장음표시 사용
11쪽
ullatenus consilium dispositioque librorum Sallustii pendeant ab opere Thucydideo.
Quamvis veteres ad ipsum librorum Sallustianorum
consilium animos non ita accurate converterint, tamen proprietates quasdam Sallustii non praetermiserunt. Ita Quint. 3, 8, 9: Sallustius, inquit, in bello Iugurthino et Catilinae nihil ad historiam pertinentibus principiis orsus est, eumque adicit hac in re Isocratem in elenae laude atque in Panegyrico et Gorgiam in Olympico secutum esse Senecae rhetoris I0cum Suas. p. 35, 11 sq. , quo Sallustio Thucydidique communem dicit esse morem,
ut in referenda morte magnae alicuius personae totiussere consummationem vitae addant, Iupra iam attuli.
Iustin. 38, 3, 11 Pompeius Tr0gus in Livio et in Sallustio reprehendit quod contiones directas pro sua oratione operi suo inserendo historiae modum e cesserint. - Omnes quos attuli loci ad singulas spectant Sallustii consuetudines, quae imitatione ex Thucydide aliisque sunt expressae. Sed cum et scriptores ambos et quibus temporibus vixerint et quam materiam sibi elegerint et rationem, qua eam operibus Suis tractaverint, diligentius perquiramus, multo plures similitudines, vel potius imitationes Sallustii ex Thucydide inveniemus. Longe aliter permovemur, cum opus Thucydideum continenter perlegimus atque cum libros Sallustianos pertractamus. Admirabilis, ut temporibus illis, critice historie Thucydidis, veritatis studium, animus ab omnicupiditate alienus ut alias omnes virtutes praetermiti mus, quae omnibus temporibus hueydidi et concessae
12쪽
sunt et concedentur faciunt, ut quicunque librum eis legerit, abripiatur. Quare non mirum videtur, Sallustium praesertim cum vitae atque temporum, quibus ipse vixit similitudinem quandam cum Thucydide intercedere puta verit Thucydidem maxime sibi elegisse, quem sequatur Nam et hucydides et Sallustius vixerunt temporibus, quibus Graecia et Italia longis bellis civilibus dilaceratae sunt rambo primum ad rem publicam lati erant, tum
autem ad 0mponendam historiam se contulerunt. aucis
verbi Ihucydides refert, quo modo impulsus sit . ut
bellum Peloponnesiacum scriberet, commemoratque Xilium suum viginti annorum, quasi lae parva aliquare dicat b, 26, 4: Ριεβίων , διά παντος αυτου πο
mihi reliquam aetatem a re publica procul habendam decrevi, Statui res gesta p0puli Romani .... ye Scribere eo magis, quod mihi a spe, metu, partibus rei publicae animus liber erat. Simili atque ut mihi quidem Videtur non minus glorioso modo Sallustius in historiarum fragmentis de se praedicat 1, 5 Dietsch.): Neque me divorsa pars in civilibus armis movit a vero. Cum Thucydides affirmet, diligenter se advertisse, ut aliquid certI 0gn08cat atque facultatem sibi esse oblatam res quoque Peloponnesiorum 40gnoscendi, vitetque omnino gloriari eo quod animum ab omni partium studio alienum ibi servaverit, quippe qui optime ex toto opere elucere possit, Sallustius hucydidis quidem exemplum Secutus, Sed multo superbius dicit, sibi non totum modo otium reliquae aetatis libris conficiendis fuisse, sed adicit etiam, animum a partibus rei publicae sibi fuisse liberum. Usque eo praeconii domestici Thucydides non est progressus immo affirmat, cum viginti annos in exilio vixerit, animum a partibus rei publicae liberum habere se potuisse. Quamvis non sit huius commentationis quaerere, quatenus Sallustius Caesaris delicta contagionemque coniurationis Catilinariae silentio praetermiserit, de Pompeio severius acerbiusque iudicaverit tamen defensorqu0que acerrimus popularium c0ncedet, Sallustium non eo iudicio integro atque incorrupto ad libros conscribendo aggreSSum 8Se eosque perfecisse, quo Thucydides opus Suum c0BScripsit. Summo cum studio et amore Sallustius mores describit praeclarorum popularium Summa cum diligentia summaque arte praecipue Memmii et Marii orationes sunt scriptae. Tamen concedendum est, orationem quoque Catonis in senatu diligenter esse elab0ratam eiu8que mores aeque ac Caesaris Summa cum admiratione descriptos laudibusque esse elatos.
