장음표시 사용
401쪽
quam recurrendo ad singularem configurationem & eontexturam ratione cujus partes aqueae statim & ex seipsis talem pressionem obtineant , qualem tandem obtinere potuissent per vim extrinsecam , si tali contextura carerent. Quo pacto grana frumenti sacco conclusa non possent ad minorem molem redigi, si per aliam configurationem statim N ex seipsis talem obtinerent pressionem, qua lis eis deinceps per succussionem , aut aliter utcunque accidit. Et
haec de aqua Mementari dixisse jam sufficiet , prae lettim quia si quid aliud circa illam scitu dignum occurrit, non tacebitur, ubi de me teoris aqueis edissere inus. Dissiligod by Corale
402쪽
X m vixis , quη Geographi solent circa Terram pertracis
tare, ea tantum ac pauca seligo, quae physicam aliquam considerationem merentur; ac tum de iisdem agam breviter & , ut soleo in materiis, pro quibus in Scholis non litigatur , sine eontentioso ullo conflictu per quatuor consequentes articulos. In primo loquar de sphaericitate Terrae, in secundo de magnitudine Tettae , in tertia de quiete Terrae in suo loco , & in qu.arto de caeteris quibusdam Terrae proprietatibus.
R ICO primo nonnullis oli in visu in suisse Terram & Aquam I.
duas diversas moles componere , quarum haec esset illi ostendi- excelsior ; atque ita sibi suadebant mare altitudinem mon- v x ι tium superare & inde fieri, ut summis eorum verticibus Per occultos subterraneos meatus veluti per siphones aquam sup-Pςdixct in ipsum suo poudere relapsuram, recurrentes de caetero ad
403쪽
Divinum Imperium, quo fiat ut mare in universam Terrae sutaris ficiem non effundatur, alias submergendam ob naturale libera me tum , quo omnibus liquidis commune est in loca humiliora conis fluere. At illa opinio perabsurda est. Nam primo supra explicuimus modum , quo mare licet inserius, possi aquam transmittere in luminina montium juga . quare si non alio fine, quini ad huiusce estecqtus hydraulici causam allignandam , admittitur major illa elevatio maris, gratis admittitur. Secundo. Non est moris Philosophici ita rebus naturalibus explicandis recurrere ad miraculum per pecuum ae constans, quale esset illud, quo mare teneretur suspentu in sine libera facultate fluendi in superficiei tertcstris declivitatem. Unde non aliam aqtiis positam legem agnoscimus, quam naturalis libra menti s nec fractionem stultuum malis ad littoris arenam , ad aliud miraculum revocamus, quam ad Infinitam sapietitiam opificii , quo De iis ad hune effectum & ad alios innumeros neque minus mirabiles insti uinenta causarum naturalium ordinavit. II. Deinde tertio experientia constat naves non difficilius recedere E a portu , quim accedere , supposita aequali & sque idonea vi ven nakibu, a torum aut remigum: at si mare esset altius Terra, recessus navium portu re- a portu esset longe difficilior, quam accessus, quia , ut evidens est, CC denti accedendo descenderent f sed non recederent, nisi ascendendo : quis autem ille est, qui non noverit ascensu in laboriosiorem esse descenis su I suarto. Naves quo proveherentur ulterius a portu , excelsiores continuo evaderent, donec ad summum maris fastigium pervenirent a hinc autem contra experientiam sequeretur, ut ex oculis eo usque navigantium non eriperetur conspectus littoris; ac tum etiam e tali Pastigio, ubicunque tandem illud sit, veluti ex eelsissima turre prolpicere liceret littora in orbem omnia, cetin nihilominus con traria experientia certum sit post non multa itineris maritimi in aLtum, ut vocant, milliaria nihil praeter casum εἰ pontum prospicI. Taceo multa alia, ut advertam non aliter coit siderandas esse aquas moli terrestri incumbentes, quam veluti contentas ac conclusas in
variis lacunis ad hune effectu in effossis Se paratis hoc uno impetii 111. Divini eloquio. Congregentur aqua, qua sub coelo sunt, in locum
x ponitur unum , c ' appareat arida.
