De fontium origine dissertationum compendia in quibus Aristotelis hac super re sententia cum ea consentiens quam insignes ætatis nostræ sapientes amplexi sunt exponitur et confirmatur. Selectas ex iis theses ... propugnante Antonio Sartio ..

2쪽

DE FONTIUM ORIGINE

DISSERTATIONUM COMPENDIA

IN QUIBUS ARIITOTELIs HAC sUPER RE sENTENTIA CUM EA CONSENTIENI QUAM INsIGNES AETATIS NOSTRAE SAPIENTES AMPLEXI SUNT

EXPONITUR ET CONFIRMATUR.

SELECTAS EX IIS THESES

S B a SPICIIS ILLISTRISS. ET R EVERENDIS . D.

D. FRANCISCI MARl AE

EPISCOPI FAESULANI

PONTIFICII SOLII ASSISΤENTIS ET TURRICHII COMITIs DE RELIGIONE ET BONIs AR BUS OPTIME MERITI

PROPUGNANTE ANTONIO SARTIO

PHILOSOPHIAE AUDITORE.

FLORENTIAE A. CID IDCCXL VII.

Apud boannem Baptistam Stecchium. sub Signo b. Ignatii. Superiorum permissu.

4쪽

DEFINITIONES

Catebra , & Maturigo Ital. ritu , natur gine, Sorgeπte , Icampollo apud Latinos aquae fur gentis ebulistis, si ve aqua in sua eruperone ebulliens Ita l. Eulieame a verbo Scaleo, cujus, nisi transsate usurpetur, ovi synonyma sunt, Erumpo , & Ex filio, ad significandum adhibebuntur , sicuti plerumque a Phusicis fieri solet, subterraneos eanaliculos , qui me nae passim dicuntur, ex quibus aqua exsilit, sive erumpit. II. Fontis nomine, quamvis proprie per id significetur Ioeus, ubi aqua egreditur, & defluit, a fundendo ; significabitur , scuti per synecdochen mos Physcorum eli , aqua

eerto ex terrae loeo erumpens, atque tu apertum defluens.

III. Flumen, Flumius, Amuis, ad aquam denotandam adhibebuntur , quae a certo terrae loco in aIium, longo itinere, & intra alveum decurrat , eamque habeat latitudinem, &i profunditatem, ut vel mediocria navigia, vel magna onusta deserendi sit capax. A r IV. Per

5쪽

IV. Per haec nomina, Rivus, Rivulus, Fluentum, aquam in alveo decurrentem indicabimus, cujus latitudo, & profunditas ad navigia, etiam parva, quae onulta sint, deserenda non sussciant. Vide Tarentum, Geograph. l. I. C. I 6. Prop. I. V. Per Vapores intelligemus minutissimas particulas , seu hullulas aquae admodum rarefactae per aerem dispersas,& circumactas. VI. Brevitatis gratia , per Atmospbaerieuna humorem , sicuti fit a cl. Eusaebιο mufredis, decidentem ex terrestriatmosphaera aquam in universum denotabimus, aut illa sit pluvia, aut rarefacta in vapores, & nebulas, aut formam habeat, modo nivis , modo grandinis, modo roris; scenim , veluti per compendiariam notam , omnia complectemur, ex quibus, secundum nostram opinionem, proxi mam habent Fontes Originem.

um Fluminum aqua ex certis defluat locis, ubi Sc eebrae s unt , & Fontes , qui aliquando Fluminum Capit transia te nuncupantur , hinc eandem originem , sive caussam aut haec sit proxime a mari . aut proxime ab humore

atmosphaerico quam habent Fontes , & Gatebrae , habe bunt quoque Flumina ex illis decurrentia. PRO

6쪽

PROPOSITIO L

Entextis es Aristotelis, Hon l. I. Meteorolog. e. 13. do Fluminum Origine dispatat, non solum ab atmo--baerico aere, seu a maporrbus aeri intermixtis, cr subterrauea permadentιbus Aea, hane originem esse rein petendaw; sed a pluviis etiam aquis in montium alvo eouetris: neque in geographicis, topograpbieisque rebur , ex mariorum reumriona eruritorum Uιdem expositis quammis falsa quaedam a r latoribus fuisse narrata eoneedamus ille est arguendus. Non defuerunt sane Sapientes magni nominis, Gusenadur ti) nimirum, Varenias sit, Cia ias Isi, Vallisnerius s4 , aliique non pauci, qui dum varias exponerent de fluminum origine Philosophorum opiniones, adseruerint, ex Aristotelis mente , nec proxime a mari , nec ab imbribus; sed ab aetetantummodo subterraneo ortum habere flumina : quamvis inter se, circa id quod aeris nomine ipse significarit, non leviter dissideant; alii enim ajunt, secundum ejus placita su

stan

rὶ Petrusi Gassendiis, operum T. g. ehaIes S. I. cursus Mathem. T. 2. Tractyag. r . Florenti edit. R. t x . a s. de lantibus naturalis post Prop. 13. Bemhardus Varenius, Geograph. Antonius vallisnerius in Adn I. 1. c. x ε. post Prop s. tione g. ad suam Dissert. De Fontium

