장음표시 사용
2쪽
POGICAΜ, quae rectissime a Tulliola quaest. Mad. diestur viri. qi falsi dis enutrix in judex, quam Zeno Eleates primus in Arimi ad uni bravit, mox Aristoteles Stagirita exornavit is ad sitam per . sectionen perduxit, ob quam maxime causam is Philosophus ab eo .dem Tullio Philosopώorum Princeps merito nuncupatur , tres in partes excommuni tum veterum, tum recentiorii consensu divide disi censemus , in eam scilicet, quae de mentis nostrae operationibus rite instituendis , in eam , quae de Veritates, Scientia , opinione , ac Methodo tractat, atque in eam denique . quae mologia dici solet , traditque abstracta illas, a Metaphysieas notiones, quae ad ens generatim consideratum , eiusque possibilit
iem , existentiam, durationem identit tem distinctionem, differentias relati nes, quae ad substantias , accidentia, qualitates, modos, quae tandem adsis, activitatem, proprietates, Naturam eius ue leges pertinent. His enim omnibbus intellectus humanus ab ea scientia debet instrui, quae multatibus ceteris , ad quaa idem intellectus adspirare potest, ficem praefert
DE MENTIS HUMANAE OPERAT IGNIBUS.
I. ': Ransmissis ad eam Philosophiae inretem, quae Psyehologia appen tur, sari quae ad physieam cogitationis Naturam is originem spectant, hic opportune mentis operati omnis in deam simplicem, iudicium is discursum dividitur . Idea simplex est ea mentis operati , qua res sibi praesentes quodammodo sistit, easque simpliciter veluti intuetur maee plures in Hasses partitur. Nam aliae sunt ideae elatae, ae distinctae, quibus mens absque eonfusione res percipit i aliae sunt obst- , quas non satis rem discernit aliae sunt ada quatae, quibus obiecta plane percipitanorialia in adaequatae, quibus ex parte tantum cognoscuntur obiecta taliae eomplexae , quae ex plurium rerum deis veluti componuntur calia incomplexae, quibus ferme res simplices attinguntur aliae absolutae, quibus rem unam sine habitudine ad aliam , taliae relativae, quibus rem eum habitudine ad aliam percipit mens alia universales, per
quas plura inter sese in aliquo attributo eonvenientia instar unius conripiuntur, unum quodammodo in eognitione fiunt aliae parti lares, quibus rea una ex multis Hun
3쪽
η epiciem generis repraesentatur. Porro ad ideas sibi mutuo manifestandas homines utu tu vocibus , quae adeo ex institutione sua sunt id earum sigma, sive deae a vocibus una cum rebus, de quibus homines interloquuntur, sive solae significentur , ut cumrone eensuit Boethius. II. Judicium ea mentis operatio est, qua aut ideam subiecti eum attributi idea vectuti coniungit, aut unam ab alia separat . Licet autem ad iudicium subiecti, Mattriabuti ideae praerequirantur, ex iis tamen formaliter non onstituitur . Iudicat enim proprie intellectus per simplicem illum is indivisibilem actum , quo aut subiecti cum attributo identitatem , aut subiecti ab attributo distinctionem videt III. Discursu utitur mens, cum progressione quadam ex una notiore idea ad aliam ignotiorem transit . Hac autem operatione aut certitudinem,' evidentiam sibi, aut probabilitatem comparat intelleehis atque ita quidem, ut Syllogismi evidentis prae antire intellectum ad Conclusionem adigant non solum necessitate ea , quae Gutrariet tis , sedi ea , quae Contradictionis dicitur Syllogisvi vero probabilis praenita, illus adigant ad Conclusionem sola necessitate contrarietatis
DE VERITATE EI UsMI CRITER IO.
