Meteorologia curiosa ad illustrissimum ac reverendissimum dominum D. Boguslaum comitem de Leszno Leszczynski, ... Authore R.P. Adalberto Tylkowski, Societatis Iesu ..

11쪽

Meteorologia

Loem Meteororum 1. Cum caelum, e mente omnium, in loeum Naxialem Meteoris non sit attributum. neque ignis spha - ira si illa datur 2 commodas illis praebere possit obardo 'em suum cunas. tria tui eur Vestant dom1cilia in quibus nasci possint. Terrae venter. sinus maris: aeris regiones. Terra enim in cauernis, motus: in uligin1-bus sontes 3c flumina: in bituminosis sulfurati* ignes liubterraneos generare potesst: aqua, cum sit hic desocis, ibi salsa, alibi nitrosa, bituminosa, salsurea: p test salem. nitrum, de similia proferre. Aer tamen ii primis est Meteororum Patria, qui propter certas quasdam assectetones, distingui in eres regiones selet. I i. Diuisio actis in Regiones.

Suprema aeris regis est calida, ac ut 1. Meteor 2. discitur seruesicit, ab exhalationum scilicet calidarum copia, ac solis vicinia. inde etiam est Mater potissimum ignitarum impressionum. experti sunt id, solino teste, qui petebant verticem Atlantis, deserre etenim acetum cogebantur aqua permixtum ad tempera

dum aeris illius seruorem λ quod idem factitare. in suis montibus, qui sunt respectu Alpium ut palatia Regia resperea humilium casarum, peruulos, asserit AcOsta lib. c. s. Media regio a1ris frigore horret: quod

ostendunt aeterna nive canae Alpes et de vis niuirim , atque grandium ex hac prouincia demanans. Causa huius frigoris 3 desectus calefacientis corpoνis 3 nan Pque eo neque vis ignis, neque reflexi radii Solare

eo sunt euadere et de copia vaporum quibus ubi ii, - perum

12쪽

Curion. b aperuenire, lente expirante calore, natiuum redit si-gus : hoc vero anti peristasis intendit. Nam frigus vaporum superne ac inferne a duabus calidis regionis bus circumsessum, claudit ac cogit se, concentrat, intendit, coit. Hac in regione generantur nubes, pluuiae, grandines. Certum vero est in aliquibus regionibus inferiorem huius aεreae prouinciae si perficiem mon superare montium altitudinem. certe ae monte Thessaliae Lucanus lib. 2. Cecinit. i- - - - nubes eXcedit Olympus.

Similia de Atlante s. mneida dc tamen iuxta Geommetriam xenagorae apud Plut in Paulo ue Olympus i perpendiculari tantum habet passis ra O. aut sicut est apud Κircherum in orbe subrerr. passus 1269. veque tamen ex hoc velim inseras: itaque alii montes m gis excedent nubem, atque adeo se regioni aeris μcundae inserent. Nam aeris regio vicinior AEquatori. attollitur, polis propinquior deprimitur, atque adeo non sphaeram sed ouum figura imitatur. Quam alte vero exhalationes, quae illustratae erepuscula constituunt, prouehantur. res una lege definiri non potest. AlbaEen in sua regione obseruauit eas attolli ad fg. millia passuu .sed in alio positu terrae, longe aliter se res haberet, ubi a terra obliquius radii solares redeunt, minusque in altum corpora promouent, quae leuarunt. Altitudinem nubium quisque in sua regione, hoc ratiocinio ut cumque deprehendere poterit. Iubeat eX- plodi selopum . ipse ab eo dissitus passibus v. g. D. diligenterque accensionem aduertat: & vel in arteria-Tum pulsu, vel in oscillationibus perpendiculi, tempus numeret. tum similiter Observet, caelo t ante, quin a a xum

13쪽

4 Meteorologiatum intersit inter inflammatam in nube exhalati nem, & sonum tonitrui. atque ex priore adhanc obseruationem sicar proportionem. Si enim in explosione selopi, ictus arteriae obseruati ao, de in obseruatione tonitrui so. inseres illam nubem altam esse passus isoo. etsi Geometrice loquendo interueniat hic aliquis ex or: nam per crassiorem sertur aerem sonus sciopi, iri pote per viciniorem cerrae, quam 1Onus tinnitrui, vel saltem per inaequalem .. In ima regio aeris vicina est terrae, terminatur vero

ibi, ubi cessant reflexi solis radii: quare pro horun l

altitudine ac magnitudine itemque incidentia attol- Filitur, aut deprimitur ista regio, Nam qui perpendic 'laritu solo imminent, magis in altum redeunt. ex quo 'etiam fit ut ista regio. nunc alii , nunc depresior, etiam eodem loci euadati

