Ivsti LipsI De amphitheatro liber : in quo forma ipsa loci espressa, & ratio spectandi : cum aeneis figuris : omnia avctiora vel meliora

71쪽

ό QUAE Ex TRA R 'MAM LIBEL. Europa, nisi quod etiam in Helvetiis exstat, Auentici. Dignum autem nota, quod & hodie haec omnia sere loca, Amphithmi Arenas appellant: ixteiriaprisca scilicet Δ vulgata Voce. Aici

De Veronensi Amphisbeatro: in primo, quanaeo, Nil a quos M'

1 Os et illud Romanum, inter pulcherrima & integerrimal Veronense Amphitheatrum esse fatemur.quod e marmO

tre est totum. Quando,& quis struxerit, multi & diu quaerunt. rellus Sarayna,qui Veronam suam descripsit adfectu magis D cuneius eximio,quam successu, suadet nobis valde vetus esse& struta ri .ante tempora Augusti,aut certe illisipsis. Sed argumenta huic rei quς adsert,no sunt profecto a dea Pitho. quq recen- referunt. sebo tamen & refellam breuiter;atq.ut in re ludicra,per lusum. Ianaprimum hoc sibi sumit, Amphitheatrum antiquius esse L-uibus his Qvani Tl atrum,quod ibidem conspicitur iuxta Athesim flua p. 8t Theatriim hoc structum est, inquit, ab Augusto. magis igi tur Amphitheatrum. Item: lapides in eo aliquot tauit erigiem habent insculptam taurus autem, 'mbolum Au gusti:quoniam &in nummis expressus,& natus ipse ad Capita Dubula,Vti Suetonius testatur. Harum igitur Augusti hoc esse opus Sed & lapis alius Veronae.qui praefert,O C T A V I A E C.

. ET . SORORI. CARISSIMAE. constat vero Octauiam

hanc serorem fuisse Augusti. Denique duodetriginta colonias per Italiam Augustus deduxit, easque variis operibus 4nstruxit,nar nte Tranquillo:inter eas Veronam fuisse,nihil ambigendum. En argumenta, e plumbo anὰ vitro' quae leui & Iu-Mnte manu reiiciamus. Ait primo, Amphi xheatra antiquius Amphulae, Theatro esse. Non credo. &caussa haec, quia ubique fere locorum,ludi scaenici priores origine&vsu muneralibus istis igitur quanai ea eorum sedes .Quid opponisitauros. & illi,inquis, insculptis'

in hos opere.Quid tum nempe ut ornamentum OperiS non Vt Taulinata

aviij qrifixi duiu.Quod ii Omnia ad Augustu trahes, ubi tauri: quis finisῖglia Nemaus se illud gloriabitur structoteA ugu sto. ρα. Sedetamoboc,inquit, eius Principis symbolu: quonia nummi

72쪽

6 DS AMPHITHEATRIs Augustari, cum impresta tauro. Etiam aliorum, o bone senex, num x x quia tau rus siue bos coloniae deductae nota, non peculiare aliquod signum. At enim Augustus nauis ad capita hubula. otu quoque inter eas & ignosce. non enim ultra comprimo hunc lienem : non, si ego obiiciendus sim vero tauro. Sed in Octauia etiam es suavior. ais illam fuisse sororem Augusti.

Quis tibi fecit indicium ego imb illum lapidem sepulcraleni

fuisse verius auguror, & municipalis alicuius Octauiae: non illius Principalis, quae mortua & sepulta Romae. Nam de colo. niis, & per eas Augusti operibus sparsis: communiter non negamus. ad Veronam tuam si adstringis, opus sit alio teste. Sed ecce quoque eum, inquis. Nam Cyriacus Anconitanus in Iti-C irieu, nerario suo scribit his verbis: Denique Veronam feraci am esse uitatem Penit, bi non exigua veterum monimenta comperit, praesertim G0rinthum quod Arena nunc- habetur quod con Dufium seuerit anno imper Octauioni Augusti trigesimon