dici0nes amb0rum historicorum quodam modo inter se fuisse similes fierique potuit, ut Sallustius naturae uae atque ingenii similitudinem cum Thucydide sentiens, ad eum Se applicaret. Nam qui unquam Script0rum alium, qui ipsius naturae ingeni0que pp08itus Sit, ut exemplum sibi eliget, quod sequatur Tamen iam illo ambo historici discrepant inter se, quod Thucydides Statim comnato bello materiam colligere incepit et ad opus co Scribendum aggressus est atque ipse parti classis Atheniensium praetuit Sallustius in libros comp0nendos non prius incubuit quam in re publica gerenda nihil iam posse gloriae quaeri intellexit. Roscherus in libro, quem inscripsit: Leben, erkund Zeitalter des hucydides. Guttingen 1842 uberius disseruit sententiam initio permiram accuratius XSecutus, Thucydidem cum Aristophane animo coniunctum fui8Se, ambo Sequentes n0bilium partes ut in re publica ita in religi0ne antiquos m0res conservare Studui88 atque noVos repudiasse qu0 alter fecerit ut historicus tristi animo dolentique de diss0luta severitate interituquem0rum antiqu0rum, alter ut comicus fabulis acerbis asperioribusque facetiis contra novatores in re publica rebusque divinis. Talia enim tempora, qualia fuerunt bellum Peloponnesiacum bellaque civilia in Italia gesta, quibus disciplina m0resque intereunt omniaque divina promiscua haberi incipiunt, aptissima sunt ad satiram
acerbissimam provocandam. Qua quidem Thucydides omnino se abstinet. Invenitur enim apud eum quiddam maestum atque triste nec mirum, cum doleat de celeribus longinquitate belli in dies crescentibus - ὀ δὲ
13쪽
πολε/ιος βιαιος διδάσκαλος 3, 2, 2 P quorum scelerum sontem putat esses debilitatem maturae humanae, quae omnibus temporibus eadem sit εως ἄν κ αυτήφυσις νθ ρωπων - , 82, 2) Nihil eorum omnium apud Sallustium invenies, qui facetiis acerbis temporum suorum vitia perstringit. Cum Thucydides tranquillo animo de moribus Graecorum deperditis disserat atque
quodam modo a profano vulgo se abstineat seque ipso sit contentus, ut nobilitatis amicum decet, qui quae ipse Sentit sine ulla violentia proferre solet, in Sallustio, ut p0pularium studioso adversarioque nobilium, acerbisSimum invenimus ludibrium prodiens ex profunditate animi de vitiis hominum non dolentis, sed perturbationibus fiagrantis. Meli. 17, 18 dicit: M. Varro . . . . in libro, quem scripsit Pius aut de pace, C. Sallustium scriptorem Seriae illius et severae orationis, in cuius historia notiones censorias fieri atque exerceri videmu8.... In Thucydide maestitiam invenimus de vitiis aetatis suae, in Sallustio acerbam ac fere furentem indignationem. Quare ut Sallustius ad imitationem Thucydidis se com ferret, sortasse similitudine temporum vitarumque condicionum, quibus ambo viri illustres vixerunt, compulsus est; se si Sallustius, ut mihi quidem videtur, similitudinem morum suorum cum hucydide intercedere tavit, opinione certe falsus est. -- Quatenus autem Simgulae partes librorum Sallustianorum ab exemplo h cydidis pendeant, iam Videamus. Ac primum quidem egregii viri ritetit in epistola critica ad Ernestum uestemannum in edit fragm. p. XXII. Sententia est reicienda, quam opusculo Viri doctissimi Gustavi inheri de Sallustii istoriarum Prooemio arburg 1850 p. 10 falso subicit, Sablustium maxime ob similitudinem prooemii historiaruineum prooemio operis hucydide a Quintiliano scir. 10, 1, 10 l. 10, 2, 17. Veli. 2, 36, 2 Thucydidis aemulum fuisse dictum. Nescio quo pacto factum it, ut Kritetius in inheri libello eam sententiam prolatam putaverit, cum nihil eiusmodi dixerit Linherus. Porro si Sallustius Thucydidem nulla alia in re nisi in prooemio historiarum aemulatus esset, Quintiliano haud facile in mentem venisset, ut Thucydidis em tum eum nominaret, aut addere non omisisset, Sal-
gustium in prooemio historiarum aemulum Thucydidis esse, sicuti etiam 3 8, 9 in principiis belli Iugurthini et Catilinarii Isocratem in anegyrico et Godigiam in Olympico secutum eum esse dicit. Concedo quidem, quin etiam c0ntendo, prooemium qu0que historiarum, quod Sallustius non sententiis nihil ad rem pertinentibus orditur ut Catilinam et Iugurtham, sed quo et priora tempora breviter perstrinxisse et de bello sociali et Sullae civili accuratius egisse videtur, Scriptum esse ad exemplar prooemii longioris apud Thuc. 1, 1 - 23. Sed Sallustium multis aliis quoque in rebus aemulum Thucydidis esse, infra c0gn08cemus. Magn0pere dole dum est, quod Sallustii historiarum libri aetatem non tulerunt; ex iis enim multo magis ortasse aemulatio Thucydidis in toto consilio cognosci potuisset quam ex Catilina Iugurthaque, nihilque repugno iis, quae quamvis argumentis careant Kriigius in epist erit. p. XXII dicit: Certe ea laus aemulationis hucydidis), quam
non ad prooemium Solum pertinere conSentaneum St,
et Historiis magis, quam Catilina et Iugurtha parta est.'Ut Thucydides opus brevi argumento incipit: ἡ Θουκυδiδης