Tempus Meteorarum. a. ver Ae Autumnus, tempora sunt Meteor is gen randis aptissima eum enim temperatus frigore calor dominatur: aestate autem torrida, exhalationes quidem copiosae e terra euocanturi Ae ex aquis assurgunt multi vapores: sed citius consumuntur quam ad se- eundam, vel tertiam penetrent aeris regionem. hye me propter frigus concrescunt omnia, atque claudune pori. Sol item minus efficit propter radios oblique vibratos, itaque de materia modica extrahitur, Ac statim densata frigore recidit. Quodsi tamen alicubi hyems similis esset nostro Oeri, uti in Terra Sancta similem scribit Iacobus a Vitriaco hist. Oriene. lib. s. i

14쪽

Curiosa. . se. 84. meteora est vigere, hyeme potissimum neeesse.

uti de euenit ob quam causam aestate raro aut nun,

quam ibidem pluit. Non tamen omnino desunt hyeis mi & aestati sua Meteora, potissimum ubi haec tempora remiuerunt. Sic aestas habet rores, pluviam. Iridem&c. hyemsmuem, grandinem, Pluinam .

Cause Meteororum . I L Causa: Materialis.

. Materia Meteoroxum est vapor Ac exhalatio rhaec nonnisi ex illis prodeunt quae habent mixturam, 'partium crassiorum atque tenuiorum cum quadam humiditate atque pinguedine. nam exhalaxio Se vaportum funt,quando partes. subtiliores decernuntur, de .erassioribus discedunt. Hinc valde modice vitrum,. lapis, aut gemma eShalant, in quibus mydicum humidi, quo tamen extracto, singula haec, patiuntur seni um, uti vetera vitra fenestrarum, saxa dilabentia, Segemmae vetulae restantur. Σt quia exhalatio est siccorum, altius ascendit vapore, diciturque 3. Meteor. I. ignis potestate. Terra de aqua maxime constant partibus inaequalibus, ideo prae alijs corporibus uberiorem praebent impressionibus materiam. Concurrit etiam aer, nam densatur in aquam, Sc sic saltem remote serisuit meteoris. Terra quid possit exhala e deprehendes. accipe adiposam ac pinguem, omnemque ex ea humorem exprime, resiccarique sino: Videbis non secus ac sulfur, flammam concipere, quod est oleosorum . hoc itaque attenuatum rapitur deinde sursum. Quantum vero possit rarefieri terra, innuit' eversen- Α tia

. M.

15쪽

a Meteorologiaria sneliij eelebris Geometrae, qui pulueris pyrii granum igni rarefactum, notauit occupare locum granorum aqualium centum viilinti quinque millium. Seci neque omnis eodem. mouo puluis diducitur, magis enim tumescit generosior. Corpora humana omnia expirant, sed quaedam magis. applica digitum polito metallo videbis testem expirii, maculam. Gemma lib. a cap. 4. corpus peste extincti asserit pluς exhalare, quam deCem aegrorum Corpora. Hinc patet etiam quod non solum elementa, sed & mixta persecta aereri militant passionibus. Ignis si sit purissimus vix ali, quid eiusmodi reddeε. s. inpar est substantialiter aqua. exhalatio autem est substantialiter terra, aut id e quo prodijt. inde pluuia, ros, nix, vere sent aqua. Potest tamen exhalatio aliquid habere de vapore de e contra: siquidem dererra scep tis permixta est aquis. calor autem non discernit, sed quidquid tenue, rarum, volatile, atque eleuabile inuenit, separae & abripit. quae pars separata quia similaris est cum partibus residuis totius, idem etiam nomen ac genus habet cum eis, non ita succussorum, aut sanguis animalium quae nori dicuntur flos, aut animal. Paracelsus quaedam Meteora delabi a stellis credidit uti seuehas ab arbore, sed non credam, nisigationem echniecturae, non eX vano vanae, attulerinu

s. Causa essiciens uniuersialis est Deus. iuxta illud Psati Qui dat virum fiu ut unam m. Soepe etiam a bonis. aut malis Angelis formantur. quare illa omnia igna Se Meteora, quae olim in AEgypto ad poenam Pha- , monis

16쪽

- raonis saeta legimus, item sulgura Ac tonitrua in momte Sinai, Mannae praeparationem, ac sparsionem, Intelligentijs Viri docti adscribunt. Erieus Rex Go- . thorum quocunque pileum vertisset ventum prosperum creabat. Finni de Lapones venales proserunt ventos, scilicet triplici nodocilligatos, quorum prima

soluto, fauentes: altero, vehementiores : tertio, vehementissinios emptor habiturus.

