Gulielmi Occhami, ... Summa totius logicae

12쪽

uam magnos veritatis sectatoribus gerat seu bis

sermocinalis scientia quam Logicam dicimus, multoruni peritorum docet auctoritas , ratio & experientia liquide comprobat convincit. Unde Aristoteles ai: tor praeciputis hujus scientiae , nunc introductivam melli dum , nunc sciendi modum , nunc Icientiam omnibus comminet & viam veritatis appellat, dans ex his intelligere,quod nul

li ad scientiam vel sapientiam patet accessus, nisi in arte Logicae prius erudito. Avermes quoq;Aribtotelis interpres in Physicis dicit, Dialecti eam esse instrumentum sciendi discernere verum a salso; ipsa namque in ricta dubia definit, cunctasu scripturas enumerat atq; eviscerat, ut testatur Doctor egregius Ahgusti a Cum enim duo sint actus sapientis, ait ri non mentiri de quibus novit,in mentientem manis stare posse, ηscribit in senstis, hoc autem seri nequeat absque discretione veri a salso, quod solum praestat haec methcdui lucuIcriter apparet eam ure perutilem speculanti. At vero haec sola praestat facultat in ar timentandi in omni problemite, omneque genus sophismatis docet dissolvere,&demonstrationis media adinvenire Mentem quoque a vinculis quibus detinetur absolvit, atque libertati restituit. Quemadmodum enta vincula corporis membra ligant, necnon ab osciis ad quae instituta . sunt prohibent sic salsa argumenta dosophistica, ut docet Aristotelis, mentem nectunt. Similiter haec ars err0rem caliginemque detegit, a iusdir git humanae rationis, instar lucis: Nam sicut exesus hac luce corporea, actus humani aut nulli essent,aut errabundi, & sepe in praeiudicium operantis se absque hujus secultatis peritia, actus rationis.

Certamus enim quamp urimos, hac scientia praetermissa, volentes inten

13쪽

GELIEL MI OCCHAM I

opiniones absurditate plenas sane modo Mordine confingere; et penitus non intelligibiles sermones prolixusque texere, mordiri, similes languidorum somniisin poetarum fictionibus rationes nullius omηino vigoris velut insolubiles pondetantes, vim propriae vocis ignorantes qui eo periculosius tittant, tuo se existimam aliis sapientiore , audaciter sine differentia salsa pro veris aliditoribus ingerentes. Praemiliae itaque utilitatis quam Logica administrat intuitu motu , ille praeclarus philosoplius Peripateticorum monarcha Arιllotes, eam artificiose composuit quam quia propter obscuritatem sermonis Graeci in Latinum transsati cuis assequi sine remporis diuturn late vix poterat, posteriores in ea se scienter edocti, varia opuscula ordinantes , iter sacile ad eam satagentibus praebuerunt inter quos sane praecipuum existimo venerabilem

doctorem tutione An licum, ordine Minorum , summi ingenii prosperitatem doctrinae virtute sublimem et ouid lauctor lite eximiua multorum saeye puluius precibus hujus methcii consideratione, plene, Iepide, ingeniose composuit initians a termiois, ut a prioribus , caetera deinde prosecutus usque ad finem pr/ duxit. Ad studiosas itaque preces pro hoc praeclaro licet compendiose volumine multipl catas' luci dirigens, universi prodesse cupiens exorsus est, ita dicis.

Prooemium Autoris.

Dudum me , Frateri amice charissime, tuis literis studcbasa

duceres, ut aliquas regulas artis Logicae in unum tractatum colligerem, ac collectum tuae discretioni transmitterem Cum igitur tui profectus gratia, ac veritatis amore inductus, tuis precibus nequaquam contraire valeam quod hortaris, rem mihi perdimcilem, sed tam tibi quam mihi, ut existimo, fructuosam aggrediar. Logica enim est omnium artium aptissimum instrumentum, sine qua nulla scientia persecte haberi potest quae non more materialium instrumentorum usa crebro censumitur, sed per cujus ibet alterius artis vel scientiae studicsum

exereitium continuum recipit incrementum ' Sicut enim meclunicus sui instrumenti perfecta carens notitia, utendo eodem recipit planiorem

se in Alidis Logicae principiis eruditus, dum aliis scientiis operam impendit sollicite, simul istius artis majorem acquirit petitiam uade illud vulgare Ars Logica labilis ars est , solum insapientis studium negli ,

sentibus locum reputo obtinere.

