De laudibus vitae rusticae ode Horatii epodon. secunda ab Aldo Manuccio explicata ...

41쪽

penem, quibus fructuum seres castigabat. Vnde apud Virg. de se ipso ita loquitur:

His me custodem cundi illicus horti Mandati curam iussit habere loci. Et apud hunc nostrum, bat. 8.

deus inde Noorum, autum. Maximarior do nam fures exira coercet. Ad importunas uolucres tu uertice arundo Terret a uetatq nouis consedere in hortis.

Tamquam igitur hortorum deus, uua donabatur,&ceteris fructibus, quibus alluanus, tutor ει

Silvane , tutor nium. JSiluani tres fuerunt.

unus dicebatur domesticus, possessioni consecratus, Alter, agrestis , pastoribus Tertius, orientalis, cui est in confinio Iacus positus; a

quo inter duo, pluresue sines oriuntur.ideoq.inter duo, pluresue est lacus.

Omnis autem possessio quare Siluanum coliti quia primus in terra lapidem finalem posuit. Finium igitur, idest terminorum, quibus agri distinguuntur. Haec exscriptoribus de limitibus.

Siluanum Virg.quoque in Ir .aruorum,pecorisque, deum uocat. Ibiq. Servius annotauit, Publicam caeriamoniarum opinionem hoc habere, pecorum , ct agrorum, deum esse Siluanum Alij tamen dicunt, eum esse υλικο εω , hoc est, deum sis vras. Libet iacere modosub antiqua ilice, JNunc uenit ad uoluptates agricolarum, quibus illi incredibiliter delectantur. Quo autem antiquior ilex, eo grandior, patulaq. magis, umbramq efficiens maiore is iacen-

42쪽

incentibus, aut quouis pacto recubantibus, gratissima. Ille uero recubitus, profecto, suauissimus est, ex adiunetis . non solum .n corpus labore defatigatu reficitur, sed & sensus omnes recreantur praesertim auditus, aquarum sonitu labentium,

cantu autum, strepitu fontium.

quae non solum uoluptati sunt, sedis somnum conciliant. Modo in tenaci gramine. JTenax uocat gramen, eo quod terrae firmiter haeret Iacere in gramine , inquit Horatius Lucretius auteni

lib. v. ait, Molligramine promatum esse. Labuntur aliis interim ripis aquae JFluminum periphrasis. Aliae autem ripae , summa significant profunda. Inquitque, Labuntur interim, hoc est, labentes interim audit aquas Fluuiales enim aquae non solum labuntur interim dum aliquis iacet interdiu, sed perpetuo, cir- requieto, lapsu, fluunt. Duo libri mei habent, Ria is, non lapis, quod quibusdam magis probatur. Pueruntur insiluis uesidIta, inquam, canunt, ut quem uideantui etsi hoc alij refellant. Ego existimo, cum haec diceret Horatius, respexisse Luscinia,quae Philomela dicitur, cuius suauissimus est cantus is tamen Luctus est a poetis interpretatus ut propterea Luscinia dicita sit, quod lugens canat.

Fle Philomela nefas incesti Tereos si quae Muta puella is garrulasertur auis. Vt ait Mart. lib. X I v.

Hoc igit pacto Horatius specie pro genere sumpsisset.

An uero, eruntur,iuiis, quia ex luterprete, ueteres omnium

43쪽

Uiuocabant hinc merulaὸctaae, T 80 si ne , Aurun cantum sermonem ea

Somnos quod inuiset oves. J

tus non aduersatur sonanum captantibus, sed mirifice conducit. Sicuti autem uehementes sonitus , ac strenitus, somnum fugant, sic contra mediocres auribus non ingrati,&,quod caput est, aequabiles eum nobis mirifice conciliant.' Lesesso s. quia meridiani somni leues, oraues autem nocturni Eo quia, fatigato corpore, lonso in teruallo temporis silentibus omnibus, facile sensus omnes ueluti obstupescunt, ut mortuo simile hominem reddant . Male ergo interpres Leues interpretatur sec

ros, ct iucundos. Somnosq. inuitant leves, unus. Inuitant, quattuor Somnos inuisent quod leue tres. At cum Ionantis annus hibernus Iouis. Imbres, tucsque comparat; IJ

Hiberni temporis commoditates, oblectationesque, nunc refert. At uero, cum, inquit, accessit hiems,uarissahimum uenationibus obieci ans, corpus exercens

malas omnes, mei niciosas, ex animo fuga cooitatio nes , qua asteri nobis, atque alit,otium 'Probauerat Alfius ab utili, Ma iucudo, seu delectabili, rusticam uitam esse amplexandam. Supererat, eandem ab honesto commendare id quod erat potissimum.

