장음표시 사용
41쪽
cellentemis admirabilem mundum temerario refortuito atomorum concursu factum esse. Sic Cicero aduersus Carneadem disierit,qui diuinationem fortuitam
esse dicebat,Quicquam potest esse casu factum,quod in
se habeat omnes numeros veritatis 3 quatuor tali iacticam venereum efficiunt,num etiam centum venereos,
si quadringetos talos conieceris, futuros putas Aspersa temere pigmenta in tabula oris lineamenta estingere possunt,no etiam Veneris Coe pulchritudinem effingi posse aspersione fortuita putas ct Phalereo vulnus salutaris curatio fuit,qui,ut Plinius libro septimo author est, iam deploratus a medicis,vomicae morbo,ctim mortem in acie quaereret,vulnerato pectore medicinani inuenit ex hoste: hostis igitur curationis fortuita causa fuit: non enim sanare inimicu,sed necare volebat. Cicero lib. 3. de Natura deorum, non Phalereum, sed Phaereum rasonem nominat.i Potest quidem ea causa particeps esse consilii: sed cum refertur ad euentus fortuitos impriidentia dicitur, sifortuna: ut Iacere telum in feram volutatis est,consilii:ferire autem quem nolueris,fortunae:&Jomo quidem utriusque euentus est author sed in altero consilium duntaxat adhibuit.Hoc genere Teretius sese excusat in Eunucho, Si peccatum id ess, peccatum imprudentia essPoetae nou qui furtum facere voluerit.
i Excusat Ouidius culpam suam ob casum quod aliquid fortuito viderit, quo Augustus Caesar iratus est illi comemoratque similem casum Acteonis qui cum in monte Garo aphiae feras persequens nudam in fonte Dianam aspexisset, subito dea in ceruum couersus, a suis canibus dilaniatus est. is Cicero fingit per prosopopoeiam hominem aliuem imprudentia lapsum, sidcirco veniam facti sui
is Cum enim,ait Cicero in Topicis, nihil sine cau-
42쪽
s fiat,hoc ipsum est fortunae,euctus obscura causa,quae latenter efficit: quam Academici interdum deum vocant: quod multa improuisa esliciat de inopinata nobis,
propter obscuritate, ignorationemque causarum. Itaque causia latens Vincerta earum rerum, quae praeter opinionem nobis accidunt,fortuna vocatur: quam non ab re poetae inc5stantem,volubilem, Vincertam fingunt: ut Lucanus libro et, Sive nihil positum, Ceufors incerta vagatur: Fertqtu refereque vices,ue habent mortalia casum: Sitsu bitum quodcviique paras Et Ouidius libro .de Ponto, Ludit inhumani diuina potentia rebus: ni certampraesens vix habet horasdem,
i Si intelligimus rerum causas videbimus omnia deoru consiliis, prudentia regit gubernari sed quia reru causas frequenter ignoramus,ideo fortuna locum tribuimus,deamque vocamus hac enim, ut ait Plinius, veteres deam esse dixerunt omnia gubernantem,quod in tota hominum ratione sola utranque paginam facit, adeoque sumus obnoxia sertis, ut sors ipsa pro deo sit, quia deus probatur incertus.18 Neque enim homines ex fortuitis rebus magnopere laudantur, sed ex spontaneis kvolutariis causis, a quibus virtutes: vitia proficiscuntur: hin iudiciis poenam aut veniam magistratus rei statuunt his causis consideratis, ut si scelus sponte commissum est, puniatur: sin casus imprudentia,condonetur. MATERIA.
