De Sallustio imitatore Thucydidis [microform], Demosthenis aliorumque scriptorum Graecorum; dissertatio philologica quam..

21쪽

-Sed prosecto ortuna in omni re dominatur ea res cunctas ex lubidine magis quam ex vero elebrat obse ratque. Simillimus locus invenitur apud Dem. Olynth. 2D22i ,3ιεγάλη γαρ ροπή, λιάλλον δὲ λον et τυχη παρά

nάν ἐστὲ τι τῶν ἀνθρώπων πράγ/ιατα Meste mannus in ed. orationum Demosthenis selectarum nostrum quoque locum praetereaque alios nonnullos ex Graecis

Latinisque scriptoribus locos affert. Deseripti0nem, quae sequitur Cat. 10-13, morum civitatis Romanae iam comparavi cum descriptione morum deperditorum belli Peloponnesiaci temporibus apud Thuc. 3,82.83 nec Sine veritatis specie dici puto. Sablustium in ea descriptione exemplum Thucydidis esse secutum. Paucas modo similitudines demonstrabo. Cat.

10,4: aVaritia . . . . deos neglegere edocuit congruit eum loco Thucydidis 3 82,9: μ σι ευσεβεια /ιεν ουδό- τεροι ἐνο υγγ Sallustius porro nominat avaritiam

I 0 4 et ambitionem I 0,5 gravissima labentium morum vitia. Eodem modo huc. 3,82,8 πάντων δ'αυτων oreιον ἀρχή - διά πλεονε ii αν καὶ φιλοτι/ιναν. Sententia Sallustii Cat. 10,5 amicitias inimicitiasque

non ex re sed ex commodo aestumare congruit cum Thuc. 3,82,5 ,,καὶ 3ιήν καὶ τὰ ξυγγενὲς του ἐταιρικου

άλλοτριωτερον γενετο . . . . et γαρ lto των κειμε-

νων νο/ων ωφελιας αἱ τοιαυται ξυνοδοι. ἀλλἀ παρατουe καθεστῶτας πλεονεξία Cat. 12, 1: paupertas

probro haberi coepit contrarie dictum est apud Thue. 2,40,1 apud Athenienses τὀ πενεσθαι υνορίολογεὶν τινι αἰσχρον Cat. 12,2 divina et humana promiscua . . . habere i similiter dicta sunt apud huc 2,b2,2im describenda peste: ἐς ὀλιγωριαν ετράποντα καὶ

Praeter has translationes invenimus locos communes atque sententiosos quosdam ideoque eo magis rhetoricos, velut Cat. 10, 5: aliud clausum in pectore, aliud in lingua promptum habere, . quibuscum interpretes conserunt Hom. l. 9,313 ,,ος χ' τερον μεν κευθ ἐνὶ φρεσὶν, αλλο δὲ εἴπη et Eurip. Androm. 452 ,o λέγοντες αλλα οἰν γλωσση, φρονουντες Ἀλλα Maximam similitudinem uni oeo Cat. 12,2: sua MVi pendere, aliena cupere habent verba Isocratis Areop.424: τῶν μεν οἰκείων ἀμελεῖν, τοῖς ν άλλοτριοι ἐπιgovλενεις

sest hist. I, 12 Dietsct Cat. 5, . Huius postremi loci similitudinem inekhius demonstravit in Flecheisenio

nati vol. 79 p. 864 itemque locorum, qui sequuntur. Cat. 13,3: Viri muliebria pati, mulieres pudicitiam in propatulo habere vescendi ea usa terra marique omnia exquirere, dormire priusquam omni cupido SSet, non samem aut sitim neque frigus neque lassitudinem opperiri, sed ea omnia luxu antecapere, ' comparantur a Finerito eum loco Xenophonteo Mem. 2,l,30 ,, ῆτις Ουδὲ et ν των ρδεων ἐπιθυμίαν - Φενεις, ἀλλα πρὶν

ἐπιθυ/ιῆσαι πάντων ἐ/ιπίμπλασαι, πρὶν ιεν πεινῆν ἐσθίουσα, πριν δὲ διφῆν πίνουσα, ιν ιtὲν ηδεω φά- γζς, χνοποιουοῦ νηχανω φενη, ινα δὲ ηδεως πίνyς, ινους τε πολυτελεῆς παρασκευάζει καὶ του θέρους χίμονα περιθεουσα ντεις, ινα δὲ καθυπνωσης ηδεως, ου μονοντάς στρωμνάς μαλακάς, ἀλλά καὶ τα κλίνας καὶ ταωποβαθρα ταις κλίναις παρασκεηάζει. ου γαρ δια τοπονεὶν, ἀλλὰ διά τὀ νηδεν εχειν ὁ τι noιx υπνου ἐπιθυμεῖς. τα δε ἀφροδίσια πρό του δεῖσθαι ναγ-- ζεις, πάντα μηχανωφιενη καὶ γυναιξὶ τοῖς ἀνδράσι χρω- ριένη. Sed fueritne hic locus Sallustiani nunciati exemplum necne, in dubio relinquamus. Qui iam sequitur locus, ut Fineritus docet, certe haustus est ex Theopompo Cat. 14,2-4: nam quicumque impudicus adulter ganeo postremo omnes quos flagitium egestas conscius animus exagitabat, ei Catilinae proxumi ambliaresque erant quodsi quis etiam a culpa vacuus in amicitiam eius inciderat, cotidiano usu atque inlecebris facile par similisque ceteris efficiebatur. Theopompi

λυρὸς et θρασυς ἐν τροπον ουτοι σχελν ἄπαντες εἰς Μακεδονιαν ἀθροισθεντες ταιροι Φιλίnno προσηγορευοντο εἰ δὲ ιν καὶ τοιoveto τις ἐληλυθει, no του βίου και τῆς διαιτης τῆς Μακεδονικῆς et αχεως κεμνοις μοιος ἐγένετο

Sallustium in prima Catilinae digressione etiam ex

oratione funebri nonnulla hausisse praeter alios nonnullos locos iam allatos maxime probatur hac translatione Ca 10,1 secuncta maria terraeque patebant ex huc.2,41,2 ἀλλὰ πάσαν δειεν θάλασσαν καὶ γῆν ἐσβατόν τῆ νμετερ τολμη καταναγκάσαντες γενεσθαι .

