장음표시 사용
21쪽
Paterna rur bobus exercet suis , Solutus omni fenoreo JSententia periodi huius ara est: Beatum inquit esse illum, qui longe a negotijs,ωm lesiij urbanae uitae, rure degens, terram colit, quaestit priscorum uita mortalium si tamen is ita se exerceat, ut propria, non alieni, rura, proprijs, non alienis , aliunde ue locatis, aut conductis, bobus aret qui enim in alieno loco,atque alienis iumentis, opus facit,is pauper, ac non satis como de degens, existimandus est.
Felices igitur prorsus iudicat eos, qui, relidiis ciuilibus negotijs , agri colendi studio se oblectanr nam omnium rerum ut grauissime inquit Cic. in Officijs
ex quibus aliquid exquiritur, nihil est agricultura melius, nihil uberius, nihil Δlcius, nihil libero homine dignius. Et in Catone Maiore dicit Mea quidemsenteυ- Iia, haud cio, an usia beatior esse post uita de rustica loquitur neque enim solum o scio delecZor , quod hominum generi uniuerso cultura agrorum est salutaru sedes delectatione, saturitate, copiaque rerum omnium, quae ad uictum hamanum, cultumq etiam deorum, ser-
Ibidemq. plura de Agriculturae laudibus. Simili modo Varg. lib. II. Georg.descripturus laudes uitae rusticae, orditur: Osrinnatos nimirum sua se bona norin , Agricolas, quibu i a procul discordibus armis, Fundisium acilem uictum iustissima lesius: quae sequuntur. Quem locum egregie uidetur esse imitatus Horatius, ut eruditi annotarunt: si modo, antequam haec pang
ret Horatius,illum Virgilij locum legit.
22쪽
Procul nego R, J Non satis est, dicere uult Horatius.
esse sine negotijs, siue semotum,in separatum, molestiis urbanae uitae, Mnegotiorum, ut beatus horno sit; sed oportet,ut homo sit procul, hoc est, longe absit, a negotijs. multi enim possunt esse sine negctiis, qui ramen otiosi proprie dici non merentur. Contingit enin aliquando, eum, qui in urbe uiuit, exsolutum cse omnibus negotiis per aliquod breue tempus i tamen otiosus non est cum paullo post, temporis ad respirandum Dix satis nacto, noua negCtia ipsi ossicrat, atque in ponat, occasio is certe otiosus dici non meretur. iliud enim tempus, quo uacauit a negorijs, ei datum uidetur potius ad se recipiendum,& ad uiles reficicndas ob sustinenda noua negotia propterea, qui uulti, otio, dici uere beatus, oportet, ut procul dcgat a negotijs, hoc est, ut non solum sit sine negotijs, uerum etiam sine occasionibus negotiorum. Atque hoc esst, Esseprocul negoti's, occasiones inquam negotiorum non habere praesentes.
Procul negotiys, J Haec particula orationis, ubi sine praepositione usurpatur, ipsamet est praepositio,ut hic; ubi uero cum praepositione,tum est adverbium. Viprisca gens mortalium, J Aurea saecula designat, quibus malo es in agris uiuebant, eosq. sine metu libere colebant Priscis enim nomine autem Priscorum no solum primos homines,sed etiam qui postea fuerunt,modo ab aetate nostra ualde temotos,appellamus Priscis, inquam, maximum studium agriculturae fuit,& solus cxrure uictus, ac quaestus . Nam ipsorum tunc manibus colebantur agri, ut fas est credere, ait Plinius gaudem
te terra uomere laureato, ct triumphali arato=e illi ea-
deni cura semina tractabant, qua belli eademq. diligentia arua disponebant, qua castra. Est porro agricultui ae
23쪽
turae Initium antiquissimum . ut pote quam brimi limium Adam protoplasti Cainus,& Abeliis fili colue
runt. ut tradit Iosephus lib. I. Antiquitatum. quorum alter quidem, pastione alter uero, aratione, uitam suam extraxerat. Et utrisque Noeus, post Cataclysmum, successit, atque per manus artem acceptam alijs tradidit. sed hac adhuc rudi non contentus, primus quoque uineam colere instituit quam eius progenies, cum alijs partibus agricolationis, in uniuersinnacrra,rum orbem propagauit sicut,
Assur, apud Assyriori II Gomes, apud Cimbros; III Aram, apud Syros; Ι Chus, apud Aethiopas; Ascanes , apud Theutonos; VI Euryla, apud Libycos VII Nam, . Saba, apud Arabas;
