D. Fr. Toleti ... Commentaria vnà cum quaestionib. in octo libr. Aristot. de physica auscultatione. Item, in lib. Arist. de generat. & corrupt

11쪽

religionem , ct pietatem aduersus Deum: nullos ipsius

mini cultus honores , pracra adhibendas, cum nec curet no

stra ne clat: Afulta item aut supplicia git,sa Deo, aut praemia rectefactu esse propossim. Suid multa'omnem peccandi impunitatem , sibi persuasit,cm quid in ea opinione

quaererre alitis testatus est. Iam oero,qui eiusmodi sectetur dogmata ac decreta,quae obsecro , qualiaqueputabimus ad ea comprobanda comminis adae ex his coquere connquentia' Sua tot erroribus credimis esse posse consentanea,ne fecum ipse identidem pugnare cogatur et ut profecto Pix o a Phil ophia ipsu

rant conceptum animo aduesu Chrisianam religionem

odiumsedier habodser dit necessesit,ssa eum sordidissima fora , dipta queas phil phica in cisse non parum. Gus praeterea est co nupto Ara telis libro , Ur pluribu in locis deprauato et id quod ei cripta prasistrant. Vracis sim

omnibus explanatorsim earui :Latinis etiam,qui nec dum extatant, desultatuae fuit: ut necesse sit, in eo necgrauem,

nec sicuram inesse doctrinam: nam etsi acutum quiddam raro exile tamen dicendi, Ophilosephandigemu, in eo reperitur , es tamen illud obscurum , in tritum, spe ab Arii resis sensu inte stentias alien m, quod refla intempi talione ac versione Ocrictotelis, aliorumque interpretum luce caruerit. Nos igitur, tibi quidpiam Necti dixerit, non aspernabimur: ub ecus, alios ei longe Alinores ante- pqnemus , est ipsum imputatis , ubi tale quid dixeris,con-- mnabimus. .

Ita id es a surdum est Remici sim est, vel dissutan

di, vel loquendi genus, quo illud ex philo hia,hee ex verunte a steritur aut, Idem sicundum philopophiam querum, sicundumsidem AtDm esse Ummatur. Neque evi philo- fphia c. v A. iuna erit,qua a verita e abhorro; neque,

12쪽

qua cum diuina doctrina,id est,nde pugnet 5eritas essep

terit et Sic enim vero verum congruit, ut veritas veritati

non pusit esse cotraria. Suocirca non immerito in Consilio Lateranens tertio hoc distulandi ac loquendi genus, ve bis exterminatur grauissimis. Nel illud dissimile est, cin Ari l. hoc vero in veritate,aut in fide esse dicendum: ut enim id interdum necessarium sit, tamen ea fieri meder tione debet, ut ne in reta adsidem est religionem a tinent , fidem ipsam , hoc est,a Deo acceptam disciplinam, obiecta Arist.authoritatepremere videamuretquod sane ii faciunt, qui summo conatu viribu que nituntur ovendere, complis .in rebus, Arbi. contra Fidem sensisse,cum tamen

co Zetpaucissimis in reb. a fide disentire: 'od peius od

iidem conatur es cere mestis Iosi .in quibus quidem Arist. possent non sine magna etiam pratabilitate pro fide intem pretan : cum praetenim viri grauissimi seri .sententiam eam esse aperte te tentur. In quosne do ipso s. cuis uere siputant, male morentur: cum sic eum a tiera ad ' sin sinuntiam abstrahunt,est cogunt 'sum dicere diei inuitum, in rebus etiam graui simis errare turpissime. Midi quod ex hac grauiori equemiqueero Arim contra fidem l O veritatem concertatione grauia quadam incommoda accidunt,ct christiano tiiro indigina, ct omnino nonferenda rimum enim,nihilprodest, obes autem filurimam, temere excitare tantum contra Fidem adue rium, eumque summo studio contra illam armare , O ad eam oppugnamdam omnibus rebus iuuare. Deinde plerique, cum audiunt

i verum quid esse secundum Ari ad omnino intelligui, quid est, sicundum philo aphiam: im o secundum omnium optiui . mam(qvam esse putant Arist.)philosophiam: quod Emr sensit,id credunt esse naturali rationi ac lumini consim taneum. atque ideo se disputantes, quantum in ipsi est, idem illid Concilii decretum per imprudentiam euertunt, quod credant rationi Osumini naturali, fidem aduersis.

