장음표시 사용
371쪽
Iv. Item ex multiplici eat, in quo nihil tale accidit.
frigidiores sint per aestatem ad servanda vina di ad alios usus, optime cavetur, tum ne latiora habe aut spiracula , quibus calorem ex te num excipiant, tum ne illa habeant patentia ad meridiem aliosve aspectus ealidos, sed ad aspedium borealem , qui semper est ni dulus. Et nihilominus, si doctrinae Aristotclicae credς retur, ad conincilianddin intensissim itin frigus lpedubus tuis lati terraneis procu randa essent ipliacula, tum patentissima, tum serventi iliatae meridiei exposita ; sic enim calor aestivus longe commodius vehementius
que illas infiigidaret. Ergo &e. Probatur secun Io. Si potest qualitas eontraria intendere aliam .
quam circumstat, toties illud aecidet ut intendat, quoties circumis steterit e atqui innumeris experimentis . deprehenditur .qualitatem contrariam saepissime non intendere aliam, qua in circumstat; sed Econtra ciest tuere et ergo &c. Maior constat, cum enim qualitas contraria, de qua agitur, v. g. calor, sit agens necessarium, non potest quasi ad arbitrium modo intendere, modo autem non inten
dere sit gus, quod circumstat; sed si prsci se ob circumstantiam illud intendit, toties intendet , quoties circumsteterit, & eo quidem magis intendet, quo circumsteterit eo piosius. Minor autem probatur ad hominem. Quia Adversarius Aristotelicus non putat intendi sti' gus guttae aqueae intra mediam sornaceim accensam, non putat etiam intendi calorem scintillae igneae in medio mari, &c. & nihilominus quomodo potest melius, qua in in illo casu ambiri frigus a calore, vel melius quam in isto ambiti calor a frigore t Praeterea vero cum vimanti peristasis in eo eonstituant, ut qualitas , quae ambitur, a contra. ria intendatur, per hoc quod quasi metuens inimicam vires suas ominnes recolligit; ubi erit major ratio metuendi , ibi fiet major virium recollectio, & sie intensissimus erit calor scintillae igneae in medici mari, & intensissimum frigus guttulae aqueae in fornace accensa, cum non videatur possibilis casiis, in quo sibi inagis metuere debeat haeca ea lore, illa a frigore. Nec opus est advertere qu1m parum haec doctrina de anti per ista sic Ohereat cum illa, quam passim tradunt de quotidianis rerum corinruptionibus causatis per qualitates hinc & inde contrarias depugnantes ἔ non eni in inter se pugnant nisi sese invadendo ac circumstando rhaee igitur sive invasio, sive cireum stantia non intendit qualitates, quς invaduntur aut ambiuntur, sed destruit. Αe proinde non nisi parum philosophice ad explicandam accidentalem intensionem cum
372쪽
iu se unque qualitatis inducitur anti peristasis, id est, eireum stantia
qualitatis contrariet. Ergo &c. .
Dixi tamen in conclusione aliquando , sed rar o ct per aeeidens id posse contingere , ut qualitas , quε ambitur, activitatem tuam augeat, aut certe diutius di vividius seruet in egram, propterea quod ambiatur ii qualitate contraria , quatenus iis c cuin contrarietate sua effluxum illius impedit ac repercutit, per accidens efficit ut illa nihil de suo effluxu amittat & sic perseveret vegetior. Quo modo accidittit propter frigus hyemale temperamentum inter Pum eorporis humani sit calidius, aptiusque ad digerendos cibos, quibus alitur; quia nempe frigus externos illius poros constringit & ita impedit quo minus calor vitalis per eos abscedat, ut solebat antea dum paterent: at quis non videt frigus hyemale non esse, nisi causam mere accidentalem talis effectus. Quod autem dixi de corpore humano, intellige , Pari de corpore terrestri, cujus dum externa quaecunque spiracula, leuporos dixeris, seu hiatus , aut Obstringuntur, aut occupantur ab aere frigido hyemali, vel a nive , vel a glacie , &c. necesse est , ut interras concavitates habeat solito calidiores, quia tunc aut parum, aut
nihil emittit de suo illo vitali calore, sive igne subterraneo, a quo
veluti animatur. Nunc itaque di eo speeus subterraneas non esse per hyemen calidiores, nisi quatenus ace frigidus externus occupans earum spiracula .non sinit evadere exhalationes, quibus loca illa abundante praesertim quia secum deferunt multam humoris aquei, & ita sunt graviores aere externo. Deinde vero per aestatem aer eluernus ealidus aliquid
sui caloris per spiracula illa emittit, cujus subsidio exhalationes, sive exspirationes ealidae segregatae a frigidis, sive aqueis ibidem remanentibus abeunt, & hoc modo quandiu viget aestas, specus illae subterraneae frigidiores sunt, quam per hyemem. Cave tamen putes specus subterraneas etiam optimas, quales pro condendis vinis seliguntur aut parantur, esse aut valde intensi caloris per hyeis mem, quia licet ex sensu ita judicemus propter praesentem corporis dispositionem , quam gerimus, aliter tamen judicandum esse edoce. mur ab instrumento therino metro, ut quisque per se poxerit experiri. Tandem quae de specubus subterraneis dicia sunt, reserri facile possunt ad effectus consimiles, quos si e melius explicabis independenter ab anti peristasi Aristotelica, ut non parum confirmabitur solutione objectionum sequentium.
