De bello et pace oratio. In qua de origine, natura & incommodis belli, item de pacis encomio disseritur, ... recitata Gardelegiae Senonum, jam verò denuò excusa

21쪽

Hoc praetexunt nomine culpam,

xvirtutem quandam esse voluerunt , ferro proinde ac viribusoninia tentarunt, fuderunt, profligarunt, armis, signis ac bellico apparatu alios exuerunt. quaqua fieri potuit,alios in sugam verterunt. Haec bellorum origo,haec

Tanta mali labes, tantorum haec causa malorum l

Caeterum ne egrediar extra eos terminos, quos initio oratio

nis ipse mihi circumdedi, venio etiam ad secundum, quod de monstrandum mihi sumpsi. Sicuti autem hactenus meliori forte intentione: affectu, quam vena ostendi, a beluis originem traxisse bella ita eadem quoq; beluas potius decere, quam homines haud est probatu dissicile. Ecquis enim est. Aud qui considerans aequi animi lance secum perpenderis habitum figuramq; corporis humani,non intelligat protinus, naturam, vel potius Eum animal hoc non bello, sed antici tiae, non exitio, sed saluti, non injuriae, sed beneficentiae genii illa. Singulis enim generibus ad propulsandoῖ impetus externos sua propria munimenta constatuit put aut naturalibus telis repugnent fortioribus,aut quae sunt imbecillia si1btraha nise periculis pernicitate fugiendi, aut quae simul: viribus te teritate indigent, astu se protegant,aut latibulis sepiant. Sic taurorum impetus armavit cornibus, leonum rabie in ungvibu, Apris fulmineos affixit dentes Elephantos praetercu tem&molem promuscide quoque tutatus est, Crocodilum erustis veluti laminis communivit. ' Delphinis teli vices in nas addidit,histricem spinis,rajam aculeis defendit. Alia eo

tum vel plumis levibus in sublime suspelisa sunt, vel suffulta

22쪽

ungulis, quibusdam in ore arma sunt dentes, aut in pedibus adui ci ungues, verbo dico, nulli munimentum ad sui tutelam deest, adeo sapienter, adeo prudenter adeo ornate dc decem te omnia a summo omnium rerum architecto facta sunt,ut mirabiliter, si iitilitatem cogites, instructa, si speciem ornata viciantur, adeo miro modo consentit utilitas cum decore. uirit autem honunem rationalem quidem produxit,sedim Mollem,sed inermem, sed mollissimum carne&cute levi.Ni- alibi reperitur,quod ratione ad pugnam aut violentiam da tum videri possit. Non dicam am, quod cretera animalia, quam primum in lucem sunt edita, protinus erigantur in pede suos,&gestiant discursibus suis, statimq; aeri tolerando idone sint quod in lucem naturalibus indumentis munita processe rin homo vero nudus cinermis, tanquam ex naufragio in hujus vitae miserias projiciaturin expellatur, qui neq; movercse loco, ubi effusius est, possit, nec alimentum lactis appetero

I uriam temporis ferre.

Ex quibus omnibus haud dubie con)icere possumus,

naturam ordinasse hominem, non ad bellain contentiones, se ad auxilium Sonacium mutuum, adeoci hoc animali tuta amicitia natum esse. Huc spectat etiam mitis desplacida hominis species, non enim habet dentes ferinos, aut cornua

mitigves, aut ungulas, aut caudam aut varii coloris pilos,ut iis licet ion nisi ana oris henevolentiae notas prae sic ferat. Tribuit natura homini oculos amicos,&in his animi indicia. Uni risum attribuit, alacritatis indicium,uni lacrimas clementiae misericordiae symbolum. Vocem insiuper dedit, non minacem, nQn horrendam, sed amicam, sed blandam. AL

uit praeterea liberalium disciplinarum studium, cogni-'

23쪽

1ionis ardorem,'quae res ut abducit hominis ingenium abo ,nni feritate, ita ad conciliandas necessitudines praecipuasti vim habet. Postremo indidit etiam homini divinae mentis scintillam, ut etiam nullo ostenso praemio, tamen per se iuvet bene mereri de omnibus . Hic habitus corporis humani,

haec ejus figuravi effigies quid aliud docet, Aud quam pecto

ra hominum pacatissima eme deberes Beneficiis enim hu mana vita constat concordia non terrore, non bello,sta mutuo amore in foedus auxiliumq; commune constringitude Id quod porro ex eo perspicue palam est, quod reliqua antimantia bruta inmaximi periculis ad hominem soleant con fligere,. Hoc extremum illis asylum rem um, haec arai sanctissima universiis. Quapropter si brutorum est proprium belligerare,ut ostensum est,&ad bruta spectat prima be lorum origo, imo ii ipsa bruta ad hominem tanquam ad an-ehoram sacram confugiunt, quis est,quin videat, quantoper bellum dedeceat homineses quodq, homines bellis deltes brutis ipsis longe sint deteriores, cum pleraq; brutorum

in suo quodq; genere concorditer civiliter degant gre 'Iatim incedant, catervatim olitent, quin&Ope mutua selestia eantur. Canis profecto caninam non est, Sed homo homini lupus Leo leonem non devorat, homo homini lupus.