22쪽

omnes quas attuli ex Graecis scriptoribus translaΑtiones plane rhet0ricae sunt vocandae. Quamvis enim in prima Catilinae digressione Sallustium ad prooemium operis Thucydide se applicuisse satis dilucidum sit, tamen qui ex eo translati Eunt 0ci non Sunt tam frequente tamque perspicui quam sententiae ex oratione funebri Periclis desumptae itane id rhetoricum puto, ecor tionibus, n0 ex historia haurire. Ac reliquae ex Graecis Scriptoribus translationes cuius m0di tandem suntγNonne plurimorum, quibus Sallustius maxime usus est. Script0rum genus dicendi rhetoricum vocandum ist3Τheopompum enim Veteres docent superfluenti orationis sono fuisse. Itemque in eo vituperatur acerba hominum lactorumque cenSura reprehendendique studium, quod

idem de Sallusti dici potest. Atque Quintilianus 10, I,74:isThe090mpus, inquit, his Herodoto et Thucydidi proximus, ut in hist0ria minor cita oratori magis similis. De Sallustio comparandum est iudicium supra ex Licinian Ρ. 42 q. d. 0nn. allatum: ἈSallustium non ut historicum Sed ut oratorem esse egendum. Ut Cic. Brut 17 66 Theopompo elationem atque altitudinem orationis tribuit, ut de r. 2 l3,57 he0pompum ab The tore 80crate magistro impulsum se ad historiam contull88 dicit, ut de r. 3, 9 36 The0p0mpum exsultantem Verb0rum audacia vocat, ita omnia haec simili modo de Sallustio dici possunt Sallustius enim ab eruditione rhetorica temporum su0rum non erat vacuus, cuius rei libri elus optima sunt testimonia. Quodsi iam inlios Sallustii in principio Catilinae auctores contemplamur,m S 1nVenimus praecipue Dem0sthenem et Isocratem. Illius prioris Sallustius inprimis, ut operi historico convenit, oratione civiles, quae ad rem publicam eiusque administrationem pertinent, imitatus esse Videtur. Praeter hanc amitationem partium Thucydidis rhetoricarum atque maxime trium librorum primorum), ahe0pompi genere rat0ri scribentis, Demosthenis oratoris Isocratisque rhetoris Sallustius apertissime aliis quoque scriptoribus, praecipue philos0phis usus est Ex iis quos attulimus locis conicere fere cogimur, Sallustium Sententioso I0cos ex scriptoribus, quo legerit, excerpSiSSelibrisque ui immiscuisse. Simili enim modo iam Ateio Philol0g mandaverat, ut sibi excerpi ex historia Ro-23

mana componeret. Ut nostris quoque temporibus in scholis i. cipuli dicta collectanea ex scriptoribus lectis

congerunt eaque in scriptis, quae c0mponunt, adhibere student, atque ut 08 praecipue Script0re excerpunt, qui maxime cuiusque ingenio Sunt accomodati, eosque locos memoriae mandant, quibus maxime c0mmoVentur, ita etiam Sallustius adulescens oratores Graeco rhetor, easque hucydidi partes aliorumque Scriptorum, quatenus rhetorice fieri potuit, excerpSi88 Videtur. Sed iam transeamus ad caput quaestionis nostrae, ad perquirendas orationes, quas Sallustius libris suis inseruit, et videamus, quatenus hae operum partes, quibus maxime studia rhetorica p0tuit ante oculos ponere, a Graecis scriptoribus pendeant. Ac perSpiciamus orationes praecipuas primum Catilinae, deinde Iurgurthae, postremo ex historiis excerptaS. Iam oratio Catilinae aqud coniuratos habita Cat. 20 excellit presso quodam atque abrupto dicendi genere ac forma omnino rhetorica, qua Sallu8tius vim omnem C tilinae atque impetum reddere studuit. Huius generis orationis Sallustius apud hucydidem exemplum non habuit. Praecisum abruptumque genus dicendi omnino ingenio hominis turbulenti temp0ribus rei publicae Romanae postremi aptum est. Quatenus omnino in opere historico licet, Sallustius figuris rhetoricis utitur ve bisque contrarie oppositis. Totius enim orationis argumentum versatur in describendo Statu exhaustorum et ad inopiam redactorum p0pularium atque divitum optimatiumque. Itaque iam hac re efficitur, ut per totam orationem quasi quoddam contrarium pateat. Catilina

quidem novit pr0fusam optimatium luxuriam brevibus efficacibusque verbis figurisque eam describit. Neque abhorret a Graecis verbis, vel p0tius ea eligit de industria,

ut specie quadam harum rerum averSati0ni quodam modo virtutem IriScorum Romanorum prae se ferat L 12:ἡcum tabula Signa toreumata emunt, tamen summa lubidine divitias suas vincere nequeuntμ. 7:ἡpostquam re publica in paucorum p0tentium ius atque dicionem concessit semper illi reges tetrarchae ectigales esse, populi nationes Stipendia pendere*. Principium orationis gra: neque ego .... incerta

pro certis captarem', similitudinem quandam habet cum

23쪽

2325

mana componeret Ut nostris quoque temporibus inseholis discipuli dicta collectanea ex scriptoribus lectis

congerunt eaque in scriptis, quae c0mp0nunt, adhibere student, atque ut eos praecipue Script0res excerpunt, qui maxime cuiusque ingeni Sunt accomodati, eosque locos memoriae mandant, quibus maXime commoVentur, ita etiam Sallustius adulescens oratores Graecos rhetor,

easque Thucydidis partes aliorumque scriptorum, quatenus rhetorice fieri potuit, excerpsisse Videtur. Sed iam transeamus ad caput quaestionis nostrae, ad perquirendas orationes, quas Sallustius libris suis inseruit, et videamus, quatenus hae operum partes, quibus maxime studia rhetorica potuit ante oculos ponere, a Graecis scriptoribus pendeant. Ac perspiciamus orationes praecipuas primum Catilinae, deinde Iurgurthae, postremo ex historiis excerptaS. Iam oratio Catilinae aqud coniuratos habita Cat. 20 excellit presso quodam atque abrupto dicendi genere ac sorma omnino rhetorica, qua Sallustius vim omnem Catilinae atque impetum reddere studuit. Huius generis orationis Sallustius apud hucydidem exemplum non habuit Praecisum abruptumque genus dicendi omnino ingenio hominis turbulenti temporibus rei publicae Romanae postremi aptum St. Quαιenus omnino in opere