14쪽

LOGIC E Pars Prima. A P. I. definitione terminiis em divi one ingeherat

MNES Logica tractatores intendunt astruere, quod argumentali syllogisna ex propositionibus, S propositiones exterminis oem duritur unde terminus uadnon est , quam pars propinqua propositionis. Desiniens enim terminum Aristoteles primo priorum, dicit, Terminum voco in ovem resolvitur propositio,ut in praedicatum vel de quo praedicatur, apposito vel diviso, este vel non esse. Sed quamvis omnis terminus pars propinqua dicatar propositionis, vel esse fossit, non omnes tamen termini sunt ejusdem naturae: adeo ad per fectam cognitionem terminorum habendam oportet aliquas distinctiones

terminorum praecognoscere.

Est itaque sciendum, quod sicut secundum Boetium primo periherm nias triplex est oratio, scilicet scripta, prolata, et concepta tantum habens esse in intellectu se triplex est terminus, scriptus, prolatus, et conceptus Terminus scriptus est pars propositionis scriptae in aliquo compore, quae oculo corporali videtur, vel idern potest Terminus pro . ιatus est pars propolitionis ab ore prolata, et nata audiri aure corporali. Terminus conceptis est intentio seu passio animae at quid naturaliter significans vel consignificans, nata esse pars propositionis mentalis. unde isti termini concepti, et propositiones ex eis compositae, sunt illa verba mentalia, quae Beatias Augustinus cicit quinto de Trinitate, nullius

esse linguae quae tantum in mente manent, et exterius proferri non possunt quamvis voces tanquam sina eis libordinata pronurtientur interius. Dicimus autem voces esse signa libordinata conceptibus vel intentionibus animae, non quia proprie accipiendo hoc vocabulum,

Siguum, ipsae voces sit is cent ipsos conceptus Pimoin proprie ; sed quia voces in penuntur ad nil candona illa eadem, quae per conce rus mentis seniscamur ita quo conceptus primo naturaliter aliquid gm-scat, et ccundario vox illud idem significat in taluum qu0d voce instituta ad senilicandum aliquod signiscatum per conceptum mentis, si conceptus ille mutaret significatum suum, eo ipso ipsa vox sire noxa

institutione suum γ ficatum permutaret et pro tanto dicit Alista telas, quia voces sum earum AE ae sunt in anima passionum notae. Sic etiam intelligit Boetius, quando dicit voces significare conceptiis et universaliter omnes aut6res dicentes quod voces significant pallioncs Muniari vel sunt notae earum, nihil aliud intendunt, nisi ovi dicces sunt

a signa

15쪽

siona secundario sui scamia illa, quae per passiones primo importantur'

quamvis aliquae voces primario importem passiones animae vel conceptus, tuae tamen secundario important alias intenDones animae , ut inservis ostendemus. Et sicut dictum est de vocibus respectu pationum seu in tentionum ves conceptuum, eodem modo proportionabiliter quantum ad hoc tenendum est de his quae sunt in scripto respectu vocum. Inter istes autem termino aliquae dateremiae inveniuntur. Una est,

quod conceptus sive passio animae nin Militer significat qu:cquid significat: Terminus autem prolatus vel scriptus, nilii significat nis lecundum volasariam agitat mera Ex ouo sequitur alia differentia, vi quod icrminus prolatus vel scriptus ad placitum potest mutare suum fgnis

catum , terminus autem conceptus non mutat tuum ligniticatum Ul: eitum cujuscuoque . .

Propter tamen protervos est sciendum , quod signum accipitur dupliciter, uno modo pro omni illo quod apprehensum aliquid aliud incipituri signum, pro illo quod aIiud facit in cognitionem venire , natum est pro illo supponere, vel addi in propositione, cujusmodi sunt syncategoremata, verba, aliae parte orationis quae finitamignifica' tionem non lubent: e quod natum est componi ex talibus; cuiuia modi est oratio, vel propositio: sic accipiendo hoc vocabulana,signum, Ni nullius est signum naturale.

A P. II. De arta acceptione hujus termini Term im.