Dracodraconem non deglubit, homo homini lupus, dc ni Iabestia etiam immanissima homini est perniciosior, qion homo. Praeter haec omnia, bestiae naturalibus suis armis

tentae sunt, homines ver usq; adeo flagrant belligerandi reditate, ut naturae praesidiis non contenti varia arma, vine pluteos,machinas,gladios, hastas, bombardas, tormenta bel

24쪽

imo superantia excogitaverint, applicuerint&approbaverint, omnia in hominum perniciem. Inter eras unicum una bellum est , dc perbreve, neq; enim ullibi literarum monumentis proditum , aliquot beluarum millia mutuo laniatu iacidisse. Adde quod sicuti seris quibusdam naturale est dissidium cum aliis diversi generis, ita rursiis habent, cum quibus genuina firmaq, colaaereant amicitia. At homini cum homine d cuilibet cum quolibet, fratri cum fratre iugis pugna est,& nusQuam tuta fides, quandoquidem ut vere scribit

Fingite, Aud vos videre hic leonem cuni Urso commissiim, qui rictus videbuntur,qui remitus,qui inligitus audientur,quae ibi conspicietur immanitas, quae fiet laniatio, ut citam in tuto constitutus, non posti non timere. Sed, o D Eum immortalem l quanto foedius spectaculu, quanto immanius factum,ahmaal, cui amorem amicitiam inscuit natura, tot telis, tot armis instructum, hominem nempe cum homine congredi. Quam ardent oculi, ut ora pallent, quantum furorem praesertificessiis; quomodo vox frendet,quis clamor, totus homo scr- reus est, crepant arma, fulminant bombardae. O stultos ova nos i insanos homines in immanes bestias se convertunt, hos natura placidos finxit Et utinam, o utinam non quaererent huic insaniae suae manici tum aliquod, imo non vituperandam eam, sed omni potius enco natorum genere hanc si am vitam cohonestandam esse impudenter postularent. Neque enim gloriam suam 4 memoriam melius relinqui possis suturis

25쪽

futuris seculis censent, qua nasii minacem cristam verticii inponant, Tulgentem galeam, aut pinnatos cubitoso si lira mas induant. Haec illa est Circe, haec Syreia, hic hamus iqui daemonis,hoc laqueo innumeros cepitu Verum proh DE-um atq; hominum fidem' quid cogitari in mundo vanius potest,quam rationem velle habere mundi, qui nullius rationem hibet, &DEi qui rationem labet omnium, rationem habnolle quae maior insania in hominem posse cadere, ququod augendae rei gratia dc famae acquirendae deteriorem in dies singulos facit animum' Plerri scilicet famae magna ili. lunt esse, quam bonae, desuetus hoc in natura malum est, quod multi, vel maxima potius hominum pars vitaeco irectionem

dignitatis studio postponunt se mines demus multos mal Emoratos: vagos iuvenes, qui cum narrari audiunt praeli uim i aliquod memorabile,in quo equites ejusdem aetatis,locio Ordinis alii admiranda ediderint facinora, mox aemulatione Commoventiir, i bile aestuante togam repente fago mutare, ac in militiam confestim proficisci gestiunt, exercitiisq; equestribus se totos tradunt Deniq; impetu illo Juvenili impii si, licentiam a Rege in militiam proficiscendi flagitant,&ii

ter agnatos pecunias, quas absumant, conficiunt, sed iiodmnium est indignisTim una, cum onusti nummis exive int,vitiis onerati revertuntur, ut experientia hujus rei lucidissimus testis. Non palicos reperias, quibus adeo praestrinxit acacoculorum belligora: id libido, ut φυσεως γραμματία ara

κάλαμον εις si X ζεχρν', ita magnum illud mundi

miraculum Aristotelem vocat Suidas stultitiae suae patronunt quaerere impudentissimo ausu contendant. Aristoteles immiram vocat cotem fortitudinis, virtutis quasi somitem quen