historico licet, Sallustius figuris rhetoricis utitur ve bisque contrarie oppositis. Totius enim orationis argumentum versatur in describendo Statu exhaustorum et ad inopiam redactorum popularium atque divitum optimatiumque. Itaque iam hac re efficitur, ut per totam orationem quasi quoddam contrarium pateat. Catilina quidem novit profusam optimatium luxuriam brevibus efficacibusque verbis figurisque eam describit. Neque abhorret a Graecis verbis, vel potius ea eligit de industria,

ut specie quadam harum rerum aversationis quodam modo virtutem IriScorum Romanorum prae se ferat L 12:ἡcum tabulas Signa toreumata emunt, tamen summa lubidine divitias suas vincere nequeunt*. 7:,postquam re publica in paucorum potentium ius atque dicionem concessit semper illis reges tetrarchae vectigales esse, populi nationes Stipendia pendere'. Principium orationis gra: neque ego . . . . incerta

pro certis captarem', Similitudinem quandam habet eum

lissima est. Accedit quod condiciones Mytilenaeorum

coniuratorumque tam similes sunt inter se, ut Sallustius occasionem non praetermittendam esse putaret, ut exemplum hucydidis in orationibus Cleonis et Diodoth

secutus in controversia excelleret, inducendo duos Viros, Caesarem Catonemque, de eadem re disputantes, sed contra dicentes. Per totam Caesaris orationem idem sententiarum ordo eademque dispositio inveniri licet atque in oratione Diodoti Diodotus enim orationem incipit hac sententia, de rebus gravissimis accurate esse consultandum haec duo, celeritatem et iram, bonae consultationi maxime contrarias esse ob eamque rem vitandas. Non Sententiam modo, sed verba etiam principii orationis a Caesare habitae ex oratione Diodoti translata esse puto. Caesar enim orationem sic incipit: Omnis homines, qui de rebus dubiis consultant, ab odio amicitia ira atque misericordia vacuos esse decet 4: Magna

mihi copia est memorandi, quae reges atque populi ira aut misericordia inpulsi male consuluerint , Diodotique orationis apud Thuc. 3, 42. I principium hoc est:

τε καὶ ργήν Quod vulgare apud oratores esse primcipium libenter concedam, velut Dem. περὶ των ἐν Σερρονησω in.: P Eδει tἐν του λεγοντας ἄπαντας

tamen cum Sallustius in oratione Caesaris aliis multis in rebus Diodoti orationem sequatur, non dubium 8Seputo, quin haec quoque sententia ex eodem fonte sit hausta. Deinde Diodotus uberius disserit de utilitate orationis, ut statui causae convenerat orationem magistram esse sactorum αδάσκαλος των Πραημάτων 3, 42,2). Sed huius rei Diodoto propria erat causa. Nam de puniendis Mytilenaeis iterum iam consultum est itaque Diodoto contra vituperatores concionandi praeterea erat disputandum. Quod Sallustius non eodem modo Caesarem loquentem inducit de utilitate orationis, maxime est probandum; nam de interficiendis coniuratis primum eSt actum, neque quisquam affuit, qui utilitatem orati

ni impugnaret. oum Diodotus Thuc. 3, 3 ad

24쪽

mana componeret. Ut nostris quoque temporibus inseholis discipuli dicta collectanea ex scriptoribus lectis

congerunt eaque in Scriptis, quae c0mponunt, adhibere student, atque ut eos praecipue Script0re excerpunt, qui maxime cuiusque ingenio Sunt accomodati, eosque locos memoriae mandant, quibus maXime comm0Ventur, ita etiam Sallustius adulescens oratores Graecos rhetoricasque hucydidi partes aliorumque Scriptorum, quatenus rhetorice fieri potuit, excerpSisse Videtur. Sed iam transeamus ad caput quaestionis nostrae, ad perquirendas orati0nes, quas Sallustius libris suis inseruit, et Videamus, quatenus hae operum partes, quibus maxime studia rhetorica potuit ante oculos ponere, a Graecis script0ribus pendeant. Ac perspiciamus orationes praecipuas primum Catilinae, deinde Iurgurthae, postremo ex historiis excerptaS.

Iam oratio Catilinae aqud coniuratos habita Cat. 20

excellit presso quodam atque abrupto dicendi genere ac sorma omnino rhetorica, qua Sallustius vim omnem Catilinae atque impetum reddere studuit. Huius generis orationis Sallustius apud hucydidem exemplum non habuit. Praecisum abruptumque genus dicendi omnino ingenio hominis turbulenti temporibus rei publicae Romanae postremi aptum est. Quatenus omnino in opere historico licet, Sallustius figuris rhetoricis utitur ve bisque contrarie oppositis. otius enim rationis argumentum versatur in describendo Statu exhaustorum et ad inopiam redactorum popularium atque divitum optimatiumque. Itaque iam hac re efficitur, ut per totam orationem quasi quoddam contrarium pateat. Catilina quidem novit profusam optimatium luxuriam brevibus efficacibusque verbis figurisque eam describit. Neque abhorret a Graecis verbis, vel potius ea eligit de industria, ut specie quadam harum rerum averSationi quodam modo virtutem priscorum Romanorum prae se ferat L 12:ἡcum tabula Signa toreumata emunt, tamen

summa lubidine divitias suas vincere nequeunt'. si :ἡpostquam re publica in paucorum potentium ius atque dicionem concessit semper illis reges tetrarchae vectigales esse, populi natione Stipendia pendere . Principium orationis gra: neque ego .... incerta

pro certis captarem', Similitudinem quandam habet cum

iissima est. Accedit quod condiciones Mytilenaeorum

coniuratorumque tam similes sunt inter se, ut Sallustius occasionem non praetermittendam esse putaret, ut exemplum Thucydidis in orationibus Cleonis et Diodoth

secutus in controversia excelleret, inducendo duos Viros, Caesarem Catonemque, de Oadem re disputantes, sed contra dicentes. Per totam Caesaris orationem idem sententiarum ordo eademque dispositio inveniri licet atque in oratione Diodoti Diodotus enim orationem incipit hac sententia, de rebus gravissimis accurate esse consultandum haec duo, celeritatem et iram, bonae consultationi maxime contrarias esse ob eamque rem vitandas. Non Sententiam modo, sed verba etiam principii orationis a Caesare habitae ex oratione Diodoti translata esse puto. Caesar enim orationem sic incipit: Omnis homines, qui de rebus dubiis consultant, ab odio amicitia ira atque misericordia vacuos esse decet 4: Magna

mihi copia est memorandi, quae reges atque populi ira aut misericordia inpulsi male consuluerint ' Diodotique orationis apud Thuc. 3, 42, 1 principium hoc est:

