Petri Rami ...Institutionum dialecticarum libri tres, Audomari Talaei praelectionibus illustrati, ..

21쪽

arte enim communi generali inutile est subiectam

artificis materiam in species diuidere,ut in Grammati ea inutile est diuidere quibus de rebus grammaticus o quatur,&in Rhetorica mutile diuidere quid rhetor eloquatur, in Arithmetica quid arithmeticus numeret. Sed Dialectica tota comunis est, generalis: tota enim inuenti, dispositio communis est omnium quaestionum. Quaestio igitur,quae est materies dialectician dialectica arte diuidi in species non debet. Poterat illa subiecta,vel antecedens pars appeI-lari,haec consequens,vel attributa: sed haec nomina idcirco in schola trita sunt,quod pars antecedes in quaestione soleat esse minoris significationis,consequc maioris: licet interdum etiam secus accidat. Artis dialecticae partes cum partitione naturalis usus debent congruere. Cum vero de re quapiam proposita disserimus,primum rationes argumenta eius rei quaerimus,lum certa via Cratione disponimus ad quaestionem explicandam tertium praeterea munus

rationis in disse redo nullum est: via de constat duas huius doctrinae partes esse, inuetionem kdispositionem: quarum usus licet in disserendo colunctus sit, praecepta tamen de argumetis,syllogismis methodo separanda sunt, ut in grammatica arte seorsum de literis,lydabis,vocabulis, eorum syntaxi praecipitur qua nuis earum rerum usus in eadem oratione confusus sero mistus sit.

Nes Arisaietis de diuisone dialectica

Tametsi Aristoteles in organo logico dialecticam

artem nec enerali partitione,nec prsceptis separatim positis satis artificiose distinxit: aliquando tamen velut aliud agens in hanc partitionem incidit, ut analytico primo, cum totam Dialecticam statuit minuentione

medij. in texendo retexedoque syllogismo, octa-

22쪽

INs T. DIALIT LIB. I.

uotopico,cum dialectico interroganti tria tribuit, inuentionem,dispositionem, heloouutionem videtur autem Aristoteles aliis libris dialecticis,qui no editant hanc veram inuentionis c di sipositionis partitionem doctrina adhibuisse cum Cicero in Topicis utrius. que partis eum principem S authorem esse confirmet.

Dialectica autem artis partes germanae naturalesque sunt argumentum d argumentatio, id est argumenti collocatio,si argumentationis nomine quamuis arouis

menti dispositionem intelligamus: sed cum superiora illa duo nomina,inuetio dispositio, id quod volumus, significent, Vin dialecticis praeceptis trita sint, in hac significatione mutanda non sunt. Haec prior pars Dialecticae magis proprie, ut dixi,argumentum appellaretur omnes en in artes viait Plato in Menone inuentiones u. edam fiunt, docentque aliquid inuenire quo modo dispositio dialectica inuontio esse possit, quia docet inuenire modos syllogismorum: sed quia nomen hoc uno consensius situm est ad significandam doctrinam de argumentis retineatur in hac significatione. Inuetio igitur est doctrina inueniendi argumenti,niquod nobis quaerentibus argumenta ad disputandum suppeditet, sed quod

argumentorum genera maxime generalia tradat,&explicet, quorum admonitione ad inquirendum quid de quaque re dici possit,excitamur, ducimur. Hic igitur ars explicat quid sit argumentum, d argu naenti genera recte atque ex ordine definitionibus, diuisionibus, exemplis idoneis interpretatur. des, Aristo telis destinentione dia- Delieas organum logicum hanc primam dialecticae artis partem nec loco, nec ordine tradit nec ulla in parte naturale rationis exemplar ad cogitadum quod de re

proposita dici positi,describit:nisi quis forte existimat

23쪽

. PETRI RAMI hoc ipsum ab Aristotele in Topicis esse perfectu quod

tamen longe secus est,praesertim cum generalia praecepta de argumentis non sint ad omnes quaestiones tractandas , nec argumentorum genera definiantur,

legitimeque declaretur sed vana anutilis praeceptio, quae nihil pene habet dialecticum ad disputandum de quadruplici problemate,accidctis,generis,proprii,dem finitionis proponatur. . i Argumentum, desinitur probatio ad explicandam questionem idonea: quod etiam vi nominis intelligitur: nam arguere est ostendere sidemonstrare ut,

-Degeneres animos timor arguit.

