Gerardi Croesi Historia Quakeriana, sive de vulgo dictis Quakeris, ab ortu illorum usque ad recèns natum schisma. Libri 3. In quibus praesertim agitur de ipsorum, praecipuis antecessoribus, & dogmatis ... factisque, ac casibus, memorabilibus

581쪽

ordine successivo, sit scaturigo Minfluentiare irum omnium, nimirum ignis, cui inest lumen,

intellectus ac sapientia et , qui Filius Dei Moleum, in quo lumen illud Dei inardescit. qui est Spiritus sancius quodque hoc pacto cunctae res ut unae atque unicae sint e Deo, exprompria Dei natura, idque e tribus principiis, quae principia tria in rerum natura appellantur sul- phur, sal, aqua; porro quod Deus omni . creaverit numero, nensura, ac pondere, quae tum iterum variis divinis deliciis consistant, speciatim in creaturis rationalibus, ut in quibus Deus se ipso creaturaverit , ita ut suae certae qualitatis particulam in nova centra distermune P denique quod homo restitutus ruatur et eis mento lucis gratiosae, quod elementum est ipse, Christus is ut ei incubet Spiritus sanctiis adulteriorem vivificationem. Reliqua addere non est necesse. Haec illa virorum cogitata, quae credo volvendo, neque percipiendo scripta Pla tonica, interpolando, miscendo, in unius serraginem libelli congesserunt. Et hac , quae non Christianorum.Theologia . sed, si prostratur ab iis, qui putant se mentis compotes esse, gigantum Theomachi , non solum re Ibus, sed & verbis incogitabilis atque horribi lis, hisce viris inter quos tametsi erant quibus sinciput non omnino erat sanum tamen erant

sane bene mentis suae, imo gnavi docti de industrii, his demptis cogitationibus Morati nibus habita , ut quaedam mistine subtilis ac Ni subiis

582쪽

sublimis contemplatio ac cognitio Dei, si quae- quam unquam alia. Hanc illi vocabant mysticam Theologiam. Hanc tanti, faciebant, ut nisi quis eam esset adeptus, teneretquevi profiteretur, eum nil nosse divinum qui negaret, eum salutis participem nullo modo rure arbitrarentur. Contra adversarii hane illorum Theologiam adeo tetram, Victu quoque terribilem, existimabant, & scripta, quae hi 'eutonici condiderant, omnia tam atra

'mente, neque atramento, at atra bile, calamo

ab acadaemone disposito directoque, ut nil

aliud haberent, quam collectionem ex deliramento inquin meoto cum vocabulis rerutrapessimarum cunctarum, cistum qui assentire tu censerent procul ab omni Christiana communitate summovendum & exterminandum esse.

Unde suis hominibus etiam illorum scriptorum lectu ipsoque aspectu interdicebant. Sic illis viaris ne quidem consistendi locus in iis provintiis

datus Horum quasi novorum Piet istarum princi

pes& duces, signiferi erant quidam doctores Wirtemburgenses , quorunt disciplina dispersa non modo inter discipulos, qui eos assidue audie bant, Tectabantur, ideoque facile ipsorum dictis inhaerebant, iisque evadebant similes sed etiam inter multos alios, qui adhucdum. ducti solo pietatis affectu, solo Pietistarum veniebant nomine, laudiebant se ingenue pe-neri morbi partes sequi. Utique jam ad Rhenum is ubi is se exonerat in Lupiam.