. Causa esciens proxim est calor. sed nec solus

nec solum astrorum. Solis catri terram non permeae ultra dacem pedes. vii probant cellaria aestate frigida. Sed nequo in omni profunditate aquas pervadit, licet contrarium senserit Plinius lib. a. cap. 4. ideoque conspici eum ex omni iando maris censuit. Verum non nisi e quindecim ulnarum demersione,moderni Urin Rres vident. Iam vero instante tempestate, iuxta ea Ferientiam Gerardi, tanta consurgit in metalli sedinis

aurae commotio, ut lumina tenere proposita extinguant. Quocirca adi Meteororum materiam procurrandam censemus ae ignes subterraneos concurrere,

sed non solos. Eos ignes se alere manifeste produne ASina, incla, Vesuuius, δc plurimi in America apud. Acostam lib. 3, c. 24. ad basim usque exusti montes. Non tamen ignes istos omnis tellus habet, alioqui frequentiores haberemus AEthnas,nullibi enim saltem in 1fabulo materia deest incendii nitrum ac sulfur. Et: quoniam in Nitrum incidimus quod haud dubie a plurimis ad Meteoraignea concurxere: pratcipta creduvncius indolem scrutemur. I s. Natura nitri.

17쪽

g Meteorologia obi post eonflictus cumulatim plurima simul defossa

cadauera: ita siemienowaca Eques Lituanus cui plurimum Rircher εe Scholus tribuunt. Signum est nitri, si terra gustata morsicet linguam: si iniecta carboni. . hvs sparsim, crepitet. cuiusmodi non raro habemus Nitrum artificiale nascitur in stabulis ex ea, materia.

uae relinquitur instabulis: sed nondum purum, nisiecoctio Se ars adiuuerie, quae hoc modo iuuat. 1 Re-Ces, quae residuae ex nitri natiui decoctione sternunt 'sub te icto ubi transeunt homines dc iumenta frequenis litus, crassitie pedis unius, tum obruunt varii generis pecorum fimo, eodemque persundi sinunt. post biennium prouenis uberrime. flos nitri est, flos murarius: in locis obscuris nasci selitus, ubi non deest humiditas: perficitur vero assusione lixivijfacti ex calce, per- colatur. decoctuitur. ae proinde, si ubique subterranei

ssent ignes, D non ab indendio saltem arerrae, motin quem nitrum crepans saceret, foediuri essemus. Cre-Pans, in quam, quia non ardet, imoaugit ignem. impone tabulae ferreae candenti, fi non liquabitur, fugiet, flammam nequaquam concipiet. . Si carboni imposue- . ris vivo, proripiet se quidem flammula, sed carbonis non nitri. ignis enim ad praesentiam hostis se excitat, ita euenit & in incendiis dum aqua mediocriter per runduntur, ita εe in officinis labrilibus dum carbones cesperguntur. Dum liquatur nitrum, si ei sulfur inie teris, non comburetur, sed tantummodo sulfur in nis

ri superficie ardebit. Quod carboni contingit nitro superiecto, hoe omni ilicenso pingui oleum ardens persunde aqua prosiliet, persunde aliaret , pinguedi-

vem, in altum se proripiet, imo metalla soluta eosdem saltuν

18쪽

Curiosi. 'ltus facient, experiri cuique, promptum im plumbo.

ui dum se aqua oleo intinuat, leue elementum igniralium fugi, metu hostis. aqua enim pervadit oleum, desuper affluat . proportionate se res habet in mellis. Pulvis pyrius eijcit globum, quia dum fulsercenditur quod est flagrantissimum, ignis vet suum