Ἀθηναῖος ξυνέγραφε τον πολε - των Πελοποννησίων
καὶ Ἀθηναιων ὁ ἐπολέμησαν προ αλληλους et: ita Sallustius quoque Thucydidis exemplum secutus historiarum principium eodem fere modo similibusque verbis facit: Res populi Romani M. Lepido Q. Catulo comsulibus ac deinde militiae et domi gesta conposui. φQuam imitationem inherus quoque commemorat in libello citat p. 9 sq.: Sallustius in principiis Statim Thucydidis aemulum egit Veli. 2, 36, 23, ita ut simpliciter quod sibi elegerit initium scribendi significaret neque pro illius aevi more philosophandi studio abriperetur, id quod in minoribus eius scriptis non ita
cautum videmus. hucydides brevi argumento summo cum iudicio critico, ut illis temporibus, de rebus Graecorum vetustissimis loquitur, de bello Troiano, de bellis cum Dareo Xerxeque gestis, commemorat vitia historicorum priorum atque Sui ipsius operis virtutes praedicat. Eodem sere modo Sallustius in prooemio historiarum Versatur. Breviter tempora priora rerum Romanarum
perlustra ac loquitur de iis, qui in historia conscribenda ipsum praecesserunt, qua in re brevitatem Catonis laudat,
14쪽
ut Victorin ad Cic. Rhet. 1, 20 docet. Thucydides 1 22 reserto in illa re maxime se operam 408UiSSe, ut in. diversissimis aetationibus diversorum uestium
verum expromat. Sallustius simile aliquid, sed immodestius de se praedicat neque me divorsa pars in civilibus armis movit a vero. Quas similitudines omnes non temere nec casu exstitisse, sed ex imitatione hucydidis prodiisse, equidem contenderim. Eadem Linheri quoque est Sententia p. 10: Ceterum universum pro sus istoriarum initium ea re videtur hucydideam similitudinem praebere, quod Sallustius priusquam ad ipsas
Te . . . . accederet, Sati amplo ante prooemio qui fac
tum sit exponendum putavit . ut ad eam potissimum condicionem res publica adduci potuerit, qualis illo anno obtinebat Simul tamen complura Sallustium cum de Romanorum historicis in universum, num de sui operis consilio atque ind0le praemonuisse, quod huc non ita fecit, ex fragmentis adhuc servatis satis elucet v. D. 2-5).μHaec p08trema, quae inherus protulit Verba recta quidem sunt, nec tamen cita intellegenda, quasi Ihucydides de historicis Graecis vel potius de logographis, qui eum praecesserunt, mihi dixerit cf. huc 1,2 l);
immo inheri sententia est, Thucydidem non aeque Verbose de historicis scripsisse ac Sallustium. Alius generis atque historiarum prooemia sunt C tilinae et Iugurthae. Ea enim prorsus non continent sententias generales, ut ritgius in epistola criticap. XXI contendit, sed quasi excusationem, quod Sallustius aetate iam provecta, postquam a re publica gerenda se recepit, ad libros conscribendos se contulerit,
sicut Cicero quoque in libris philosophicis rhetoricisque
Saepius Se excu8at, quod otium suum consumpserit in libris componendis, cum id nobili Romano indignum putaretur. Ita Sallustius quoque in prooemiis Catilinae et Iugurthae eam maxime sententiam exsequitur, Se non indignum esse historiam conscribere atque in studia incumbere. Cat. 1, 3: quo mihi rectius videtur ingeni quam virium opibus gl0riam quaerere. scir. Quint. 3,8,9). Cat. 2,2: periculo atque negotiis compertum, in bello plurumum ingenium posse. Cat. 3, 1: pulchrum Stbene facere rei publicae, etiam bene dicere haud absu dum St. . . et qui fecere et qui facta ali0rum scripsere,
ulti laudantur ac mihi quidem, tametsi haud quaquam
par gloria sequitur Scriptorem et auct0rem rerum, tamen in primis arduum videtur res geStas Scribere . . . .
Postquam enim Sallustius a negotiis publicis Se removit, voluptatem se non habuisse dicit in agro colundo aut in venando, servilibus officiis, sed Cat. 4,2): statuit res gestas p0puli R0mani perscribere.' Similiterque in prooemio Iugurthae 2,2: ingeni, inquit, egregia facinora sicuti anima immortalia sunt. Iug. 2,4: pravitas eorum admiranda St, qui . . . . ingenium, quo neque melius neque amplius aliud in natura m0rtalium est, incultu atque socordia torpeScere inunt . . . . ug. 4, 1 sqq.: Ceterum ex alii negotiis, quae ingenio exe centur, in primis magno Sui est memoria rerum ge8tarum cuius de virtute quia multi dixere, praetereundum puto, Simul ne per insolentiam quis existum et memet studium meum laudando extollere. Elucet igitur, per tota prooemia excusationem a Sallustio saepius repeti, quod ad studia historiamque conscribendam se contulerit. Atque huic semientiae meae assentitur quoque Loebeii Zur eurthei-
ervariet triti vielmehr ei ne ei geneΡerson aus,nn die An sic hi on dem herr lichen undisiihm- lichen Thun ines Geschight schrei bers. iraeterea invenies apud Sallustium indignationem de moribus Romanorum deperditis explicationemque, cur a republica gerenda se receperit. 0res enim corruptos Romanorum saepius perstringit ad eamque materiam iterum atque iterum revertitur.