13쪽

illud autem incommodum , vel grauissimum est,cum enim contra Fidem docent aliquid fensisse Aristia sic ccnfirmare nituntur argumento , ut ipsi quoque contra fidem cum Ari .sentire videantur: praesertim cum qua pro De Overitate adducipossunt, rasummo iudio conentur dissolus re,ot Ar .sentetiam tueantur:quod pane plurimum fidei,

tr veritati obesse consat, cum eiis argumenta Er ratioues infirmari,frangique videantur. Illi,isit,in quam immortali

laude dignisum de fide orthodoxa, des Arist. ipsi bene

meriti,qui ex magna probabilium opinionum,atque explicationum Ari t. varietate, eam potissimum deligunt, ac lucvtur, quae cum fide congruit , eam , pro sua virili parte probabilior reddere conantur, atque tibi Aristo t.a Dei disciplina abhorruit,curant nonsitum rationibus naturaliabus sed alius eiusdem ae lis atque decretis ipsammet veritatem ostendere: Ut quam is in ono,ae t altero loco ea rit quae rei ciantur, tamen appareat aliquam ei- dostrinam fidei,si veritnti esse maxime coontaneam.

Nec love dissimile distulandi genus est. Hoc Theologos asserere, illudphilosephus: Hoc Latinos philosephui, i iidsraecos,vel Arabes. Nam, ut omittam fise m hoc spe esse

commentum hos utprouinciis, nationibus, linguis, ita vianionibus dissidere.ra hoc distulandi genere latet venenum, cum per Theologos ipsam Theologiam,sdem,est religionem,

per phi psiphos ipsem philosephiam facile quiuis intelligat:

videlicet per Latinos P hilo hos D. Thom. caeter que Theologos intelligi volunt: quibus cum alis opponuntur,ctiisdem antefiruntur,in contemptum non flum ipsis Theologos Authores, quodgraue malum es , sed etiam Theologiam i m abducunt, nudam ei,diuinoque lumine destia tutam philoseophiam anteponunt.

Thil phas igitur a Theologis di vere,qraecos a Latinis, hominum sene es vel Ao quamque rem momento non ponderantium , v certe ipsem veritatem confit. prode

14쪽

re,osibi, atque aliis pestem asserre dentium. Una est pura,vera I nceiaque veritas,qua a Deogenita, impresin hominum mentibus, adhibita caelesti i a fidei norma, ex Graecis, Latinis Philosophis est Theosoris, b colligitur integra,cst petenda est. Haec habui amice lector,quae de optimo Thilosophandi genere uniuerse preciperem: nefalsis, acprauis opinioniabus deceptus,in pereiciosos errores rapiaris, sed veritatis, pietatis, ae diuinae religionis patrocinium, vi de philos-phia, de Christi O Dei Ecclesia bene merearis,sponte ac lubens semperfuscipias. Precor a Deo optim. Maxi.quo

patres nostri arithore hoc velle coeperunt,ut eodem adiutore, labor hic,propositum sibi diuina gloriae, est publica virat talis frutilum consequatur. le in Christo Iesu.

15쪽

IE sv S, MARIA.

. Societatis Iesu,Commentaria:

ne quis. Vna cum

In viij. lib. Aristotelis: De physica auscultatione.