,stem maximum fugit nitrum, concipit impetum, ,ripit globum. reis,gerat. enim nitrum , hinc sebridentibus sal pronellae offertur, quod nitrum depuraret . volentes glaciem conficere, nitrum adhibent obgus, salem ob siccitatem aliquam, uti dicemus, ubis glacie tractabimus. Eodem modo dum crocus meisllorum paratur. dc nitrum antimonio immittitur, iamprimum simul liquantur, maximo cum impetugiunt. Quodsi tersia dc quarta vice nitrum addatur, ndaturque antimonium, non amplius auditur strepis, quia iam salsur omne deflagrauit. quod ardoremuit. Sic butrrum anu momi, vulgo dictum Hermetis, si spiritum nitri fasceperit, bullit, ac flammania

incipit, quia se hosti collectis viribus opponit. de

dem ratione aqua sortis effervescit. Quia butyrum trimonij maxima parte sulfureum est. Ferrum etiam

chalybs habent copiosum sulfur, ex eoque fit dum iritui vitrioli inijciuntur, quod sulsuris odorem e flent. quia spiritum acidum ferre sulfur non potest, i Se quaedam alia, itaque se colligio ac opponit, ac

iod est calens natura concertatum flammescit, quae

in flamma fulsere alitur. Continet de ipse spiritus trioli nonnihil salsuris, sed modicum. Ex ijsdem usis aurum fulminans accenditur. Quia nitri Spiri. m in se continet, hic si incalescat a proximo igne,

As fugit.

19쪽

λ Meteorolog, fugit. nam sal tartari vel oleum. quovuru soluitur, se auro insinuat, illud vero est plenissimum nitri, sal vero

aqua calida eluitur, & ita solum nitrum in auro sub minante relinquitur, ut patebit ex consectione eius, quam infra afferemus, atque haec de nitri natura inta. ordine ad ignem. proinde non calore accensionem .

sed frigore Ae anti peristasim frigidorum intendendo, eoncurrere potest Sed ad ignes redeamus.s 4. De Ignibus subterraneis,& evaporatione.

Diximus ignςs seb terra prope superficiem latere. non posse ubique, sed neque procul ab ea in omnLterra latent, tum quia metalla nulla nisi liquata.essod .rentur, tum quia isti ignes aliquando in fodinis se e hiberenti Sed neque ad evaporationem,eraerno omnibus calore opus, ut ignis in subsidium aduocari debeat. Uaporant enim suo calore in erno tepefacta. abunde quaedam. certe Santorius Iustinopolitanus collegit per speculum cauum, halitum in illo roseluendo, quod homo per os libram aquae per diem ha let. sumpto vero per diem cibo librarum octo, quod, Per poros libras quinque expiret: etsi hoc variet pro. tempore &aetate. Nam hyemalis halitus so. uncias attingio idem aduertit pororum nullam perspiratio-Dem fieri in fluentibus aluo, aut vomentibus : caeterum εe caenosus aεr hanc perspirationem impedit po-.xos oppilando. Ieiunus non perspirat noeia vltra I 8. unc Satur gero si cibos bene concoquat ad U Unc. sed neque solus homo, neque sola sanguinea halantaeuenit idem arboribus, floribus, aromatibus, liquoribus, de in cervisis evanida id sensus probat. idcirco.

20쪽

Curiosa. II qui volunt indemnes potus seruare, ut prohibeatur halitus ex consilio Paracelli libus. de gener. rer. natur. oleum superfundunt. aut ex vulgi usu crusta panis imregunt, varioque muniunt operculo. atque his resoluendis modicus tepor sufficit, uti etiam linteis a madore siccaudis s s. Causa Finalis Meteororum S. Causa Finalis Meteororum triplex assignari poctes . Naturalis vi Elementum in quo fit Meteorum expurgetur. depuratus enim terva extractis vaporibus: aqua, salsedine: aer, ventiS. Opuratis autem elemen'tis animalium sanitas turior. Moratu causa est, cogni- . tio Dei, timor vi amor: item cognitio persectionum illius atque attributorum,. nam Psalmo attestante. Magni uentia eius nubes disium t. tantum aquarum in sublimi & tenui serturi tanti ignes concipiunturi tantifragores mugiunti tanta spectacula theatr que aperuunturi Denique Super naturalis finis est ille, quem Deus arcano suo consilio praefixit, ut Hominum/pore nitentia, malorum impeDMntium minae. ac denunci rio, de eiusmodi.

y. Exhalatio ut flammam concipiat debet essr ω Ieosa ac pinguis, idcirco prius calore praeparat in ligno de lampade ignis sibiquoddam oleasum, quo pascatur: cuius defeetii cineres non ardent& serrum sceptus bgnitum amplius non candescit, exusto nimirum suis reo, quod Cras materia cuiusdam oleost. Ignea itaque