Materia superest, ex qua res est sic ex materia cum formares corporatas effici dicimus divi homo constat ex corpore manima, id est materia: forma dic domus appellamus materiam, lapides, arenam ligna,
43쪽
i PETRI RAMI caementa hoc argumento regia solis apud
Ovidium describitur, quod auro, quod pyropo, quod ebore , qud argento aedificata
et Meta. Regiasilis eratsublimibis alia columnis, Clara micante auro flammagi, imitante pyropo, iis ebur nitidum,fastigiasumma tegebat. Argenti bifores radiabant lumine Ialuae. In capiendis consiliis de aedificiis , nauibus oppidis materiatisque rebus omnibus , haec causa locum necessarium habet, in elusinodi rerum exquirenda natura materiae necessaria est consideratio. Sed de singulis causis, larum quatuor generibus satis. Praestantiam, excellentiamque cautarum finis sibi vendicat: dein forma,tum efficiens,materia omnium postrema est.Nam si finis rei constiterit,ctteras esse causas est necesse: non contra. si forma, Mefficientem,&materiam: non contra . si efficies, materiam: non contra . sic videlicet antecedentibus in consequentes suum quodam modo ius est: tametsi in agendo contra accidit materia enim sit pri is in aedificando, quam architectus opus vllum faciat serma succedit tandem aedificio utimur, operis fine fruimur. Mic Dialecticae inuentionis primus fons est, unde omnis humanae scietio solida, con-
44쪽
INST. DIAL LIB. stansque cognitio demonstratioque promi
tur: tum enim vere proprieque scire iudicamur, cum rei causas penitus cognoscimus. Ideoque, ut ait poeta, si qui potuit rerum cognoscere causas mota et
I Materia in hi rebus vera hexpressa cernitur, quae sunt participes corporis et ut domus materia est calx,lapides, ligna,tegulae. hoc argumento Properitu muros Babylonios indicat, Persarum statis Bahlona Semiram urbem,
irasolidum cocto cingeret aggere opus.
Et Virgilius Tartarum describit,
Porta aduersa ligens solidoque adamante columvae: Vis ut nuta virum,non ipsi excinder erro licola valeant Ista ferrea turris ad aura .
Sic artis cuiusque niateria est in suis praeceptis: de res naturales, artificiota ex materia cum forma constituuntur. Interdum per metaphoram materia dicitur non quae re vera est,sed quae materie vires mome obtinet, via Physicis intellectus patiens hoc nomine discitur , cum intellectus agens sit ut forma Aliquando etiam per Catachresim materia significat id quod ad agendum propositum est, quomodo oratoris materia quaestio est: quae postrema significatio ad iubiectorum locum pertinet. In aedificiis ligna, caementa, saxa, lapides, milia ex utilitate quaeruntur: S naues sunt faciendae, ut ait Vegetius,ex cupresse,aut pinu domestica,aut ex amrices luestri,aut abiete,& ex aereis clauis potius quam ferreis: in aedificandis oppidis materia quaeritur,cui nec tempestas, nec caries, nec vetustas, nec hostilis machina nocere possit: sic in faciendis lectis, statuis, mensis, scamnis tapetis, vestibus, caeterisque rebus materia primum solet considerari:nec vero tantum ad
45쪽
deliberationem,sed etiam ad laude adhibetur sic enim vasa ex aete Corynthio aut Deliaco de Iupiter olympius ex eboro, gladius ex ferri qualitate, ues quaedam ex lapidum pretiode honore laudantur uincul- Iud magnificum Scauri theatrum cuius prima pars ex
ebore, naedia ex vitro, summa columnae ex tabulis in auratis costabant Minter columnas signorum tria numero millia disposita erant. Expositis causarii generibus comparatio eorum inter se sequitur duplex: prima in rebus costitutis, absolutis,in quibus si finis constiterit, reliquae cauta praecedunt, quae ad eum finem spectant secunda es in rerum effectione de molitione, in qua primum materia queritur, deinde efficiens um forma accedit: postrema autem est finis adeptio. Causarum fons maximus sivberrimus est, unis de omnis scientia rerum diuinarum, humanaru pro- manavit,a quibus si veritatem ulla in re optamus nosse
Dercipere, haurire debemus si bellum eredum est, si deliberandum de pace , si artes diligeter explicandae sunt, si quid denique iudicios ratione aestim adum vel explica dum nobis cauta considerandae, perspicien- desunt. Cicero cum de Mithrydatico bello diceret,causas eius diligenter omnes excussit,finem primum,gloriam populi Romani, salutem sociorum vectigalia publica,tum facultates efficientium causarum primum ex Mithry date,quantum bellum sit,quod coniungant duo potentissimi rege Mithrydates Tygranes, renouce agitatae nationes deinde ex Pompeio tres Romanas opponit, quod in hoc imperatore sit scientia rei militaris,uirtus,authoritas,foelicitas. Pro Milone fine Clodio necandi Milonis posuit spem consulatus himpi nitatis, Messicientes causas meditata caedis quod Clodius esset expeditus in equo, quod stipatus barbaris seruis. Et pro Roscio Amerino remouet omnes caulas parricidii,ut suspicione quoque tanti facinoris remoueate
46쪽
denique nullam eruditam disputationem reperies, quae non exquisitum illud ex cauil docendi genus sequatur:reeigque Persius,cum homines ad sui ipsius cognitionem excitat,sic ait, Disiteque o miseri, causas cognoscite rerum, ast id sumus, aut quidnam victuri gignimur, ordo datvi aut meta quam n ollis flexu udae.