era causa effectuum quos anti-
373쪽
36s 'Plascae dissut. XIV. Art. IV.
VIII. Objicies primo. Illud recte assisnati potest pro causa alicuius es-
λis h. i. sectu a quod secum necessario trahit productionem illiust atqui sti-xionem giditas v. g. aeris externi ambientis secum necessario trahit produe- intensio- tionem majoris caloris subterranei: ergo &e. ac proinde anti peris Dis 34ve- tasis est legitima eausa praedicti esset stus & consimilium. Minor cons tae experientia. Major veto satis probatur eo qubd non aliter sinleant Philosophi disturrere de causis rerum . sic quippe ebullitio nem aquae in olla suppetappensa igni accenso non tribuunt ae censioni ignis, nisi quia haec aecensio se eum necessirio trahit, ueexperimentaliter deprehensum est, illam aquae ebullitionem: ergo
het verae essicien tiae XI. Nec recol-
Adde quod, ut dictum fuit, circumstantia qualitatis contrariae essicit ut ea, quae ambitur, .vires suas recolligat: , atqui talis recollectio per se sufficienter efiicit eiusdem qualitatis intensionem : ergo eandem efficit circumstantia qualitatis contrariae; cuius eonsequentiae optima syllogistici methodo deductae ex praemissis certis vim manifestat receptissimum illud Philosophie uin axioma , es ca in causa est causa causati. Ergo &c. Resp. distinguendo majorem Illud recte assignari potest pro causa pro dum va alicujus effectus, quod secum necessatio enicienter trahit productionem illius , concedo majorem e necessario concomitanter , nego majorem; & applicata eadem distilictione ad misnorem nego consequentiam. Nec difficile intelligitur ratio distinctionis: quatenus plurima sunt, quorum uno existente necesse est ex concomitantia, ut aliud sit . cum nihilomin sis neutrum sit ea si alterius. Sic quando aer hic est pluviosus, necesse est ut alibi fit serenus, cum tamen, ut opinor, neque haec serenitas pluviam illam , neque pluvia illa hane serenitatem efficiat. Igitur a pari licet aer subterraneus tunc temporis calidus sit, quando externus est frigidus, neque ille calorem tuum ab isto , sicut neque iste frigus suu in ab illo excipit. Aut si lieet Aristoteli eis aliter philosophari, perinde ex eo quod galli gallinacei cantent ad exortum aurorae , licebit eis asserere gallos suci cantu efficere ut aurora exoriatur Faut e cor, tra auroram sua exortu efficere . ut galli eantent, quod est dictu ridie
Ad id vero , quod additur, dico prλδ qualitatem quae ambit a contraria non per hoc praecise intendi . quod vires suae adtivitatis recolligat ad resistentiam ; sed per hoe remanere illaesam , Sc in eodem vigoris statu perseverare , ut satis intelligitur , ac deinde secunia Disiligod by GO le
374쪽
eecillectionem illam virium non causari nisi per aeeldens a qualitate
contraria ambiente , non autem per se : quia haec qualitas contraria ambiens per se potius vires diis pat alterius, quae ambitur, ut sere semper accidit. Itaque non niti per accidens illas recolligit & ad eundem modum quo obturatus caminus fumum in cubiculo condensat, cujus tamen condensationis vera ac phy sica causa est continuata accensio ignis ex ligno. quod in fumos re loturtur. Et sic similiter omnis caloris latentio , quae per hyemem accidit in locis subterraneis, non pendet , circumstantia aeris stigidi, tanquam a causa vera ac proprie di ista; sed a subterraneis exhalationibus & exitum non habentibus, quas loca illa emittunt. Unde jam intelligis axioma illud Philosophicum quod obiicitur, nullius esse momenti aut pondet,s contra
obiicies secando. Quidquid hactenus dii tum est pro explicandis
variis passionibus aereis, quas Ariistotelici anti petista si tribuunt, sufficere non potest ad explicandum cur media regio aerea sit aestate frigidior, quam hyeme: crgo saltem in hoe ea se locum habebit anti per illa sis, qualem admittunt dicentes regionem illam per aestate in frigidari hinca reverberatione radiorum Solatium , illine vero a vicinia supremae
regionis calidae propter ignem es ementarem , cui supponitur. Consequentia recte deducitur. Antecedens vero satis probatur, ex eo quod aer ille mediae regionis sit undique liber & apertus: quare de illo aliter omnino uiscurrendum est, quam de aere subterraneo, de quo tan elim h=dtenus locuti sumus. Ergo &c.