ἡνο ι ζω δὲ δυο τά ἐναντιώτατα νβουλια ιναι, τα 'χος τε καὶ ργήν. Quod vulgare apud oratores esse primcipium libenter concedam, velut Dem. περὶ των ἐν Σερρονήσω in . ,. Eδει si ἐν του λέγοντας Παντας ἐν 3 ιν μήτε προ εχθραν ποιεισθαι λογον μηδένα

tamen cum Sallustius in oratione Caesaris aliis multis in rebus Diodoti orationem sequatur, non dubium SSeputo, quin haec quoque sententia ex eodem fonte sit hausta. - Deinde Diodotus uberius disserit de utilitate orationis, ut statui causae convenerat orationem magistram esse factorum δεδάσκαλος τῶν ραγμάτων 3, 42,2). Sed huius rei Diodoto propria erat causa. Nam de puniendis Mytilenaeis iterum iam consultum est itaque Diodoto contra vituperatores concionandi praeterea erat disputandum. Quod Sallustius non eodem modo Caesarem loquentem inducit de utilitate orationis, maxime est probandum; nam de interficiendis coniuratis primum eSt actum, neque quisquam affuit, qui utilitatem orati

ni impugnaret. - Τum Diodotus Thuc. 3, 43h ad

25쪽

eorum offensiones transit, qui dieebant eorruptos esse

oratores in concionibus. Solere usu venire, ut bonae ac Salutares sententiae, quae ex improviso dicantur, non minus in Suspectae, quam malae ac perniciosae. 0e atque simili modo Diodotus statim praevenire studet criminationem eorum, qui dicebant, eum societate contingi Mytilenaeis aut aliquam ex defensione et 8Seutilitatem. Caesar quidem ab eiusmodi criminationibus

non se defendit, cum ea re suspectum se secisset Notum enim erat, Caesarem consiliis coniuratorum interfuisse itaque Caesar defensione innocentiae Suae nihil aliud assecutus esset nisi ut infirmum atque conscium animum prodidisset. Si Sallustius eam Caesari tribuisset defensionem, vitium hoc esset habendum, quod quivis alius potuisset committere excepto uno Caesare. Tamen Caesar in oratione saepius occasionem prehendit scelera coniuratorum commemorandi agnoScem dique, ne Suspicionem patribus iniciat, se defensorem

coniuratorum esse aut colludere cum iis. - Accomm

date historiarum scientiae Caesar ad probanda enunciata sua et dicta exempla affert ex historia petita. Ita statim in principio g -6 exemplum affert indulgentiae in Rhodienses in bello Macedonico secundo iustitiaeque in Carthaginienses exercitae, quamvis insidiose illi agere

consuevi8Sent. Dein oratione progrediente g 28-34 ut exemplum crudelitatis semper crescentis triginta affert tyrannos, qui inceperint noxios interficere indemnatos. Sed eorum licentiam magis magisque crevi8Se, ut iuxta sontes insontesque interfecissent. Sullam intersecisse Damasippum eiusque socios. Id ab omnibus probatum esse. Deinde Sque eo eum processisse, ut milites rapinis, Vastati0nibus, caedibus impleti essent g 37. 38 Caesar etiam commemorat morem Romanorum, ut optima aliorum populorum instituta imitati sint, praesertim arma atque tela militaria, insignia magistratuum aliaque Quibus rebus commemorandis Caesar statim studium prodit historiae et antiquitatis. Salhistius quidem recte Vers tus est in eo, quod totam Caesaris orationis dispositionem orationi Diodoti accommodavit, singula autem, quae Statui causae non convenerunt, praetermisit studiaque Caesaris historica in lucem protulit. Quibuscum congruunt quae Atticus apud Cic. Brut 25 dicit, cae-

garem elegantiam in dicendo multis litteris et his quidem reconditis et exquisitis summoque studio et dili

gentia esse conSecutum.

Inde ubi ad prop0situm se vertit, Caesar multo magis dispositionem equitur in oratione Diodoti adhibitam. In iis enim, quae Sequuntur, explicat in

poena constituenda n0Be8Se magnitudinem culpae c0niuratorum, sed dignitatem Senatus Spectandam. Nonnullos de belli civilis vastati0nibus l0cut08 88e quonam id spectare ut ira indignati0que in coniuratos etiam

augeatur Hac re opus n0n SSe. Omnium oculos in senatum Se converS08, ideo clementer SSe agendum.

Quod in homine privato severitas nominetur, id in publico crudelitatem vocari. Sententiam D. Silani consulis designati de supplicio sumundo non 8Se iniustam quidem, sed Silanum agere perturbatione incitatum. Metu non esse pus, cum Cicero Securitati consuluerit

g - 193. Cui explicationi in ratione Diodoti resp0ndet apud huc cap. 44 libri III. Diodotus demonstrat,