Quare quae Quint. 3 8, 9 dicit, Sallustium in bello Iugurthino et Catilinae nihil ad historiam pertinentibus principiis orsum esse eumque hac in re Isocratem in Helenae laude et in Panegyrico Gorgiamque in Olympico Secutum esse, ita certe rectissima sunt, ut prooemia Catilinae et Iugurthae simili modo quo Helenae laudis anegyricique non in medias res rapiant lectorem, sed qu0dammodo longius a materia ducant. Alias similitudines maiore praeter sententias nonnullas similes n0 invenies.
15쪽
Maxime commemoranda itemque in imitatione arguamenti hucydide de rebus Graecorum antiquissimis Graeciaeque ante tempora historica statu posita est di gressi Cat. - 13, qua descriptio conditae rei publicae Romanae atque laus virtutum priscorum Romanorum continentur, cui laudi vitia posteriorum temporum opp0nuntur. Cuius descriptionis color valde est horridus eoque fit horridior, quod Sallustius a summa laude, Iorum statim ad acerbissimam vituperationem suae aetatis
Deinde ad Catilinam Ipsum se vertit describitque eius
Iacta, facin0ra, Scelera Hanc quidem morum perditorum descriptionem in loco non recto esse positam, contendere non possumus; nam cum de Catilinae sceleribus tractandum sit, aequum est demonstrare, quo modo more codirupti paullatim in rem publicam irrepserint ad tantamque altitudinem sint provecti. Iamen haec descriptio exaequar non potest eum praeclara Thucydidis descriptioned, I-84, qua re nefandas Corcyrae factas morumque
autem Sallustii in Catilina, qua principia rei publicae Romanae describuntur, i0ppo in edit Thuc Vol. I. p. 38 recte ita disserit: Quid quod ipsam illam degressionem de primis Romanorum rebus, at cap. 6 ou quae, utcunque defensa a viris doctis, nobis nondum satis
apta videtur, Thucydidis exordio originem debere suspi-eeris Rectum est eiusmodi enim digressio in opere
minime magno tam mirabilis est, ut suspicari cogamur, Eallustium aliquo exemplo commotum digressionem illam libro suo Inseruisse. Atque re vera ingenium, quo h cydides vetustissima historiae Graecae principia tractat criticum caulloque, qua ea in re utitur, n0 nobis modo admirationem Iniciunt, Sed Sallustium etiam commoverunt
ψ si TR i)tori e Romanae simili modo perquireret
Thucydides enim fabulas poetarum l0gographorumque, qui dicuntur, reicit ut vanas fictasque contenditque eos facta in maius celebravisse. Sed in ea quoque critica disiunctione factorum fabularumque cautissime agit atque quae invenit nullo loco ad certum redacta esse contendit.
Nam in capitibus 1-23 libri I. saepius utitur formulis, pαινεται 12, 1. 1, 3, 1). δοκε δέοιοι 1, 3, 2),
ως ἐμοὶ δοκεῖ 1, 3, 4), ἀκοῆ μεν' 1 4, 1 aliisque
aepius. Quam cautionem Sallustius in deseribendis
vetustissimis Romanorum rebus imitatur Cat. 6, 1: sicuti ego accepi'. Tat. 8, 2: Sicuti ego aestumo*. Omnes vero in libris Sallustii digressiones ad exempla Thucydidis, qui saepius eas adhibet, SSe XyreSSaS, nemo est qui contenderit. Quis enim historicus continue potest ordinem actorum narrare ita ut nunquam abstrahatur ad morum condicionem illustrandam, ad descrimtiones geographicas aliasque res . Tamen digressiones apud Sallustium tam sunt crebrae, ut in legendo facere non p0SSimus, quin recordemur digressiones Thucydidis. Gerlachii in edit mai ad Cat. 5 suspicio prolata, Sallustium in digressione de vetustissimo rei publicae R0manae Statu excerptis usum fuisse, quae Ateius Philologus in
eius gratiam composuerat , recta quidem esse poteSt.
Sed eodem modo Sallustio ad alias quoque digressiones, ut ad Iug. c. 41.42 ad prooemium historiarum omninoque ad libros suos conscribendos Atei Philologi excerptis uti licuit Porro ex translatione librorum unicorum, quae de vetustissimo Libyae statu exponit, Se hausiSSe, ipse dicit Sallustius Iug. 17: uti ex libris Punicis, qui regis tempsalis dicebantur, interpretatum nobis St. Ex eodem lante fortasse hausta est digressio de Philaenis, quam narrat Iug. 79. - Sallustius cur digressiones libris suis inseruerit, nullo loco explicat contra Thucydides longum digressum, quem primo libro inseruit c. 88-118, con8ilio se fecisse dicit, ut suppleat hanc partem hist0riae, quae ad id temporis ab historicis praetermissa sit, atque ut simul demonstret, quo modo imperium Atheniensium paullatim confirmatum Sit. huc 1,97.
