장음표시 사용
31쪽
so PETRI RAMidius,cum otia dixit amoris causa esst,
me . . Desunt iucundi causa cibi que mali. Otias tostas,periere Cupidinu arcus:
Contemptas iacent, , eluc acra. o Ex hoc causarum loco omnis est philosophorum disputatio, de conseruando bene moratae ciuitatis statu . . Hinc nobilis pars medicinae de sanitate tu eda, prospera valetudine retinenda.
Tertium genus causae generatim definitur, sitripertita diuisione diuiditur,quod eius usus varius in i serendo multiplexque sit. Causa efficiens definitur aqua res est,non quod nomen efficietis causae eiusmodi praepositione semper exprimaturenam dc hominem est homine natum procreatum dicimus, Chominem ex animo: corpore constare, sed quod efficientibus causis pnaepositionem, a vel ab sepissime tribuamus. Possunt aliae causiae, ut materia, formai finis, adhiberi: sed tum efficiens absoluta dicitur, quando ex efficietibus causis sola est,quae rem propositam efficiat, ut ignis solus calefacit. Horatius causam mundanae foe-licitatis absolutam pecuniam dicit,
Libro Scilicet uxorem cum dote demque, amicos,
erimi et geram formam regina pecunia donat.
Et bene nummatum decorat suadela venusque.
Ouidius de Remedio Amoris, raritur, gisibus quare sit factus adulter3 Inpromptu causa emdemissus erat. Martialis libro s. His quid hoc dicam, tuis quodfama negatur
ni sua quod rarita tempora Iesior amarynisunt inuidia nimirum Ileguli, morei,
32쪽
Fraserat antiquos semper ut illa nouis. Cicero in Topicis,Clim in Aiacis nauem crispl- sulcans igneum fulme iniectum est,inflammatur nauis. Intemperantia enim conuiuiorum sola per se essicit cruditatem,vinolentiam, hinsomnia.
Cum Nysus, Eurialus multi Rutulis caesis despoliatis, a Volscente hoste in olua premerctur,Nysus elapsus ut Eurialum captum deprehensum sensit,rediit ad hostem, sise solum authorem factae caedis confirmauit,ut pro amico moreretur.
Adiuuans autem causa sic diuidi potest, ut quamdam sit princeps,quq ad efficiendum,principem locum tenet,ut in Repub summus magiaratus eaq; plerunque pro absoluta usurpatur,ut cum dicimus ab Alexa-dro victos esse Persas quaedam vero sit velut administra,vt in ciuitate Iudices,Causidic , Medici, Milites,&reliqui ciues statum Reipub. adiuuant. Martialis autem libro decimo colligit causas beatae vitae,
Vitam quaesciunt beatiorem, Iucundisiime Martialis,haesunt: Re nonparta labore,sed rellela: Non ivratus ager,focus pereranis: Lis nisuquam,toga rara,mens quietar ire ingenuae,salubre corpus: Audens simplieitas ares amici: Convictumacilusne arte mensarmenon ebriasse solata curis: Non resis torus,attamen pudicus Somnis quifaciat breues,ehebras ,
eo si esse velis,nihilque mali e
Summum uec metuas diem,nec optes.
Velleius Epicureus irridet deum Platonis, quo negat mundum esse constructum: aedificatum Argumentum Vellei est ex remotione causarum adiuuantium ad eleuandam diuinam mudi fabricam, Deus non adhibuit ferramenta,vectes,machinas,ministros non
33쪽
potuit igitur hunc mundum aedificare Deus. Quae conclusio falsa impia est,quia Deus non eguit his: solo
enim nutu verbo mundum condidit. Exemplum hoc continet dissimilitudine rerum bellicarum, clementiae Caesaris, cuius utraque pars causis efficietibus illustratur.In priore,quae propositio appellatur,sunt sex adiuuantes,quae cum Caesare victoriam compararunt. In posteriore,quae est vetexopoeir,
restitutio Marcelli sola praedicatur,quae per se clementiae laudem Caesari attulit. Avetanto octa dissimilitudinis sequitur,quod Caesar solus sit author effector clementiae, quae illustra.