26쪽

quendam, unde stultissime colligunt,neminena posse advertur hostes sortiter dimicare, si antea ira fuerit concitatus, vel fascinatus, Caeterum hos vero similliter menticiates,imo toto coelo errantes purgatum caput helleboro An sicyras mitti

mus Quod si enim ira nobis data est, utc., ad occidendos homines utamur, quid homine immanius quid beluis similius existimandum est, quam id animal, quod ad communionem Minnocentiam DEus condidit. at ut haec hominum perversorum verbigeratio liceat Apulei vocabulo festiviter novato uti adhuc clarius pateat, age, videamus quaei, qui sint ira limites termini, intra quos consistere debet, si laudem a Stagirite philosopho alite nominatam ut e si sibi

vendicare debeati Sunt autem tres tales assectus, qui homines in omnia facinora praecipitc agunt, ira, cupiditas,&libido, quo dubio procul octarum figmentum de tribus furiis, qua mentes hominum exagitent, collimat. Ira ultionem desiderat,cupiditas opes libido voluptates,ea tamen lege atq; mine, ut intra certos limites se contineat. Quaeris, qui sint isti limites Id non est magni laboris ostendere Cupiditas nempe ad ea comparanda nobis data est, quae sunt ad vitam necessaria, libido ad sobolem propagandam, irae affectus ad coerceda peccata ,hoc est, ut arctiore disciplina minor aetas ad probitatem Justitiamq, formetur, quae nisi metu cohibeatur, licentia pariet audaciam, quae in omne flagitium Sc facinus e-aumpet. Itaq; ira uti adversus minores, justum est: necessarium, adversiis pares: perniciosumin impium. Impiunt quia violatur humanitas a perniciosum, quia illis repugnantibus aut perdere necesse est, aut perire.' Ses proh illi homines affectu irae ad bonum usum nobis concclio, non tantviri

a ipsi

27쪽

ipsi pessinae abutuntur, latiusquam par est evagantur, sed& alios ad idem faciendum noctes atq, dies instigant. Silentii peplo iam involvam turpissimum cupiditatis abusum qua utuntur ad congerendas opes, unde fraudes, unde latrocinia, i mo omnia scelerum genera exorta sunt. Nec libidinis quic quam degustabo, qua ad capiendas tantum voluptates pellime abutuntur, unde stupra adulteria, imo Gargara luaedam malorum exorta sed ad tertium primae partis membrum statim accessum faciam, monstraturus breviter, quae quanta belli beluini sint incommoda. Unde autem: a quo potissimum exordiar horum belu corum incommodoria telam, valde animi pendeo,neq; enim

Si mihi sint linguae centum, sint oraque centum, Omnia bellorum percurrere crimina possem.

Omnia bellum exedit, exhaurit, absorbet, monstrum est ac portentum ingens neci, charybdis ipsa tam multa vorat, ne i; ingens absorbet Oceanus. Ejus diuturnitate quid horribili quid vastius quid desertius 3 cujus emgiem ingens ille Romanorum terror Hatinibit, cum e montibus Pyrenaeis descendis set,autore a LMax talem vidit Serpentem scilicet mira magnitudine, cum ingenti strage arbores virgulta prosternentem, nimbum cum fragore caeli grandine fulminib'gravidum corrumpentem villarum culmina, domorumq; tecta, ac sumnias urbium arces. Attonitus Hannibal,quidnam estet

monstri,ecquid portenderet tinterrogavit Hic dux ita hae

vides, inquit, vastitatem, proinde sile, o caetera

tacitis permitte fatis. Praeclara profect6 belli estagies, quae vivis coloribus' vel ipsius Apellis penicillo Lernae una

Incommoda Belli hoc

28쪽

hoc monstrum depingit. Quod si enim quicquam est in rebus mortalibus, quod execrari, quod deprecari propellere nos oporteat, certe bellum est, quo non alia res vel calamitosior,vel latius perniciosa,vel haerens tenacius, vel tetrior, in totum homine indignior, ut ne dicam Christiano operum autem bellicorum Ogregium catalogum nexuit Guevaral. 3. cap. V. HorOl.principum,cum inquit: Opera bellica sunt haec: Homines interficere, templa spoliare, populari regiones, depraedari in intes, licentiam dare furibus, distrahere amico S, excitare seditiosos, quorum nihil sine maximo justitiae detrimento conscientiae scrupulo fieri potest. Et ut orationis Vela in re proh dolor notissim ad vulgatissima contraham, Sc&ad portum respiciam, plus malorum sensisse nos in bello a-jo, quam ullius sermo possit assequi, nedum meus. Non tam tunicaries ligno,sine vestibus,scintilla stupae, locustae segetibus,gurgulio granariis, quantum milites urbibiis: oppidis, imo universo hominum generi noccnt, pecus nullum relinquunt,quin jugulent, nec hortum,quin populentur dicam li- herE,vero enim sitiac veriora,ci tanquam e tripode dicta, quae recenseo nec vinum qitin exhauriant, nec alveare, quin castrent,nec templum, quin spolient, nec feram,quin Venentia, nec nummum, quem non extorqueant, nec flagiti uni, lii Od non tentent. Perpetua illorum cantio, quam cum lacte materno imbiberunt haec est:

- Haec mea sunt veteres mi orate coloni.