Nihil.

Argumeri partitionem licet aliter interpretetur Aristoteles,primus nobis ostendit in Rhetoricis libris, in quibus multo melius, id disserendum utilius inuentionem docet,quam in organo logico: Fabius capite primo libri quinti, Ac prima quidem,ait,illa partitio ab Aristotele tradita consensium fere omnium me ruit,alias esse probationes, quas extra dicendi rationem acciperet orator alias quas ex causa traheret ipse, siquodammodo gigneret, ideoque illas et xv3r, id est inartificiales, has Mut, est artificiales, o cauerunt. quam Aristotelis authoritatem Ciceroi quutus argumentum similiter diuidit in insitu mi a sumptum: quibus vocabulis,quoniam haec arsisse trita habet,nobis uti licebit,definitionibus tamen horti paulo aliter distinctis, dc ad generalem inuentionis prudentiam rectius kmelius accommodatis.

Insita argumenta quae herent in partibus quaestionis, aut in una,aut in pluribus,ut in singulis generi, bus postea percipietur.

24쪽

' Consentaneu argumentum insitum, simplex est,quod alteri parti quaestionis consentit consonate ut si quaeratur,an virtus sit expetenda, largumentum sumatur, A m A mi Lis,ipsum Laudabile,consentaneuest antecedenti parti quaestionis,quae est virtus.. Eid Aristoteles de argumenti diuisione iNulla constans certa distributio est argumenti in toto opere logico,tametsi de his rebus quae peciem quandam habent argumentoru,variae partitiones exiis stant,cum alias quinque ponantur,genus,species, di ferentia,proprium, maccidens, ut apud Porphyrium: alias decem genera,vt in categoriis: alias ea quae dicu-tur de aliquo,quae subiiciuntur, inquar utrunque facitat, ut in prioribus Analyticis:alias instrumenta, loci, ut in Topicis. Quare in tam multis libris nullam animaduertere possumus inuentionemi doctrinam argumeti certisac veris generibus apte distinctam, cum argumentum neque definitum,neque partitum,neque partibus singulis ex ordine expolitum, neque ad generalem dicendi vium accommodatu,nequed stinctis pra ceptis,&in proprias institutiones inclusis explicatu sit, sed indefinitum,indigestu, cum alienis praeceptis comium,ad scholasticas cotentiones inepte traductu,multis locis silibris disputatum,ut chaos inuentionis dialecticae,n arsin doctrina propriis hidoneis praeceptis informata esse videatur.

i QDd ad ordinem argumentorum pertinet, ea praecedunt in docendo, quorum cognitio simplex, prima, seipsa contenta est: ea vero sequuntur,quiexantecedentibus quodamodo nascuntur, Wintelligentiae suae lucem capiunt. In omni autem rerum cogitationet consideratione primitin causae occurrunt,tum

25쪽

x PETRI RAMI

effecta his respondet' reliqua deinceps eo ordine qui maxime naturalisin idoneus visus est, explicantur. Clim igitur causae dialecticarum probationum principes inprimae sint,ab his iure principium huius doctrinae ducitur. Nec vero sequitur, si in disputando a desinitione rei de qua agitur ordiendum sit, ut in doctriana argumentorum defuitio quid sit, primo loco exponi debeat est enim aliud rem quampiam definire, aliud de finationis praecepta communia: generalia tradere quae quidem intelligi non possunt ni ex antecedentibus causarum, effectorum subiectorum, adiunctorum,dissentaneorum, comparatorum pr(ceptis expositis,ut postea perspicue tactare docebimus. Finis nomen transatum videtur esse a terminis, quibus res concluduntur: ad finem enim causae reliquae referuntur, invii aquaeque res suo fine comprehendiatur: sic beatam vitam philosophi finem bonorum appellant, quo omnia consilia,sirecte facta hominum referri debeant Chi igitur Cicero libro primo de Legibus prouid etiam diuinam commemoratione earum rerum,quas Deus homini tribuit, Laudasset, Vidissiae, inquit,ut ex alio alia nectantur quin labebar longius, nisi me retinuissem. Quintus Frater, Qu' tandem plibenter enim frater, tecum ad istam orationem prolaberer M. Ad finem bonorum, quo referuntur, Wcuius gratia sunt facienda omnia. Hac niterrogatione Cicero multa oratorie cumulat,quorum finis postea subiicitur:vt haec argumenti vis sit,Pugnasti contra Cesarem,ut victor potentiam

habere eam,quam Cesar habet: ita finis belli aduersius Caesarem suscepti hoc loco premit ir, Metonymia est,qua adiuncta dicuntularasitaiectis personis,ut gladius arma pro accincto ense

armato.