Si autem sciendam zod hoc nomen, Terminus, tripliciter ac- cipitur uno modo accipitur terminus pro omni eo quod poteli esse copula ves extremum propositionis categoricae, vix subiectum Vel praeἡicatum vel determinatio extremi vel verbi: hoc modo etiam propositio una potest esse term ara, sicut potest Te pars propositionis. Haec enim est vera, iomo est animal est propositio vera: in qua haec propositio, Homo est animal, est subjectum, & Propositio vera, praedicatum. Aliter accipitur hoc nomen, Terminus, secundum quod distinguituc contra orationem; sic omne incomplexum vocatur terminus: sic de termino in praeceilenti capitulo sum locutus Tertio modo accipitur

praecis di magis stricte pro illo quod significative sumptum potest esset subjς ivra vel praedicatum alicujus nonsilienis di hoc modo nullum

verbum

16쪽

LOGICE Pars Prima s

verbum, nec conjunctio, nee adverbium, nec interjectio est tremi ηres: multa etiam nomina non sunt termini, ut nomiua incategorematicae quia talia quamvis possint esse extrema propositiInis si sumantur matem&liter vel simpcirciter, tamen' iando sumuntur significative non possunt esse extrema propositionum unde illa oratio , Legit est verbum , est conpruain vera, si hoc verbum Legit sumatur materialiter: autem siqnificative sumarii , non est intelli tibilis similiter est de talibus: Omnis est nomen, Olim est adverbium, Si est cenjunctio, Ab est pcrpositio. Et illo modo accipit Porphyrius terminum primo priorum. Non solum autem unum incomplexum potest esse terminus,se accepto term nc: sed etiam compositit ei ductus incomplexis, ut compositum ex adjectivo substantivo, compositu in ex adverbio participi0, vel ex praepostione cum suo casuali, potest esse terminus, sicut potest esse sub)edium vel praedicatum propositionis. In hac enim propIstione, Homo albus est homo nec Homo, nec Albus, est subjcctum; sed Uc totum, Homo albus. Similiter hic, Currens vel0citer est homes nee currens, nec velociter , est subjectum, sed ioc totum, Currens vel

citer.

Est tamen sciendum quod nin tantum nimen acceptum in recto potest esse terminus, sed etiam casus obliqx: potest esse terminus, quias test esse subjectum vel praedicatum prupositionis veruntamen obliquus mi potest esse subjectum respectu cujuscunque virbi non enim bene dicitur, Hominis videt asinum , quamvis bene dic1tur, Hominis est asinus. Quonaodo autem 'respectu quorum verborum obliquus test esse subjectum, respectu quorum non ad Grammaticum per . fine: cujus ei constructiones vocum considerare.

A P. III.

VIA de a suivocatione istius nominis, Terminus 'proelξtndiim est

de divisionibus termini incomplexi. Unde m l nus incomplexus dividitur in terminum prolatnm, talptum cor eeptum, sed etiam sinetula membra consimilibus divisionibus dividuntur. Nam sicut vocum quaedam sint nomina quaedam sunt verba, Sc quaedam aliarum partium orationis consimiliter est de scriptis: de intellii nibus animae . quod quaedam sunt nomina, quaedant verba, quaedam pronomina, & ita de aliis. utrum autem pati cipiis vocalibus Sc scriptis corre pondeant in mente 'uaedam intentiones a verbis distinctae, putest esse dubium, eo quod iam viditur magna necessitas talem plis dilauem pdnere in pro olitionibusfive terminis. Nam vertum,in partici ilium verbi sumptum

17쪽

cum Me verbo, est, semper videntur in significando aequivalere: propter quod, sicut nominum synonymorum multiplicatio non est propter necessitatem significationis inventa , sed prisne ornatum strinonia, et aliam causim consimilem accidentalem, quia quicquid per 'mina synonyma gnificatur potest per uniam illorum exprimi lassicienter, ideo multitudo conceptuum tali pluralitat synonymorum non correspQ detri ita videtur quod distinctio inter verba vocalia & participia non est propter necessitatem expressionis inventa , propter quod viae tur quod non oportet participiis vocalibus distinctos conceptus in mente correspondere de pronominibus posset esse consimilis dubitatio. Sed quod oporteat ponere talia minimmensalia, verba adver-hia, & conjunctiones 4raepositiones ex hoc convincitur, quia omni orationi vocali correspondet aliqua mentalis in mentes in ideo sicut illae partes propositionis vocalis quae sunt propter necessitatem signi cationis impositae si in distinctae se partes propositionis mentalis trinceptae sunt distinctae propter quod sicut nomina vocalia , verba, adverbia, & conjunctiones sunt necessaria divers propositionibus orationibus vocalibus, ita quod imposibile est omnia exprimere per nomina verba solum, quae possunt per illain per alias partes exprimi sic etiam distinctae partes oensimiles sunt necessariae mentalibus propositionibus. Est autem inter nomina mentalia, vocalia differentia , quia

