedit, ut in quaestione proposita dialecticas saltera sequitur, ut philosophus: Villa minor, haec maior appelletifr. Dialecticae artis partes duae sunt Inuentio S dispositio posita enim quaestione, de qua disserendum sit, argumenta quaeruntur:
deinde iis via mordine dispositis , quaestio
ipse explicatur: tertia mentis actio in disserendo nulla est. Inuentio est doctrina cogitandi&inueniodi argumenti, c id est, probationis ad explicandam quaestione idoneae: Cuius summa mintermedia genera nulla ad hirc vera cognouimus ut tamen ars distinctius exponatur, utcuque licebit, ex circun- stantiis partiamur Z Prima antiquissima
partitio est ut alia sint insita alia sint assumpta . Insita quae in partibus quaestionis haeret quoru quaedam prima sunt, quaedam a primis orta Prioris generis alia rei sunt, alia nominis: ex illis alia simplicia, alia co- parata: me simplicibus alia postrem con-
17쪽
is PETRI RAM tsentanea alia dissentanea ' Consentane uni argumentum insitum est quod alteri parti quaestionis, cui consentaneum dicitur, consentit de consonat cuius quatuor sunt species, causa ,effectum, subiectum, adiunctum.
Causa,appellatur id cuius vi aliquid est: tib i. st finis, forma,efficiens,materia CFmiS, cuius gratia fit aliquid: vi Cicero in Legibus finem bonorum ait esse,quaereseruntur, reca Pro Li ius causa sunt facienda omnia 3 Hoc argu g ri'. itento idem urget vehemeter Tuberonem, cum armorum cotra Caesarem susceptorum, consilium finem premit, Quid enim Tu - , bero,ait,tuus ille districtus in acie PharsaIica H gladius agebat cuius latus ille mucro peribebat qui sensus erat armorum tuorum quae, tua mens oculi manus ardor animi quid, cupiebas quid optabas Nimis urgeori com-
, moueri videtur adolescen S, ad me reuertar.- Iisdem in armis fui. Quid aute aliud Eimus, Tubero, nisi ut quod hic potest, nos posse mus' i Sic Iuno conubii finem assumit cum AEolo Deiopeiam pollicetur solatii scilicet prolisque gratia, sitiei. i. si Sunt mihi bisseptem pro licovere nympherarum vaforma pulcherrima Deioteiam Connubio iungam bili ropriami e dicabo.
18쪽
INST. DIALI a IB. I. i Omnes di tecum meritis pro talibis annos Exigat, C pulchrafaciat te prole parentem. Haec causa omnium nobilissima est,&ad quam caeterae reseruntur ut qui sit eam consecutus, reliquas omnes sit assecutus.
Forma,est causa per quam unaqxiaeque res est, id quod est ma caeteris distinguitur
rebus: ut hominis forma,anima compos rationis. Haec enim causia est,ut homo sit, ricaeteris omnibus rebus sit distinctus. Sic domus,sic nauis, sic ignis,sic terrae, cqterarumque reru omniti, seu naturalis, seu artificiosa sua forma est ' quan uis ea quid sit frequenter ignoretur. Huius causae priuatione chaos describitur in Metamorphosia Ouidio, io te mare,' terras,re,quod tegit omnia cael ibro tram erat toto natur, ultus in orbe, hem dixere chaos,rudis,indiges aque moles: Nec quicqua,nisi an iners,congestaJue eodem Non bene iunctarum discordia, semina rerum. Hoc argumenti genere tota illius poetae Metamorphosis fere cotexitur, quemadmodum etiam initio indicat, In nouafert animis mutata dicereformes
5 Haec causa verissimam cognitionem
19쪽
rei scientiamque essi citri ut si Iupiter ipse eum Pallade de re aliqua disputet, no excel
lentiorem causam scietiae aut diuiniorem requirat. Atque idcirco videtur diuinae sapientiae permultis in rebus reseruata , homini
Artis dialecticae desinitio demonstratur ex eo causarum fonte,unde omnes artis partes sumi demonstrari posistit.Haec enim ab obseruatione naturalis Dialecticae proficisci debet,quemadmodum reliquae artes imaginem aliquam estingere conatur,cuius veritas in re aliqua soIidari expressa appareat. Quod si requiras, ubinam reperietur exemplar illud naturae,quod ars suis praeceptis imitetur exprimat in variis,inquam,h minum disputationibus, exemplis longa obseruatione Lanimaduersione inueniri potest. Naturalis autem Dialectica,vis est rationis mentibus nostris insita, per quam disputamus: ratiocinamur,per quam movemur excitamur ad inquisitionem minuestigationem rerum .per quam,ut per Solem mundus,sic animus partibus omnibus illuminatur,per quam multis seculis, antequam ulla de disserendo itera scriberetur, iunumerabiles homines prudenterae acutedisputarunt, disseruerunt, ratiocinati sunt.In describendis igitur dialecticis praeceptis proposita nobis erit naturalis bene disserentium consuetudo,ut artem accommodatam naturae faciamus.Ars igitur dialectica quoniam est imitatio naturalis Dialecticae definienda est doctrina disserendi de rebus omnibus,ut tam late pateat per Poetas, Oratores, listoricos,Philolathos,Legumlatores,scriptores artium doctores,quam vis illa, sifacultas humana rationis.
20쪽
ad id in organo de desinois dialecti- Libri organi logici generatim no definiunt artem dialectica,cuius se magistros, interpretes praedicant, sed Dialecticae nomine scholastica doctrina tradiit de Iroblemate accidentis,generis,proprii,definitionis. Dialecticae artis definitio illuliratur explicatione subiecta rei de qua disseritur,quae generatim dicitur quaestio,id est id de quo agitur,quod probatur,quod disputatur,quod ratione explicatur: quod interduri in terrogationem cadit, ut fit plerunciue in colloquiis&dialogis: interdum proponitur tantum,non etia interia rogatur,ut in continua serpetua oratione,ubi antecedentia consequentibus probantur, demonstratur. Quaestio ira itur est disputationi subiecta materies, ad quam tractandami explicandam argumenta probation8sque referuntur. Ac dialecticae inuentionis usus tantam postulat,u praecipiamus in lac arte duas quae astionis partes videre,maiorem, minorem, unde argumenta inueniuntur, hinuenta cum his partibus disponuntur. praeterea nihil .
Nuid Aristoteles de quaestionis definiti neci diuisiones Aristoteles nusquam quaestione generaliteri dialectice definiuit. Analytico primo,licet verbis non expresserit, reipsa tamen indicauit partitionem in duo membra,cum duo extrema quaestionis iubet inspicere,&medium,quod in ollogismo cum his legitime collocetur: quam tamen quaestionis commoditatem in dialecticis praeceptis explicandis secutus non est:sed quaestione in posterioribus Analyticis in quatuor genera distribuit,an est , quid est,quia est, oropter quid est: de in Topicis quatuor genera problematis instituite quae quaestionum diuisiones non tantum mutilae sunto imperfecta ed in arte dialectica prorsus inutiles. in