tu ex remotione causarum adiuuantium. o Fortuna enim est earum rerum,quae inopinato eueniunt, bellorum autem casus incerti sunt cancipites. - PD Ex his procreantibus, conseruantibus causis quaedam sunt rei partes, quam efficiunt Cluentur, ut natura,ars,siexercitatio dialecticae virtutis. quaeda e trinsecus adhibentur, nec insunt in re ipsa, ut architectus extra domum est,quam efficito conseruat C terum procreandi vocabulum non solum pertinet ad animantes,sed ad frutices,ad elemeta,ad omnes denique res, quae ex se quouis modo aliquid efficiunt udque ipsum est progressionis,cum res aliqua efficitur: sicut
conseruare perfectionis,cum res iam perfecta conseruatur Ciceronis in Pisonem eae hoc procreantium loco reprehensio grauis est, o familiae,non dicam Calphurniae,sed Caluentiae: neque huius urbis,sed Placentini municipii . neque paterni generis,sed Bracchate cognationis dedecus.Et in epistola ad Octauium,Cuius
auus fuerit argentarius astipulator pater: uterque vero precariumiecerit quaestum . Et pro Murena Paterfuit equestri loco, auus nulla illustri laude celebratus: unde Cicero concludit Seruium Sulpitiu non esse prole nobilem.Eiusdem generis sunt urbium conditores,
34쪽
ut Romulus Romae.Virgilius sexto AEneidos,
O auo comitemfese Mavonius addet
Romulus, Assaraci quemfanguinis Ilia mater Edueet: viden vigemina flent vertice cri ynt pater ipse suo superum iam signet honoreynis huius nate,auspiciis illa inclyta Roma
Imperium terris,animos aequabit olympo.
ix Cum Dido AEneam, cui nupserat, neque religione coniugalis fidei,neque precidus vllis mouero ac retinere posset, his probris eu insectatur ex causis procreantibus inter se dissimiliter comparatis.1 Sic Iupiter Olympius ex Phidia statuario sic Alexandri imago ex Apelle, sic comoediae Latinae ex Terentio LPlauto, sic ornata oratio ex Cicerone, Demosthene, sic quodvis opus excellens ex ingenio unobilitate sui authoris commendatur. i Eaedem cauta conseruates. procreantes esse possunt: frequenter accidit, ut ab iisdem causis res efficiatur xconseruetur, ut a parentibus liberi a magistratibus ciuitates: ideoque genera haec causaru cum re ipsa sepe confusa sint rationei cogitatione distinguenda sunt, quod alia sit procreandi, alia conseruandi ratio quan uis Plerunque eadem procreatrix conservatrix causa sit eiusdem rei,ut in Officiis Cicero do cet gloriam in repub. comparari amore gratia, fauore ciuium, Vopinione virtutis, eandemque rebus iisdem
is Vt enim ratio in homine, sic ex in ciuitate subet quae facienda sunt, prohibetque contraria qualis igitur est animus in homine,talis ex in ciuitate. is Similitudo ad illustrationem causarum rempublicam conseruantium.1 Horum enim interest non solum legibus parere,sed etiam leges iubere, Sc populo imperare.
i Nam cum iudicium semper aliqua lege constitutum sit, iudex equus non solum legem in consilium
35쪽
aduocat sed ad eam interpretanda religione,fide,equitatem adhibet,ut secundum sententiam legis iudicet.1 Legibus parendum,ut liberi esse possimus:nam his sublatis vis: oppressio dominetur in ciuitate, necesse est. 1 Philosophi disputant Rempub conseruari ciuium virtute,legibus, iudiciis, magistratibus consensit populi vectigalibus de quibus diligenter, accurate multa Plato Aristoteles, Theophrastus, Thalereus scripserunt.1 Ut apud Hyppocratem lib. c. epydimi an Labor,cibus,potus,somnus,omnia mediocria. Et ibidem, Sanitatis studium est non satiari cibis,& impigrum esse ad labores. EFFICIEN sPONTE ET non sponte.
Postrem efficientiu distributio est, ut aliae sint consilii participes,aliae expertes. Ex φ .L; illo efficientium genere est Ciceronis de se
gario si confessio,Suscepto bello,Caesar, gesto etiam, magna ex parte, nulla vi coactus,iudicio meo ac voluntate ad ea arma profectus sum quae, erant sumpta contra te .cSic Phaedria incontinentiam suam confitetur,m indignumscium nunc ego
Issam scelestam esse, rem miserumsentio:
Et laevit, v amore ardeo, 3 prudenssciens,
Vivus, idensipereo,nec quid agam scio.