Nuid Arsoteles de causis Nulla causae definitio est in dialecticis Aristotelis
libris: partitio in quatuor species secundo libro posteriorum Analyticorum notatur, quae abecedariis exemplis de vanis questionibus de fieri de facto esse sic enim eius interpretes loquutur)d de iis quae circulo gignu-tur: han unis rei plures sint causiae: an uniuersialis causa sit uniuersalis effectus: similibusque tenebris obscuratur: nec porro species causaruit hordine pr*ceptis perspicuis declarantur caeteris autem in libris non generaliter,sicut ars dialectica postulat, nec uno in loco, sed singulatim, sparsim quaedam de causis Aristoteles tradit,ut de fine,tertio topico: ubi considerationem finis,quae tota generalis esse debuerat, ad probandam, refellendam quaestionem moralem de rebus expetendisi fugiedis nimis anguste coarctavit. De forma nihil nominatim excepto eo loco, qui est in Analyticis posterioribus praecipiti sed eam differentia appellat in Topicis, quum tamen disserentia non sumatur simpli citer,sed significet potius compararionem,quae alias dicitur dissimilitudo. Efficientium nulla definitio, neque diuisio legitur recta, legitima, sed tanttim secundo, tertio,quarto, sexto septimo Topicis generationum, corruptionum, effecti uoria corruptiuorum vocabulis quaedam efficientium significatio confunditur. De materia illud solum est, quod in posterioribus Analyticis cap.secundo libri secundi in caularu partitione dictum cst. Quamobreprimum genus argumenti, quod in dia-
47쪽
lectica inuentione primum explicandum erat, quanici reliquorum argumentorum nobilissimum est, xillustrissimum, tanto est ab Aristotele pessime vitiosi sime tractatum, nulla adhibita causae definitione, nulla partium subiectarum facili, perspicua explicatione, nullis propositis exemplis congruentibus desidoneis, sed doctrina partim dissipata, per dialecticum organum huc atque illuc disiecta partim multis quaestionunugis referta, Lad materiam apodicticorum syllogi morum scholasticariamque altercationum angustius, quam parsit, astricta, cum usus caularum omnibus rebus perspici edis de explicandi generaliter accommo dari possit&debeat. Tri A.
Effecta vocamus ea, quae de caussis ex- istunt. Clim enim propositae rei causas omnes vidimus, tum postea quaerimus, quid ab ea efficiatur. Sic Horatius, cum aliquot ebrietatis causas memorasset, effecta describit,npia. i. ebrieta defignat'operta recludit, Spes iubet esse ratas, in praeha trudit inermem
Sollicitis animis onus eximit, ac docet artes.
Necundi calices quem non fecere disertum' Contracta quem non in paupertate solutum' Multae sunt Ciceronis in Clodium, Pisonem, Catilina, Gabinium Vatinium Antonici, perniciosos Reipub principes acerbet& vehemetes reprehensiones ex eorum vita i atque factis Huc etiam dicta pertinet, Princeps Romanorum Pompeius ex bellicis a
48쪽
ctis,Cicero ec disertis dictis a Martiale auia dis gratia nominatur, Illud auriger. ageres cum Lia triumphos, Libram tibi Roma caput, cum loquereris erat. Huc consiliare fere da sunt. 6 Parmenio.
nem de Phylotam interfici iussit Alexander propter suspicionem coniurationis,ut Curtius. Arrianus scribunt. eadem caussa in Lentulum,Cethegum, caeterosque Catilinae populares deprehensos Romanus Senatus animaduertit. Caussar porro cum effectis, de effectorum vicissim cum caussis cognatio magna est, ut caussae, ex effectis, Meffecta ex
causiis exquirantur. DE EFFECTIS.