Atheniensibus non esse quaerendum, iniuriamne Mytilinae fecerint necne, sed bonum esse c0BSilium capiendum. Non agi de jure aut iniuria, sed de securitate rei publicae Cleonis sententiam, poenam capitalem Mytilenaeorum rei publicae in futurum utilem lare, non esse rectam Atheniensibus et Mytilenaeis de jure non esse quaerendum nihil aliud agi nisi commodum rei publicae. In iis, quae iam sequuntur in orati0ne Caesaris, magis etiam ad expositionem Diodoti Sallustius se applicat. Caesar enim exponit, m0rtem omnium m lorum esse finem Summumque supplicium, quod de hominibus sumi possit. Qua de causa Silanum etiam

acerbius quicquam n0 addere et cenSere, coniurat0S, priusquam necarentur, Verberandos SSe Leges pro Supplicio exilium permittere Summum quidem supplicium c0niuratos merui8Se, Senatui autem moderate esse agendum. Tum Sequuntur exempla ex historia petita,

quo nimia illa severitas progredi 0ssit Prioribus temporibus apud Romanos supplicium quoque usitatum fuisse. Quod cum saepius sumptum sit de viribus innocentibus, lege Porcia aliisque legibus exilium Sse permiSSum. Atque in ea re maiores sapientius egisSe quam Senatum

26쪽

Ita se censere, bona coniuratorum publieanda atque ipsos per municipia in vinculis tenendos esse *20-433. In secunda parte orationis Diodoti simillimum invenimus

sententiarum ordinem. 8ummum supplicium, mortem, non esse praesidium contra futuras Mytilenaeorum Fierorumque Sociorum seditiones. huc. 3, 45, 2:,,ωγληλυθασί γε λα-ασων των ζημιιυν οἱ ἄνθρωποι

προστιθέντες, Ἀως ησσον αδικοῖντο uno των κακουρ-

γων. και εικος το πάλαι των μεγιστων ἀδικημάτων μαλακωτερας κεῖσθε αυτας, παραβαινομένων δὲ τι δρονι ἐς τον θάνατον αἱ πολλαὶ ἀνήκουσιν, καὶ τουτοομως παραβαινεται. τοίνυν δεινοτερον τε Ουτου

Moe ευρετέον Ἀστὶν ε τοδε γε Ῥυδὲν 'επίσχει. . . . Spem atque libidinem ne mortem quidem metuere. Vim legum eontra perturbationes, cum hominum natura ad eas impellat, nihil valere. Si Athenienses in noxios mortem constituerent Mytilenaeos omnia extrema expedituros esse urbemque eorum ipsam interituram. Contras Athenienses Mytilenaeis ignoscerent, certe Vectigalia ab iis accepturos esse Athenienses ita se parare debere, ut securi esse possint culpam eorum, qui desciVerint, non esse inSectandam, praesertim cum Mytilenaei liberi sint viri Praeterea Athenienses supplicio sumundo ubique populare adversarios sibi esse facturos. Supplicio constituendo iustitiae simulque eommodi rationem haberi non p0SSe. ostremo Diodoti sententia ea est, ut praeter duces et principes desectionis nemo sit interficiendus. Quicunque hanc orationem atque animum, quo Thucydides eam scripsit, exemplum esse orationis Caesaris non intellegit, eum nescio, an omnino Sallustium h cydidem secutum esse sibi persuadeat. Cognoscimus enim hac ratione, quam scienter Sallustius ingenium Caesaris expresserit simulque ad exemplum hucydidisse applicare scierit. Caesarem in senatu re vera ita esse locutum, ut Sallustiana orationis est argumentum, conicere sere possumus aut certe Sallustius animum ingeniumque atque etiam genus dicendi Caesaris summa eum arte expressit atque quae Attieus apud Cic. Brat. 252 de eo praedicat, summo iure ad nostram quoque orationem referri possunt: de Caesare et ipse ita iudico et de hoc huius generis acerrumo existumatore i. e.

Cicerone saepissume audio, illum omnium sere oratorum

Latine loqui elegantissume nec id solum domestieaeonsuetudine, ut dudum de Laeliorum et Muciorum lamiliis audiebamus, sed, quamquam id quoque credo fuisse, tamen, ut esset persecta illa bene loquendi laus multis litteris et eis quidem reconditis et exquisitis

summoque studio et diligentia est consecutuS etc..... Quamvis argumentum et sententiarum ordo ad orationem Diodoti sint applicata, nullum tamen invenimus gra cismum, nullam constructionem inusitatam aut rariorem, nullum archaismum, nullum verbum insolitum. Illud quidem in Sallustio praedicandum est, quod Caesarem vel maxime Latine loquentem inducit. Latinitas autem est, quae Sermonem purum conservat, ab omni vitio remotum 'hei ad Her. 4, 17 ac Latinitate et explanatione essicitur elegantia orationis. I Quam definitionem generi dicendi nostrae orationis aptam esse, omnes concedent. Tamen cum a Latinitate Sallustius

etiam compositionem ' coniungit, quam Cato Cat. 52, 13hin oratione Caesaris praedicat: Bene et conposite C. Caesar de vita et morte disseruit etc. Qualis autem sit composita oratio, auctor ad Her. 4, 18 explicat: secompositio est verborum constructio, quae facit omnes partes orationis aequabiliter perpolitas . Ex nostrae igitur orationis exemplo concludere possumus, Sallustium oratores eo modo loquentes induxisse, ut ipsorum ingenio videretur aptissimum, Sententiasque etiam singulas ab ipsis illis viris dictas in orationem eum excepisse, in dispositione autem magis ad suum arbitrium egisse atque genera dicendi proprietatibus singulorum virorum adaptasse. Sed Sallustium interdum multo magis ab argumento orationum re vera habit

rum recedere, maxime perspicuum notumque est ex oratione Catonis. Oratio caesaris in optimis orationibus apud Sablustium est numeranda vel potius optima est habenda et propter acrem cognitionem et perceptionem condicionum rerum, acutam argumentationem, cui maxime respondet Diodoti oratio, et propter purum sermonem Gerlachius

hac in oratione praedicat lucidum ordinem et aptam

27쪽

argumentorum dispositionem atque collocationem. Nos vero omnino in Sallustio praedicamus, quod non Sing Ias figuras modo rhetoricas, graeciSmos SententiaSque transtulit, sed animum etiam et ingenium Thucydidis orationumque eius percepit atque in orationibus demonstraVit. Catonis orationem Sallustius neque in disp0sitione neque in argumento neque in Singulis sententiis adaptavit ad aliquam Thucydidis orationem. Quod ut intermiserit, Sallustius ea maxime re commotus SSe Videtur, quod Catoni constanter populi causam agenti verba Sententiasque tribuere noluit, quorum auctor erat Cleon tumbator plebis. Ea enim re Sallustius dignitati Catonisse nocere putavit. Tamen Sallustius Cleonis orati0nem tractavit nonnullaque in memoria ei haesisse videntur. Locus Cat. 52,6: Non agitur de vectigalibus neque de sociorum iniuriis libertas et anima nostra in dubio est, similitudinem quandam habet cum loco ex Cleonis oratione huc. 3, 39, 7: ηιιia δὲ Προς κάστην