sed ei o- uo. Cum pars exterior terninmotibus. corruit. Tibicciri hic aliquis,

ita fateor: sed parum firmus. Famae enim innititur: quae in his libus, plurimum inuenitur fallax. Ercur credam Augusti aeuo structu m in colonia hoc egregium opus: com ite Romae qui dem tunc fuerit, & in ipsa urbe matret Nam Amphitheatram ansu ra & lapidea tarde ibi coepEre, ut docui,& su b Augusto. Valde autem verisimile , exemplum illinc manasse ad urbes subditas & minores: non autem contra. Itaque urelio nostro siue Cyriaco, nihil adsentior de ram grandi aeuo. Egrδsie,inlisistiam Carolo Sigonio praelustri viro,qui nimis nouitium facit,s: Tisi & refert ad Maximiani aeuum: hoc soloargumento, quod is Miit occid. in vicini releraque condiderit ampla & magnifica,Mediolani; oε, j.. Aquileia , Brixiae. Ego etsi cereus sum nihil in hac re nune esse certi,tamen paullisantiquiusquam pro illo Principe sit spicer Primum, quia lamium Plinij Secundi aevo, Gladiatorum &Ferarum spectacula Veronae satis crebra. praeit ipse in ' Epistolis, in quadam ad Maximum Africanum. Deinde, olbonis de Vlitelli, principatu , Placentiae Vicin;aque opidis insignia Alii- phitheatra fuisse scio : qui minus tunc Veronae Certὶdepti.

Lib.

73쪽

QIAE EXTRA ROM AM LIBELL. 61 TRI OPUS extra muros conflagrauit: siue ab oppugnatoriabus incensum, dum saces iaculantur: siue ab obsessis, dum regerunt. Muncipale Uulgus pronum adsuspiciones Mauri inta ignis alimen

Ocredidit a quibusdam; i CIN is COLONIIS nuidiae aemulatio-N v L L A IN ITALIA, O L E S TAM CAPAX efflet. Vbi & laudes eius ampli operis amplas vides: & simul si quanis .. attendis ὶ crebra iam & vulg3ta per Italiam Amphitheatra fuisse. Sed quod combustum Placentinum illud ait: fortas mburi, se haereas. & quidξ fuitne igitur ligneum De toto, non opinor; de parte, suspicor: ea scilicet, quae subsellia & gradus interne complexa. At exieriora omnia, firma & e lapide fuisse censeo. ni fuissent: cur vide magna iactura aliqua historicus noster questus Z Fuerit igitur ad eam sormam, ad quam Polanum illud, quo de infra. Nec plura de ortu Veronensis Amphitheatri dico , aut magis certa. En ipsam formam': non eam prorsus quidem uti nunc conspicitur, sed adiuram, vestiet, leuiter ab antiquariis&architectis. Ex iis enim quae restant, facila cone tu totum opus & designatu.

Huc pertinetFigura Amrhitheam veroneafis,

Descriptis eiur distincta magis, o dimen D. AD DAM nonnulla, quae ad formae eius intellectum: de quod penicillus non potuit, calamus hic mihi explebit.

Paries totus exterior Alam Vulgo vocant in e marmore est, Marmorea

opere quod Rusticum dicitur factus. Diuiditur in Arcuum Iihi iii Eatres ordines,qui alij super alios scandunt. Quisque ordo, Arcus

continet siue fornices septuaginta duo. in supremo ordine,sta- dine tuae olim columnis adsitae vel insitς potius,Vti Vestigia docent. . umuis Supra eum ordine, paries adsurrexit, in quo fenestrae grandes, 'r' quadratae, L X X II. Earum usus, me quidem iudice, ad aerem& lucem hauriendam. cum Amphitheatrum velis tectum: si rundam. ue etiam ad ventum: quia refrigerio certe opus, in aestu, de concursu tot animarum .nec alius huiusmodi foraminum usus

74쪽

66 DE AMPHITHEATRIS censendus, indilo etiam Romano. Arcuum dimensio, auctore Sebastiano Sertio eximio architecto, haec. Primi arcus altitudo pedum x XIII. lasitudo, XII. Columnarum utrimque altitudo, pedum xxvii. EpistyIθ' deinde, Zophori, Coronicis, pedum circiter VIII. & S. Altitudo secundi arcus,pedum x XIIII. latitudo X II. Columnarum eius altitudo ped. xxvii. s. Epistylij, Zophori, Coronicis, pedum I X. S. Terti j arcus altitudo, pedum X v I I. S. latitudo IX. S. CO- . Iumnarum, x x. S. Coronicis. V. si Ei uis . In parto ima ad terram enim iterum descendo triplex conia tinuatur Porticuum ordo, quae ambiunt & sustinent totum L - Ex iii, Porticus extima, lata pedes xi ii. Media', pedes Portet ures' X. S. Intima, pedeS VI II. s. Ex hac, portae siue aditus decem Mib.tita: '' octo in Arenam. interque eas duae grandiores oppositae, qua