7쪽

stantiam ipsam puri auris ad scaturigines constituendas in a. quae substantiam converti palii vero, & cautiores, inter quos Chalesius, & clarisi. etiam si Card. Plocimaeur , non aeream subitantiam , sed vapores aeri commixtos coagmentari , &Conspicuae aquae sormam induere. Attamen, si quis Aristotelicum illud caput a 3. attente perlegat ,&praesertim si, postquam Graecas ejus sormulas pensitaverit , lectionem addat Ciam mentariorum , quibus ab exactioribus interpretibus &explanatoribus mirifice fuit illustratum; facile cognoscet, sapientem Stagiritam, nec puro tantum aeri, nec tantum Uaporibus: sed & vaporibus, & pluviis simul aquis fluviorum primordia adscripsisse.

Ariuoteler itaque initio citati cap. rg. praemittit, e quOxumdam opinione, quam ibi eontinuo impugnat, flumἰua eis gredi vel ex una tantum ingenti alvo, quae sit omnibus Comis munis , vel ex diversis, in quibus , dum per hiemem plueret, tota aqua fuerit congregata, quae sequentibus temporibus ex amplissimis illis lacuum subterraneorum alveis excurrat : nullam sub terrae latebris generari nimirum ex vaporibus aquami perennia ea esse fiumina, quorum aqua ob alvi magnitudinem, ubi congregatur, adeo multa est , ut ad hiemem sequentem utque abunde sussiciat: ea vero exsiceari, quae en alvis minoribus defluunt e G γαρ α χύ- ὐτο τῶ .um

ὀδωρ adfirmat Aris. ast illos dixisse Philosophos παλιν b.

Tantam cogi aquarum copiam , & per hiemem solummodo. in visceribus montium, ubi sunt perennium 4 uminum capi.

8쪽

ta, in universum loquendo sine ulla limitatione, ne recenti res quidem admittent Physici, qui Valli erianae hac super re Opinioni aditi putantur: Mηδεν αγαν dicebat Pittacus, & , Ne

quid nimis, Terentius. Praeterquam quod non video, cur ab illis antiquis, qui proxime a mari negabant oriri flumina, D Uae aquae a montanis vaporibus frequens productio excluderetur. Quamobrem prudenter Aris. A'λλα δῆλὸν iubiicit si στι 6 συμβαnπι πολλα τοι ra πολλαρο τῆς γῆς : i. e. Atqui per spicuum est, multa etiam huiusmoda mauis in terrae loeis ace δε-re: suam nimirum de amnium ortu sententiam exposturus, arridere primum eoncedit f sicuti optime 2 suis in Commenta de- Claratur a Teomercato, Aristotelitae Philosophiae, & simul Graecae linguae peritiss. J ut multare eoneamitates, quae agnam excipιcnt, subterraneae multis in terrae locis iumensantur s quae Ῥιdeticet materiam ahquam atiquibus fluviis suppeditent : at post haec statim addit Arist. - αλλ' ars ον , εἴ rις αὴ νοαίζοι, λὰ τὰν αυγῆν αιτίαν ἴδωρ ἐξ L Oe γίγνεσθαι, δἰ ἡνπερ ὐπερ γῆς , ψ

dam est, si qu1r non putet, ob' eandem causam aquam ex diare, ob quam oritur supra terram , oriri etiam sub terra. Quapropter A suis D i. e. supra terram J ob frigus aer maporans t seu vapidus , aqueis nempe admixtus particulis in aquam eos mentatur per subterraneum pariter frigus boe idem putandum es accidere ct fieri: nee tantum segregatam aquam, quae sub eodem c terra est, θ' bane fluere i. e. illam, quae, poliquam plue xit, ab externo sejuncta& delapsa aere, per subterranea Paul

, ' la- tr Meteor. pag. 26. v. 13. Graecae edit. proxime eitatae . 1 Pag. s. Venetae edit A. isss. Plura Arist. opera, postquam e Grae

ca in Latinam linguam accurate veristisset Feane istur Hesmercatus I rim rea

DI Patritius Mediolanensis, luculenter explanavit: Commentario, vero super quatuor Meteor. .libris, dum adhuc Parisiis moraretur, In cuius Lyeeo Phil sophiam , omnium ordinum plausu , publice docuit, di quo a Franeisco I. Galliar. Rege fuerat adcitus, amplis Cardinali Carolo a Lotharingia obtulit A. my6.