44쪽

nam utile,&iucundum, mouet, atque impellit , ad alia quid agendum, eos tantum, qui aut uoluptatem n -mni re sequuntur ducem,omnia uemo uirtute, sed uolues e metiuntur , aut nihil aggrediuntur, quod cum

utilitate coniunctulo uideatur: at uero eos, qui uiri colunt, nihil ad se amandum pertrahit, atque allicis nisi uod honestum sit .est enim uirtutis comes honestas,

lime possumus, Alfium hic inductum uitam

e m omni hominum generi, sectae aetatique, doctis, samus, paucis plurimis, uulgoq. ipsit, probauisse. Quo g qce enim est genus hominum, quaecumque ruendi ratio, quaecumque philoso phandi uia, uel uti-zaten uel uo ptatem, uel honestatem, si quatu endam proponat, necesse est illud igitur, quod nutile, delectabile, & honestum,e , omnibus aeque

prIndum Praeterea, dicere possumus, oratium sub Alfi persona eo ut artificio, ut primum ab utili, taucundo, deinde uero, ac postremo loco,ab honesto, ru licao uitae condicionem,ut ad felicitalcm nos facilius ducentem, urbanae esse anteferendam nobis suadeat .dii si igitur primum huic uiuendi rationi ea bona eueosgndisset, quae apud homines, etiam prauo coli- ruptos prima ducuntur, certe opinionem ac lententia suam de rustica uita persuadere minime potuisset. Simili etiam arte utimur cum pueris aegrotantibus, dum issatioua sumenda damus medicamina, ea in primis culcia esse dicentes, cu ipsi potissimum dulcedine capiantur. Sed, quaenam est in his uersiibus honestatis ratio demonstrata ea potissimum, quod rusticae exercitatim nes abducunt nos ab omni mala, ac turpi, uoluptate, ac potius coipus ipsum ad uirtutem firinant, quam ad uitia molliunt ac effeminant. Occuirit autem tacite obijcienti Horatius ac cice

45쪽

th ru qnidem aestate, & autumno potissimum, esse ii

eundum habitatu, ac longe urbi praeserendum, at uero hieme esse insuauissimum itineribus iam, prae nimi: coeno, ae luto, inuijs,agro etiam omni orbato u nustate florum a uirentium arborum consumptis frinctibus, squalenti deinde uniuersa terrae facie ac pulcherrimo eius adspectu uehementer immutato, rebus etiam adultam necessarijs quotidie deficientibus. Respondet, inquam, huic Horatius, inquiens, rus esse non minus hiberno tempore iucundum sit quidem est in uenationibus iucunditas, quae ea tempestate fieri solent

Irequentissimae. cum tonantvoc J Annus hibernus, hoc est, a

m tempus hibernum hiems, uidelicet. Et est descriptio hiemis his duobus uersibus:

A cum tonantis annus hibernus Iouis Imbres, nivesque, comparat. Iouem tonantem hic uocat aerem

Iuppiter autem aeri praeesse dicitur Mob id ei su mina in manibus pictores, poetae, posuerunt quoniam in aereo fulmina, fulgura, tonitrua, fiunt;&frigora quoque Inde Ode I. Iouem igidum dixit.&Virg. Georg. I. Iouem humidum. Hiems autem est annus Iouis tonantis; ut Aestas,

Iouis sereni Fortasse Horatius cum hieme, quaesolis, uattuor mensibus definitur, ultimum autumni, primum ueris tempus computat, quibus praecipue Ligurat,4 tonat, ulminat. Comparat; J colligit. Aut trudit acres hinc se hinc multa cane ros in obstantes piago. Jhoc est, multis canibus. Sic Oderis. lib. I. Multo milite, dixit. Er Urg. Aeneid. lib. II,

46쪽

HfrumqW armino milite compsem. Et hi nosterioden schem te, Ode 3 dixit,Argoo remige, pro, Argoi rginigibin sompellit, inquit, extrudit, apros in Oppolat plag M, eos cassibus insectans . Acerrimum au in esse aptum in uenatione , neminescit.