cendi coniuratis Cato affert mansuetudinem et misericordiam Cat. 52, 11: Hic mihi quisquam a Suetudinem et misericordiam nominat. Cleon tres nominat omni dominationi res periculosissimas Thuc. 3,40,1: is οἶκτον καὶ xjδονήν λόγων καὶ ἐπιεικεέαν. Atque etiam in eo, quod Cato coniuratorum conatum comm nicandae coniurationis cum Allobr0gibus commemorat Cat. 52, 24: Coniuravere nobilissumi cives patriam incendere, Gallorum gentem infestissumam nomini Romano ad bellum accersunt similitudo quaedam inegi cum criminationibus, quibus Cleon in Mytilenaeos utitur huc.

Tota Catonis oratio contra Caesarem est dieta, cum Cato statim a principio orationis eam sententiam

proferat et persequatur, patribus a coniurati esse MVendum, non ingendum χει poena constituenda.

I Ad hunc locum cc infra in cap. III de graeeismis.

satiustium vero in nostra oratione ad argumentum oratiotiis a Catone re vera habitae accurate se non applicuisse, ex aliis testimoniis recte nonnulli conci serunt. Sed Gerlachii in ed. mai ad Cat. 52 ente tiae de orationis forma, heam a fuco orationi abh0

rere ossentiri non possum. Nescio qua re Gerlachius ad eam sententiam proserendam commotus Sit, cum comstet, scriptore Vetere uSque eo historicae artis n0 proceSSiSSe, ut cuiusque naturam propriam genere dicendi in orationibus exprimerent. Nostra quidem oratio omni

genere fuci oratorii completa est. Quapropter Gerlachii sententia non ad nostram orationem, Sed omnino ad Catonis genus dicendi reserenda est, de quo lutarchus Cato min. 5 ita iudicat: καὶ γαρ ο λογος νεαρον μὲν Ουδεν ουδὲ κο/ιφον εἶχεν, ἀλλ' ἰνἈρθιος καὶ περιπαθῆς καὶ τραχυς ου ρικήν ἀλλ καὶ μαρις ἀγωγος ἀκοῆς πε--

παρεῖχεν ου ἀπάνθρωπον Cato eloquentia fuit praeclaruS, quamVis Stoicos Sequeretur, qui a disputando ad dicendum traducti inopes reperiebantur cf. Brutum in Cic. Bruti si 118: in quo perfectissimo Stoico summam eloquentiam non desidero. Sed haec dicta sunt de ipsius Catonis oratoria facultate nihilque impedit, quo minus Sallustii Catonianae orationi omne artificium rhetoricum tribuamus. Catonis maxime oratio artibus rhetoricis

figurisque excellit plena est omni rhetorices instrumento demonstratque, quam diligenter Sallustii temporibus ars rhetorica sit tractata ac quantopere ipse Sallustius figurarum multitudinem iis viris, quos in libris suis loquentes inducit, tribuat. Sed cum figurae in oratione Catonis ex Thucydide aut aliis scriptoribus Graecis singillatim non sint translatae, sed Sallustii Ciceronisque temporibus omnino iam in usum venerint atque in scholis rhetorum sint traditae, huc non pertinet uberius de iis

disserere.

Aptissime moribus Catonis, qui vetera modo com servare studuit, Sallustius prisca ei tribuit verba 52, 4:sinihil fit relicui victis. separvi pendere. 34: sequibus si quicquam umquam pensi fuisset. is a mixtae sunt translationes ex Demosthene et Thucydide. Princisum 52, 2: Longe alia mihi mens est, patres

28쪽

conscripti, cum res atque pericula nostra considero. 't eum sententias nonnullorum ipse mecum reputo M . . summam habet similitudinem eum principio Demosthenis M. Olynth. III. ,,ουχὶ ταυτ παρiστατα ιιοι γιγνώσ

euum igitur est, Sallustio inprimis principia rationum Demosthenis Thucydidisque in memoria haesisse atque optimum ei visum esse orationum, quas libris suis imseruit, eadem principia facere, quibus Demosthenes et Thucydides usi sunt. - Αlia translatio haec est Cat.

52 II: Iam pridem equidem nos Vera vocabula rerum amisimus: quia bona aliena largiri liberalitas, malarum rerum audacia sortitudo vocatur, eo respublica in extremo sita est. Quem locum Sallustius ex descriptione depravationis apud Graecos morum Thuc. 3 82, 3

μηθης δειλία ευπρεπής, το δὲ σῶφρον του ἀνάνδρου

Nulla sere alia oratio minus ad argumeBtum orationis re vera habitae se applicat quam Catonis. Sed Catilinae quoque ante pugnam cohortatio Cat. 58 tota sere a Sallustio ficta esse videtur aeque atque oratio apud eoniuratos habita. Duabus his orationibus Sallustius saevum Catilinae furorem desperationemque Xpressit. Orationem Catilinae c. 8 ad aliquam Thucydidis cohortationem esse adaptatam, pro certo affirmari non potest. Neque enim congruit cum cohortatione praefectorum classis Peloponnesiacorum huc 2,87 neque Phormioni 2,89 neque Demosthenis 4, 10 neque Hippocratis 4,9 neque rasidae 4 126 et 5, 9. otius conicere licet, Sallustium in conscribenda Catilinae oratione meminisse orationum Niciae apud milites in Sicilia habitarum, praesertim cum interitus Niciae aeque esset miserabilis a Catilinae Amborum orationes consilium spirant immutabile, pugnam discriminis plenam cum adversario committendi, sed carent fiducia victoriae aut selicis receptus. Illa tamen re ambo inter se disserunt,

quod catilina eum indomita serocia fato se obicit, Meias

immutabili numinis consilio se dedit. Re vera nonnullae qu0que sententiae similes in orationibus Catilinae et Niciae veniuntur, ut initio orationis 58,1: C0npertum ego habeo, Verba virtutem non addere, neque ex ignavo strenuum neque sortem ex timido exercitum oratione Inperat0ris fieri', quae sententia conseratur cum principio orationis Niciae huc. 6,68,1 ,, ιυ η - ἡ παρασκευ ιμνιοτέρα μοι δοκεῖ εἶναι θάρσος παρασχεῖν et καλως λεχθεντες λογοι μετα ἀσθενους στρατοπέδου