583쪽

etiam nostrarum ecclesiarum , hanc mysticam

Theologiam, quidam et gelianam , quidam

Teutonicam quoque ita amplecti, tam velim

menter colere , tales animos tant, studio foveis

re seseque adjungere ad eos , una congregare incipiebant, ut nostri haut parum negotii in eo haberent , quo, ne a nostris ecclesiis digrederentus , eos melius instruerent ac erudirent. Et vero quantam per Hollandiam in omnibus Lutheranorum ecclesiis isti e vetere familia Neigesiani, ra recenti militia Teut nici, suis pastoribus, ciliis bonis viris, molestiam Iaborem facessant , cum id hei l corum facile a quovis cognosci possit, non Ο-pus est hoc loco narrare. Id non omittendum, quatenus propius accedit ad res Quakerorum. s his novis mysticis unus eratJohannes 3aω-bus Zimmermannus, pastor ecclesiae Lutheranae inducatu Cirtenaburgensi , in scientiis Mathematicis versatissimus, & hoc detracto , quod erat ab hisce erroribus contractum, ac reliquis spectatis ingenii virtutibus, adde, vitae temperantia, nemini postponendus, sed vero vir nominis celebritate satis, ut puto, notus. Qui eum sibi suisque nil praeter periculum ingens videbat superesse, sua spe vocatis invitat amilias de eo genere hominum sexdecim aut septendecim , ut iis ipsi spem , etiam dubiam,

Praesenti periculo anteponant,& relicta patria, cui praecipitanti, suo quoque summo discrimine, eti

584쪽

amsi mortem oppeterent , auxiliari ac subveniare, ut rebantur, non poterant, relictoque patriinonio, quod secum exportare nequibant, demigrent ac se conserant in alias mundi partes,

quidem in Pensylvaniam , Quakerorum regionem, atque illic bona ac mala omnia inter se socient, earum gentium linguam addiscant, atque in id connitantur , ut iisdem gentibus fidem ac pietatem , quam hisce Christianis non poterant , suis sermonibusvi exemplis inspirent. Hi annuunt, saltem, ut explorent, utque iter praetentent, si non male succedat, pluribus praefulciant ac praemuniant. Zimmermannus, adjuncto sibi collegas. Κοflere, viro itidem clato. ista morum frugalitate, ut pauci eum possent aequiparare , scribit ad Quaerum quendam in Hollandia praeditum non parva doctrina, vero magnis opibus, rara benignitate ac liberalitate in omnes egenos , sed pios ac honestos, ut dum

si sosque flet propa tum , ad gentes illas Ameria

canas sunt haec verba ipsa epitiolae, quam ego nunc habeo ex hisce oris ab lanicis emigrandi. actis ductu Δνin , ct cum omnes opibus mundatus careant, fbi amici illi nolint deesse, velinque suppetias ferre in hoc, ut nari instructi promaνeantur in ea loca, in quibus hoc unum incindant, ut na-

mimi animo de is amorem fluum in Spiritu gentibus conpertendiis comprobent, corpus ero manibus

suis ibidem sustentent. Tanta hujus viri in hos homines eorumque desiderium ac studium propensio, ut continuo omne subsidium pollicer

585쪽

III. sis stur, iraestaret iisque tae navi accommo daret, ε de sua in Pensylvania portione latissi m jugera, aspera quidem taura, sed tamen colona , usque ad bina millia inuadringenta in perpetuum donaret, imposito jugeratim solario annuo necdum uinus sestertii Anglici, pro viatico ac naulo de suo deque donis amicorum, ita ut is , omnes homines complecten istium amorein obsequio , largiretur pecunia: pondo stertingiana centum atque triginta. Inia gens largitio eo mirabilior, quod is Quakerus adeo effusus, neque tamen suum in hoc nomen effluere ac nominari voluit. Verum

ubi viri hi pervenere in ollandiam inis de soluturi recta in Pensylvaniam , immermannus commodum moritur, sane iis incommodum. At non sic, quin omnes tamen alacres iter suum exequantur, prout dum

hete scribo, accipio , venisse in locum destinatum, vivere in una domo omnes, atque singulis hebdomadibus ter publicos celebrare conventus, dedulo in eblaborare, ut quales sint ipsi, etiam caecas gentes esse doceant , ac suis exemplis similes faciant. Tantum de hac commotione ac turba inter Lutheranos , facta non ad hujus duntaxat commeinorationem temporis, sed ad perpetuam illius gentis memoriam. Nunc ita revertor ad uaheros, ut de ipsorum in alia , tum in remotissimas Europae terras prosectione bre viter sim dicturus, atque eo hunc librum atque opus totum eonclusurus. Id quod

