Institutiones philosophiae ad faciliorem veterum ac recentiorum ..., Volume 5

21쪽

vera solidaque Philosophia procul amovenda existimant Enimvero quid ad Logicae seu cogitandi scientiae assecutionem prodest magnis animorum contentionibus excutere, utrum natura sint universales in essendo, ut loquuntur pradicando a parte rei, vel a parte mentis suae quaestio cum pluribus aliis similibus 4 veteribus Sophiis stis, otiosis hominibus, excogitata est , ut innuit Porphyrius in Praefatione Isagoges ad Categorias Aristotelis Quid ad Ethicam seu morum scientiam conser expendere, utrum bellua agant propter φnem formaliter vel utrum finis movear secundum esse intenditisnale, an secundum esse reale φ Quid ad Phy-

scam, uιrum materia, formas omnes appetat,

ut turpis femina mare Idem sentiunt de innumeris aliis , quas peperit Ars Sophisti ea , subtilioribus Arabum argutiis adjuta , quibus depravari dicuntur animi Ad lescentium , fudi in ipso limine otie- focari. Neque hodie primum viri sapientes, cordati adversus infelices illos ni natumque luxuriantes Sophisticae Arabicae

22쪽

que subtilitatis surculos invecti sint. Se

quicquid illi contenderint , prava consuetudo, quae nimium altas radices egerat, contra meliorem a veteris Philos

phiae Principibus , Platone , Aristoteles, ac teris ururpatam monstrarumque philosophandi viam semper iraevaluit . Idispelligi potest ex articulo et Statutorum Facultatis Actium Universitatis studii P risiensis anni 13s , cujus haec sunt verba. aristatriis Assimamnes adνersus vetares Phy-δει ia uidias ingenii summa subtilitas lu-

o , --- politiorque secuis expisse , per disique R ines nuta pridem refricars redintegrareDa conatialias Merelas utrimque 3 a multis δρώς pqtitiis rudivimus. Quamobtem omnibus, ingulis satisfacturos esse nos minime; siet Umus. Sed cum simus omnibus se singulis debitores , mediam inter

extrema, opiniones viam tenere nobis imduxinuis in animum. Disputationes igitur Scholasticas , circa Eiis generatim , quas idcirco Ontoulsas nominavimus, quantum potuimus accurate tractavimus ut qui illas amant, nostram hac etiam in parte diligentiam non requirerent. Verum ex singulis Philos a

23쪽

p in phiae partibus , quibus citra rationem dc sale contra ordinem intermiscentur, illas sejunximus , ac in corpus ordinatum digessimus is qui Philosophiae studium iis abrumpi, doctrinaeque methodum interturbari arbitrantur, in hujus nodi offendicula non incurrerent sed liberum ab initio ad finem curriculi Philosophici l

numque iter invenirent.

Itaque hoc opus ad Institutiones Philosephicas nullatenus pertinet cum ipse sine Quaestionum ontologicarum studio penitus intelligi valeant. Ut autem hae qu questuestiones sine Institutionum Philosophicarum subsidio intelligerentur , breve Philososephiae compendium eodem Volumine complexi semus, ex quo definitiones divisiones necessariae erunt petendae.Hoc consilium si pluribus probabitur , praeter spem nostram id accidet is Sapientibus non displicuerit, magnum operae pretium nobis videbimur consecuti.

24쪽

COMPENDIUM

PHILOSOPHIAE.

COMPκ Noro seu brevis expositio praeeipuarum Philosophia definitionum ac divi sonum non sine causa Tractatibus amplioribus praemittitur, ut vocabula , quorum usus in iis fre- 4riens est, clare ac distincte percipiantur. Est quippe Compondium veluti vocabulariunx quoddam Philos nicum , quo voces explicantur, di quo proinde studentium labor non mediocriter levatur. Id igitur hoc loco e singulis Philosophiae parribus excerptum tradere in Moleste tuungratiam minime gravabimur. A nomine Mdefinitione Philosophiae ducemus exordium.

v Hilosophia nihil aliud est , si interpretari vel sic, quam μέλ- amo sapientia , inquit

Tullius lib. 1. de ossiciis. Sapientia autem est Rerum divinarum in quarum , causarumque, quibus habes tantinentu scientia.