Au amite Levi ara tendit retia ,

di tirdis edacibus dolos, cimite laevi, hoc est, pertica, seu furcula aucupati', ut inquit Festus: furcu ex qua retens'mitur ad capiendas aues, ait interpreS.

. Turins J Turdi, aues sunt praecipui saporis, in ca- uminibus arborum nidificant luto sermonem humanum imitantur . Graeci κίκλοις uocant. Pauidumni leporem aduenam laqueo gruem , Iucunda captat raemia.

Lepus, est animal pauidissimum,4 ualde timidum Mineticulosum adeo, ut, Leporis uitam uiuere, prouerbio, dicantur, qui semper anxi), trepidique, uiuunt. quod id animal, omnium praedae expositum, ne somnum quidem capit,nisi oculis apertis Natura autenaei optime consuluit, armis eum donans, suae pauiditati omnium aptissimis Qui enim natura pauidus est, is, si in hostes incidat, nulla re sibi melius consilere potest, quam fuga Pedes autem homini pauido sunt arma omnium praestantissima, quibus animalia huiusmodi sibi quaerunt salutem. Porro autem, sicuti pauidis,d meticulosis, animalibus, aufugiendi, euadendi, non pugnandi, ac inuadentium impetu sustinendi, arma praebuit, ac fabricata est natura sic contra, animosis, audacibus, fortibus, non tam fugiendi, quam impetum propulsandi, atque etiam uim ui repellendi, tela parauit, ut Canibus dentes, atque Apris,Leonibus ungues,

Equi pedes, Tauris cornua. alij alia Haec optia

47쪽

me,' eleganter, a Galeno disseruntur in princito lib.

1. de usu paxillima in quibus rationem sigillatim , ac diligentissime, reddit, quorsum unaquaeque pars nostri corporis a natura fabricata suerit. In quo illud etiam legitur pulcherrimum, nempe hominem ipsum nullis armis a natura donatum, sed nudum,4 inermem esse

factum neque ob id accusandam esse naturam, quod homini, sapientissimo ac dignissimo animalium, arma denegarit, immo uero eam esse laudibus prosequendam,ut quae homini uidetur optime omnium consuluisse cum ei omnia omnium animalium arma uni conces.

serit,quibus is omnia expugnare, sibi ipsi subdere,

possit; cum ei primum rationem omnia excogitandi,de manum omnia a ratione excogitata fabricandi, dederit. hac una sibi fabricat homo omnia omnium animalium arma, ea praeterea, quibus nimalia omnia subijciat,

ijs ut seruis utatur, ab hsq, uictum, ab ijs uestitum,

sibi comparet. Aduae an laques Vuem JGrues e longinquo, nimiarum a mari Eoo, proficisci,& aestatis aduenas esse, scribit Plinius. Gerunt bellum cum Pygmaea gente.

Qtiando proficiscuntur, consentiunt. Volant ad prospiciendum alte. o Ducem,quem sequantur, eligunt. a In extremo agmine per uices, qui acclament,dispositos habent, qui gregem uoce contineant. Excubias habent nocturnis temporibus, lapillum pede sustinentes, qui laxatus seiuno, di decidens, indiligentiam coarguat ceterae dormiunt, capite sui ter ala condito,alternis pedibus insistentes Duxerceto prouidet collo, ac pracdicit. Hinc, quod Grus aduena sit, dicitur exotica auis. ita singulis annis nobis Oeniiq

48쪽

ait interpres.si vis non maiarum, quin amor euras Babet,

Haec inter oblim iuri' Quis non inter has uoluptates obliuiscitur omnium molestiarum, incommodorum Intentum honestis exercitij hominem, qui uitae rusticae se dedit, ab amore abesse,' a ijs curis,

quae amantes uexant, ait Otium enim, malorum maximorum caussa est. praecipue amoris ueluti sons, α origo. Inde dicitur: Otia tollas periere Cupidinis artes . Vel Amor, habendi hoc est,auaritia,quae urbanos, anxios, sollicitos, reddit,ut ait interpres. quod non placet. cum Amor absque alia adiectione intelligi soleat

de amore uenereo.