In causis autem, quae minime consilio aliquid efficiunt,tum natura,tum necessitas, tum fortuna ponitur.
36쪽
Natura, ut cum eae res, quq consilii, rationisque sint expertes , ad euentus tamen suos cohibeant in se essicientiam naturalem diviventi inari incumbentes tempestatis naturales causae sunt:vnde sunt illa Virgilii,s Incubuere mari, toturaique edibu imis o G siti P na Euru que Notu que ruunt, creber , pro estis Africus, m aEos tollunt ad littorasutius. Ex hoc causarum genere tota naturalis philosophia est de mundo, Meius partibus, de ventis , de grandine de pluvia , de motu terrae, de animalium generatione progressione,caeterisque eiusmodi rebus.
Necessitas est, ctim vi aut humana, aut diuina, aut quavis denique externa cogitur
Mimpellitur efficiens ad effectum Humana necessitas est Tityri Virgiliani, hi acerem'neque fruitio me exire licebat. Ag.c
Diuina est apud Ciceronem quum disputat Pompeianorum causam scelerata non , esse. 3 At mihi quidem, ait, si proprium, Pro ea. M verum nomen nostri mali quaeratur , fa- D talis quaedam calamitas incidisse videtur, improuidas hominum mentes occupa- , uisseu ut nemo mirari debeat humana com
37쪽
3 PETRI RAMI, silia, diuina necessitate esse superata. y Sibylla hoc argumento Palinuri querelam reprehendit, pende haec o Palinure tibi tam dira cupido' Tu stigia inhumatus aquas,amnemi uerum Eumenidum aspicies,ripamve iniussus abibis' DFinefata deumset sterare precando.
io Fortuitae causae tribuitur quicquid ex- per consilit,inopinato aliquo casu contigeritu ut simultae unius: viginti iterarii formae temere aliquo proiectae versum aliquem effieiant Ennii tali essicietialiterarum for- - ά . . tuita sit. QES exeplum Cicero , Epicure os
rum arguens , fortuita atomorum concursione, mundum efficientes, assumpsit, ri Hoc qui, existimat,ait,fieri potuisse,non intelligo cur, non idem putet, si innumerabiles unius 8c, vigintiliterarum formae, vel aureae,vel qua- , Iessibet, aliquo coniiciantur, posse ex iis in, terram excussis annales Ennii , ut deinceps, legi possint,effiei quod nescio anne in uno, quidem versu possit tantum valere fortuna.3 Na i Sic casu, ait idem Phaereo Iasoni profuit
, -- ' hostis, qui gladio vomica eius aperuit, quam
sanare medici non poterant i In hoc genere causarum imprudentia connumerari so-
38쪽
Cur aliquid idisturno luminasei Librat Cur imprudenti cognita culpa mihi ille , Inscius flebonidi sine defle Dianam: Praeda suis an bis non minis illessit. Scilicet insuperis etiamfrtuna luenda est,
Nec dentam, o numine,casu habet. is Hinc sumitur deprecatio qualis est, Ignosce pater, errauit, lapsus est, non puta Protaga. abit, si unquam posthac. Et paulo pdst, Erraui, temere feci, poenitet, ad clemetiam tuam a confugii delicti veniam peto, ut ignoscas
oro. Fortunae aute nomen ignoratio cau
sarum confinxit: cum enim aliquid praeter consilium,spemque contigerit, fortuna vulgo dicitur: nec inscite Iuuenalis, Nullum numen abest, itprudentia esidi Sat .io. Nosfaciminfortuna deam,calogue locamus. Huius generis causerum consilio, non consilio agentium magnus usus est is Hoc enim praecipue in testimatione laudis vituperit,poenaeo veniae spectatur.
Expositis duabus efficientis cauta diuisionibus, tertia depostrema restat in efficientem spontaneam Senon spontaneam:Illa consilii particeps est,hcerta deliberatione utitur ad agendum, ut deus,angelus,homor haec caret consilio, vires naturales inanimatae, hexanimatis stirpesi bestiae. Phaedria adolescens exclusus a Thaide, incontinentiam suam arguit, quod tametsi sciat, intelligat se perire,voluntate tamen pereat.