25쪽

Dicitur primo sciolia e id est , cognitio verax;

certais evidens.

Secundo, rerum divinarum , id est Dei ipsius, divinorum ejus operum. Tertio, iam narum, id est, earum rerum , Maxab hominibus pendent, aut ad homines praecipue

referuntur De Deo, de spiritalibus ejus operibus agi Metaphysicaci de operibus vero corporeis agit Physica At de rebus humanis disputant Logica Ethicaci illa quidem de cogitationibus mentis quas dirigit ad verum haec veris de actiabus voluntatis quos ad honestatem conformat. Quarto , additur , causarumque quibus a res continentur quia res sciri non dicitur nisi causiadi ipsius sint cognitae. Hae autem cauta sunt finalis, efficie ,sorinalis seu exemplaris, materialis. Quamvis porro Philosophiae nomen signiscet tantum amoremsapiantia inunc tamen proi Sapientia , seu pro complexione eientiarum om-vium tuta Logicae Metaphysicae , c. soler usurpati minimo quinque mentis hiantus seu potuis virtutes in se complectituri, nimirum Binsti-ν--, Sapientiam, Misistram , rudentiam,

Anem,

Intelligentia dicitur unitio primorum principis-rum so axioma rem --niam e cujusmodi est illud totum majus est sua arte sapie aveIsumitus 'ro scientiarum omnium complexionein idem qniddam est, ac Philosophia, nempescientia rerum divinar o humanarum, . et sumitur pro cognitione rerum altismarum per altissima principia:tuncque niuit aliud est quam ipsa Metaphysica. scientia vulgo dicitur euiatio mera, certa remidens rei necessam per priorias cauis s. Dicitur eunitio, sive notitia , non quidem actu

iis , sed habitualisci id est , facilitas cognoscendu

26쪽

non actus. Nam scientia rei cujuspiam in homine etiam dormientes, minimeque de ea re cogitante

xemanet.

Deinde dicitur eognitio mera, id est , consentiens cum re cognita , ut distinguatur ab Errare , qui Vero repugnat ac si versetur in materia fidei, pertinax fuerit, vocatur haresis, Praeterea est cognitio certa, id est, firma,stabilisae immobilis ut ab opinione secernatur,ri e certa estis in utramque partem nutans.

Est etiam aυidens id est, manifesta, perspicua; ut differat a fide quae iselain certa est , sed ob

cura.

Insuper est ei necessaria , id est , rei immutabilis , sive ei quae non potest aliter atque aliter habere. Verbi gratia irculus non potes non esse rori

Denique est rognitio per causas, id est, per rationes propter quas res aliqua est. Non enim est nuda rei perceptio, sed per ratrocinationem acquiritur in cum judicio est conjuncta. In eoque distinguitur scientia a cognitione vulgari. Vulgus quippe rem cosnoscit, sed rei causas ignorat. Scientia autem vel speculariis est , quae nempe conuuiescit in objecti contemplatione, ut Meta-pbycca,4 Physica vel eae ad ira , cujus finis est praxis, ut Logica, Ethica. Prudentia est cognitis practica eorum qua a viro probo sunt agenda. Ars denique est cognitio nactica eorum qua industri possunt esci Discrepat effecti ab actione se praxi, quod praxis sit a ctio moralis in qua spectatur agentis intentio comparate ad honestam moralem effectio vero sit quaelibet operati , in qua potissimum agentis industria consideratur. Unde prudentia spectat actiones , Ars effectiones.

iiij

27쪽

Hae de nomine, definitione Philosophiae dicta sint. Nunc ad singulas ipsius partes veniendum.