- Philosophiae Nomine,ae Definirione,

Hilosophia tot hominum praeconiis,tot sapientum laudibus iam olim celebrata est,ut nostris non magnopere indigeat. Nullus enim est, quantumuis indoctus, cui non aliquid sublime, ac pene minui philosophiae nomen videatur HMiae iii o nobis(Diuino auxiliolet 'μ'm fietis explicate aggredie in olitania rit aliqua praemittere, quae faciliorem ingressu' effici, autem ista quinque: primum, quid Philosophia se quot eius partes: tertium, uis earum partium ordd ii in si ortus : tan-em,quanta eius sit digni is Circa i. ut a nomine ipse incipiamus,Philosophia olim e * id

' est sapientia dicta est,& Philomphi dii p. , id est, sapientes nucupati,ut auctor est Diogenes lib. 1 de vitis Philosophorsi. Pythagoras vero huius nominis fuit primus institutor, qui se non id Eth, sapientem, sed o: Abroto, , i sapientiae amato iem, ac studiolum Leonti tyranno, quanam arte polleret, petenti respondit, ac inde Philosophia,quasi sapientit amor, derivata est,ut idem Diogenes 1efert: idem igitur iam per Philosophiam, quod per sophiam, ut intelligamus, usus obtinuit.Nec oportet existimare, Philosophia aliquam esse peculiarem scientiam, quae aliquod ens particulare contempletur: non enim sic modo consideramus,sed ut uniuersale

16쪽

De philos in gen Prolegomena sex. Is

scientia peculiari, quae Metaplaysica dacitur, sumitur quandoque sit un/- pro omnium scientiarum cumulo, ut Philo plius non aliud sit, uersaligei quam sciens omnia, ut sciri possunt,ut dicitur i.Metaphysi. cap.r. quod hoc autem non unico habitu fit, sed multis: sicut enim non unus vasensus inest animalibus, quo cuneta sentiant, sed varij, omnibus ram scie- autem simul perfecta fit sensatio, ita non unica scientia & habitu et cuncta cognoscuntur, sed multis,omnes autem simul perfectissimam,ac generalem cognitionem omnium faciunt, quae quidem

dicitur pnilosophia: ac ista significatione modo a nobis primo itraetatur,& petim iis,quid ipsa sit. Quid autem Philosephia haec O .,

st,non omnes eodem modo explicatui, habitus enim & scientiae lecto. tripliciter definiri possunt,aut ex obiecto,aut ex fine,aut ex utro que: Ex obiecto quidem, ut Medicina est ars quq in humanis cot- potibus versatur:Ex fine, Medicina est ars sanitatis essectiva: Ex . in utroq; vero, Medicina est,quae in humanis corporibus versatur,& sanitatis est effectiva: hoc etiam pacto multi alis habitus definiri possunt philosophiae autem ex fine.& ex obiecto definitiones in-

positi coniungitur: alterum voluntarium, quo anima se corpori subiicit, & ei s ruit: cum igitur mors non sit aliud, luam animaere corporis solutio, erit duplex mors, iuxta duplicis vinculi solutionem : altera naturalis, qua anima secundum esse a corpore separatur: altera voluntaria,qua homo ab istis sensibilibus semotus totus conte molationi traditur, quod per Philosophiam contingit, ac ob id dicitur meditatio mortis, ut Philosophum mortem meditari, non sit aliud ,quam animum a corporis sensibus auocare. Sic igitur primo definiebat Plato, quae quidem definitio, praeterquam quod metaphorica esst,quod Arist. damnat, est etiam diminuta,cum solam contemplativam partem exprimat.

Posterior definitio a sine est. Philosophia est Dei similitudo, a. de squoad fieri a nobis potesst, id est, Philosophia est per quam Deo ex ne.

similes sumus : in Deo enim duplex operationum genus conscitui cur circa res haa: altera operatio est reiu cognitio qua o innia

17쪽

i. De philosophia in genere. Cap ij.