longissimum Amphitheatrum est. quarum latitudo, pedum sibibi is Unciarum VI. At Arena: ipsius longitudo , perti-- cas continet XXXVIIII. latitudo, XX ii. ita ut in pem'. ruila. tica p deS numeres V r. Gradus spectaculorum ' Torello dei es sin idi te non plus quadraginta duo: alti singuli pedem & vnia

dimensio. cias Ir. lati, pedes ii. Excipio quod in media cauea, gradus unus est excelsior: unum dico, ex Torelli mente. nam qui Formam hanc nostram concepit,tres adnotauit. qui altus pe- Pincinctio des i I. Vncias v r. Eum , Praecinctionem si re DiaZoma cense- sciuria. mus. At Scalares gradus, qui ad Vomitoria: minores scilicet quam illi sessiles, nec alti plus quam uncias vII. latitamen adae-Quime - que ac sessiles. Sedere in his Gradibus potuere orelli calculo, Lisu: . nominium adviginti tria mi ia centum octogintaquattuor : ita ut Auab Ec singulis pej medius adsignetur ad sessionem. Harum om-qWibu biis nium mensurarum auctores mihi Torellus& Sertius mec in re quae manuum &lineae est, fidem meam ego temere obstri

Sam. Plura & magis minuta quisquis voles, apud eos vide.

75쪽

De Ambit beatro , quod Pobe. O L A M urbem Istriae maritimam esse scimus, coloniam Pola ad

Romanorum priscam, & quae Iulia Pietas olim dicta. In testigia &reliquiae multae antiquorum operum: duumque inprimis insignium, Theatri & Amphitheatri. Vtrui que Seb. Sertio accurate descriptum : cui viro praeter proprias uis, ' i' laudes, obuenticia illa accedit, quod doctor&ductor fuit Architectonicen, Gulielmo illi Philandro, viro vere perito landri.& apud magnos magno. Sed hoc Amphitheatrum Polanum Noua =alia quadam forma dc facie structum, quam ea quae alibi vi hs' 'Mdemus : idebque iure me allicuit ad exprimendum. Non xii MΠ- enim e lapide aut uno opere tota moles fuit: sed exterior tan- semilaputum pars,quae lapide quadro adsurgit cum columnis suis,ope tire item Rustico facta. At interiora omnia membra, subsellia, P qm aditus, gradus, podia e ligno fuisse certum est , & pro tempore construi potuisse, destruique. Itaque hodie totum illud in-Intushodiεternum Vacuum apparet, nudo tantum muro& quod in ta-οῦ 'P libella nostra expletum hic vides, a manu est & mente Sertia- ςςxigne,'rina. Situm est in urbe media, ad montem, totiusque operis diatam tamensiones pete , si Vol , ab eo quem dixi , accurato architecto. I L AMPH.

77쪽

De Amphisbeatro Nemaustensi. Tori hoc nominis & celebris, non per Galliami sed per Europam. Et credunt multi, eximium etiam inter maxi- olim opus fuisse: non ego, qui scio maiora multo & operosa '' magis habuisse ' Lugdunum, Viennam, & nobiles illas Gal-ἰΡ': 'stiae urbes. Prae quibus, quid Nemausus P Nomen tamen non tiavita no- iniuria retinet:quia & pulchrum est quod satis sit,& integrum magna parte. ando vela quo structum, nescimus: nec nu- iii gari mihi aur rixari iterum cum aliis lubet. Hoc reperio nota ignotis 'dignum, olim a Gothis loco arcis habitum, & contra vim firmatum. Rodericus Toletanus id notat in rebus Hispaniae, lib. ii I. cap. VJ I. appellatque Pω Mium Arenarum. Formam eius dimidiatam hic adpono. cetera vide & quaere apud Iohannem Poldum Albenatem , in libro quem inscripsit Antiquitates Nemausi.