IV. euitatis intellectivae obiectum est veritas , quam suis actibus Conciliare in-I tendit in quibus veritas formalis est . Veritas aut es foriar.etit neque in contormitate cum ente quopiam fictitio, seu doles, ut Durandus cenibi , neque in conformitate cum scientia divin , ut alii putant, at in sola cognitionis conforniit te cum obiecto eognito sita est. Hinc falsis etiam Cirinia in sua Metaphysica opinatur, Deum esse totalem cuiuslibet veritatis eissam . milibet p.rro iudicio propositioni veritas , vel falsitas determinate convenies adeoque non solum eae, quae de objecto praeterit , ac praesenti , sed Nisae, xiae Obiccta futura contingenii Gabibluta attingunt, propositiones determinate verae , o falsa sunt V. Mepticismus , qui error a multis nostrae etiam aetatis Philosophis adoratus indetur, ab omni intellectu prudente , recteque disponto est removendo. Hinc, eo tra , ac Sceptici Pyrrhonisι censent, latuinius , dari veritates aliqitas , easque a obic& cognosci posse ' de facto certo cognosci 'quin de ipsis piceat dubitare VI. Contra eosdem etiam Sceptuos stabilimus , dari apud nos aliquod veritatis Criterium, quod sit norma, ac regula universalis , ex certa ad verit-tem indagandam , di assequendam. Non tamen ad veritatem indagandam iuvare potest universuis illa de rebus omnibus dubitati, nee quaelibet idea clara , Ac distino pro certo , Mun, versali veritatis Criterio haberi potest. Debet igitur pro universali veritatis norma statui videntia , non illa quklem respectiva tantum , sed absoluta, Se autoritas non quaecumque , sed qΠae cum veritate connexionem babeat VII. Aequod ad evidentiam quidem attinet, ita dispositi esse debemus, ut eritatibus immediate evidentibus, primisque principiis propter se ipsa , mediate autem evi dentibus propter alias immediate evidentes veritates assentiamur myod ad aut itintema in primis sacrae literae iuxta communem , atque unanimem sanctorum Patrum interpretationem sunt euiuslibet veritatis Criterium in filii biles dei neeos licet atrum sacras iteras non interpretantium autoritas ni agni semper facienda sit , tamen circa res mere philosephicas fidem certam, indubitatam non facit et praeterea sapientum hominum , Sibilasophorum autoritas non tanti est ficienda, ut eum veritatis damno in eorum sententias, & opiniones abripiamur denique Hropulis, ac facti quaestiones communis omnium hominum persuasio eius ponderis est, ut moralem quandoque svidentiam pariat , summaeque temeritatis, superbiae sit ipsi contrad cere
VIII. Ad rerum sensibiliuin veritatmo assequendam potest intellcctui produsse etiam
4쪽
sensuum experientia sensus enim in primis quidem noti sunt unquin oeeasio erroris eire propriam, immediatam affectionem deinde vero , quamvis essae possint erroris occasio circa affectionum suarum causis tamen uorim experientiam esse morat ter . ac physice certum rerum sensibilium criterium putamus, a plurium hominum plitrium sensuum experientia concurrat, si certa ratio non sit in contrarium , si certa autoritas non repugnet. Atque hinc nec Sceptic Academiciqxe, sensibus nos perpetuo illudi, opinantes, nec Epicurei censente , sensus nanquam salii sunt audiendi
IX. VI mediis rerum scientiam consequi possumus, qvie una est ex iis intellectus LX virtutibiis, quas Amstoteles Aeth.3 en una erat in in Actualem, qua
nomine cognitici qu. evis certa , is evidens venit . atque in Habitualem, qua Oce deinnao:r strandi, verique internoscendi tacilitas quaedam denotatur , apte dividitur . Pomm reiiciendi sunt tum Pyrrhonici negantes, ullam dari in nobis scientiam , tum D Hagorici, ac nimici nullam de novo dari firmantes sed Alam de rebus tot aeternitate cognitis reminiscentiam haberi, tum Dogmatici asserentes, posse intellectus humanum de rebus omnibus scientiam naturaliter habere . aut omnia de facto scire X. Objecti ratione habita , modo . quo in ipsum tenditur , spectat , scientia quaelibet in Practicam , QSpeculatimam dividitur. Ac practica uidem ea omni.icientia est , quae praeceptis, a regulis propositis ad recte operodum dirigit spoculativa autem, quae in obiecto suo contemplando tota est. Porro scientia praeti
vel versatur in recte instituendis mentis nostrae operationibus . diciturque Dialectica . Logicaci vel versatur in recte cons Irmandis mori biis , ac dicitur Aethica , si vo Moralis AE ae deinceps sunt facultates practicae, quae dicuntur artes sive liberales.