Alia magna digressi in historiis est descriptio Ponti β,έ sqq. Dietsch.) quae magis commonefacit Herodoti quam Thucydidis. Commodissima autem facultas Thucydidem imitandi Sallustio oblata est in describenda peste, quae in Mithridatis exercitu ad Cygicum
saeviit. Nam uberius de ea disseruisse Sallustium atque eodem ordine quo lucretium, narrat Serv. ad Verg. Ge. I,48l est fragm. 4,28 apud Dietsch. Quamvis ex ea descriptione nihil nobis restet nisi Servii scholion perpaucaque fragmenta brevia, ex quibus nihil certius exploratiusque c0gnosci potest, tamen suspicari possumus, Sallisitium praecipua cum diligentia eam materiam trac-
16쪽
10tasse, postquam Thucydides tam praeclara descriptione
praecessit atque ad imitationem eum quodam modo imcitarit. oliam quandam imitationem, qua Sallustius exemplum Thucydidis imitatus morti magnae alicuius personae quasi funebrem laudationem adiecerit, Seneca Suas. p. 35,11 sq. Burs commemorat. Quibus addere possumus, omnino Sallustium consuesSe praeclar0rum Virorum mores describere, ut Catilinae Cat. 5.), Catonis,
Equidem contenderim, praeclaris morum descriptionibus Virorum magnorum apud Thucydidem, ut ericlis
Sallustium esse commotum, ut ipse eodem modo mores describeret summorum virorum. Quod mihi maxime
pr0batur eo, quod sententias nonnullas a Thucydide in describendis moribus maxime Periclis prolatas Sallustius
Num epistolarum quoque, quas Sallustius libris suis inseruit, ut C. Manlii Cat. 33), Catilinae Cat. 35), Adherbalis Iug. 24), Pompeii Mithridatisque ex historiis excerptarum epistola Niciae Thuc. 7, 11 - 15 sit exemplum, haud facile quis demonstraverit; quod potius in
dubio relinquamus. Maxime autem Sallustius aemulus Thucydidis nominandus est ob orationes libris suis intextas. Illud quidem certum St, sicut orationes operi Thucydidis insertas, ita Sallustii quoque praesertim ad tempora moreSque hominum c0gnoscenda esse aptas. Tamen Sallustii orationibus vitio vertendum est, quod ornamenta in rhetorica plus aequo et magis quidem quam adhuc a plerisque conceSSum St. Maximum autem huius rei argumentum est, quod orationes et epistolae ex Catilina, Iugurtha, historiis excerptae in scholis rhetorum legebantur. )Sallustius nullo loco de consuetudine orationum libris suis inserendarum loquitur, quod magnopere Sidolendum. Tamen ex indole orationum itemque ex formulis iterum iterumque repetitis huiuscemodi Verba locutus est sive orationem habuit aut in hunc modum dixit pro certo concludi potest, Sallustium orationes non ad Verbum relietere voluisse, sed eo modo dicere, est Berctard his liti Rom. p. 332 adnot. 227.
11 quo sere cuiusque ingenio maxime sit aptum Thucydides de orationibus libro suo insertis ita disserit 1,22 ,, Καὶ
Αrtius quam Thucydides Sallustius ad argumentum or tionum in concionibus Senatuque habitarum se non applie, ut immo fortasse multo minus ab argumentis orationum habitarum pendet. Qua re factum esse videtur, ut rogus Pompeius in Sallustio reprehenderit, quod conciones directas et orationes operi suo inserendo historiae modum exceSSerit scir. Iustin. 38, 3). In Thucydide vero nemo reprehendit, quod modum historiae excesserit, quamvis rationes peri u insertae non minorem partem
De Drma orationum et Sallustii et Thucydidis statuendum est, antiquitatem usque eo artis historicae non processisse, ut eam ingenio indolique cuiusque dicentium adaptaret Quin Sallustius orationes iisdem ornat figuris
rhetoricis, quae tunc erant usitatissimae figuras Sententiasque ex orationibus Τhucydidis Demosthenis aliorumque mutuatur Gerlachius in edit. Sallustii mal vol. II p. 209 rhetoricum orationum Sallustii colorem his verbis excusat Neque in Salustii consilio explicando omittemdum est, quod recte dixeris, ea tempestate omni paucorum hominum opera et Studio gesta esse suaecunque enim aut ad evertendam, aut ad servandam rem publicaminita sunt consilia. ea paucorum hominum fuerunt, qui aut virtute, aut per vim et factionem cuncta regebant; ceteri gratia vel praemiis libertatem venalem habuerunt. Quae cum illorum temporum fuerit ratio, iure suo hoc scribendi genere usus est Salustius Equidem in dubio relinquam, utrum iure Sallustius hoc scribendi genere usus sit necne illud modo demonstrare studebo, totum eius genus dicendi, praecipue in orationibus rhetoricum esse eumque hac in re qu0que multa ex Graecis trans
17쪽
uuas sententias locosque Sallustius ex raetis scriptoribus transtulerit quatenusque in rhetorico genere dieendi ad Thucydidem se applicaverit,
Quamvis nemo sere scriptor Romanus tantopere sit tractatus quam Sallustius, tamen editores de imitationibus Thucydidis aliorumque scriptorum Graecorum atque de constructionibus Graecis uberius continueque non disseruerunt, sed notis dispersis pauca tetigerunt. Accedit quod multum usque ad nostra tempora fabulati sunt de rhetorica Thucydidis imitatione neque adhuc quisquam diligentius et accuratius quaesivit, quidnam esset rhetoricum illud, quod Sallustius ex Thucydide Sumpsisset. Iure iam Cortius in ed. Sall. praef. p. XIII sq. docet, maxime in orationibus elocutionem Sallustii propriam inveniri, non modo quod Sallustii genus dicendi optime demonstrent, sed etiam quod purissimae atque mendis scribarum minime corruptae nobis servatae sint: ἡPro certo affirmare possumus, qui genium Sallustii, emendatissimum genus dicendi, praegnantem brevitatem propius nosse cupit, illum prius Orationes illas, quam integra duo Crispi per legere debere. Hae enim cum non toties librariis obnoxiae fuerint, quam Catilina et Iugurtha, non tam laede corruptae per Pomponium' ad nos pervenerunt. Hunc tamen, credo, magiS, quod non imtelligeret omnia, fideliter lectiones exemplari sui reprae-
Pomponius Laetas primam Sallustii cum fragmentis in eodio Vaticano curavit editionem. Venetiae 1493.