II Canaam, apud Cananaeos; IX Iapetus, apud Ionas; Cethim, apud Macedones; XI Tharsis, apud Cilicas; XII Iavan, seu Ianus,apud Graecos,&Latinos; alij denique, apud alios, Hanc primum inuentam ab Osiri, qui idem est cum Dionysio, in Aegypto, testatur Diodorus in i A Triptolemo , in Graecia ab Atticis, Eleusinijs populis, testis est Iustinus in ii. A Saturno in Latio , auctores sunt Virg. Macr. Eutropius Cererem, quam a gerendi fiugibus Gererem appellatam, alicubi Cicero prodidit,in Sicilia agriculturam reperisse, sunt qui scribar. Nabidi suo Hispani, alii iiij Agriculturae inuentum
24쪽
venumdabat Visere nihil tam regale uideri diqerit Ci
cero, juam studi uim colendi. Linoi, Phaeacuregis, horti celebratissimi iunt Laertesq. in agris delituit,i)sdemq. se oblectauit,quo desiderium filiis ui exsulis leniret. Cato inquit, Agricotitionis opus,proximum, a quasi consanguineum, sapientiae. Et Varro ait, Colonorum quaestum maximepium, Habilissimum, mini me inuidiosum. Recteq. dictum a Columella, ne ludicris artibus, atquesine causidicis, otii alisfelices fuisse, atque futura esse, urbes arsine agris oribus , nec o sistere mortaus, nec aliposse anise m esse. Gens morialium, J Gens, aliquando latissime patet,&significat genus humanum ut hi aliquando minus late, Ignificat nationem aliquam, ut Phrygum, Pers rum, Romanorum: linc dicimus, Ius sentium, quo gentes, hoc est nationes omnes utuntur aliquando capitur pro ijs, qui eodem nomine sunt,&Gentiles uocantur . Sic Romani uocant gentes, Iuliam porciam,
Paterna rura bobus exercet uis. Quare paterna Θquia iucundiora sunt nobis auita bona, maxime res fundi, in quibus nati sumus,& educati ut uideantur nobis loco mutorum parentum. Iam si dulcis amori triae, quanto dulcior erit propriae domus, in qua primum de caelo spiritum duxeris, Humen uideris λVlysses amore patriae miro tenebatur, etsi magnam orbis partem peragrasset, doca amoeniora multo, etiam salubriora, esset emetitus. Quanta sit patri solicaritas, quae uis, ignorat nemo. Et, si cui libuerit haec melius cognostere, legat Patriae encomtum apud
Beatus igitui ille, qui ex agro a parentibus relicto uictum quaerit, Oq. licet modico contentus est.
25쪽
: Sic legimus , Aellorum,' tiberonum, familiam, cuindecem& septem eiusdem cognominis sierit, cuna uxoribust, albetis, eandem doniuna exiguam inco luisse, cundumq agrum Veientanum arase,4 ex fructibus illius uixille. Zobio exerceisuis, me quis putet, Hora tum uelle, eum solum csse beatum, qui propriss manibus aret, eo
quod dicat uobus exercet Dis,4 Exercendi e bum adiungat ei, quem Beatum uocat potestinim et Exemcet acipi ctiam, pro exercenda curat,4 assidue colit, pros indit i ossunt autem intuta uerba hoc modo usurpari. bi apud Virg. Iondere dicitur ille, qui se tot tendum alij tradit, in I. Ecloga,ubi Tityrus inquit M liboeC:
Libertas, quaesieratamen effexis inertem: Canaidior postquam tondenti barba cadebat. Et Exercet, hic, idem est, ac colit. Eodem sensu hoc uerbo utitur Virg. Georg. I. Exercetq. frequens teli re, atque imperat aruis. Et Georg. II. sed paullo contracilius, cum solam arationem designet, inquiens: Aut presso exercere solum se mmere. Hic autem
quemvis agri cultum, adhibitis tamen bobus , intelligit. Et, quoniam adhuc improbari hoc uitae genus poterat ab aliquo, dicente, id esse indignum homine, ob id, uelut tacitae Occurrens obiectioni, Horatius,inquit, uitam rusticam esse omnium antiquissimam, tristis hominibus aureo illo saeculo consuetam; proinde non este spernendam immo uero ceteris praeserendam si quidem, ut ea negotiis urbanis procul sit, non tamen estri orsus otiosa, atque incis, scd actuosa; quemadmo, dum deinceps ostendetur,4 in hi per bus Occi ratur, uuae ad beatitudinem, breuiori qui, 'cim, tutiori,ir
26쪽