sive Mechanicae. Licet autem non placeat quibussam artes annumerari scientiae eum tamen Ars quaelibet, sive liberalis ea sit, sive Mechanica, ut Agricu ra , Bellica. utica c., regulis certis ex longo usu, de experientia deductis innititur , Mentiae practica nomine donari potest XI. Specillativa scientia vel sacra , vel naturalis est . Scientia sacra dicitur , quae In fidei veritatibus contemplandis , illustrandis, propugnandis versaturi, cujusmodi
est Theoloetis bolastica, mimica, Biblica Oe. Niturali autem stientia ea omni est , quae naturalis rationis, ac luminis ducta circa obiectum occupatur suum catque huiuia
in odii uim iniim est Phula. , fathesis, et basica. - XII. Thrui a , seu bysioligia in corporis natura , affectionibus , proprietatibus contemplandis est. Quamquam autem multa in Physica sunt incerta is obseura , ae fortasse etiam omnino inscrutabilia, tamen falso sceptici plerique contendunt, omnia. omnino, quae ad corpus pertinent , is incerta nee debere propterea Physicam ue inter alios LO jus censet, iri Album scientiarum referri. Nam praeter quani quod de ipsius corporis existentia, ac praecipuis proprietatibus, soliditate, extensione, inertia cc. physicam saltem certitudinem habere possumus , alia etiam sunt, ad Me-cbanicam, Staticam , Hydri stati im pertinentia, quorum haberi potest curtitudo, e
XIII. Muth non merito Perarius Pla imis, , , recti autoritate adductus censet non e Te scientiam spectata enim abstracta illa, qua Mathematici utuntur, se monstrandi ratione, debet Mathesis in suo genere scientia dici. Porro atheseos obiectum proprie est sola quantitas seu eontinua , seu discreta , qua de eausa in Geometriam , Arithmetica in dividitur . Aliae tamen tribui solent Mathesi mrtes , iraerab Aristotele mediae vocantur , quia partini de Physica , partim sive de Geometria
sive de Mithmetica participant; irales potissimum sunt omisit, Visa, Astroni
5쪽
mia, quae de Physica participant, mila earum obsina ad pusiciua emine, de se
metria autem, vel Arithmetica, quia ad lucis, colorum , soni, Astrorum proprie . tates investigandas principiis, notionibusque vel geometricis , vel Arithmeticis digemus mine optimo consilia Galilaeus primum , tum vero cartesius is omnium maxime Ne stonus Physico-Mathematicam philosophandi rationem, quae Priscis PhilosopM. ac Ptium, in primis, de Aristoteli iamiliaris fuerat, sed gno deinceps
Physicae damno obsoleverae, revocarunt. XIV. Metaphasea est ea praeclara stlantia , quae de rebus abstractis, remotisque a sensibus tractat letque tres in partes , scilicet Ontologiam, neumatologiam , deTIeologiam naturalem divid s. Atque Ontologia quidem de ente generatim spectato, rerumque omnium communibus , abstractisque affectionibus , a prineipiis agit, qua
de raula cruentioribus solet dialecticae adscribi Ῥneumatolopia substantias spiritu les is incorporeis contemplatur Theologia naturalis denique veriatur in Deo, divinisque attributis , quoad naturae lumine fieri potest, considerandis
XV. Iam vero , quandoquidem nec semper , nee de rebus omnibus scientiam ais here possum iis , opinione , atque probabilitate in rebus incertissique , obscurisque de uti possumus , de contenti esse debemus . inare potest intellectus prudenter amentiri propositioni graviter ,- solide probabili, imo potest etiam, quod ad prudentiam assensus sui attinet, dc ex duabus aequaliter probabilibus unam potius, quam aliam sequi, ex duabus , quarum una vere probabilis sit, altera excessa aliquo probabilior, vere probabilem sequi , probabiliore relicta. Denique, cum opinio sit aut scientiae supplementum , aut ad scientiam assequendam aliquando medium , hae de causa afrimus , intellectum , dum evidenter scit obiectum aliquod non posse simul
idem obiectum opiliarii eum id a cultati rationant, trudentiae. repugnet.