Sentasse, quam quod consilio praeclare ita meruisset contram reliquis male feriati homines intelligendo fecerunt, ut nihil intelligerent, et nos posteri infinito labore sordes Illas eluere debeamus*. His Cortii verbis plane assentior Ide0que in grammaticis rhetoricisque rebus perquirendis
maxime orationum nonnullarumque digressionum praecipuarum, ut prooemiorum descriptionumque morum
rationem habebo simulque quas figuras sententiasque ex Graecis scriptoribus Sallustius hauserit quaeram. in Auctoritas rhetorices in Sallustio maxima est habenda; nam omnino rhetorum Graecorum scholae illis temporibus florebant. De temporum illorum studiis rhetoricis
Wo anne Wie Sisenna ortensius Varro dem genus Asianum folgien M. In genere dicendi atque in sententiis ex Graeco translatis illud maxime Sallustius spectat, ut brevitatem quandam assequatur. In eo enim Sallustius studium p0nit non ut quam paucissimis verbis quam plurima, Sed ut quam paucissimis verbis quam verissima dicat, ut ipse profitetur Cat. 4, et 18,1: quam ver Issume potero pauci absolvam'. Verum se dicere velle etiam h cydides profitetur, tamen non addit, illud paucissimis se
Sallustii vero brevitate in dicendo non idem mihi videtur
esse concedendum quod Cicero de r. 2, 13, 56 de Thucydide praedicat: ita creber est rerum frequentia, ut
verb0rum prope numerum sententiarum numero con-
'inoo loe commemorandum mihi esse videtur, magnam partem locorum ex Graecis scriptoribus conversorum ab editoribus iam ess comprehensam. in indicem, qui singulas imitationes primus in euerit, nemo est qui stagitet. monnullas tamen imitationes qui Primus invenerit, commemorare necessarium videbatur.
18쪽
sequatur, ita porro verbis est aptus et pressus, ut nescias, utrum res oratione an verba sententiis illustrentur. ζὶ Ut sequentibus paginis uberius exsequi studebo, Sallustius in singulis partibus librorum suorum atque in orationibus ita utitur nonnullis partibus orationibusque operis Thucydidei, ut sententia mea eo magis confirmetur, eum ab exemplo Thucydidis ipso in consilio operis pendere. Nam Singula quoque sententias formulasque rhetoricas Thucydidis aliorumque scriptorum Graecorum in Suum Sum conVertit. Itaque, quod in priori capite iam diximus, in prooemio Catilinae c. 1-4 atque in digressione de veterrimo rei publicae Romanae statusc. 5-9 praecipue usus est prooemio operis hucydidei 1, 1-23 itemque in describendis moribus labentibus
descriptione morum Graeciae deperditorum apud Thuc. 3, 1-84. Priusquam ad translationes ex Graecis factas tram Seamus iterum commonendit videtur, sicuti iam insuperiori capite exposui, Sallustium in Catilinae Iugurthaeque prooemiis illud maxime spectare, ut ob libros scribendos Se excuset Perspicuum est, hoc fieri non potuisse ita, ut Sententias generales aliquot non admisceret, quarum par ex Graecis scriptoribus ad verbum sere est translata, pars tantam habet cum Sententiis Graecorum similitudinem, ut suspicari debeamus, Sallustium adulescentem Summa cum diligentia in litteras Graecas incubuisse Sententiasque praeclara memoriae infixisse Noe in libris suis conscribendis adhibuisse. Si Sallustius in prooemio libri de coniuratione Catilinae inscripti generales nonnullas sententias de humanae naturae ivdole eiusque pravitate, de condicione, qua ipse ad historiam conscribendam impulsus Sit, protulisset, nihil in ea re miri esset. Sed quod nihil ad historiam pertinentibus principiis cir Quint. 3, 8, 9)orsus sit altiusque repetat quam in opere tam parvi argumenti exspectamus, illud miror. c quamvis Omiuratio Catilinaria longe aliam materiam quam bellum Peloponne8iacum praebeat, tamen pro certo habeo, Sallustio in novem capitibus primis prooemium Thucydidis in mente fuisse. Quid enim sibi volunt verba statim in principio Cat. 2,1): initio reges, nam in terris nomen imperi id primum fuit divorsi pars ingenium, alii corpus exercebant γ tque Sallustio hoc loco Graecorum res in mente fuisse Thucydidemque et Graecorum historicos ante ocul0 esse Versat0S, ex eo elucet,