Mod pudica mulier in partem uuet Domum atque dulces liberos, Sabina qualis, uiperustasolibus Pernicis uxor Apuli, Sacrum eiu is exfruar igni ocum Lassisu aduentum uiri; claudens' textis cratibus laetumpecus, Distentasse et ubera; Et horna dulci uina promens otio Sapes inempta apparet; JMaximum in aduersis solatium praebet hominibus uxores,praesertim quae leges probarum mulierum seruat: quae ab Aristotele Oecon lib. ii cap. . describuntur Viris autem labor, mulieribus munditiae conueniunt, ut ait Marius inconcione apud Sallustium, in Iugurtha Cuius rei eam esse caussam dixerim, quoaminus caloris habeant mulieres, ideoq. magnis rebus petractandis, ad quas requiritur audacia, non sint tam nlaneae. iri, Quae

49쪽

. Quaesit functio. officium,eastae ac sedulae, ux ris, rusticae, diligenter describit hic Horatius. uid dic est in libris meis. Vt legatur cum interrogatione. Non male. Inpartem iuuetJ Quod si habeat uxore rusticus,quae sedulo maritum suum in augenda re familiari,& educaudis liberis, iuuare uelit, diligenter culinam, iec rabdomi curet, ut faciunt mulieres Sabinae, Apulae. Dulces liberos, THaec.n.prima, praecipua debet es.se cura bonae matris,ut probe, liberaliter susceptos liberos educet, diligenterq labores assuefaciat. bicapud Virgilium Aen. a.

Ei dulces natos, exoptassimqgarentem.

malis Sabina, aut uxor Apuli JSabini, Apuli, Italiae sunt populi, sortes, strenui. Horum uxores dicit esse pudicas, ierum domestic rum ualde studiosas, optima profecto commendati ne Sabinorum autem uirgines, quas Romulus rapuit, uiros suos adeo dilexerunt, ut pacem inter Sabinos, Romanosque, facerent.

De Sabinorum probitate referam hoc loco, quae scripsi olim in epistola quadam ad Illustrissimum, Reuerendissimum, Cardinalem Amulium, iam edita in libro de Quaesitis per epistolam Ea autem sunt:PrQbitatis fama ita Sabini homipes floruere, ut eis omnia tuto committi posse uiderentur itaque Cicero in quadam ad Trebonium epistola ita scripsit Oratorem meum

Sabino tuo commendaui natio me hominis impulit, ni ei recti putarem ni ori candidatorum licentia hic quoque usus, hoc subito cognomen arripuit eis moderius eius uul. iussermoq. conflans, habere quiddam a Curibus uideba

50쪽

Curibusi . seueris Et Statius Silu lib. I Q.

Curibus . uetussis.

Et Horatius rigidos Sabinos, Ouidius utricis Sabinas uocauit 4 alio loco incultas: quod est indicium pudicitiae coluntur enim eae, quae placere capiunt qua cre sic Iuvenalis Sat. X.

Sanctos licet horrida mores I radiderii domus, ac ueteres imitata Sabinas

Item Martialis lib. I. Casta nec antiquis cedens Laevina Sabinis Ei quamuis tetrico tristior i a uiro. Perum solibus J hoc est, fusca, subnigra quod est indicium sedulae mulieris rusticae,nullum sudorem,aut calorem, in expediendis negotij defugientis. Sacrumfocum Inempe dij penatibus consecratum. Iuxta focum di Penates positi fuere, Laresq. inscripti; iccirco, quod a deorum Larium focus si habitus , ala

interpres.

Vetustis. J hoc est, desiccatis, non recentibus, quae prae uiriditate, cum ignem sentiunt, ualde fumant sumus autem est odiosissimus ut non male dictum sit, duo praecipue domo nos pellare , fumum, malam coniugem. L U.b aduenium uiri J Debet curare uxor, ut, u speri redeunte marito fesso, famelico, splendeat s cus, quo illum, spe lautioris, dargioris, cenae, cons latur. Memini aliquando quendam dicere, diligentis feminae esse, uiro domum reuertente, ad minimum unam ollam habere apud bcum,uel uacuas ne,si uideat nihil apparatum, ringatur. Texiis cratibus J Crates , caulae sunt ex uiminibus coniclitae,quibus noctu clauduntur,4 a ferarum incursione