XVI Ethodus ars est ad recte cogitationes , prout ad scientiam , atque opini o nem requiritur, disponendas necessaria . Dupliei autem Methodo uti posisum , nablica scilicet, αυnthema At- Analytica tunc utimur, eum ex pasericuLribus notionibus , rebus accurate perspectis ratiocinando per certas regulam veluti ascendimus ad prima quaedam principia, muniversales causas stabiliendas Nuius Methodi benefleto ex phaenomenis, naturalibus effectibus rite perpensis e tonus devenit ad universales illas eorporum omnium vires in proprietates, et racronem, Gravitatem , Inertiam , Resistentiam deci dignoscenda , illustrandasque
xvii. Atque haec est optima in Physiei maxime philosophandi Methodus mine iure idem tonus lib.D Princip. in se l. Gen. 'pothesi , inquit, θη παρόν sica , seu Phul a , seu qualitatum oceultarum, seu Mecbanica in Philosophia experimentali locum non habent proptereaque recta res physica tractandi Methodus est ex phaenomenis ad causas ascenderes, non ex causis per puram hypothesim confictis ad
phaenomena declaranda descendere , ut Cartesiani praesertim sicere videntur . Nihil mitius i&ρt aliquando prodesse Hypotheses ad rerum naturalium causas detegendas; si tamen spe, sit Hypothesim ad Thesim redueendi moe enim pacto multa in Astr
no ni praesertim de curata sunt, quae arcana primitus videbantur cuius rei pulcherrim im inter cetera exemplum habemus in lucida Saturali annuis , quo Planetam illum cingi, Hugenius deprehendit vili syntheticam methodum adhibemus, quando ex notis principiis, ac veristatibus conclusiones partieulares deducimus Hieratione praesertim suoruetrae sesererunt, qui definitionibus. Axiomatri, postulatis, lemmatis positis ad veritates retoinatisco dein arandas descendunt. Haec quidem ratiocinandi ratio optima est,
6쪽
atque adeo reste mi is, in sua logie cap.r, adnotat Geometriae iudis ideo intelligendi vini perfici, quia optima, nodo ex logicis praeceptis desumpta utuntur Geometrae. xlx suam etiam laudem meretur Methodus Scholastici, eaque utilissima est adnumerosam praesertim is ingeniis disparem iuventutem in scholis erudiendam atque ad mutuas concertationes , quibus terspicacia acuitur , c loquendi de rebus
Deilitas eomparatur, fovendas Q quidem Methodus requirit , ut quaestionis propositae status perspicue declaretur, ut certa ab incertis separentur, ut sententiarim varietas exponatur, ut propria sententia allustretur, & optinus rationibus eo . probetur . e denique ut contrariae obiectiones is dissicultare ordine proponantur, ac solvantur, adhibitis etiam iis v ibus d Terminii, quorum iamdiu in subolis usus invaluit.