3ὶ Ibidem in Graeca edit. adhibita,

pag. 16. v. 16.

9쪽

Iatim defluit strata J merum etiam eontiuenter produci s aliam IcX vaporibus nempe, quibus aer imbibitur subterraneus. Huic autem contextui sequentem addit ricomercatus ti declaratio-Nem : Aquam gitur intra terram, non solum alia ex plumia segregari s Arist. adfirmat ) ct in locis quibusdam eonservari; Iedet am contiuenter ex aere 9 et ore refrigerato oriri. Urι δἐ τούμη γιγνομένου s dicere ibidem cra pergit Arist. , ad ostende cum, neque eI vastis ,& reconditis lacubus omnia oriri sum iis

τῆς γῆς άπο νων ὀιηδών: quae verba , ut clarius appareat eorum significatio , per paraphrasim temperatam tamen, auctorisquefensa religiose exprimentem sic exponi posse censemus. Si praeterea contretat, at in quibusdum subterraneis Iocis ex lapido aere aqua non prodacatur. sed ibi quotιdie exset, or adservetur Inon ideιrco putandum, metiorum prι rdia quosdam esse lacus , ut novnulli opinantur, rusubterraneis latebris segregatos psed quemari modum in no a atmosphaera exiguae primum concrescunt ga rae , rursum hae eam ahis coeant, ae e sus demum ruit imbre ; e parrier dicevdum, en interiorιbus terrae, in unum metati ipsa emittente siluviis aquae gutiolas, ex mιnutis initio informarinildridiis, ae subinde sensim perfici fluviorum evita. Res autem ipsa hoe indicat, Isme in aperto ponunt experimenta; qui enim aquaeductas con Duunt, metata s ab eminentiorabus locis terra sudorem est underet , cuniculu 9 fossis aquas congregant com eueF.

10쪽

Liquet igitur, ab Arist. , dum negat contra illos Phyta

cos, primordia fiuminum, in universum loquendo, amplicsmos esse lacus, quidquid humoris e terrestri labitur atm sphaera, non excludi. Id, quod negat, est, tot, & tam immania sub terra esse passim redundantia hydrophylacia, ut corum thesaurus rigente bruma jam collectus, ad plurimo rum alveos fluminum locupletandos adfatim suppetat, qui nulla idem iidem, tum ex vaporibus, tum eX imbribus,queis terra imbuitur, pauxillatim subterlabentibus, nova progigni, & adgregari aqua debeat: proindeque dissidiorum causesa inter iplos, & Ar . non erant pluviae generaliter con sideratae; sed erat modus, quo homines ad arbitrium tanis tam earundem vim in plurimis terrae secret oribus locis coruligi dictitabant. Explicatius id erit Philosophi argumenta. tionem considerantibus , quam post aquaeductuum exemis plum statim adnectit,& quam fere ad litteram heic expone mus, quum ejusmodi sit eo in loco Graeca syntaxis, ut, non nisi leviter , a Latino interprete perverti debeat. Quo circa inquit siJ J undae Metrorum e montibur cernuntur exeu rere, plurimique, ρο maximi flamis excurrunt e maximis montiabus , eritisque locis propinqui sunt e in planis mero sine flumite pauci omnrno fiunt , sive, ut vertit Rcomereatus , a in planio .ero pauet admodum,stilli quidem sine flumiis exsunt 3 ; mo rosa enim, atque edita loca, spissae insar spongiae suspensae , paullatim quidem , frequenter mero persedaut, ct in uuum sti

lavi aquam; excipiunt enim του κατιόντος υδατοχ.πολυ πλῆ θος, i.

ssi Graecae edit. pag. 17. v. ret. basi excipi posset; istorum enim pla-I J Pag. 8.. col. a. . , .. nae base, curviς, & superioribus se. l3J i. e. Aut montium superficies persciebus, queis iuga comprehendun-Pluviam excipiens concava fit , aut tur, admodum sunt minores:& quum convexa, utroque modo verum erit , insuper dentitatem habeant montana magnam in ea aquarum copiam con- strata, ad exceptam aquam detinendam ineri, illaque majorem, quac a plana sunt opportuna. superficie , seu ab inseriori montium