speculatur: altera actio,qua omnia gubernat, disponit, proui. det: ita per Philosophiam haec duo contingunt hominima s peculatur,& conceptatur res,& secundum eandem Philosophiam gubernat & regit,cum sit Philosophia activa,& speculativa. Dicitur autem, quoad fieri potest,quia ista similitudo no est aequalitatis, cum in inlinatum excedat Dei perfectio cuis a creata, sed est similitudo proportionis cuiusdam, secundum quam instina supremis comparati queunt. Hae duae definitiones a fine sunt,priora proximo, posterior ab ultimo. Aliam definitione ab ipso obiecto sum-S. defi/-- ptam, idem Nato tradidit in Phaedone, & Thaeeteto, qua Cicero erum obicc. recepit,nempe: Philosophia est diuinarum,humanarumq; rerum cognitio: peries humanas, quaecunque sensibilia intelliguntur, per diuina, vexo intelligibilia, & a materia separata: unde definitio haec perfecta est, omnem Philosophiae partem comprehendens,cum quaelibet aut de humanis, aut de diuinis tractet. Ab Aristo. vero unam Philosophiae definitionem habemus x. Meta. c. i. Philosophi*, est scientia veritatis, quae a fine proximo est,quamuis ista potius solius speculatiuae partis videatur. Atque hoc de definitione sufficiat. De partibi Philosophia,ei. ciue diuisione. C A P. II.

a. dirumisso T, E Philosophic partibus varia fuerunt Philosophorum placi-philesv. ta. Zeno enim, Chir sippus. Appollodorus,& reliqui Stoici tres Philosophiae partes feceruire. Philicam nympe,Ethica& Logicam: Physicam quidem, quae rerum naturalium causas specti latur; Ethicam, quae mores hominum docet: Logicam,quae modos cognoscendi & disputadi apetit: luas paries variis comparationibus explicabant, ut ii refert Diogenes. Priino enim ipsam Philosophiam animali comparabant,ossibus & neruis Logicam, carnibus Etllicam,animae Physicam conseren es. Ruisu SQuo assimilabant, cuius corticem Logicam,sequentia Ethicam,intima Physicam dicebant. Rursus agio frugifero, cuius circumiecta seps Logica,fructus Ethica,humus,& arbores Physica essent. In qua quidem diuisione Logicam Philosophiae ea item faciebant. a.divi FG Epicurus Philolophus tres Ph: lolbph ae partes fecit,Ethicam,

Phy sicam, Canonicam: per Canonicam vero quantum mihi videtur intelligebat Medicinam pr.cticam: hanc enim Cunonicam cum naturali coniungebat : Log: cam vero partem Philosophiae

non censebat.

p. it s*- Cleanthes sex Philosophiae partes fecit, Dialectica,Oratoriam, . Moralem,Ciuilem, Naturalem, Theologicam Alij vero aliis mo-- .L- ' dis diu d(bat. At, ut ad Peripateticos deueniamus, Simplicius Arist. imitatus, Philosophia in duas diuisit partes, in activa&cou

18쪽

Pro lego inena sex.

templatiuam: pet activam, Moralem intelligit: c. templativae vero tres statuit partes, Mathematicam,Physicam,& Metaphysica, ut patet c. Metap. c. i. Dialecticam vero non parte Philotim, litae, sed instrumentu,& organum hic&alicim alij Peripatetici faciut, T. ut docet Alexander i. Prioriam: dc ibi idem Philoponus:& Temi- autor. exstius i. Posterior c. et . At si licet inter tantorum placita virorum tripliciuiudicium nostru adhibere: aliter Philosoplitae diuisio constituen- norantiada est, in cuius gratiam finem ipsius Philosophic oportebit consi. desueta.derare, per hunc enim maxime ipsius diuisio fiet exae a,& mani festa Philosophia velo in hunc ruit fine inuestigata, ut ignorantia, qua miser homo propter peccatum incurrit, quo id neri pos set, expelleretur: homo autem per peccatum haec tria praeter alia sibi comparauit:rerum veritatis ignorantiam: eorum, quae secundum rationem agere oportebat, similiter ignorantiam: & rursus ieorum, quibus ad vitae sustentationem&conseruatione propter peccatum indigebat, ignoratiam: unde omni ex parte ignarus f