x Sapientia meruo dicitur; cum&doctrinae ordine , utilitate facultatibus aeteris praemittenda videatur . Quidquid aut est, aut esse potest, dieitur. Quo libet autem ens aut est a', aut ab alio , aut est ter , aut propter aliud , sive 3 aliis hine quatuor apud scholasti .entis disserentiae, se ita stulaei, iactauitas , se sitas, Daieitas suint. His entis notionibus , ae divisionibus stabilitis , eiusque negationibus, e privationibus , quantum satis est, consideratis , ac denique de possibili atque impo bili necessariis notionibus traditis , dicimus , en pure possibile ninil extra Deum, atque ab ipso realiter distinctum ab aeterno fuisse adeoque nee ideas illas
viatorica , aetermis , amisersate , exemplares, si tamen tale quid uspiam Plato docuit, si Minittendas XXI. Id per quod ens est id, qum est, ejus, a dieitur . Meut enim, inquit
D. Augustinus I a Civit. I. ab eo , uod est sapere , vocatur sapientia , si ab eo, quod est esse , Oeatur essentia . Resultat autem essentia ex iis attributis , sine quibus ens aliquod esse nequit id, quod est quae propterea tum cum ipso ente, tum inter sese persectam Mentitatem habent. Per mentis tamen nostrae praecisionem sta eiusdementitatis attributa essentialia, gradusque, quos vocant, metaphstficor istiuguimus , ut , fundamentum praebentibus diversis effectibus, ae respectibus, modo eamdem en litatem quod ad unum attributum, modo quod ad aliud coemomo, praescindendo interim ab aliis attributis. XXII. Res omnes, quae rerum universitatem componunt, ita se habent, ut quaedam inter sese eonveniant, quaretam diverse sint, a rursus, qui sib uno respe eonveniunt , sub alio respectu differant. Tres autem potissimum rationes sint, quubus res aut eonvenire, aut differre intelliguntur, gratis scilicet , Iberies, ac pro 'prietas. Speeifica rerum differentia in entitativa aliqua dissimilitudine potissimum sita
est. Eo ad proprietatem, tres sunt proprietates rebus omnino Omnibus communes , unitas scilicet, veritas, ac bonitas, quae ideo transceηdentales a Scholasticis arpellantur. Eae non sunt ullus avius essentiae superadditus . Nam unita, indivisibilita tem egentiae in plures eruidem rationis essentias importati adeoque sive res sin μplices, sive sint compositae, semper quid unum lunt. Multiplieabilitas porro iis
essent iis , naturis convenit, ii possunt esse multae ita , ut multae essentiae similes sint pro individuoram multitudine , in quibus essentia similis repetitur . in univer
salitas ita rebus convenit, ut individua similia , quae realiter plura sunt, Ut perideam mec sivan, veluti m et Versias pariter rebus intrinseo, de emitativi estis me rerum sinua eum eatenus res sat verae, quatenus sent id, quod sunt,
7쪽
. ii verim aurum a falso disserta eo ub auri naturam , Messentiatis habeat. De i)ique bonitas physica, sentitativa isentiam solam suis naturalibus, ae debitis proprietatibus praeditam importat. Hinc nihil bynce , is absolute malum est ι eum nulla res in rerin natura sit, quae naturales, sibique debitas proprietates no
habeat. XXIII. Datur etiam inter res omnes aliqua relatio independenter et iam a nost ibideis, adeoque relatio ipsa cum comparatione , quam per nostras ideas facimus , non est confundendaci centam hiant enim , ait merito Neu vicinus lib. I. Princi p. defin. 8 in
scholio Mathesim ' Philos biam, qui quantitates eras cum ipsarum relationibus mulgaribus mensviris eo mi sunt ista de causa etiam relatio, quae categorica dici
solet, praeter antecedens, consequens, ac rationem inter utrumque non importat illum modum tribus iis stoeraddisum multa porro sunt relationum genera , ut litudinis , ae dissimilitudinis , aequalitatis , in .equalitatis , posterioritatis , a Prio. σitatis e. ex quibus huius rerum universitatis ordo, ac pulcbritudo resultat. Denique ad relationem refertur proportio , quam Mathematici inter quantitates conside-cant, eaque proinde duplex est, Geometrica stilicet, di Arithmetiei i XXIV. . inlidquid existit, aut necessiario , aut contingenter existit . sicut autem mullius rei existentia ab elusdem essentia , sic neque ullius rei existentis duratio ab exissentia distin quitur realiter . Tempus pro reruni caducarum durationis mensura cisa in aeternitatis aevi nulla est proprie mensura Dacceptum est instanti uua sibi mutuo. eontinuo succedentium minerusseundum prius,' posterius, at apte Aristoteles quidquid e tra Vol ius dicaci inae successio cum in moto regulari is coiistante ei maxime reperiatur, hinc motus huiusmodi, qualis praesertim motus astiorum est, pro apta durationis mensura accipi potest XXV. Apta rerum omnium divisio est in substantias accidentia multas inter
Abstantia notiones ab Aristotele, artesio , o do, Volsio allatas eam communiter re- Optam admittimus, Eniperse existent . illam autem substantiae dirisionem in eomple..tam, an completam ita recipimus, ut eas Incompletas dicamus, quae ad unionem
eum alia substantia sunt naturaliter ordinatae . Denique substantiae creatae, a completae subsistentia in sola negatione unionis cum alia completa substantia coiisistit XXVI. Substantia Materialis completa Corpus dicitur. Hujus definitioncm , esse
tiamque metaphysicam de taphysici inquirunt . Ae alii quidem cum Cartesio pari. i. Princi eam in Trina Actuari extensione formali reponunti Alii in exigitiva, ut aiunt, uadibilitate i Alliam sensibilitate , sive facultate , , ad sensus affici iud os . Nos
in ea sententia sumus, ut putemus , Corpus per Impenetrabilitatem , ve siliditatem essed niendum . In Corpore Materia Ornia considerantur, U.ir una naetaphyseas notiones apte ab Aristotele tum I Physs., tum a. de An. I. tradi , opinamur.