quod in iis, quae sequuntur, non Romam a e rei publicae principia exponere incipit, sed Cyrum, de quo etiam Thuc. I, 13, 16 agit, Lacedaemonios Athenienses coinmemorat Cat. 2,2: postea vero quam in Asia Drus, in Graecia Lacedaemonii et Athenienses coepere urbis atque nationes subigere ' etc. An Sallustius in prooemio historico belli Catilinarii ersarum regem Cyrum commem0rasset, nisi aptissimum historiae belli Pel0ponnesiaci prooemium operis hucydidei secutus esset ut exemplum γ' Ρ0rro imperium regium antiquissimam esse rei publicae formam senam in terris nomen imperi id primum fuit Cat. 2,1), etiam Thucydides dicit in prooemio 1, 13, 1: τα πολλα Πραννίδες
ἐν ταῖς πολεσι καθiσταντο, προτερον δε σαν πατρι καὶ βασιλεὶαι
Cat. 8 Sallustius loquitur de factis Atheniensium
iisque, qui ea scripserunt, de scriptorum magni ingeniis, quae in Graecia provenere. aud dubie Thucydidem in mente habet, quem statim in quatuordecim capitibus primis saepius exscribit Equidem mihi persuadere non
possum, his verbis Sallustium Thucydidem bellumque
et Gerlaesi de propessitate sem. Sal in edit sali vol. II1. p. 32 l.
I Aliam mutuationem historicam invenimus in ram ino. 8apud Dietsch. l,78 r. . Servius enim ad Verg. Aen. 8,725 ita scribit: Caras insulani populi fuerunt piratica famosi victi a Minoe, ut et Thucydides et Sallustius dicunt. udo Sallustium
eam notitiam hausias conieceris, nisi ex Graeco fonte atque quas tandona in studia historica Sallustius incubuit, ut auspicari cogamur, eum do aris et domino sententiam alio ex scriptore Graeco assumpsissis atque e prooemio Thucydidis I,4 ,-νως . . .
καθ ρει ἐκ τῆς θαλάσσης. Prooemium enim operis Thucydidei Sallustio rerum historicarum tam acrem videbatur continers inquisitionem atquo investigationem, ut omnia in eo exposita verissima bsieret atquo quatenus ad ipsius libros conscribendos utilia ut bat, in usum suum conserret.
19쪽
Peloponnesiacum n0n significasse. Etiam materiae, qualsibi tractandam proposuit, gravitatem Sallustius praedicat Cat. 4,4: nam id facinus Catilinae coniuratio in primis ego memorabile existumo celeris atque perieuli novitate similiter ac Thucydides ,1 λπίσας 3μγαν τε ἐσεσθαι του πολεριον καὶ ἀξιολογώτατον τῶν
Praeterea Sallustius in primis Catilinae capitibus praecipue ex oratione funebri Periclis, sed ex aliis quoque operis Thucydidei partibus scriptoribusque Graecis transtulit tales maxime locos, quos rhetoricos SententioSo que appellemus. Maxime autem memorabilis atque indubitata translatio est t0tius ex oratione funebri comprehensionis, quae Sallustio simili modo captationi benevolentiae esset atque Pericli. Cat. 3,2: mihi. . . in Thuc. 2,35,2 χαλεπον ἀρ-d primi arduum Videtur μετρίως εἰπεῖν . . . . O et ναρ ξ μ res gestas Scribere pri- νει Via καὶ υνους ἀκροατής ταχmum quod facta dictisἄν τι ἐνδεεστερως προ α βου- exaequanda Sunt, de-λεταί τε και ἐπισταται νομ=ισειε hinc quia plerique quae λουσθαι, i τε ἄπειρος εστιν καὶ πλεονάζεσθαι δι φθο
Simul eidem comprehensioni, quam ex Thucydide translatum esse omnes editores consentiunt, Sallustius immiscet sententiam celebrem atque etiam ab Isocrate in Panegyrico usurpatam: λ χαλεπον εστιν
ωους τους λογους τι /ιεγέθει των ργων ἐξευρεῖν, qua-' Simul hoc loco Gellii annotatio comprobatur, qui oe
bulum arduum contra malevolos Sallustii reprehensores defendit N. A. ,15 . arduum Sallustius non pro dissicili tantum, sed pro eo quoque ponit, quod Graeci δυσχερA aut χαλεπο, appellant, quod est tum dimotis tum molestum quoque et incommodum et intrare
delicta reprehenderis, malivolentia et invidia dicta putant; ubi de magniu virtute atque gloria bonorum memo-IeS, quae Sibi quisque facilia factu putat, aequo animo accipit, Supra ea veluti ficta pro salsis ducit.