586쪽

s66 HisTORIAE FATER. propterea minus libet Hicet praeterire , quia

certum est esse inter Quaheros, qui horum excursorum viatorumque facta mirifice, ore , calamo quoque extendunt, pene supra fidem, non quidem falso, sed tamen nimis blanda exustimatione de hominum suorum laboribus atque aerumnis, exanitatis pro sua religione, ue-

portatis ex iis fructibus ac praemiis, ςmpetiae restigionis propagatione cincrementis in iis regionibus. at fallor imo fallar aut prospicio fore post decursum annorum , ut homines hi, in suam gloriam estusissimi, quorum quidam in sua externa simplicitate atque modestia turgentsermento fastus spiritualis, suorum illorum ante-cestarum, uti quaeque dicta oracula, sic facta muracula habeant, atque ut talia exaugeant, eosdem ubique maximas gessisse res, memorabiles in omne Deum, jactent ac glorientur. Paulo quam illi primi emissarii abirent in Hollandia m. ac vici innas, lis finitimas oras, Eduardus Burrougius Samuel Fisherusis herbam petunt, maritimum Flandriae Gallicanae oppidum, ostentum illic hominibus ignorantiamin superstitionem pa- palem. At cum neminem,quicum quicquam agere posse putabant, reperirent, brevi, nullo de. liberandi spatio interposito, redeunt in patriam Angliam, sugientes quam videbant impendere procellam , ac cum suae religioni prodesse non possent, extimescentes ei suo malo magno, ac forte interitu, in aliis rebus deesse. Eodem anno Guiij. Catonus Caletum, oppidum comi-

587쪽

III. . t 6 tatus Guinensis in Gallia ad mare, distans Duynherha milliaribus sex , adit, eodem animo, quo illi priores, at non ita gnarus linguae gentis Unde ingressus templum majus, atque omni contemplans, fremendo, sed tamen tacendo, loquebatur, se novum quepdam esse

hospitem, ad extremumque cognito quod esset Anglus , abducitur ad aedeis cujusdam nobilis iScoti, rogatusque qualisnam esset, se qui esset, non inficiebatur. Illic cum vir ille nobilis se

Catono in dicendo praeberet interpretem ad populum, Catonus paucis de civium idolola tria, ac morum levitate, agit quo secto, cum quid illi molirentur , ei indicaretur, is ratus,

sibi cavendum, vitam alii potius necessitati moriendi reservandam esse, veluti socii isti , subito ac ne puncto quidem temporis inter suum ac inimicorum consilium interjecto , sugit ac repetit Angliam. Solus Georgius Balarus penetravit in Galliam, idque ita ut redierit nunquam. Quare quid egerit, quid ei evenerit,

Ignotum is dubium , utrum, quod putant Quakeri, alicubi captivus interierit. Post hos viros nulli alii hoc proposito in Galliam se coni tulerunt. Id experimentum sumebat Si Crispus in illa immaniis plus quam barbara persecutio- me universae ecclefiat Resormatae in eo regno, 4nque tot millium hominum dispersione per alias mesormatas regiones, cujus necdum videmus exitum, ut conscriberet libellum , eumque mitti ac tradi curaret iis hominibus, si sorte aliquos

588쪽

168 His TORIAE QUATER. commoveret , ut de sua Quakerorum religione haut male eogitarent , atque ad eam se conserrent. Eius libelli principium peries Crispum Bisse

non dubitandum. Sed quoniam conscriptus erat Gallice, ut ad Gallos, & Crispus istius linguae.