XXVII. Substantiae proprium est, ut sit subjectum cui Mettium 'malisutum: quamobrem recte a Volsio substantia dicitur subjectum modi buri, O dei ermis
ille Accidentis notionem apte ab Aristotele cap.et Categor tradi putamus et nempec licident est , quod ita subjecto in b.reret , ut neqtie sit subjecti pars , neque esse possit Die ιιbjecto . Qualitatis notio , ut Honoratus Fabrici Metaph. ait , nulla aptior videtur dari , ni quod ualitas sit acciden , ex quo subistantia qualis denominatur
Pori opi iuris sibilantiae genere aliae sine Rialitate Spirituales, quibus Spiritu les substantiae creatae aciei polunt, aliae Materiales, quibus eorporea substantiae ametuntur Ac qualitates quidem Materiales aliae sunt Acta Oo, per quas scilicet corpora aliquo pacto agunt , aliae sunt deter urinantes , Inertes , quibus ipsa corpore 1 subflantia aliquo pacto disponitur . determinatur . In qualitatibus Rctuosis L irectio, finiexi , Res aιPio consideratur mi rectio est qualitatis emissio a corpore tam quam a cestro quoquo versus quin emissio sumperita peragitur, ut qualitas a corpore
8쪽
reeedendo deerescat non in ratione Arithmetica . sed di ratione se, res distiatiarum geometrica . uilectitur qualitas, cum impingens in Ginem inmervium: treditur ferme rersus suum principium I frangitur autem , cum pertatum G tum transiens deviat, reuo tramite. 'mium per- ubstantiae, etiamsi corporeae, Inanimae sint, suam habens
activitatem ad certos effectus in rerum natura ponendos. Hinc causae secundae non vitales modo , sed inanima etiam non sunt causae mere occasionales , ut inter alios Mallabranc bius censet adeoque non omnia ab uno tantum Deo in rerum natura sunt. Habent tamen ausae secundae certam activitatis sphaeram , qua stilicet tum earum acti-2 in axe inter causas efficientesmuis tua quod adrinum e e causalitas repugnat; S nulla causa potest ita in distans aete- 'nm: γ istipsam , neque per virtutem a se diffisam praesens sit Ioco ubi operatur, proxima rei, in quam agit. Denique inter emissimatas mutua em
Pi olet Nempe I pro tota rerum creatarum univeisitate a Deo . . ita constit ta, ut certis ab ipso statutis legibus omnia peragantur, Wrei cuilibet naturali ipse Meus certum finem assignaverit , ad quem Conic quendum certas facultates , ac certa media concesserit et. Procul usque rei constitutione S essentia , auxia cuius dive
statem diverta proprietates , ac vires rebus insunt. In naturae autem investigatione libenter admittimus tres iras regulas ab Inesyto Ne in lib. Princip. illustratas as rerum naturalium non plures admitti debere , quam ab erae itearum haenomenis explicandis fustici r et Uectuum naturalium eiusdem i a demesse causas P uualitate corporμ , quae intendi oe remitti nectieundi suae ne o oribus bH-jZtunt, in quibμ experimenta, Uituere licet, pro qualia talis sorso universorum entas esse sunt erea quaedam leges . ac veluti Axiomata, quae a Philosopho in naturalium effectuum indagatione, Maestimatione, pr: oculis habenda sunt i ut litura nihil frustra fati. γ atura agit semper labr vispina alarim 1 tam non procedit Harva, que creat, neque Misibilat oci