Q 4 , ά Dico secundφ terr/m , id est, molem aqueo- terrestrem , quamvisque, iei non sit mathematice sphaerica propter hinc montium Fumores, hinere sitis sit vallium lacunas, dic. ad eam tamen figuram accedere , quae prosph*xica, sphaerica merito habeatur, eo quod tumoribus illis ac lacunis ad ter-
404쪽
magnitudinem eo inparatis, haec non patiatur ab Illis sensibilius
rotunditatis suae detrimentum , quam pateretur globus aliquis v. g. eburneus ex aliquibus supereminentibus granulis, aut lineolis levitet intercisis. Itaque iam terrae sphaericitas probatur prim s. Qu a experientia. constat sydera non aeque primo oriri regionibus omnibus ejusdem hemisphaerii, sed prius aut posterius pro eorum situ minus aut magis occidentali ἱ quam ob causam orientales Populi advertunt ecliptes Solis & Lune, antequam ab occiden ratibus deprehendantur . ex cujus intercepti temporis differentia cognita per observationes communicatas Geophraphi locorum terrestrium longitudines eo misputant. Haec vero non sie acciderent, nisi aliquis terrestris tu moeoccidentalibus Populis, eriperet conspectum syderis, quod jam ab Orientalibus conspicitur. Neque vero credas qualemcunque esse tu morem illum ; sed rotundum intellige propter observatissimam proportionem , quς continuo reperitur inter differentiam hinc temporis, quo sydus Oritur, hinc situs occidentalis, unde illius exortum spectas . Secundo. Terra similiter rotunda ist a borea in austrum non mi nus quam ab ortu in occasum , idque adhuc evidentius constat propter stellam potarem immotam aut quasi immotam, quae faciliorem ac tutiorem viam suppeditat stabiliendi locorum omnium lati cudines. Itaque certum est stellam potarem ab iis, qui sub aequinoctiali degunt, videri veluti jacentem in horizonte , sed si jam
Versus boream progrediuntur, eam tanto altius radiantem videbunt,
quanto magis accesserint, ita ut pro Omnibus singulis aci leucis, quibus iter suum sub eodem meridiano promoverint, eam videant tot singulis gradibus altiorem juxta facillimas observationes & pasesim fieri solitas, quae & rotunditatem terrae stabiliunt& notitiam, qua Geographi suas, ut vocant, chartas conficiunt. I Lipsum praeterea convincitur ex stellis, quae continuo apparent& continuo ocul tantur: nam borealibus Populis plures stellae semper apparent, quas australes Populi nunquam vident, & reciproce plures continuo apparent australibus, quae horealibus continuo occultantur; ac tum navigando & peregrinando ab austro in boream aut e contra idem accidit circa stellas, quod circa civitates & insulas , quia ut eundo detegit ut nova civitas quaedam aut insula , ita etiam nova aliqua stella ex perpetuo occultis deprehenditur; sed simul ex altera Parte aliqua ex Antinuo apparentibus occultatur ad eum modum, quo quando iam ad civitatem vel insulam , quae erat remotissima,
Pervenisti; non ultra eam vides, unde discesseris. Quae & similia
405쪽
398 Thasica dis . XVI. Art. I.
multa brevitatis studio praeter milia, sufficienter probant sensibile misphaericitate in , de qua agitur; led intelligi non pollunt ab eo, qui
levem ad minus non habuerit de vulgari sphaera notitiam, eruendam ex dicendis insta in dii putatione de caelis. Dico tertio, aut potius in sero ex ja in dictis de rotunditate te tres. tri aedificia, quae ad perpendiculum sunt erecta , quamvis inter se parallela videantur , a parallelismo tamen eo magis dufi cete , quo ab invicem magis dillant. Et ratio est, quia aedificia illa sunt ad iuvicem ut perpendicula , quibus caementarii ad erigendos muros utuntur: at illa peependicula non sunt ad invicem parallela, quandoquidem collineant ad unum & idem terrs centrum, quod omnibus gravibus commune est; sed sunt ut totidem radii, qui si protraherentur a diversis unius circumserentis punctis, ad unum eiusdem circumserentiae centrum pertingerent: crgo idem dicendum de erectis ad perpendiculum aedificiis. Similiter illa cubiculorum pavimenta , quae ad libellam explangatur, quamvis uideantur persectae planitiei , si ve, quod idem eli .s qui distantiae ad horizontem , nihilominus eo magis ab aequi distantia illa defieiunt & in i phae tam curvantur, quo protenduntur u lateri u 3. Et ratio est, quia norma illa inferior, qui successive pluribus pavimenti partibus applicatur ad ejus planitiem exaequandam , dirigitur a filo, quod perpendiculariter incidit at illud perpendiculum ex iam dictis non servat , quando libella transfertur, sedicum ipso aequid istantiam 2 ergo neque norma servat aequi distantiam cum hori Eonte ; de ea propter concipiendum est normam illam , quoties successive applicatur, esse toties diversa in aliquam tangen tem circuli, ad eum modum , quo filum perpendiculariter incidens per suam translaticinem refert diversos radios ejusdem circuli. Attamen licet ad apicem mathematici tutis res ita sit , pavimenta omnia habentur pro planis, quando ad libelsam componuntur, nec aliter loquimur de campis, plateis, vicis, &C. quando oculus nullum in iis tumorem sensibilem deprehendit. Et haec pauca circa terrae rotunditatem breviter concinnata ad institutum nostrum sustfieient.