erat ignams, aut non valde peritus, certum

fuisse transsatum, & credibile, multum auditam suisse, expolitum ab alio. Neque nefas esset existimare , cum stylus adeo simulet modum scribendi illius viri pennigeri, qui adhucdum inter Quakeros scriptor est electissimus, eundem illum extitisse artificem. Nil in eo libello deis ligione Solum iis Gallis in memoriam redi

gebat, ut secum perpenderent , quasi causas Deus sineret, tales in eos cadet e calamitates, utrumne eae essent ipsorum educatio motalisis mali, amor rerum mundanarum, coeca obedientia erga eos, quibus suae conscien 'tiae directione in committerent, tum ut id e penderent, ista calamitates , quas tanto cum gemitu patiebantur, cujus boni, cujus in vitae sanctitate prosectus essectrices esseut, postr mum ut ne contenti ea resormatione, quae hactenus inter ipsos instituta sit, pergerent atque operam darent , ut hoc opus incoeptum totum absolverent ac consummarent. Erat autem libellus scriptus morationis thrasium ac verborum genere longe ab Anglorum , nedum Quakerorum remoto, ita accedente ad scriptionem & methodum linguae Gallicae hoc tempore , in quo illa linsua ad sui otioris maturi-

589쪽

tatem pervenit, ut meo judicio quidem nil scribi potuerit elegantius atque accommodatius ad ingenium atque habitum illorum hominum.

Hunc libellum Quakeri passim per regiones, in quas Galli illi se patria effugerant, istribu

bant , gratis, alicubi ad hominum egressus e templis. Verum non inventus fuit ullus, quod

quidem nos audivimus atque intelleximus, qui hoc libello fuit adductus, ut se Qualieris adjungeret. Illud seruidua sibi paulo ante hoc tempus narrat accidisse, cui cuivis ut libet lieet credere. Adiit illa Angliae Reginam beatae

memoriae, nunquam satis laudatae, queriturque sibi ut humanae, ut Christianae summo dolori esse , tantum ac tam diuturnum bellum geri i ter homines, inter Christianos, tantas ac tot aerumnas

dere, itaque Reginam hortatur , ut elaboret , saltem huc sua consilia dirigat, ut bellum illud componatur, atque pax fiat, ita fore, ut grandem gratiam ineat apud omnes. Accepto a regina facillima atque humanissima responso benigno, orat porro, ut regina sibi faciat copiam trans meandi in Galliam , dicens velle se eadem de re compellare ac monere ejus regni regem, studetque ad id reginae elicere epistolam. Id regina abnuit, it hoc agaidis suadet, causata tale iter ac negotium nimis ei esse dissicile ae periculosum. Nihilominus mulier sua instantia ac pertinacia a regina scriba obtinet commeatatuin, ac cum etiam breve tempus desideranti

590쪽

esset longulum, protinus tendit, ac viam varie quaerens, venit in Galliam, acceditque Versalium. cognito illic adesse Iacobum nuperum Angliae reget , ad hunc primum appellit,

ut cui ante aliquot annos simili ex causa in no tuerat , traditque ei epistolam a se scriptam ad Galliarum Regem habentem hanc summam ver borum se instigante De rege supremo, hunc illuminante mundum , regem rare , ut pacem faciat ιιιm Deo, ct cum nationibus, statuatque tantasu .

αimi ac ripo sanguinis humani obturamentum visae piliola rex Jacobus mulierem amandat ad ducem Aurelianensem. Ad quem illa accedens exhibet ei epistolam , ac simul sibi rege conia vento ait esse opus. Dux de tradendis literis accipit, at negat licitum ore ei cum rege lovi. Ob quod mulier moerens istulans mul tatque lachrymas effundens poliremum erumpit

in haec verba datur mihi loqui cum regum rege, quidnio cum hominum quod si hoc nuntiem stropopul in Anglia , credent, quod persuasum illic Omnibus , Regem Gallia ita elatum se O in Laum ,

ut nemini liceat eum alloqui. Quo intellecto a rege, rex post triduum dat veniam conveniendi. Conclave erat plenum principum,niarium ac foemellarum , itemque praesulum. Intrat rex, conspecta muliere, compellat, posito pileo sub axillam. Illa ille ne rex sit roin .gat. Rex , sum. Illa , at quid hoc inquit, regem nudo si capite e non id moris regii in ηο-μa uua Rex pileum imponit capiti. Sic