Effecta, effectus, euenta lauentus eadein significatione dicuntur, quae de causis fiunt: de quanuis essectorum nomen proprie ad efficientes causas referatur,quae sua vi aliquid efficiunt, aliqua tamen ratione eum caeteris etiam causis comparatur:nam de finis alliciendo, forma rei naturam constituendo,, materia patiendo etiam adhibentur ad flectum. Itaque effecta de omnibus causis existere possunt. Nec vero tantum in praeteritis rebus effecta considerantur, sed etiam in his,quas quis facit,aut facturus sit,ut cir disputatur quid facturus fuerit Alexander magnus, si in Italiam veni set tum enim effecta Alexandri non praeterita, sed fu
Cum Horatius aliquot ebrietatis causas narras set,ut curas omnes abiicere,couiuio q)lendido interes.se,optima vina effusei large potare ebrietatis effecta
49쪽
subiungit, quae sunt arcani significatio, spes, audacia, gaudita, opinio doctrinae,garrulitas. Sic Virgilius cum in persona AEneae optimureipub. principem instituis.set, conuersus ad Romanos breuiter eius facta docet,
Tu regere imperio populos, Romaue,memerato Nae tibi erunt artes,paeis imponere morem,
Parcere ectis, ' debella resuperbos. Publius Clodius sacra bonae deae polluit, Ciceronem Roma eiecit,domum eius incendit caedem multorum ciuium in foro fecit,templum nympharum combussit. Lucius Piso Consul Ciceronem Clodio prodidit re vendidit in Macedonia exercitum amisit, socios vexavit, crudeliter, auare, libidinose vixit Catilina ad Iescens iuuentutem Romanam corrupit, in exitium patriae colurauit. Gabinius consul cum Pisone tribunitios Clodii furores adiuuit,in lustris, popinis, ganeis versatus est, in Syria nihil aliud fecit,nisi pactiones pecunia-ru cu tyranis, decisiones, direptiones, latrocinia, cqdes: vexavit publicanos:Ptolemaeu contra leges in regnum reduxit. Vatinius quaestor Puteolis a mercatoribus pecuniam extorsit,tribunusplebis Hispaniam furtis expilauit,magicas artes coluit augur auspicia contempsithdissoluit Antonius puer decoxit,adolesces libidinose vixit,quaestor rapinisse impleuit tribunusplebis belluciuile excitauit, magister equitu pro tribunali vomuit, in Pompeii bona inuolauit,consul nudus Cesari diadema imposuit,rn villa Varronis debacchatus est,teges taxit pretio atque refixit. Sunt enim dicta eorum a quibus dicuntur,facta, ut Clodius Fauonio quaereti,qua spe fureret Milone vi uo,respondit triduo illum, aut ad summum quatriduo periturum:& Cicero Pisonem ex eius dictis insectatur, Mihi vero quae dicere ausus es 3 egere, foris esse Gabinium,sine prouincia stare non posse,sibi quemque consulere oportere caeterea imperia, edicta magistratuum in hoc genere connumerada sunt: ut in Pisonem,
50쪽
Edicere ausus es, ut senatus contra quam cessuisset, ad vestitum rediret. Si tamen dicta ex totius questionis a firmatione vel negatione ad eam cofirmandam vel infirmandam sumantur,testimonia sunt margumeta a
s impia ut siquis homines ad sapientiam cohortetur, quod Thales Milesius dixerit,optimum viaticum ab adolescentia ad senectutem esse scientiam, huiusmodi dictum Thaletis factum est,sed quaestionis Vsuasionis
argumentum assumptum,non insitum.
Eodem modo laudes disertissimorum hominum tractatur,ut Xenophontis,cuius ore musas ferunt locutas:&Platonis,qui diuinitus scripsit. mPericlis, in cuius ore muta sessitarunt:& Aristotelis, qui a Cicerone flumen aureum fundens dicitur. 6 Parmenionem Cleander prius iussu Alexandri percussit,deinde milites exanime confoderunt: Curtius lib. . Philotas cu multis aliis, qui in suspicionem coniurationis venerant, dato signo laxis est obrutus. Curtius lib. 6. Consilium coniurationis describitur prima oratione Ciceronis in Catilina: deprehensio oratione tertia supplicia coniuratorum in historia Sallustii. Caussaen effecta sunt nomina mutuae relationis, licet res ipsae quae sunt causae, effecta, interdum simpliciter, sine ulla relatione spectari possint,ut deus
mundusi causae autetit ex effectis exquiruntur, ut chim
Physici ratiocinatur aliquid esse calidum, quod calefaciat,frigidu quod frigefaciat: huicissim flecta ex camsis victimiden disputant, quod quidpiam calidum sit, calefacere,& quod frigidum sit, frigefacere.
Huius argumenti ab effectis exempla sunt, cum opifices ex operibus, inuentores ex inuentis, rea thores ex suis factis laudantur aut vituperantur: ut Cicero lib. i.de Natuta deoru ,ex mundo,mundique partibus opificem naturae inquiritis commcdat:&--