και πατριδος ἔκαστοις ουν ἡσσον τοις πολειχίοις conferri p0ssunt cum contrario dicto Catilinae Cat. 58,11:-Praeterea non eadem nobis et illis necessitudo inpendet: n08 pr P Lia pro libertate pro vita certamus, illis supervacaneum SV pugnare pro potentix paucorum.' Exempla allata ex orationibus Niciae esse translata, non eontendo Illud contendo, argumentum orationis Catilinae totamque eius mentem inter cohortationes apud huc didem maximam habere similitudinem cum orationibus dieIae, Sive ea similitudo ex simili Catilinae et Niciae Drtuna ducenda est sive Sallustius ex omnibus apud Inucydidem cohortationibus maxime Niciae tractavit easque ut exemplaria eius generis orationum habuit. --Fincidim in Flecheiseni Annall. vol. 79 a. 1859 p. 864 cum loco nostrae orationis modo commemorato comparat locum Demosthenis pro Corona gra ,,ου περὶ των ἴσωναγωνιζομαι ου Πάρ Ἀστιν Ἀσον νυν ἐμοί τῆς παρ Muν ευνοtας ηια/ιαρτειν καὶ τουτω - ἔχειν , νγραφην, αλλ εμοὶ μὲν ουτος νἐκ περιουσίας μου κατηγορει, lect0ri 0ncedens, quatenus sententiae mutuationem esse factam putet. Quamvis locus ex oratione P IcIae huc. 7, 61,1, quem attuli ad sententiam Catilinae, contrarius sit Catilinae dicto, tamen fieri potuit, ut Sal-1u8tius ad id dictum commotus sit contraria sententiae IeΙad. amen negare non possumus, Sallustium etiam Demosthenis orationem de corona tractasse ut infra

maxime in oratione Lepidi videbimus), Catilinaeque ententiam ex ea oratione potuisse desumi.

Iam transeamus ad orationes belli Iugurthini p0-

29쪽

α 34tiores Orationis Adherbalis in senatu Iug. e. 14, qua

auxilium contra Iugurtham petit, ut Thucydidem nullum est exemplum Eius quoque genus dicendi paullum ab aliis Sallustii orationibus differt. Vehementia quadam Adherbal ab senatu petit auxilium contra Iugurtham, prece miscens cum lamentis de acerba fortuna.

Quo sonu flebili accidit, in Adherbalis oratio saepius

eodem redeat quod recte Genachius ad nostram orationem observavi0. Omni modo studet, ut misericordiam patrum commoveat. Pen totam irationem invenitur commiSeratio, quae vocatur in rhetorica quod argumento est rhetoricae Sallustianarum orationum comp0Sitionis. Commiserationem frustra quaeres in Thucydideis orationibus, quamvis etiam hucydidi facultas fuerit exprimendi animorum abiectionem Concyraeorum, qui ab Atheniensibus auxilium petunt contra Corinthios Thuc. 1, 32-36 maximeque lataeensium, qui a Lacedaemoniis petunt elementiam Thuc. 3, 53-59) Ambarum orationum genus dicendi omnino est grave atque a commiseratione alienissimum. In lataeensibus nullam invenimus lamentationem miserabilem, sed strictam firmis- Simamque argumentationem, a Lacedaemoniis iniuriam

sibi fieri, si Thebanis traderentur. . Formula, qua Sallustius oratores solet inducere 10quentes, in Adherbalis oratione differt ab aliis; nam cum alias Sallustius formulis utatur orationem huiuscemodi habuit Cat. 20.

52.58 aut huiuscemodi verba locutus est Cat. 1. Iug. 102 aut huiuscemodi verbis disseruit Qug. 31

aut hoc modo disseruit Iug. 85), in reserenda Adhe balis oratione aliter se exprimit: -hoc modo I0cutum accepimus Similemque formulam adhibet in oratione Micipsae morientis Iug. 10) dicitur huiuscemodi verba cum Iugurtha habuisse Cui rei fortasse minus esset tribuendum, si Sallustium his in rebus omnino aequabiliter versari non videremus. Formulis enim hoc modo locutum accepimus et dicitur huiuscemodi verba habuisse raallustius certe significare vult, argumentum

orat1onum commemoratarum auditu compertum a se esse

expressum. Quare harum orationum argumenta magis mihi videntur adaptata esse ad orationes re vera habitas quam aliarum orationum.

Aliud plane genus dicendi invenimus in oratione

C. Memmi Iug. 31. De eo atque de L. Memmio Cic. dicit in Bruto 136: C. L. Memmii fuerunt oratores

mediocres, accusatores acres atque acerbi itaque in i dicium capitis multos vocaverunt, pro rei non Saepe

dixerunt. Memmii oratio multo magis generi dicendi Catonis quam Thucydidis est adaptata, ut propugnatorem p0pularium et priscae vi tutis decuit. Ita principium

statim orationis Memmii: multa me deh0rtantur a Vobis, ni studium rei publicae omnia superet opes factionis, ostra patientia, ius nullum oratione Ca-t0nis contra Servium Galbam apud Gell. 13,24, haustum esse videtur: multa me dehortata sunt huc prodire, anni, aetas, VOX, Vires, Senectus, quod Gerlachius iam m0net. Item nequitur urisca est forma Paucis enim formis insolitis, sententiis ex Graeco translatis figurisque Sallustius oratoribus id genus dicendi tribuit, quod iusque ingeni maxime convenire putavit. - Quo magis igitur Sallustius hac in oratione Catonem imitatur so masque riSca usurpat, eo minus ex hucydide Graecisque scriptoribus haurit. Omnino autem in bello Iugurthino insertisque ei orationibus Graecos scriptores multo minus imitatus esse videtur quam in bello Catilinario Tamen in orationibus quoque belli Iugurthini Sententia nonnullas invenimus generales ex hucydide aliisque scriptoribus Graecis translatas. Ex nostra or tione Cat. 31, 17: maius dedecus est parta amittere quam omnin0 0 paravisse ' reserendum est ad huc. 2Ν2,5: ,αισχιον δὲ ε ροντας ἀφαιρεθῆναι 'κτω χένους ατυχῆσαι. Eandem sententiam, sed paullo immutatam, Demosthenes quoque Olynth. 24 26 expres8it: πολυ