rum sententiarum similitudinem non ortuitam esse eem Seo, praeSertim cum iam Quint. 3 8, Sallustii prooemia eum Isocratis anegyrico comparet. Maxime rhetoricus atque speciei Verborum relatorum contrarie, quae a Thucydide quoque Saepissime adhibentur, annumerandus hic St locu Cat. 6,b: magisque dandis quam accipiundis beneficiis amicitias par bant, quae sententia in oratione funebri huc 2,40,4ita legitur ,,ου γάρ πάσχοντες ευ ἀλλἀ δρων τερκτω ιεθα τους φΩους eiuSdemque generis rhetorici haec sunt Cat. 9, 1: ius bonumque apud eos non legibus magis quam natura Valebat, quae congruunt cum loco orationis funebris apud Thuc. 2, 37, 3:
ο παρανομου ιεν .... ἀκροάσει καὶ των νομων, και μαλιστα αυτῶν σοι τε ἐπ τελ α των ἀδικου-
ριενων κεῖνται καὶ σοι ἄγραφοι ἔντες αἰσννην ο/ιολογου/ιενην φερουσιν ' Aliam sententiam ex
oratione funebri ita transtulit Sallustius, ut figura Verborum contrarie relatorum, quam Thucydides hoc loco non adhibuit, existeret, Cat. 6 6: imperium legitumum, nomen imperi regium habebant. ericlis de re publica Atheniensium sententia apud Thuc 2, 37 Ihaec est: καὶ νο ια ιιεν διά τ ιιή ἐς λίγους ἀλλ'ἐρπλείονας ἐκειν ιοκρατία κεκληται Quam sententiae formam magis vocabis rhetoricam certe Sallustii. Nihilque aliud quam formula rhetorica haec sunt apertissime
translata Cat. 9 4 sequarum rerum ego maxuma documenta haec habeo, quod ex huc 1, 2, 3 καὶ παραδειγμα od του λογου υ. ἐλάχιστον ἐστι διὰ τας . . . . aut X huc. 1, 3, 1 formata : ,δηλοῖ δέ μιοι, καὶ τοδε τω παλαιων σθενειαν ου ἐκιστα
Praeter Thucydidem Sallustius maxime Demosthenem imitatur et in singulis sententiis nunciatisque et in figuris rhetoricis. Propter argumentum simulque propter figuram rhetoricam nunciatum Cat. 9, 2: in suppliciis deorum magnifici, domi parci, in amicos fideles erant summam habet similitudinem cum loco apud Dem.
' Comprobatur hoc loco nodariigius ad Cat. 9, ad defi-
mendum bonum dicit: Haec Cortius recto videtur ita interpretari, ut ius sit id, quod verum, rectum et aequum est, Ouum quod rei publicas utile, i. e. εστ ώφελίφ των ἀδικουμένων.
20쪽
Porro non dubito notam illam sententiam Cati aer seuuae homines arant, navigant, aedificant, virtuti om iaparent ob similitudinem argumenti et ob rationem miram qua ambo enunciata verbis exprimuntur ex Homero B. 23, 315-318 esse haustam suspicari:
Heis Sch0 be Η0mer au8M8pr0chen: Consilio, qui ligna caedit, l0nge superior, quam viribus consilio gubernator nigricanti in ponto navem celerem dirigit quassantibus ventis consilio auriga antecedit aurigae Uum Homerum a Romanis quoque permultum tractatum eSSe clamus scir. Quint. 1, 8, 5 atque figura repeItionis allustium haud dubie allexerit, certe in errorem non eidemus coniciendo, Sallustium Homeri sententiam in suum usum contulisse. Iamen pro figura repetiti nis συνδετον sive dissolutum adhibet. ISententiis iam allatis locos aliquos ommunes addamus qui quatenus ex scriptoribus Graecis expressi sint, an dubio relinquamus. Ita hominum ignavorum, inertium hebetum statim in prima Catilinae comprehensione eod
a Ad totum catilinae cap. n. conseras Dem. Olunt 3 68 25 m, ii 'i' in mili Verborum exitu aliquid antiquum insist Antiquissimus enim sermo Romanus, eum nondus ara hias rit
ration. Qui usus usque ad postoriora tempora patet aluus arand
arati eum pecoribus, quae natura prona atque ventri
tul88et quicunque alius scriptor in ana incidoro ois
dallustius in Catilina dem e0dem sere modo vitiinserat
iis lluati norum maxime cum sententiis oratorum Atticorum dem0nstrat, Sallustii genus dicendi plane is
laricum 88 nominandum. Sallustius in iuula 2: dium diligentissime incubuit atqu ut si h he
Ibnunelatum Vat. 7,2: regibus boni quam mali susne tior si sunt, Semperque eis aliena virtus formidulosa es n