quamvis omnia accidentia grammaticalia quae conveniunt nominibus mentalibus etiam conveniant nominibus vocalibus, non tamen e con

verso, sed quaedam sunt communi tam istis quam illic, quaedam vero sunt propria nominibus vocalibus scripti Acciuntia communia convenientia tam nominibus mentalitas , quam vocalibus scriptis, sunt casus 3 numerus sicut enim istae propositiones vocales, Immo est Animal , Homo non est Animalia, distincta habent praedicata, quorum unum est numeri singulatis Maliud pluralis itast

positiones mentales, quarum mens una ante omnem vocem dicit quod

Homo est Animal, alia quod Homo non est Animalia, distincta habent praedicata quorum unum potest dici singularis numeri, adiud pluralis numeri similiter scut hae propositiones vocale , Η mo est Homo , de Homo non est Hominis , a m distincta praedicata variata per casus se proportionabiliter dicendum est de propositionibus in mente correspondentibus. Accidentia vero propria nominibus vocalibus4 scriptis sunt, seras, sigAra talia Gnim accidentia nominibus propter nerestitatem significationis non conveniunt. unde aliquando accidit duo nomina synonyma eta diversorum generum di diversarum figurarum, propter quod talem multitudinem non oportet naturalibus signis tribuere. unde a cunque pluralitasin varietas talium accidentium, quae potest competere nominibus4mnimis potest convenienter a metuaribas amoveri.

18쪽

st aratione autem, utrum conveniat solum

estis institutis, posset esse dissiculias, sed quia non est magna utilitatis, pertranseo. De qualitate quoque posset esse consimilis dissicultas, quam alias pertractabo in sua radice. Per praedicta autem potest studiosus perpendere, quod quam 3 ex sola variatione accidentium terminorum, scilicet casusta numeri, scutropter rem significatam, potest propositio una erifieari de alia falsucari, hoc tamen nunquam eontingit propter genus figuram sciliacet pe ad congruitatem orationis habendam oportet aspicere ad genus. Hat enim est congnia, Homo est Albus,4 haec est incongrua, Homo est Alba; quod ex sola diversitate generis oritur tamen supposita eo gruitate nini resert cujns generis vel cujus figurae sit seriectum in praedicatum; sed certe refert cujus numeri vel casus sit subjestim ad sciendum si sit propositio vera vel salsa et haec enim est vera, Homo est animal hae falsa, Homo est animalia, Iede aliis. Et sicut nominibus vocali sin scriptis quaedam sunt accidentia propria, quaedam communia illis di mentalibus, si similliter de verborum accide tibvvst dicendum. Accidentia communia sunt, modus, genus, numerin,

tempus, persona. De modo patet, nam alia oratio mentalis correspondet isti orationi vocali, Socrates Legit Malia isti, Socrates Legati Deaeaere patet, nam alia oratio in mente eorrespondet isti orationi vocali, Socrates A- matri alia isti, Socrates Amatur ζ veruntamen in mente non sunt nisi tria genera. Nam deponentiain communia vocalia non sunt pro pter necessitatem significationis inventa, cum verba communia aequi-yaleant Activis&Passivis, deponentia vero Neutris, vel Activis et ideo non oportet talem pluralitatem in verbis mentalibus invenirci De Numer etiam patet,nam distin orationes mentalis correspondent istis, Tu legis, Vos legitis. Idem patet de Tempore, nam istis, Tu Legis, Tu Legisti, distinctae

Crationes mentales correspondent.

Hoc idem patet de Persona, nam istis, Tu Legis, Ego lago, distinctis Crationes in mente correspondent. Accidentia autem propria verbis ad placitum 'stitutis sunt coniuratio et Figura, cum quandoque verba diversarum Conjugationum possint esset non ma, et similiter verba diversarum Figurra uti Per praedici, ut illidiosus facile advertere quomodo proportiona

biliter de aliis partibus orationis et earum accidentibus est dicendum. Nec miretur aliquis quod dico aliqua nomina et verba esse mentalia, sed prius legat Boetium super perihermenias, et hue ibidem inveniet. Et ideo quando Aristateles tam nomen quam verbum definit, accipit ibitam nomen quam verbum magis stricte, scilicet pro nomine et verbo, est.