κεν Vulgata quidem haec est sententia, tamen Sablustianum locum originem debere sententiae Periclis apud Thucydidem, etiam ex aliis similitudinibus orati0nis Memmii cum oratione Periclis, qua Athenienses ob animi defecti0nem vituperat animosque eorum erigere studet Thuc 2 60-64), elucet. Nam sententia Iug. 31,22:ἡnam et illis, quantum importunitatis habent, parum est inpune male fecisse, nisi deinde faciundi licentia eripitur, et vobis aeterna sollicitudo remanebit, cum intellegetis

in os in oratione Marii Iug. 85,2 similem sententiam.

30쪽

aut serviundum esse aut per manus libertatem retinendam', hausta est ex Thuc dide , 63,2: ,,ως τυ

ριὲν ἄδικον δοκεῖ ειναι, ἀφεῖναι νἐπικίνδυνον ' Item sententia mea de imitatione orationis Periclis ea re com firmatur, quod Sallustius in cap. sequente Iug. 32, dicit: ἡHaec atque alia huiuscemodi saepius dicundo Memmius populo persuadet uti . . . . eademque formula Thucydides post orationem ericlis relatam utitur , 65, 1: τοιαυτα ὀ IΠερικλῆς λεγων πειρατ τους Αθηναέους τῆς τε ες--ο οργῆς παραλυειν am similitudinem, quod et Sallustius et Thucydides expresserunt, quid oratores orationibus suis spectaverint, non esse fortuitam puto, praesertim cum apud ambos historicos hae somnulae nusquam fere nisi hoc loco inveniantur. De graecismo com Structionis verbi amare', quem adhibet Sallustius in capite non multum infra sequente Iug. 34, 1 ex Thucydide 2 65,2 hausto infra disseram.

Multis in rebus oratio Marii Iug. 85 similis est Memmii orationi. Optime Marii genus dicendi ipsius

verbis significatur 85, 31 se non sunt conposita verba mea parvi id facio ipsa se virtus satis ostendit illis artificio opus est, ut turpia facta oratione tegant neque litteras Graecas didici parum placebat eas discere, quippe quae ad virtutem doctoribus nihil profuerunt. Composita verba terminum rhetorices esse technicum atque quid significent, iam supra in oratione Caesaris explicanda exposui. Faciunt enim omne partes orationis aequabiliter perpolitas. Item artificium in terminis technicis rhetorices est numerandum Saepius invenitur apud Ciceronem aliosque, qui de rhetorica ScripSerunt, ea Vi: Κ Simaesgige rhetorische usbi, dung theoretischeousbildun in de Rhetorik. Quod attinet ad verba neque litteras Graecas didici , ea vero recte de se ipse dicere potuit Marius; sed ad nostram orationem reserri non p08Sunt. Duo enim loci haud dubie ex Graecis scriptoribus Sunt translati, quorum unus hic est Iug. 85, 12: praeposteri homines nam gerere quam fieri temtiore posterius, re atque usu prius est , qui locus translatus est ex Dem.

Dei. Ernest a. v. ars. p. 33.

olynth. 34 15 ,,το γαρ πράττειν, του λεγειν καὶ γειροτονεῖν στερον ον τῆ τάξει, προτερον τῆ δοναμεικαὶ κρεῖττον εστιν. Item sententia iam in oratione Memmii prolata Iug. 85, 25: nobilitatem certe peperisse melius est quam acceptam conrupisse is Thucydidis exemplum in orati0ne ericlis 2 62, 5 reserenda est. Deinde alia sententia Iug. 85, 49: etenim nemo ignavia inmortalis factus est neque quisquam parens liberis uti aeterni forent optavit, magis uti boni honestique vitam exigerent tantam similitudinem habet cum latonis loco, ut Sallutium eum in usum suum transtulisse existimem. Is locus latoni eS MeneX. c. 20: ου χαρ.

ἀθανατους σφίσι παιδας ευχονται γενεσθαι, ἀλλἀγαθους καὶ υκλεεῖς

Ut iam orationi Memmii ita etiam Mario Sallustius priscum verbum tribuit, prosapiam , quod verbum teste Noni 1 343 Cato in Origg. I. Surpavit, dicens Vete

Ceterum Marii genus dicendi pressum, abruptum, praefractum, asperum, ut Marii mores ferebant. Simile est Memmii orationis genus, et8i 0 aeque abruptum

atque VehemenS.

Quodsi respicimus ad orati0nes belli Iugurthini, Sallustium in iis multo minus ad exemplum hucydidis

atque aliorum scriptorum Graecorum Se applicuisse invenimus quam in bello Catilitiario. Cuius rei causa, ut mihi quidem videtur, non est deducenda ex eo, quod Sallustius morem ad Graecos se applicandi abiecerit,

sed quod praecipuas tres in bello Iugurthino orationes Adherbalis c. 14, Memmii c. I, Marii c. 85 imitationem et generis dicendi et argumenti minime permittunt. Argumenta orationum Memmii et Marii maxime tractant 0rum depravationem dominationemque nobilitatis. Completae sunt orationes ira acerba atque digna partis popularium principibus. Cuius generis dicendi Sallustius exemplum apud Thucydidem invenire n0n potuit Thucydides enim, uti virum nobilem decebat, tanta erat animi aequitate et tranquillitate, ut in nulla orationum, quas operi suo inseruit, tantam acrim0niam ostenderet quam tam Sallustius in orationibus Memmii et Marii. In historiis plures invenimus ex Graeco translationes quam in bello Iugurthino. Quod iam in orationibus