79쪽

7IM Amphitheatro incola siue accola potius, Arenas erim hodie vocant o quod ad Ligerim, iuxta Doueonam. in quo describendo emmeam nitit tamen obligo. Vetusine au nouum, mera commensuratio an salsa, peπdeat a meo auctore. MPHITHEATRvMini hi superest mirum,nouum:&quod latere tamdiu inci Galliae luce potuissse vix sit fi des. Nullumne ex tot curiosis & auidis ingeniis vidisse, notas se,prodidisseὶ nullum. Itaque fateor. cum delata primum ad me res fuit delata autem ab Cornelio Aquano,viro eiusmodi monumentorum veterum diligente: in haesi, medius inter credendi temeritatem & pudorem reiiciendi. Valde enim ille ad seuerabat. & simul Forma, quam offerebat,Videbatur non esse nouitiae aut calidae inuentionis.Tamen etiam haerebam. donec perueni ecce ad caput ipsum famae huius & formae: qui non auribus suis, sed oculis sensibusque id credi volebat. Cur repugnarem vidisse serio adfirmabat, calcas te, deformas . Is fuit Laevinus Κersmaherus, vir grauitate & doctrina apud nos notus: qui in finitimis huic Amphitheatro locis,aliquot annos egit.Non semel ipse lusi rarasino semel cum eo ali):quos etiamnunc vivos nec procul positos, testes aduocabat obseruationis suae & dimensionis. Itaque ausus sum hac fiducia Fosmam totius operis dare &descriptionem: quq a mente quidem& lingua aliena erit, a stilo tamen & ordine nostra. In quo siquid peccabo,designando aut dimetiendo: quae mea culpa esse potest, praeter credulitatem quam non nimis hercle deprecor; quoniam reuera, Vt Comicus ille ait,

Est igitur hoc Amphitheatrum, quod dico, manu quidem

& arte humana factum,sed ita, Vt videri possit a natura .totum enim excisum & cauatum est in monte, sine externa ulla materiatione calcis, lapidis, ligni. Mons in quo& equo id est,ab est plus minus diei mediaeitinere a Ligeri fluuio, parte ea qua ab Andegauis in Pictones iturivbi pons priscus,quem 'Cςsaris aliqui appellant. Pagus haud procul inde,qui dicitur Dous s.

theatru, tamen rem pertum.

Quis mihi

auctor huius descrip tionis tostlius.

bonis amati

80쪽

7: DE AMPHITHEATRI sMons est lapideus totus, cuius generis ibi pili res: sed lapide tamen non plane duro, quique caesuram & ferrum facile admittat. Colus ei, qualis Tyburtino: e quo Titi Romae Ana Μo xi M phitheatrum est. Magnitudo montis paullo minus milliare in latitudine, in longitudine, duo circiter continet. sed ea tamen facies, ut in edito satis plan s & iacens sit, & ab lateribus utrimque clementer adsurgat. Cortex, ut sic dicam,& xegumentum uniuersi montis, e terra est: Viscera tantum elapide. ideoque non gramine solum , sed segete saepe vestitur. In summo, sed paullo tamen ad latus, hoc Amphitheatrum repperis , haud facillime, quia etiam praescios, nisi inopu . tendant animum, fallat.Cum enim superne despicis, aliquem cauum aut puteum censebis, ex istis qui ob lapidum excidia vulgati ibi & crebri. Atqui aliud profecto opus est; & a

Daedalo quopiam acute inuentum, adfabre factum. Gradus , t z. ti subselliorum a summo margine statim incipiunt; minuunt ita PS rurque, Ut solet, paullatim euntes in decliue. A summo, duco, incipiunt: ut nunc quidem adspectus est. olim vix am-' Ub rem bigo,quin cancelli aut ' murus aliquis circumpositus fuerit, siue ad ornandum siue magis ad seruandum. Aliquid enim cerate sepimenti fuisse debet , ad pecudes arcendas & petulcos. At nunc tamen descendens , pedem statim ponis in ipsis gradi bus: quorum, primo initu, confusus satis adspectus: Ter- ra enim & puluere cottidie complentur: quae Ventus inuehit aut imber. Itaque gramen etiam ibi passim: & formosa olimGradus gi, nec ad hunc Vsum loca, perambulant informes oues. Qui haec nobis narrauit, addebat , cultris & serramentis ea omnia a seM comitibus perpurgata, ut formam intuerentur exacte. Eorum nu- Gradus aiebat esse numero, LI V. quorum supremus, latus

capaxque in Orbem ped. DCCXL M. Linea dimetiens in summo, longa pedes CCXXXVI. At ab imo gradu, statim sequitur murus, qui Podium attollit & Arenam claudit: est- pedes IX. Inde area :& in ea media praeter morem .d .es. ' quidem omnium eiusmodi tbeatrorum, quod sciam tumu-MM lus quidam rotundus, eleuatus, ex eodem lapide: altus pedes vii- aut paullo amplius: longus in diametro , pedes XXX.

Is planus in supelficie & aequus excipio quod ad oras a medio