19쪽

CA P. IV. aes divisione Treminorum in termim Categorematicos cur

categorematicos. AD uc autem aliter dividitur terminus tam vocalis quam mentalis,

quia terminorum quidam sunt categorematici,et quidam suntlyi categorematici. Termini categorematici fuit qui finitam et certam lubent significationem, sicut ioc nomen, Homo, si incat omnes liaminec et hoc nomen Animal, significat omnia animalia a et ioci omen, Albedo, mines albedines. Termini autem syncategorematici sunt tales: Omnis, Nullus, Aliquis, Totus, Praeter Tantum, in Quantum , et hujusmodi qui non habe finitam s*nificationem et certam, nec significant aliquas res distinctas a rebus significatis per cate orernata. Imo sicut in algorisnu cista per se posita nihil si nificat, sed addita alteri figurae tacit eam significare, ita syncategoremata proprie mue do nihil significam , sed magis addita alteri termino faciunt aliud significare, sive faciunt ipsum pro aliqua vel aliquibus determinate supponere , cu aliud o tactum circa catexorem exercent. Unde huc syncategorem , Omnis , non habet aliqnod certum signiscatum, sed additum Homini facit ipsum stare seu supponere at taliter, seu consus et distributive pro omnibus hominibus , additum vero lapidi lacit ipsum stare pro omnibus lapidibus, et ita de aliis. Et sicut est de illa syncategoremate, omnis, ita propzrtionabiliter de aliis est intelligendum , quamvis distinctissIncategorematibus distincta octacia conveniant, sicut de aliquibus inserius osten

detur.

Et proterviatur sic. Haec dictio, omnis, est vox significativa rogo aliquid significat. Dicendum est quod non ideo dicitiit signiscativa quia aliquid determinate significat, sed quia facit aliquid significari, vel supponere, vel stare pro aliquo, certo modo, sicut declaratum est. Et scut hoc nomen, omnis, nihil determinate et finite significat secundum, dum laquendi Boetii: Ita dicendum est deon diu 'ncategorematibus, ct universaliter de conjunctionibus et onibus. De quibusd1m vero adverbiis aliter est, quia quaedam oram determia nate important illa quae significant smina caleastrematica, quamvis alium ni dum significandi important.

CAP.

20쪽

LOGI CE Pars Prima.

ν A P. V.

ob malis autem aliis partibus orationis deis Adiu ecendum, et primo de divisione nominis per coacretam Jractam disserendum cst. Et est advertendum quod concretvm et abstractum sunt, ina con-bmile principium secundum vocem habentia, sed non consimiliter tetmisantia, icut patet quod Iustus et Iustitia, Fortis et Fortitudo, An mes et Animalitas, et hu3usmodi, a simili littera vel syllaba incipi int, ita non in consimilem terminantur, sed semper vestrequenter abstra Mum habet plares 1llabas quam concretum, sicut in praedictis exti pii apparet. Concretum etiam ut requenter est adjectivum , et abstractuiti

substanti m.

Nominum autem abstractorum et concretorum, multi sunt modi: dandi que enim concretum aliquam rem signiscar, vel snnstat, sive

impcrtat, sive dat intelligere, pro qua etiam supponit , quam a strictum nullo modo senificat, nec alicuomodo supponit pro adesta; ut J J u et JUitia, et similia: nam Iustus vere sipponit pro Homine quando dicitur , Iustus est virmosus non enim potest supponere pro Iustitia , quia justitia quamv s sit virtus, non tamen est virtuosa δec hoc nomen , Iustitia, supponit pro qualitate et nonin homine rri propter hoc accidit quod praedicatio talis concreti de abstracti est im-Imibilis, quia temper tale concretum et abstractum pro distinctis rebus supponunt. ἰ Sunt autem ad praesens talium nominam tres differentiae , quassare i ciet inferiores. Prima est quarus instractum suppohit pro ccidente, vel sorma uacunque realiter inhaerente subjecto, et concretum supponit pro subjecto ejiisdem alcidelitis vel sormae, vige eonverso. Primo modo est de ilibus, Albedo Album, Cato Calidum Sciens Seientia ἡ quendo de creaturis, nam in omnibus talibus abstractum supponte pro accidente inhorrente vel forma quacunque subjecti , et cinia AEletum supponit pro subjecto ejusdem accidentis vel Armati et con . veris autem aceidit in talibus, Ignis Igneus. Nam ignis: supponit pro seriecto, et igneus quod est concretum supponit pro sernia vel accidente ejusdem. Dicimus enim quod calor est gaeus, et non Pris. Similiter dicimus quod illa scientia est humana, et non homo. Set ηda diffitentia talium nominum est, quando oncretum surpo . t In ruttet abstractam proicio, vel e comerso scut in istis, Anim no