406쪽
ICO primo terram , si ad ambitum firmamenti, imo &caeli Solaris comparetur, nullius fere esse magnitudinis, sed esse potius ad instar puncti, ut Astronomi solent pluribus
rationibus suadere, ex quibus seligo unam & alteram. Prrana itaque desumitur ex eo quod in quocunque terrae loco constituti, se clusa Icilicet montium aliorumque impedimentorum vicinia, perinde videamus integram caeli medietatem ae si resecto hemii phaetio terrae superiori haberemus oculum in ejusdem centro constitutum. Unde evidenter concluditur terram esse ad instar puncti: alias enim propter notabilem altitudinem semidiametri terrestris horizon , super quem extamus & infra quem visio locum non habet, visionem arceret a caeli medietate conspicienda , quia productus non divideret caelum in duas medietates, ut satis intelligitur. Tum vero quod a nobis integra caeli medietas undique videatur, patet maxime ex sy-deribus diametraliter oppositis, quorum occidente uno exoritur in ipsissimo momento alterum.
Deinde secunda ratio 3e aeque evidens petitur ex motu Solis, qui circa gnomonem in superficie terrestri erectum non aliter ei culos tuos absolvit, quam si summus gnomonis vertex esset in ipso terrae centro coniti tutus : & revera in omnibus delineationibus ac demonstrationibus sciat hericis, sive horologicis Solaribus supponitur verticem gnomonis, id est , styli, ut vocant , esse centrum Mundi : quae suppositio si falsa esset, notabiles ex ea sequerentur errores. Sed praeterea quia in observandis per instrumenta mathematica sy-derum altitudinibus, declinationibus , ascensionibus die . similiter supponitur oculum observatoris esse in centro Mundi, hinc sequere:
I. Terra est ad instar puncti , quia vide tur eaeli medictas. II.
probatur ex motu Solis circa gnomone
407쪽
Deprehe-ditur mag nitudo terrae per elevati
tur contra experientiam omnes Observationes astronomicas esse sausas. Denique plurim g sunt stellae fixae , quae citra omne dubiam sunt majores terru , quis autem non intelligit ex illis nudam esse , quς non sit pro puncto habenda, si ad firmamenti ambitum comis paretur 3 quanto igitur verius terra pro punicto reputabitur Dico secundo Terrae in se ipsa speetatae magnitudinem posse variis modis investigari, quamvis ignarum vulgus aliter putet , ex qui bus non ingratum erit Lectori, si elegero breviterque retulero unum& alterum. Assumantur duae civitates constitutae sub eodem meri in diano , in quibus per idonea instrumenta inquiratur elevatici poli,& notetur elevationis differentia , quae sit v. g. unius gradus; tum vero mensuretur spatium, quod duas illas civitates interiacet, de sic dignoscetur quantum spatium terrestre uni gradui caelesti resin Pondeat; quo proinde multiplicato per gradus 36o, quot siri licet circulus quilibet maximus complectitur , hinc obtinebitur circumferentia orbis terrestris. Ut si dus illae civitates distare ab invicem deprehendantur leucis communibus Gallicis 2o , multiplica aciper 36o & dignosces circumserentiam terrestrem elia leucarum