39쪽
Hoc prouerbii vice a Cicerone usurpatur, ut In Epistolis cin fabulis Amphiaraus sic ego prudensacsciens ad pestem ante oculos positam sum profectus. Pro Marcello Prudens, sciens ad interitum ruebam. Pro Sestio iuus, ut aiunt, vidensque cum victu revestitu suo publicatus est.Pro Quintio Huic acerbissimuvivo videntique funus ducitur. . Cause expertes consilii partim naturales sunt, partim coactae,partim fortuitae. AEolus orationes precibus unotus adductus ventos ex antris emittit in mare ad vexadas naves Troianorum: laec igitur est subitetempestatis descriptio ex ventis causis esticientibus, ubi ad incredibilem quandam tempestatem explicandam finxit poeta, quod natura non ferebat,uentos contrarios simul flare:quod figmentum ex Homeri lib. s. Odysseae imitatus est Virs, Physici in elementorum mutationibus causas efficientes considerant, calidum, frigidum, humidum,
siccum:& pluuiae,grandinis,caeterarumque rerum,quae signiatur in aere,generationem partim ab exhalationibus,partim ab affectione aeris repetunt, Vterrae motum ab inclusis exhalationibus: itemque disputant animalia partim coitu ,partim sine coitu generari meoru progressione fieri partim alis, partim pedibus partim costis, partim ventre partim pinnulis. Nihil denique
est in rerum natura, cuius causas efficientes c naturales non exquirant.
Causa coacta minima causa est, a qua si quid actum sit, id potius cause cogenti,quam coactae imputaturivi si quis ab alio impulsus quenquam offendat, is non tam reprehenditur, quam qui impulit Causia autem coacta interdum potest certo consilio agere, ut homo,sedio tum cum extrinsecus quasi oblata impulsione cogitur ad efficitaum. In hoc genere interdum nu-na erantur causae, non quae omnino violenta necessitate
impelluntur, sed quae quasi cogi Limpelli videntur:
40쪽
ham mercator se tempestate coactum esse dicit,ut merces abiiceret, priuatus a tyrano se cogi,ut parentem interficiat:attamen neque tempestas, neque tyrannus necesistatem faciendi adfert,quanuis vehementer urgeat sed quia sic usus fert, talis causa appelletur nece sarian coacta, ex conditione, ut rhetores loquuntur, sine qua salui aut liberi esse non possumus. Excusat causam Pompeianorum,quod fatali necessitate ad bellum ciuile sint impulsi .Hec vis a Graecis dicitur. Adie .cvu, id est fatalis necessitas,ctim res aliter fieri non potest, atque a Deo constitutum est, intra fatalem cotinuationem ordinis sempiterni Sic Ouidius de mundi conflagratione librosi Metamorphosean, Esse quoque trafatus reminiscitur a re tempus,
uomare,quo tellus,correptaque regia eati Ardeat.
Et Cicero Philippica sexta,Fuit fatalis, ut ita dicam,casus,quem tulimus, quoquomodo ferendus fuit nunc siquis erit, voluntarius populum Romanum seruire fas non est,quem dii immortales omnibus gentibus impe
Dixerat Palinurus, Da dextram misero, ' tecum me tolle per undas, Sedibus, saltem placidis in morte quiescam.
Cui Sibylla respondet fieri non posse, ut Stygiam paludem transinittat, quia fata obstant: itaque Palinurus mansionis suae causa est,sed fato coacta.io Est enim fortuita causa in his rebus, quae praeter consilium, opinionem raro contingunt. Cicero lib. t. de Diuinatione, Quid,ait,aliud fors, quid fortuna,quid casus,quid euentus,nisi cum sic aliquid euenit, ut vel non cadere atque euenire, vel aliter cadere dc euenire potuerit ii Lucilius Balbus apud Ciceronem libro 3. de Natura deorum refellit Epicureos a minoribus causis,Caracteres iteraria temere proiecti, vix ac ne vix unquaannales Ennii essiciet. No igitur credibile est tam ex-