ctus est in speculabilibus agibilibus, & factibilibus: indiguit igitur scientia, qua ens versi cognosceret,qua agenda,& facie la cta

sideraret:& ista est Philosophia in tres priscipuas partes diuisa, secundum ignoratiarum numerum: in Speculativam nepe, qua veritates rerum tantita contemplaretur: in Actiuam, qua ea, quae secundum rationem agere oportet, loceretur:& in Factivam, quaea,quibus extetius indigeret,facere sciret: quam partem Philosophi resipuerunt, abieeium arbitrantes facere, & exterius operari,

cum tamen re vera,scientiae sit pars, nec indignum homine laborare,qui suo peccato&simerbia id meruit.&Arist. 6. Meta.c. l. inquit,omnis intelle,stus est speculativus activus, aut factitans:&est locus notandus. Secundum autem hac diuisio item multo melius

Philosophia dici potest: Dei similitudo: Dens enim nos ulum cognoscit cuncta, gubernat & disponit cuncta: sed etiane operatiit cuncta: ipse enim est, qui cum naturalib. caii iis simul essectuscu-ctos producit. Sit igitur prima Philosophiae diuisio a fine sumpta, in partem speculativam, acti iam Sc factiva: Speculativa subdiuidatur in Metaphysicam, quae omnium commuirissima principia,& passiones generales speculatur: in Mathematicam puram, quae speculati.ea,quae secundum se a motu non dependent,secundum rationem abstrahendo a motu tractar, ut figi iras,numeros, & his accidetitia: & in Mathematicam mediam, quae ea, quae secundum naturam sua abstracta sunt,in motu tamen considerat, ut Perspectiva,

de Musica,& similes:& in Hirtica,quae ies sensibiles speculatur. Rursus activa diuiditur in Ethicam, qua homo ea secundu quae se rationabiliter prdinar* debet,cognoscit: & in Oeconomicam,

19쪽

iarum artium c scient.

is De Philosophia in genere.

qua familiam & domum regat:& Politicam,qua usus Reipublic & ciuitatis, cuius pars est,rectos cognoscat,& exequatur. Factiva rursus,quae Mechanica dicitur,bifaria subdiuidi potest primo in artes necessarias , quae nempe usum vitae necessariu ministrant,ut Lanificium, Agricultura, Aratura:& in utiles,quq usum vitae faciliorem faciunt, ut nauigatoria, Militaris, Equesitis: & in delectabiles,quae usum vitet iucundiorem reddunt,ut saltandi ars, Venandi,Cantandi,& similes. Rursus diuidi potest in eas,quae materiam praeparant,ut Ars so-diendi metalla, Coficiendi ferrum, Coquendi lateres:& in ea;,quq materiam disponunt & componunt, ut Domificatoria , Fabrilis, Sutoria:& in eas,quae materia composita utuntur, ut Militaris,Equestris,Nauigatoria. Praeter has Philosophiae partes sunt quaedam artes, quae in ministerium Philosophiae inuentae sunt: ac propterea Philosophiae partes non censentur ab aliquibus Peripateticis , quamuis nihil vetet ex eis aliquas esse scientias: hae autem quinque sunt: quaedam enim modum c*gnoscendi, & velum a falso distinguendi tradit, quae Logica dicitur :& haec necessaria est simpliciter ad philosophiam: ac ob id Antiqui huius solius memineriit:quaedam alia est ad sermonis peritiam obtinendam, quo philosophia communicatur,& haec Grammatica est.Tertia ad huius sermonis ornatum & elegantiam, & haec Rhetorica . Quarta ad delete .at:onem in sermone, & ista est Poetica. Quinta ad expetientiam in rebus omnibus sumendam:&haec est Histolica. Sexta est ad absentium communitatem rerum:& haec est Epistolatis. Hae omnes ancillae philosophiae sunt,& ipsi deseruiunt. De ordine partium Philosophiae inter se. C A P. III. CIrca harum partium ordinem fuerunt variae sententiae ante Arist.& pol ipsum Zeno,& Chrysippus,Logicam primo loco discendam: secundo Physicam: tertio Ethicam censebant. Appolodorus sic ordinem statuebat,ut post Logicam Ethicam, vitimo Physicani iuuenes discerent,ut refert Diogen .libr . atque hi Logicam a reliquis scientiis separabant, ac eius praecepta,& regulas seiunctas ab ipsis scientiis tradebant. Alij vero simul confundebant Logicam & alias scientia , nec eam separatam docebant, ut refert Origenenes Hom. .se per Cantica, versus med . &hos reprehendit Aristo t. t. Metaph c. r.Stultum, inquit, est, simul scicia tram Sc modum sciendi quaerere. Ex his Lit sententia quo tundam, qui ab Ethica esse incipiendum censebant, qualis fuit Diogenes. Al:j vero Physicam prius, uales fuerunt Panaetius &Iost: don: ustata illi Antiqui sentiebant de ordine Philosophiae At