In eandem similiter notitiam venies per investigatam in iis reia pective civitatibus elevationem meridianam cujuscunque stellae fixς, di notando elevationum differentiam & cstera perficiendo ut supra. Sed quia non facile mensurari potest spatium leucarum 2o, ideo moneo alia mi posse loca inulto minus distantia ; nam modo sub eodem circulo meridiano sint constituta, quantulam cunque altitudinum differentiam exhibeant, ea sufficiet ad idem computum peragendum. Ut si differentia fuerit tantum unius. minuti primi, di spatium terrest te interceptum depichendatur unius iatilliaris, ambitus terrestris tot continebit milliaria, quod sunt minuta prima cujusvis circuli maximi; at hςc sunt 2i6oo, quatenus quilibec gradus complectitur minuta 6o : ergo ambitus terrestris erit milliarium 2I5oo, sive, quod idem est, ut superitis dicebam, leucarum 72OO tri huendo cuilibet leues, ut solet fieri, milliaria tria. Aliter per eclipses idem negotium perficitur hoc modo. Suman tur duo loca sub squalore posita, in quibus diligentissime notent Astronomi tempus, quo initium eclipsis conspicitur; ac tum sibi
mutuo tuas observationes communicent et ex ea enim obtervatione
intelligetur differentia temporis, quod intercessit inter eclipsem visam in uno loco magis orientali di ea iidem vitam in alio minus orien Disitirco by
408쪽
tali, qtram supponamus esse minutorum 4, quorum una hora con-cnet 6o. Quin igitur singulis 4 horae minutis circulus aequinoctialis ascendit uno gradu iupra horizon Lem, ii distantia locorum in quibus observationes factae sunt, dc prchendatur leucarum 2o, flaniliter con-esudet ut singulis gradibus cuiusvis maximi circuli cae stis corret ponis dere viginti leucas terresties, ac ita tritae ambitum clse, ut iupra Icurarum 72ὼO.
Di eo tertio magnitudine terrae sine recultu sive ad stellas fixas,sive ad ecbpies potia multis aliis modis geometricis investigari,ex quibus su sissime collectis apud Ricciolum toto lib. s. Geographiae &Hyd o sophiae reformatae facilior ac tutior videtur ille, quem resert ex Ke-
I ςro de in hunc modum explieo
reviter in figura sequente. Sint duae turres mutuo conspieuae A B, C D erectae, sive aequaliter, sive inaequaliter nihil interest , supra horizontis terrestris portionem AC, cuIus centrum est E. Tum vero beneficio quadrantis alti metrici in suos gradus suaque vraduum minuta divisi inquirendo, ut fieri solet, quanta sit distantia B D, notetur diligentissime numerus graduuae minutorum abscissus a perpendiculo observatione facta ex utrin Gque turris, aut montis, aut pha ri, dce. vertice. Deinde utriusque abicissi numeri aggregatum detra. he ex gradibus 18o , qui duos angulos rectos, sive duos quadrantes circuli essiciunt & nota gradus residuos & graduum minuta; nam illud residuit m erit quantitas anguli B E D, quem scilieet effetu ne rectae BE, DE in centrum terrae concurrentes , sive potius quem emiscerent, si ad centrum teriae usque protraherentur. His suppositis dis tantiam notam BD multiplica per gradus 36o, aut potius per minuta in iis contenta at scio, & summam divide per gradus di minuta quotientis residui, sicque obtinebis totius terrae ambitum.