9쪽
XXX. DRimus uti Ne durus Physicorum labor est corporis inanimi compositionem Id in uireres, ae stabilire . Atque in primis corporis compositionem ex ma-
teria prima originem duceres, ambigit nemo et deinceps autem me Physici omnes conveniunt, si eos excipias, qui absurdum Jllud tantinuum mmmeneum fiogunt m teriam esse substantiam , quae distinetia , ae separabilibus partibus , iisque impenetrabilibus constet . Hanc deinceps substantiam Elementares Anaxagore , hymici, At mistae ferme Heterogeneam ponunt. Aa, praeter quam quod sine ulla sussciente rati ne materiae Heterogeneitatem statuunt, in eo etiam peccant, quod non recte pro pria inis euiuslibet eompositionis corporea principiis sive elementa, sive dissimilares partes, sive chymicas illas substantia , sive atomos ponere videantur . Nec felicius Camtesius circa corporum initia philosophatur i imo tota eius hypothesis trium elemento-xu ,δε vorticum Marbitraria omnino fabulosa videri cuilibet facile potest . Rectius Aristoteles, Leunitius, A tonus de materiae natura opinari videntur. Nam ille physice materiam considerant, eam ex primis magnitud-biu insecabilibus compostam , Momogeneam δε indifferentem ad quamlibet recipiendam sermam asseriti Leibvitius eandem esse Monadum simplicium 'activarum , sive entelaebiarum congeriem censet et Veg utonus denique putat, materiam esse congeriem particularum Pri. migeniarum impenetrabilium , vi motrices, attractionis, inertiae c. praeditarum In tanta sententiarum discrepantia opinamur, admittendas esse Primigenia materiae particulas . quae sint prima cuiuslibet compositionis corporeae principia ae elementa. Has porro particulas primigenias, inextensas potius, incompositas, simplicesque, atque adeo monaias , quam seu extensas quidem , sed nullis prae litas realibus partibus eum Honorato Fabri, seu extensa , ct aliis , atque aliis partibns compositas esse , firmis rationibus persua mur
x I. ine ne iue materiam, neque e pus physieum i ou ex illis primigeniis diateriae particulis compositum intelligitur , esi e in infinitum divisibile, facile assentia muraei ut sis meque vero materiae, corporis divisibilitatem in infinitum rati
res ex geometria petitae possunt evincere . Rationes quippe cometricae pro extensi one quidem abstracta , ac penetrabili valenta a materiae , se corpori physico adapta non possunt, nisi ostἐnsum prius fuerit, ita extensionem materiae, corpori ny
nire, ut eorum etiam,artieulae primigenia, aliter extensae esse debeant X II. Ut corpus unum prae alio ex materia habeatur, necessiria est brma , sive principium aliquis materiam acturas . Ad hoc principium intelligendum praeter a
rias partium modificationes, viriumque activarum , quae in singulis materiae particulis aliquo pacto di versa concipi possunt, temperationem , nullam aliam substantiam quod ad corpora inanima , a materia distinctam, eique superadditam esse necessariam .