Dictum factu albis quadrigis citius advolant, magna pernis pestem inferunt,magna labe larido, magna furnini absumedine, maxima laniis amitudine, maxima porcinariis,quibus quando destitu utur, ipsi collo praetruncat tergoribus&non rarenter deturbant totu cum carne carnariu, omniaArgo oculatiores,

29쪽

quippe qui in occipiti aeq; ac syncipitio oculos habent,perquirunt, nec nisi inanias Maraneos in domibus relinquunt. Et quid opus est ulteriori oratione haec prosequi' utemus perianas, Aud conscendatis ipsi cathedram hanc, vel potius in intima cordium vestrorum penetralia descendatis id spacium praeteriti temporis,&belli hujus memoriam aliquantulum mecum recordemini. O benignissime DEus quam belli faciem vidit Marcilia nostra& vicini Episcopatus Magdeburgensis S Halberst adiensis, ut alia remotiora loca nunc taceam. Magdeburgum sane plus quam stygiae crudelitatis exemplo, Tyllio expugnata, fatis, proh docuit, bellum non alia ratione esse bellum,quam furiae sunt Eumenides. Qtiantam suam miserandam stragem ediderunt ibi Croatae, saevitum in viros foeminasq; promiscue, neq; horresco referens Limbellis aetas impuberes serVaVit. Ut primum irruerunt sanguinisci praedae,instar muscae sangui sorbae, cupidissimi,

Ilicet ignis edax summa ad fastigia vento Volvitur, exsuperant flammae furit astus sui

Atque ita incendio conflagravit tota civitas, non pluribus quam viginti quatuor horis, civitas illa heu quondam Lutantiquissima, ita&nobilissima. Triginta incolarum milferro&igne perierunt, secundum Everhardum Passerbergium, licet Carolus Carata&ex eo Petrus Baptista Burgus scribant,caesorum numerum referre vix quenqam posse. Multi ferro cecidere,non pauci igne miserrime consumpti sunt. Saguine maduerunt templa, maduerunt altaria, aspersi sunt penates,infecta flumina, Scipsae nubes adgemitus xlamenta hOExpugnatio ardeburaea in minum

30쪽

rninum scissae. Inter alia sex egregia templa in cineres reda i cta,quorum quaedam sectilibus laminis, quaedam plumbo,&Divo Johanni dicatum cupro tecta erant. Quot homines apertis cellis fornicibus mortui, semimorti ii inventi, quot formosissima virgines defloratae, quot in perpetuam servitutis abductae, quanta hominum multitudo in Albim se praecipitem egit. Tanta nempe fuit Tyliij, tanta Croatarum crim delitas,ut ad Hierosolymitanum excidium quam proxime Vbderetur accedere. Tene praeteream HALBERsTADmM,dilectissima patria, quam primum corpore hoc meo pressi, pedibus M. . . his institi,cuius acrem hausi,in qua infantia mea agiit, pueri ia lusit, juventus exercita Meducata est, ubi familiare oculis coeIum,in mons Bructerus toto orbe celeberrimus, ubi longa serie cognati,amici,sodales. Impius essem; nisi hic tua a ti, maxima profecto, tangerem Ex infinitis unius praecipue recordabor. In quas angustias conclusa, in quas miserias coiecta eras propter reformationis executionem, cum commiS

sariis ALBERTO MALLENSTEINI FRIEDLANDIAE DUCE, dc Comite JOHAN DE TYLLI EPISCOPO -

ADRUGENSI. aliis missis, omnia te inpia 1 Catholicis

reformarentur occuparentur, cives vero Lutherani domo&ideo proprio relictis, cum uxoribus Jc liberis in exilium ire iuberentur. Q toties memini, sed vix sine lacn mi memini, me puerum frequentissimas conciones funebres praecipue,audisse sub Jove frigido in coemiterio quod Neapolitanum vocant, quercu ramo a fixo ad illam crecto cathedram ministrante. Heu qui singultus mulierum, qui virorum gemitus passim inter pompOsas, addo monstros as& frustraneas Pon . tificiorum procesctiones Parum aberat, quin ipsum Divircsormatio Halbe:fiadicast. Marti-