409쪽
Cuius computi antequam exemplum exhibeam, notandum est supῶponi & metito quidem a Keplero distantiam B D non differre notabiliter ab horizontis portione A C , praesertim quia distantia paucorum milliarium, qualis esse potest inter altitudines mutuo conspicuas, non impedit quominus illae pro parallelis habeantur: atque ita re et a B D non potest, nisi contemptibilitet differre ab arcu A C. Iam itaque distantia inventa B D sit milliarium, deinde numerus unus 1 perpendiculo quadrantis abscissus, sit graduuin 89 minutorum syralter vero sit graduum 89 & minutorum TI, quo utroque detracto ex grad. I 8 o supersunt minuta 4. Cimi igitur distantia nota sit in milliarium , multiplica illam per 2I6oo & evadet summa 86 oo, quam si diviseris per minuta illa quatuor, quae e tant residua, iterum redibie summa 2I6oo : tot ergo milliaria continet terrestris ambitus, ut se perius dice Saria, sive, quod idem est, leucas communes gallicas 72oo. Destique si eae aetas terrae dimensiones investigare volueris, quoniam circumferentia circuli se habet ad diametrum ut 22 ad 7, multiplicando 720o per 7 & dividendo per a a comperitur diametrum terrae, id est, totam eius profunditatem esse leucarum 229 I ac proinde semidia ine-trum, id est, distantirn a centro ad superficiem , continere leucasIi s & insuper semissem. Tum rursus si multiplices circumferentiam per diametrum, obtinebis totius sphaerae superficialem dimensione in
Non omitto euilibet leuear tribui communiter tria milliaria , cuilibet milliari octo stadia, & cuilibet stadio passus ias, ut inde agnoscas quomodo trarae ambitus pollit aeque facit E per milliaria, per
stadia ac per passiis coinputari, ex quarum mensurarum varietate apud diversas nationes atque etiam ejusdem nationis civitates exorta est partim maxima illa differentia opinionum , quae apud Authores leguntur de terrae ambitu, partim etiam ex incuria antiquiorum Geometrarum, aut ex alio quovis de laictu instrumentorum, quae in uiu habebant; sed
quidquid sit hae dece, puto hactenus dicta circa terrae magnitudinem ad phy sici ratiocinii institutum sume ere , quae ut hoc obiter dixerim, si vulgares Seholastici non statim capiunt , hine intelligant non posset
ex toto addisci Physicam sine aliqua comprehensione Matheseos. Dico quarto terram esse in medio Universi tanqua in in centro positam, idque praeter communes rationes Astronomicas, uti quod alias non continuo 1 nobis videretur praecisa medietas caeli ; quod duo sy-dera diametraliter opposita iacita possent conspici per eandem dioptra quod aliter omnino se haberent incrementa ac decrementa dierum
410쪽
& noctium & tempestatum vieissitudines; quod eclipses Solis & Lunae
non acciderent in conjunctione & oppositione talium sydeiu in eadem diametro 3 die. phr sicis rationibus satis convincitur, quarum luculentissima est, terram inter omnia corpora, quae novimus, esse gravissimam , unde necesse est ut in infimo Universi loco sit posita ἔ at eentrum Universi locus ille est omnium infimus. Deinde vero, ut supe-xius probatum fuit, terra cli sphaerica , aut certe pro sphaerica reputatur ἱ atque ita centrum magnitudinis terrae stabilienduin est pro centio totius Universi. Sed non perinde certum est an terra habeat unum atque idem centrum magnitudinis di gravitatis. Et ratio dubitandi cst, quia duo illa centra non concurrunt in corpore sphaerico, nisi sue Iit homogeneum , sive compactum undique ex eadem & aeque gravitante materia; unde in globo, qui partim serreus esset, partim ligneus,
centrum gravitatis valde diitaret a centro magnitudinis: terrestris autem compages quantum sit heterogenea , hinc petrosa, hine plumbo onusta , hinc ligno, hinc inculta , hinc calcata ab incolis; &c. quis non videt fNec superstuum erit si de centro gravitatis in genere haec pauca ad X. notitiam evidentiorem subjiciam. Primo. Centrum gravitatis in omni Q i id si corpore est illud purustum , a quo suspensum grave Per se manet pa tibus quomodocunque circa constitutis, sive , quod in idem recidit, , est punctum illuit, circa quod hinc & inde constituta reperiuntur hinc ma3-
aequalia gravitationis momenta ἔ nam propter hanc aequalitatem grais Luxudiau.
ve, quod suspenditur, statim aequilibri uiri arripit. Secundo. Omne corpus habet intra se, id est , aut intra suam substantiam solidam, aut in zra sinum suae molis centrum suae gravitatis. Et ratio est evidens, quia si totam substantiam sive solidam , sive sinuosa in corporis gravis intelligas divisam per lineas , ut sic me explicem, gravitatis , impossibile est, ut lineae ii omnes habentes sua extrema non habeant meis dium, quod et it medium , sive centrum gravitatis. Tertio. Centrum
gravitatis non dissicile teperitur in quovis corpore gravi per duplicem suspensionem ; nam ex quocunque punicto suspensum statim aequili-hrium obtinebit & exhibebit tibi lineam perpendicularem suae suspensionis; ae tum ex quocunque alio puncto similiter suspensum cxhibebit lineam aliam perpendicularem, quae priorem secabit in puncto, quod est centrum gravitatis. Haec pauca de centro gravitatis dixi obiter, quae fusius tractata videri possunt & propugnata adversus P.
Lalo uera in a Nostro Maignano in a. append. S I a uum. IOI, Praeter eas