mite, nos perducunt, quam urbana negotia, cum a r sica uita procul absint uersutiae, doli, fraudes, impO-surae, adulationes, ambitio, di dominandi cupido narer omnium uitioru Qv9d igitur ad uitae integritate, probitat Gattinet,nemo adhuc dubitarit, rusticam uiata urbanae uitae esse praeferendam quod ad nobilitatem, ea primum antiquissima est omnium, ideoq. nobilissima Vrbana quidem uita politior est, quam rustica, comptior, adde etiam commodior. Sed, nobiliorem non esse, ex eo patet, quod hodi in nonnullis E ropae partibus, nobilissimus quisque rure degit, in urbe sunt opifices, mercatores,de cetera plebs. Quid dicam de ueteribus Romani nonne ab aratro ad dicta. turam uocabantur ξ Apud Aristophanem uero in Pluto, cum Chremitus, uir iustus, sed pauper tamen, Carionem seruum mittit uocatum homines uitae probita te sibi similes, nonne rus eum legat, ad rusticos homines conuocandos, ut in domum suam conuenirent, ad
uisendum Plutum,qui optimis quibusque ingentes erat pollicitus diuitias Θ quid enim, quaeso, aliud, eo nos exemplo docere uult Aristophanes, nisi, proborum hominum rus esse domicilium, in urbe esse oratores, si phistas, parasitos,& id genus hominum, qui omnia suo
metiuntur commodo Postquamq urbes condi coepe re, saecula,ex aureis, non solum argentea, aenea, sed
Nobus J Bubus, legendum extristiano lib. II quomodo est in antiquo meo libro . Solutus omnis re Non alieno aere obstrictus. De duplici fenore intelligitur,4 de eo, qui fenori dat, siue feneratur, de eo, qui fenori accipit deo a dicit,
Omni enore Liber itaque ab omni debito,&lucro.
Non igitur senori obstricius, neque faciens lucrum inu
27쪽
quum ex pecunia enori data, sed e terra usu am capiens, quae est longe uberrima,& iustissima, ut pote manu Dei proscista. Porro Aristoteles primo Politicorum capite 7. Iucrum ex fenore maxime damnat . Inquit enim, fenus iure merito uituperari, atque odio haberi eo quoniam fenerator nummu ex nummo generat,quasi numus uim habeat generandi, cum nullam habeat ideoq. lucrum hoc τρηος, inquit, appellatur,quasi nummus nummu p riat hoc aute contra naturam est natura enim nummus ex rebus naturalibus aut ingenio,aut artificio, aut labore coparatur non ex nummo alio.nummus enim sua natura sterilis est quemadmodum ergo monstri simile est
sterilem parere,sic est contra naturam nummu nummuparere merito igitur feneratio exosa est. Fenore; Fenere, uetus meus liber antique non prorsus contemnenda lectio. Neque excitatur classico miles truci; Diximus,ab Horatio praeferri uitam rusticam urbanae,
non quod sola urbana disserat a rustica, hoc est, ea, quae intra muros degitur urbium sed urbanae uitae nomine
ceteras omnes uiuendi rationes, praeter rusticam, comprehendi uoluimus quoniam illes,&nauta,&si qui alij sunt, qui in urbe non uersantur, etsi in una urbe non semper manent, in urbe tamen,modo hac,modo illa, degunt, negotiantur 4 hoc modo Vrbani uocari possunt praeterea, moribus sunt urbanis, non rusticis, maxime uero omnium nautae, qui technas omnes norunt,ac struere solent urbanas.
Neque excitaturoc. J Neque,inquit miles est,neque nauta, neque patronus, aut cliens, neque aulicus. Omnia hec periphrasi explicat, quae poetarum fere est
propria δε non solum est auditu iucundior, sed rem Ob
28쪽
ob oculos ponit. Si enim dicam, Miles, iam confuse,
quid ego uelim dicete, intelligis; si dicam cum a1rna tractare,d classica uoce excitari, iam intelligis, ante militem significari, militis opus, atque Diicium, agnoscis, ac praeterea meum cognoscis de milite, de militia, iudicium, nempe, a me existimari duram, trucem. Notandum tamen, aliquando licere uti promiscue uel sola uoce, uel uocis periphrasi aliquando non Here uti sola uoce, sed necesse esse utipcriphrasi, ut hic nam, si dixisset Horatius, Beatum esse eum, qui rure degat, nec militiae, nec rei nauticae,nec foro, nec aulae uacet, neque periphrasi explicasset militiae, nauticae,&aulae, incommoda, in ius oratione multo minus esset energiae; neque constaret nobis, qua de caussa ceterae uiuendi rationes cum rustica uita, quo ad beatitudinem, non sint conserendae. Virg umq. inferrum. Neque excitatur Hosico &c.Ii non sectatur horrenda,in periculosa, bella, spe lucri, aut honorum; sed agrum suum colit. Hinc anni labor hinc patriam, paruosq. nepotes
Sustinet: hinc armenta boam, meritosq. iuuencos,int canit Maro.