Primo AEneidos hic locus est, ubi Iuno Troianis insensia,cum eos in Italia prospere nauigare sensio

26쪽

INs T. DIALA LIB. I.

sed ad eos vexandum, de tempestate disiiciendum contulit se ad A Eolum ventoru regem,& vexationis praemium AEolo proposuit Deiopeiam nympham coniugem, donumque ipsum duplici fine coniugii amplificat,solatio vitae, pulchra prole. Iuno enim est aer, de quo nubes creantur: ex nubibus qui fiunt,quae a poetis nymphae dicuntur,ait

Seruius.

Hoc argumento a fine Horatius Torquatum ab a Iovi Luaritia reuocat, mihisrtu ua est,se nou eoneeditur,tiyEt Martialis Sexto dissuadet,ne Romam proficiscatur, citro .rofellendo consilii fine,

crite causa trahit,vel qua Deia mam Sextelaiud aut speras,aut petis indefrefer. Gas, inquis,agam Cicerone disertius ipso: isque erit in triplici par mihi nem oro. Egit Filius causis,e eluis, utrumue Noras,sed neutripenso tota fuit.

Et Cicero libro i Officiorum, Dicendu est qualem hominis honorati, principis domum placeat esse,cuius finis est usus Et de Finibus x. Hi non viderunt,ut ad curium equum,ad arandum bouem, ad indagandum canem: sic hominem ad duas res, ut ait Aristoteles, intelligendum, agendum esse natum, quasi mortalem deum: contraque ut tardam aliqua, languidam pecudem ad pastum, procreandi voluptatem, hi hoc diuinum animal ortum eta voluerunt, quo nihil mihi via detur absurdius. Finis a Graecis consentiente cum re ipsa nomine vi de appellatur , a verbo et olla, id est perficio, quod rerum perfectio adeptione finis constet,vi domus perfecta est,cum habitatur: sibellum perfectum,cum parta est victoria ad finem autem reliquae causae referu-tur,ut in rebus naturalibus finem tres cauta praecedur, velut in homine materia,& efficiens, de forma priores

27쪽

PETRI RAMI

sunt:tum sinissequitur, scilicet usus rationis. In rebus expertibus corporis duae tantum,efficiens, forma, ut ad valetudinem recuperandam efficientes causae primo sunt,tum forma ipsa sequitur,posti emo sine fruimur. Forma Graecis Aoel dicitur uniuscuiusque rex species, tanquam propria de naturalis nota Formae autem ossicia duo sunt: unum,ut rem informet,& sic in natura tueatur,ut ea sublata prorsus res ipsa immut tur alterum, ut rem cuius est forma a reliquis rebus distinguat suis enim quaeque res formis distinctae sunt, quarum aliae sub sensus cadunt, aliae solo animo de cogitatione comprehenduntur. Atque haec generalis de-nnitio non tantiim ad formam rerum naturaliui corporatarum,sed etiam incorporearum, qualitatum,&quantitatum omnium pertinet,in quibus omnibus formam aliquam: speciem inesse dicimus,per quam singulae sunt id quod sunt, si reliquis distinguuntur. In quibusdam rebus aliquando forma melius intelligitur, quam verbis possit exprimi ut in aedificiis, hostii,fenestrae,iecit,parietis:in quibusdam vix ac ne vix quidem intelligi aut exprimi potest rerum siquidenaturalium formae nobis ignotae sunt, propriis vocabulis carent,quas ob id facultates occultas Physici a

pellauerunt.

io Descriptio est,st e quod ante omnia fuisse narrat Ouidius ex sententia Hesiodi, me adiunctis ci cunstantiis chaos ipsum declarat. Dictum autem est αxo vos o rcio est, a dehiscedo, quod antequa mundus esset,materia quaedam in profundum hiaret. I Materia enim semen quoddam erat, ex qua res

omnes procreatae simi.

ix Deus enim ideas, id est, perfectas formarum notitias,in se, in sua sapientia ab omni aeternitate habet,unde rerum sensibilium formas omnes procreauit. Homo autem in carcere corporis inclusus non modo

aliarum rerum formas perfecta scientiat veritate non l

28쪽

comprehendit sed suam ipsius formam, id est animam rationalem vix,ac ne vix quidem agnoscit nanti quis B qualis sit animus magna est inter Pthilosophos di sensio. EFFICIEN AEsoLvTA&adiuuan S.