contendimus . Atque id quidem non solum de corporibus simplic'us, Mometrami, quae scilicet immediate ex solis materiae particulis originem repetunt, ct cuiusnodi
esse videntur ignis, lux , aer , qua sed de mixtis etiam, atque Heterogeneis, quae ad tria illa genera , sives, ut aiunt regna ossilium 'egetabilium , Animalium reducuntur omnia, quaeque pro suae compositionis materia proximi quinque illas su stantias, quam Terram , Salem, Sulphur, Mercurium agnostere , ex eorum ana
Usi constat, dicendum est XXXIII. Illud etiam propugnamus, admittendam nempe esse in eorporibus entiata Pallam partibus realibus, separabilibus , impenetrabilinus praeditani a corpo
10쪽
rum substantia distinctim, ab eaque divinlius separabilem i sine tali e Lentitate EO
clesiae doctrina in saerosancto Concilio Tridentino stabilita stare minime posse videtur mae tamen una entitas suffici ad salvandum quid quid ab eodem Concilio docemur ei rea speciem in Almo Eucharistiae sacramento remanentem , quin opus sit admittere ullam qualitatem sensilem absolutam Num per hanc unam entitatem omnes, quas experimur, sensuum apparentiae, cassectiones possint intelli . liv. ieet miteria in infinitum divisibilis non sit, mira tamen est eius divisibilitas in moleculas subtilitanias, ut eorporum suidorum expandibilitas, vitallorum dubilitas , animal culorum aeutissimis mycroscopiis vix discerni bilium exiguitas , alia
que innumera natura phaenomena manifellant . Dantur et lam in corporibus varii mo-
lecularum diversis magnitudinibus , ac figuris praeditarunt ordines ita , ut ultimus ordo, ultra quem natura dividendo, ac di sibivendo progredi nequeat, primas quasdam moleeulas, prima solida, prima corpuscula naturaliter indissolubilia contineat i quod ex rerum stabilitate, atque ex chymicis tentaminibus recte se moniti, M. en D us , aliique Physici colligunt . Porro pro vario mole eularum numero , variaque, coordinatione , ac dispositione inara ponderis , voluminis, superficiei varietas in corporibus prosiei scitur
xxxv. Massa, seu materia solidae quantitas est semper directe, ut pondus . si
autem duo corpora conferantur, siquidem densitate eonveniant, materiae quantitas sequetur voluminum rationem, itaue orpiis aeque densum sub duplo volumine duplam , sub triplo triplani V c. habeat materiae quantitatem : Si habeant aequalia volumina , sed inaequales densitates , densitatum rationem sequetur materiae quantitas
itaut duplo densius orpus duplam materiae quantitatem, triplo densius triplam h Matri si denique o volumine, aeqnsitate disserant, materiae quantitas coniunctim ex densitate, volumine aestimanda est . superficierum laevitas, vel asperitas exmolecularum vel ordinata, aequabili dispositione , vel proni inentia is deordinato situ provenit. Illud etiam demonstratum a Galilao est , non eamdem esse rationem soliditatis ad soliditatem , ac superficiei ad luperficient , ita ut non quantum minor scorpora a maioribus quod ad soliditatem superantur, tantundem etiam superentur perficies. Porro etiam eorpora dividendo ita eorum superficies augentur, ut radix cubi ea numeri partium exprimat superficies augmentum, quemadmodum ὀχη--ot
exactissime demonstravit. XXXVI dam vero ut ex materiae particulis , diversisque variorum ordinum mole-culis corpora magna fiant, dicendum est, esse in natura principium aliquod ex quo
mole lae in unam sensibilem massam coadunentur ita , ut inter sese cohaereant, c haesio in aliis eorporibus maior, initiis minor sit . Huiusnodi principium esse dicismus vim attrahentem quam quidem vim Octamus tamquam proprietatem , ac naturalem determinationem ab autore naturae particulis materiae, corporumque mole-culis inditam , ex qua fiat, ut constitutae certis in distantiis, sives, ut Nemutonus O
quitur, intra obaram attractionis mutua , remotisque omnibus obstaculis , ad sese mutuo accedant, mutuoque cohaereant . Atque haec materiae, orporumque proprie ta a V tono quidem illustrata egregie fuit; at ante ipsum tonum 4 Verulsemio, e a Keplero, de a Gallia, atque ab aliis etiam agnita fuit quin etiam attrahendi vim esse naturalem rerum omnium proprietatem , D. Gregorius Nessenus lib. in Hexam aperte testatur turalis , inquit, rebus omnibus attrabendi vis linita est; ut minime absurdum videatur, si vapore quidam fieri, e terrestres essecti terres sicci--ri, O quavitati eo semi*r. Et merito quidem imam si naturae phaenomena consulamus, innumera sint, quae hane c. si is attractionem suadent; uiusmodi praesertim sunt, tum quae a laudato D Gregorio afferuntur, tum salium, a metallorum Crystalluatio, via fluidorum e litio, d tu rotundas guttas compositio , tum Diuitias by Coosla