20쪽

At vero post Arist tempus, Ammon. in praefatione Porplayrij

censet inter speculati uas partes hunc ordinem obseruandum , ut primo discatur Physica, secundo Mathematica, tertio Metaphysica Ratio vero eius haec est, quia Physica es de his quae maxime sunt contracta ad materiam,Metaphysica vero est de summe abstractis, sed non fit transitus ab extremo ad extremit, nisi per medium, eigo prius est i 'hysica, qui extremum est,posterior Mathematica, quae medias h1bet abs ractiones:tractat enim de his, quae in materia quidem sunt sensibili secundum c5siderationem: nam Physica de his est, quae secundum rem, Si secundum iem, sed non secundulti cons letationem in materia sensibili sunt: Metaphysica velo in opposito de his,quae nec secundum rem, nec secudum ratione in materia sunt. Albertus Magnus hoc prologo eandeni habet sententiam: constituit enim duos ordities: iterum naturae: alterum doctrinae : naturae est inter ipsas res, quarum est scientia: doctrinae est inter ipsas scientias , secundum quod una prius altera dicitur. Dicit erso primo, quod secundum naturae ordine Metaphysica est omnium prima , quia tractat de communissimi o- in niuin principijs: post hanc Veio est Mathematica, quae tractat

de his, quae non dependent secudium se a sensibili bitas ob id priora sunt: ultimum locum obtinet Physica, quae de sensibilibus , &posterimibus est Dicit secuis do, iuridordine docti inae, primo loco est discenda Pu sca: secundo Mathematica: tertio Meraphy sica: ratio est,quta a notioribus est indipiendum: notior autem est

Physica ouam Mathematica', nam Phy fie, Vmbat persensiam , a

quo Matnematicus abstrahit: Metaphy sca vero ob eius magnam abstractionem est difficillima: S Th. vero opusc. o. seper Bo tium, te Trinitate q Cari r post Dialecticam Alathem alicam dc

post hane physeam disci voluit. & simplicius in ferientii primum locum Mathematicae, secundum Physicar, terti m Meta- physicae concedit Alij vero Metaphysicam omnium primum di- cendam voluerunt,d quorum numero videtur S Th. in praesenti loco,cuius ratio est, quia sermo de uniuersalibuet est prasi eiendus sermonibus particularibus, ut dicitui i. de partibus animaliti, c i. At Metaphysica agit de communissimis omnium aciem larii. Ergo illa est praeferenda in doctrina omnibus Haec siit i quae a viris illii stribus recepimus exga ordinem partium rhild sophiae. in qua quidem controuersia mihi videntur hi tib abiliores conmclxisiones quae sequuntur, quarum prima est Diale nica praepolii 'debet Philosophiae partibus: haec aut notissima est, tradit enim Cconct. sciendi modii nee hie depracticis est sermo: raro enim cu reliquis Philosophiae partibus coniunctae in aliquo reperiti tui, nec multab