Excitatus, in duobus scriptis meis. Classico ruci; Ih. e.horribili tubae sonitu nam Classeeum dicimus ait Nervius y tubam i am, sonum. bolebant autem ueteres, cum educere legiones in hostes uellent, aut a proelio reuocare, concentu tubarum, cornuuiar, signum dare.Et illud, Classicum; hoc uero Receptui canere, dicebant. Neqne horret iratum mare; Mare iratum,' e. agutatum uentis tum enim, cum aduersi perflant uenti, ac
uacmcntea dimodum, maximi exciescunt in marissim
29쪽
ctus, et libus turiret mare m&irati homines urgere dicuntui, cum sunt irati, is est apud Plautum. Mare autem non proprie daciis iratum, cum ira, inde iratus quis dicitur, non possit esse affectio rerum anima carentium quae enim anima carent,animaequO-que ut it, .rs,4 opera ionibus,carent. Reli nouitur ergo, ut Mare dicatur iratum metaphorice. Et, quia non ratimur translatis nominibus, nisi in ijs rebus, quae no nihil habent similitudinis cum ijs,quibus significandis translata illa nomina prius sunt imposita, ideo, ut iratum dicatur mare, facit similitudo quaedam fluctuantis maris cum homine irato. Sicuti enim is, qui est ira percitus, fremit, uerba profert quodam cumstrepitu, atque insuaui sonitu, ac potius murmure sic quoque mare ipsum uentis concitatum fremit unde Fretum dicitur angustum mare, in quo est assiduus ille, ac uehemens, fluctuum fragor, ac strepitus. Praeterea, sicuti iratus homo comminatur alteri malu , ira enim, ex Aristotele est cupiditas ulciscendi illatam iniuriam, quae non solet aboleri, ni malo aliquo auctorem inimriae multemus)sic quoque mare ipsum uentis percitu comminatur nauibus, ciebus quibuscumque, ipsis etiam piscibus, exitium. Haec igitur similitudo Maris cum homine irato dedit occasionem potissimum, ut satis eleganter, atque apposite, ipsum Mare iratum dia
Neque horret iratum mare; J non committit se tempestuoso, periculis pleno mari, caussa quaestus, ut faciunt mercatoreS.
Forumn . uisa , J Vrbanae uitae desci iptio, ex aedificijs,o urbanis praedijs. Duo autem in urbe sunt aedificiorum genera Publica,&priuata.
30쪽
Publici, sunt, quae sunt uniuersitatis
Privata, quae priuatorum sunt ciuium, ut testatur Iustinianus in titulo secundi Instit primo, qui est de rerum diuisione. Suntq. publica aedificia, ut theatra,st dia, basilicae, templa, cetera huiusmodi, in quibus forum connumeratur. Est autem Forum, locus, in quo iudicia exercentur est: quoque, in quo res prostant, nates 4 ob id opida multa uocata sunt hoc nomine, ut, Forum Iulii, Forum Sempronij, Forum Cornelij, c. anundinis, in his locis institutis cum in haec loca mercatores undique consuerent, merces suas comportantes, uenum eas dandi gratia Graeci haec fritali α dicunt. Hoc loco per Forum intelligit Horatius, forum tum iudiciale, tum etiam id, in quo res uendebatur is enim, qui in urbe negotiatur, aut in foro rerum uenalium uersatur, aut in eo, in quo iudicia exercentur .in illo quidem, si sit mercator Lin hoc, si publicum aliquod onus sustineat, uel si sit aduocatus, iurisconsultus, patronus,
Sunt uero, qui in foro nihil habent negotij, atque in eo frequentes non uidentur. Hi plerique, nisi in urbe sint prorsus otiosi, opifices excipio)frequentant tamen potentiorum limina, in aulis fiunt, plerumque obseruantes primarios homines,eosq. assectantes. Belle igitur Horatius tetigit duobus uerbis loca omnia urbis,in quibus homines aliquid habent negotij. Superba inquit limina, uel quia superborum hominudomicilia, quales sunt plerumque,&diuitijs,in nobilia tale,insignes, ut Aristoteles quoque testatur in libris de Rhetorica . Vel Si perba ει TMφορικῶς, quoniam potentiorum aedes sunt ceteris excelsiores,d magnifice e structae, prospectibus exornatae mirificis, opere, operis materia, longe post se aedificia tenuiorum hominum