Adde quod ii in aliquo eatu potest anti peristasis admitti pro
caula vera ac legitima alicujus esiectus , poterit etiam fieri , ut mulci effectus, quales sunt illi , de quibus nunc agitur, ab illa Pendeant. Imo & tanto' verisimilius est eos omnes ab illa pendere , quanto sic cxpeditius ae sinplicius redditur de illis ratio,
quam reddere Recentiores non valent nisi per multas verborum
umbages, ubi unum antiperistasis vocabulum Aristotelicis sufficit. Ergo &c. Resp. quod si halienus di ista non suffieiunt ad explieandam frigiditatem med ς rcgionis aureae , at certe uifficiunt ad luadendum ea in non contingere propter antiperas alim Peripateticam. Deinde vero frigiditatis; illiust ratio 1 nobis in promptu redditur recurrendo ad plurima corpuscula frigorifica, quae eo usque aisurgentia vi caloris aesta vi , quem habent pro vehiculo & ibi luo vehiculo utpote mobiliori uultituta regionem illa ui infligi dant. Practerquam quod ProtDiuitiaco by Corale
375쪽
habiliter eirea regionem illam providit Deus, ut ejus generis stu . tarent corpuscula , quae idonea estent ad meteoricos effectus, de qui bus suo loco plura tractabimus. m. Ad id vero, quod additur, respondeo ex lain dictis anti perista. Et alia sim non esse causam legitimam frigoris illius, quod per aestatem qu rena viciere creditur in media regione aerea , quae potius longe calidiorkum Ke eu c, ex eo praecise quod esset inter utramque, illinc supremam, tuum. hinc infimam ex hypothesi calidam constituta, quid enim utraque de suo posset in illam, nisi calorem influere Unde non est quod ex anti peristasi veluti necessaria ad hunc effectum, judicent eam esse praeterea admittendam ad consimiles. De caetero fateor Arictotelicos de talibus effectibus rationem expeditissimam reddere, uno nempe verbo, quod est vocabulum. antipeν am: verum nociest minus conficta , quam expedita, ut satis hactea us Probatum fuit.
ONNULLA adhue reserenda supersunt aeris attributa. de quibus satis erit si brevitet & solita scholast cς in utramque partem ventilationis methodo i termissa dicam quod sentici 2 ut eni in in rebus , quae controversiam patiuntur &merentur, amo dissertationes scholisticas, nec prolixitatem earum vereor ita utut possum , decli o brevitatis causa in iis, quae sit ullam sontentionem videatur posse aut etiam debere admitti. Disiligod by Corale
376쪽
Di eo itaque primo aere in flaudo in terminis, quibus Aristoteles, ut superius retuli, dc finit humiditatem & cum fluiditate confundit, elIe humidum : nihil quippe aere fluidius . nihil quod di
scilius propriis, alienis veto facilius terminis sistatur in rerum natura novimus. At si humiditas conliderat ut ut est proprietas humec- andi, ad eundem modum , quo calor est proprietas calefaciendi, nemo est qui dixerit aerem elis humidum , nisi quando abundat vapore plurimo ἡ verum tune humiditas illa non est aeris ; sed vaporis. Certe credibilius est illum esse virtualiter siccum , ut probari sufficienter potest experimento , quo panni madidi explicati ad patentem aerem exsiccantur, praesertim vero si aer est aliquantulum agitatus: tunc enim suo illo motu facilius particulas humoris aquei abstergite pannis, sicque exsiccat. Nisi praeterea dicas substantiam aeream, ex eo quod sit valde porosa ac spongiosa , facile ebibere, sive exsugere humorvs: juxta quam doctrina in non tantum explicabis quomodo
aer humores tantum non pingues in vasis apertis contentos minuae etiam sine subsidio caloris Solatis, vel alterius; sed etiam quomodo ita facile aqua abeat in vapores, ac te nimirum ob sui spongiositatem vel insuper am citiam trahente illos. ut ex dictis de amici Ila elementorum intelliges. Caeterum sive humiditatem, sive siccitatem , sive indifferentiam ad utramque aeri tribuas , cogita eam non esse qualitatem sive tarmam ac ei dentalem Peripateticam ; quod iam ex locis Physicae nostrae innutrix ris luculentius patet, quam ut repeti debeata' Dieo secundo aurem posse ratefieri & condensar; variis modis, pro