COMPENDIUML OGICAE

LO ore , si nominis rationem quaeras, nihil aliud est, quam diseiplina rationalis sive diseiplina quae rationem seu mentem dirigit.Quan obrem definitur scientia dirigens cogitationes mentis ad veritatem vel uno verbo seientia aut ars cogitandi. Cum ergo quatuor sint cogitationum modiuquos considerat Logie , hine est quod in quatuor partes dividi silet. Prima est de pereeptione seu idea, secunda de judicio, Tertia, de ratiocinatione, Quarta , de methodo

28쪽

PARS PRIMA

OU A Ixor erunt hujus primae partis e

pira. Primum quaeret quid sit perceptio seu dea Secundum aget de univerialitate, particularita te di singularitate idearum. Tertium de ipsarum elatitate, distinctione. Quinum denique de idearum signis.

PER, εντ io, quae etiam macholis nomia natu apprehenseo , definiri let prima uit rionis specie qua quidpiam concipitur tantum, nisiιδε eo ass--tur ve nega tur. . Duplex desingui solet di altera formulis , altera .finis . Perceptio seu idea malis est modus seu disy filio vel affectio mentis percipientis. exceptio seu idea objectiva est objectam mente perceptum sive aes ipsa aut rei pecies in mente expressa. Rursus perceptio duplex. Nam vel consisti in imaginet quadam corpore , vel fit fine hujusi di

29쪽

imagine: prior imaginatio dicitur posterio est pura

intellectio.

Praeterea alia dieitur a Cartesio idea monea, quae nempe menti nostra divinitus ingenita est,alia adventitia quae ex corporum occasioine nobis advenit; atia. Iustitia, quae ex pluribus aliis componitur. Quaedam etiam idea ver est sive iconsentiens cum re percepta sed nulla est proprie falsa cum neque affirmet neque neget. Denique alia est simplex quae rem unam repraesentat, v. g. baculum : alia complexa , quaerem exhibet cum aliquo attributo aut modo . sive cum aliqua qualitate, qua amcitur cujusmodi ea idea baculi fracti vel montis praerupti.

ritate idearum. ID MA universalis vocatur, quae multa ex aequ singularia repraesentate potest. Verbi gratia dexcirculi generatim omnes circulosiexhibet. idea particularis rem aliquam singularem te praesentat, sed indefinitam Lindeterminatam, V Daliquem hominem. Singularis exhibet rem aliquam singularem cerram laterminatam, v. g. Aristotelem. In idea universali duo sunt distinguenda icilia Ket comprehensio cext M. Per comprehensionem intelliguntur attributa fine quibus res concipi non potest. Verbi gratia circulus concipi non potest sine rotunditate , quae

primario ipsi attribuitur, cun dici ulus esset

30쪽

Per extensionem ideae intelliguntur subjecta quibus ista idea convenire potest v. g. idea -- minis convenit Socrati, Aristoteli, c caeteris. Quinque sunt hujusmodi deae universales s eundum Porphyrium : stilicet genus , spuisi difiberentia , proprium de accidens. Genus definiri potest attributum univrefati μοδmultis speciebus convenit ad quamonem factam id rei est, tria Ampara essentia communion Verbi gratia animal convenit homini 3 belluae , tanquam diversis speciebus , ad quaestionem factam quid res φ. Nam si quan atur quid sit homo ; responde- tu esse animaJ, quod est illius ςn in pars esse tiar communi. , qua cum bellua convenit. Genus vel sutremum est: quod nempe nullum aliud habet genus supra seu vel est subalternum quod est genu, respectu inferioris species respectu superio IS. Igitur genus continet sub se species ae est totum aliquod potentia respectu illarum, quod a L tinis voςatur omne. Species vero dicuntur partes. μνctis generis , sive Inseriora. . Decies est attributum quod multis individ- , μι sinularibus conmenit , ad quast onomo in quid res ea, an am totam essen*ia Verbi gratia, homo est attributum quod Socrati , t xpni laeteris singularibus seu individuis conu

Bit, tanquam tota eorum essentia. Si innim qua

latur quid sit Socratesci respondendum ipsum esse Rominem in hoc vocabulo tota ipsius ' essent

continetur.

Individuum seu singusare dieitur quod divide on potest in plura talia ciues ipsum est Verbi ria, Plato non potest dividi in plures Platonea, Meet dividi possit in partes Unde aliud ast indis , -- aliud indivisibiis ,