Efficiens est causa a qua res est: cuius distributio triplex notanda est,in absolutam primum&adiuuantem. aboluta perfecta a sola Vper se rem efficit. 3 Ignis caloris per se essiciens causa est Sic Cato contra sene- dicctutis reprehensores, Caret epulis aiunt: extructssque mensis, & frequentibus poculis: et CCCaret ergo,ait, etiam vinolentia, cru-D ditate&insomniis. Sic apud Virgilium,' Nysus se solii aut hore facticqdis profitetur, meis um,quisci in me conuertit rerum , Anm. 3. O Rutuli:m,fraus omnis,nuisse, nec au , Necpotuit. Adiuuans autem causa sola non essicit, sed aliam adiuuat,vel ab alia adiuuatur In- hac causa sunt instrumenta , ministri. sic Velleius apud Ciceronem contra Platonem

disputat, Quae molitio,quae ferramenta, qui 22.2 '

D vectes, quae machinae, qui ministri tanti mu- si neris fuerunt Utrunque causarum genus&per se essicientiu Madiuuantium Cicero pro Marcello colunxit,cum Caesaris bellicas audes cumultis sim unicat,quod a multis adiui

29쪽

x PETRI RAMI -tus st: clementiae gloria tota ei tribuit quia latus eius Mauthor Messector sit. Ait igitur, , , mam bellicas laudes solent quidam exte-Minuare verbis,easque detrahere ducibus, c533 municare cumultis, ne propriae sint imp D ratorum. Et certe in armis, militum virtus,s, locorum opportunitas, socioru auxilia,clases ses, commeatus multum iuuant maximam si vero partem quasi suo iure fortuna sibi ven-

, , dicat, quicquid est prospere gestum id

si pene omne ducit suum. ' At vero huius globi riae, Caesar, quam es pauid ante adeptus, so-M cium habes neminem totum hoc quantundi, cunque est, quod certe maximum est, totum, est,inquam,tuur nihil tibi ex ista laude cens, turio, nihil praefectus,nihil cohors, nihil tur, madecerpit: quinetiam illa ipsa rerum hu- , , manarum i domina fortuna in istius se so-n cietatem gloriae non offert tibi cedit, tuam, esse totam ac propriam fatetur.

FFICIENS, PROCREANS,&conseruans.

ii Altera est effieietis causa distributio in procreantem conseruantem. Prioris generis sunt parentes, quibus procreatio geniti sumus. Dido apud Virgilium ait Eneamyeneris anchist filium non esse, sed Cau-

30쪽

VNI AD VA VIAE. I. Dcasi montis,&Hircanae tigris ut duritiam perfidiam eius coarguat, Nec tibi diuaparesgeneris,nec Dardanus author Persidem durisgenuit te autibus horrens Caucasu, Hircanae , admorunt bera tigres. i In eodem efficientium loco sunt opifices operum suorum: ut Menalcas apud Virgilium ex author laudat opus,

Voculaponam eclogis. Fagina,calatum diuini opus Alcimedontiae. Contra similiter Damoetas,

Et abis idem cimedon duo Metilis esse. 'i Conseruantes causae sunt quae statum factae rei tuentur, ut leges, ut iudices, ut magistratus rerum publicarum. Qui locus a. Cicerone tractatus est,cum disputat a legi et . , bus discedendum non esse,Hoc enim ait, vinculum est huius dignitatis qua fruimuri, in Republica: hoc fundamentum libertatis, di, hic fons aequitatis: mens manimus, H consilium,&sentetia ciuitatatis posita est in legibus corpora nostra sine mente, , sic ciuitas sine lege, suis partibus, ut neruis,ac sanguine, inmembris uti non potest: b, legum ministri,magistratus si legum interpretes , iudices: ' legum denique idcirco omnes serui sumus, ut liberi esse pos simus. Vtrunque genus complexus est Oui,