quibus quoad omnes expcrimentales circumstantias curiosius digno sicendis consulendi lunt, qui de rebus pneumaticis observationes Phy.sco Mathematicas conscripserunt: ad instituti siquidem nostri rationem satis cst annotate proprietates illas aeri competere. Non tacebo tamen cum praeter thermos copia , in quibus patitur per varias mutationes a creas rarefaetioncm Ri sibilem , longe effusius rare fieri in aeoli pilis eandentibus , quorum si foraminuto inverso lupponatur aqua, e X copia, quam exsugcnt, donec fuerint statui pristino frigido restitutae, appensa & cum aliis necessariis ratiociniis mathematicis ob servata, ut judicati optime poterit, ut habes apud Mersennum in Pueu maticis pro p. 29 & 3I quantitas rarefaetibilitatis aer cae per uealorem. Et haec magna est; sed longe maior illa, quam per suam machinam pneu maticam expcrtus est posse effici Boylius, qui in suo tradiatu de mi-Ia aeris citra calorem rarefactione de ic ota die. experimentum resert
II. Quantum aer possitrare fieri.
377쪽
Et quantsi possit e niscini azi. IV.
de bulla aerea ad spatium tredecies millies naturali amplius dila
Ad eondensationem vero quod attinet, idem Author suis expetἰ- mentis te edocebit aerem posse vi frigoris coarctari ad spatium quadrageses minus naturali, ad cujus tamen condensationis efficiendaegrtium pervenire non poliunt tubi , in quibus ad id tentandum aue malleo i inpaetis aut per helicem adactis embolis aer premitur ; sed restringi tamen in iis potest ad locum decies aut forte etiam quindecies solito minorem, ut ex multis & aliorum & meis experimentia coniicio. Dico tertiἰ aetem habere vim elasticam; quae in illo condensato tanto insignior est , quanto in spatium minus per condensationem redigitur; tunc enim validius exercet elaterium , quo se in pristinum liberum statum restituat , ut videre est in selopetis & salientibus , pneumaticis, de quorum fabrica, viribus de uiu , ut non immorer, consulatur Mersennus jam citatus. Tantum addo ex quantitate aeris, qui adhibita , ut solent, lytinge per vim in idoneam cavitatem sci peti aut saIientis immittitur, posse investigari mensuram elasticitatis acteae, ae deinde elasticitatem illam valde pendere a configuratione particularum, ex quibus consurgit moles aerea . quae condensatur. Si enim , ut Recentioribus placet, particulae aereae sint oblongulae. de rigidulae simul ad instat bacillorum flexilium , non dissici IE conelia 'pies eas, dum condensantur, modis multiplicibus incurvari, ita uesint in eo statu violento veluti totidem parvuli arcus, qui enituntur ad deflexionem; tum vero ut primum remoto obice deflexionem arri piunt, necesse est ut onus , a quo comprimuntur, ejiciant e initian que cum impetu. De caetero ad pleniorem notitiam elasticitatis aereae recolenda sunt quae suo loco diximus de motu et allico corporum
Dico quarao aerem esse porcisum N eo quidem magis, quo purior est . siquidem qua proportione purior est, ea etiam est levior, rari si condensabilior ; ideoque si aet hie impurus infimus habet poros, hinc intelligis quanto frequentiores habeat aer ille purus supremus , que in designare solemus voce aetheris. Quod iam saepius inculcatum
non repeterem, nisi advertendum occurreret ex poris illis frequentissime sparsis per erem , totam auris pelluciditatem pendere; si enim aer non haberet poros ad praebenduin luci transitum , rcflecteretur illa ad corpus luminosum , unde efflueret, transmitti autem non
posset. Neque tamen ad aeris pelluciditatem satis est, si poros Diqitigod by Corale
378쪽
habeat; praeterea quippe opus est ut habeat stequentes & dispositos
rectis ordinibus, a qua tum frequentia , tum dispositione quantum deficit, tantum de pelluciditate sua amittit, ut expetimur in isto impuro aere, qui sere opacus redditur, quoties crassioribus humoribus abundat, qui replent illius poros & eorum perlut bat Oidi.
Deinde nee sine nota praetereundum ex quantitate condensabilitatis aereae posse mensuram porositatis computari. Unde quia ex an teductis potest aer iste in seriot ad locum quadragesies minorem com primi , hinc cptime insertur dimensionem pororum eam , quae est Partium solidarum , excedere saltem quadragesies et quae proportio excessus erit longe major pro aethere, magisque eonfiimat doctrinam alibi traditam de vacuolis disseminatis. Tandem ex proprietatibus aereis hactenus enarratis tuum erit idoneam aeris definitionem, aut potius descriptionem eruere. Neque tamen enumeratas Omnes credideris; quia vi fere innumera sunt genera eorpusculorum, quibus aut imbuitur, ita consentaneum est innumeras esse proprietates, quas cum incredibili varietate modo aequirit,modo amittit; unde perpesWa. tempc statum , morborum , corruptionum rerumque omnium vicissi a rudo magna ex parte oritur. Et haec de. aere dicta sufficiant.
vI. Quanta sit praedicta polosi M.
379쪽
Proponi tur status praesentis dissiculta
DIVIDO hane disputationem in articulos quatuor, in
quorum primo agam de gravitate aquae , in secundo de libramento aquae , in tertio de solutione aquae tu vapores,& in quarιo de caetetis aquae atteibutis.
OTANDUM est difficultatem non procedere de aqua J, Hi es ementari praecise ac metaphysice considerata ἡ sed de ea aquam habemus in fontibus, fluviis, stagnis, maribus, &c.
haud dubie impuram & multis heterogeneis commixtioni bus affectam , ut constat ex diversissimis effectibus , quos produ cit in suis alveis circa aquatilium generationes, ne quid dicam de saporibus , odoribus , & aliis temperaturis innumeris , unde Medi cina utilitates pro humana valetudine servanda & restauranda pluri
mas excipit. Gamquam eadem experimenta, quibus hanc sontium, tui irco by Corale
380쪽
. Di De aqua. . , . 3 3 fluviorum , &c. aquam graviῆare convincitur, suadent esementarem. si ali pubi foret ab omni commixtione immunis, similiter gravitaturam & in propriis quidem locis iuxta sensem quaestionis propo sitae , ut ex dictis de gravitate aqris intelligitur. Qus. praeterea sus-:cerent ad probandum quid de gravi te a ae sentiendum sit sed, nihilominus in gratiam Aristotelicorum , quo vehementer percu-.pimus ab errare , in quo circa hanc materiam detinentur , liberare. adjungimus quae sequuntur.
Partes aquae gravitant alis supra alias Ο ita omnes gramitant supra fundum uniscumqug al Dei terrestris, aut vasis aenei, plumbei, lignei, .c. tu'
PRobatur primὸ exprimento illo hydrostatico usitatissismo , quod vocant anseris propter anseris figuram , qua exornari solet phialula vitrea adhibita ad istum es- sectum experimentalem. Itaque phialula illa vocanda deinceps anser, turgida intus aerulo , quem libere admittit per foraminutum sui pediculi, si debite librata immittitur in rubum patentem vitreum aqua plenum A B C Dinnatabit & consistet in Α, id est , circa orifieium tubitum vero si pollice ad orificium applicato aquam preosseris , subsidet anser v. g. usque ad B Ac ibi consiste: , si . pollicem immotum teneas in eodem situ& statu pressionis. Atque ut verbo dicam presso, firmato,revocato pollice subsidet, stabit & resiliet anser, up volueris, non sine admiratione speetant tu, qui phaenomeni causam ignorant. Ita qne jam tria certa sunt. Primum est, quod quando aqua pollice ςomprimitur, comprimitur etiam aerulus intra aluum anseris a paucula aqua, quae , ut ad oculos patet, subingreditur per ostiolum pediculi, secundum est anserem , id est, machinulam illam vitreo- aeream reddi gra-yiorem in specie per solam compressioneni aeris inclusi;