장음표시 사용
11쪽
Pria voluptat , quali ne alit polita elicitas hominis.Atiorum quoque opinio contraria.& illius argumenta uenuitur, ea parum aut nutilis oris habere contia E
P. III. Dicistim Aoluptatem non es
plura's. 7 Platonicorum varIa argumenta ad verius Eudoxi opinionem , mimi Gemum evincere Λlioru rationes lotu u probare, non omnem voluptatem esse bonam . ac per te expetibilem. Itaque uistinguendum cile inter varias species voluptatum ara CAP. IV. Quis non m voluptas ct quo. modo operationem persiciat ars
' Volaptas qualiter habeat esse an
Oinento inclivisibili , an potius tempore successivo. In quonamconuuat & qualiter Per iat operationem. Quandiu iliataret: α cur continua non sit. Quia caulae, ut ab omnibus appetatur. a 77 P. V. - νοιvtate inter se θιcisio ant. 28
Voluptates specie differre tum ex
di versitate actionum , unde oriuntur: tum ex probitat .aut improbitate tum etiam quod aliae aliis puriores uni tum demque ae varia animantium natura a vivitias
CAP. I DeFdieitate. . MFFelicitatem non eue sitam in habitu, cd in actione, eaque per te ex tubsi: quae proiciae non sit actio ludi seu Virtutis per tectae. Quod multiplici ratione probat. ἔν P VHsDe Felieitate Utemplari .aον Felicitatem sitam ese in operatio. ne Virtutis opumae secun in optimam facilitatem.Ηanc vero esse intelligefiliami ideoque demum elicitarem persectaui conlatere in veritatis contemplation utpote quae actione praestanti ut aoc P.VIII D. Micrate aeri Da , o μὰ
eipno, vere opera mi/. socis Virtutem moralem ac Pru lantiam in bonis humanis, Ilari ac competere homini,quatenus amm dc corpiare conitatis Porio Felicitatem contemplatricem esseν praestantioremquam actuosam Varae,ix qualiter se gerat in rebus externis. os CAP. X. Per almopem. 3r I
Non latis esse homini adductis IphilosopNam Et cam,niure probus fieri studeat:nec probum futurum adriue bona
conluetudine eam vero pararetinuitutione legum optimarum. Enitendum praeterea eue. ut quis idolieu fiat conuendis legibus e
12쪽
RAEMISSIT Arist.lib. 1.huuas operis cap. vlta in animo esse duplicem vim rationis initicipem quarum altera proprie atque iii seipsis rationem obtinet altera verbisinu, proprie,&quarentis ration obtemperat Pris illa diacitur mens, cui insidet ratio posterior dicitur appetitus, quilicet ratione careat, natus est obedire rationi, eiusque ductum sequi. Ea veis fio partitione praemissa, divisit pariter Virtutes quaedam resideant in mente, seu ea parte animi, quae ratibnem insitam habet quaedam autem in appetitu illas appellavit intellectuales i has morales Porro de moralibus iusseruit liν. . . ' s. Nunc de isellectualibus disputare aggreditur nimirum. Intellectu,Scienti Sahentia, Arte, ac Pr
dentia similiterque de actibus litopriis ipsarum, & partibus integrantibus.De quibus omnibus tractaturus olim Serenisiimus CAROLUSVianae Princeps, Regnorumque tragoniae iam me si vita perdurasset haeres rutunis, sic aiebat in Epistola quadam ad omnes viros doctos Hispaniae, quam apud me habeo in vetuistissimo volumine operum pilus:Por disti vir lasotrus minudes e sumbres uenas procederemos atavi nuda Prudebeia, motra Urturis,que a famam
esententi Las quales irrades figem e gulamio o los actos hiam ἰnos, e informan, e dan notitiis de merdat. Haec ille latissimus Princeps, mitiore parente, malasti selicitat ac diuturnioisi ita dumis as
13쪽
De resta ratione, duplici Virtute, s parti, Lamma. V Minutem ante dictym sit, medium expetendum esila, non ivi quod, inest, atque petu um, bc medium
perinde sese habeat, atque resta ratio dictat hoc ipsum deinceps dividamus oporteti In omnibus enim dictis habitibus, quemadmodum c in caeturis est quoddam signum, ad quosis inspiciens, qui rationem habet, intendit, atque remittit. Estque quicum terminus mediocritatum, quas in ter exuperationem defectumque dicimus esse, ita sese habentes vir
icta ratio statuiti Atque sermo talis est quidem verus,na tamen dilucidus. Nam cc in quavis opera, atque cura, circa quam versatur scientia , verum est dicere, neque nimium , nequet parum esse elaborandum, vel quiescendum, sed mediocriter, cytiatio recta pres, cphii Atqui hoc, tantum habet, nubit plus scidiagivis quis in xerit, ea in cortari asserenda, quae mcdicina, de ut is, qui hanc habet scienciam , iubet. Quaproptetrac circa habitus ammilam: mod vete hoe dictum es oportet, sed etiam determinatum , quaenain ipsa rati recta, ocytias prius sit deseutici Virtutes itaque animae supet irioribus in locis divisimus. alias moris, alia mentis diati must Useui Atque de moris quidem virtutibus iam transegimur De reliquis iveris dicamus oportet , prius histe de anima declaratis. Duaaigia,tur esse animae partes antea diximus eam, quae rationis est partis iceps,vi eam, quae eiusdem est expers. Nunc autem identidem pamea, quae rationem habet est dividenda. Atque sit suppoEm, d sita esse partes, quae sunt participes rationis; nam, qua contemplamur
ea, quorum principia, ut allicr sese habeant, minimὰfieri potesttali ram, qua perspicimus ea , quae aliter sese hi ro possinti. Ἀ-que animae partes diversae sunt genere , quae apta adissera M'.
noscendas, quae genere disserunt. Siquidem ipsis inast.rerum cog , nitio similitudin quadam , atque accommodaia A. ALM Jυδr,rum altera, vis sciendi altera, vis subdumnosinuom vocemtit consultare ira μή rationemque y ere, ea t. mo autem de iis rebus consultat, quae aliter si sed Nisinunt di i sunt. Quare vis subducendi rationem , una pars eius partis est
14쪽
CAP. I. De recta rationci&c anima'.qua rationis est particeps.Sumendum est igitur qui mam utriuiaque sit optimus habitus. Hic enim utriusque est virius virtus autem
UMMA ET EX p LANATIO CAPITIS PRIMI.
i altera ad deliberandum circa contingentia. An ias inci o earum facultatumst vera ac reatis.
capite libri primi partitione animae in duplieem vim , seu
saeuitatem , alteram cogno iacentem, alteram appetentem,& explicatis iam virtutibus, quae ad hane posteriorem partem spectant,progreditur Aristoteles ad expon endum virtutes allas, seu habitus , qui in priori nobiliorique parte resident. Dividitur autem eaput in duas
partes. Priore illarum monet, ex i)s, quaeanisaea dicta sunt , poste intelligi quid sit recta
ratio adhue tamen opus esse quaedam alia superaddere. Posteriore autem decernit duplicem esse intelligentem antia vinaci quarum altera intenta est considerandis rebus ne eeciariis, altera eo ni itigentibus , o mutationi 'bnoxiis. a CIRCA prio tem partem remeat an memoriam , quod saepe ex profesto tradidit
eodem seeundo libro , virtutem moralem eius tam in medio inter exuperantiam, deis
Auin ipsum ver,medium esse id,quod fecit talio, seu arbitrium prudentis viri praescribit.Sua perest autem explicare quid sit ipsa recta ratio de quibus praesidijs instruenda ,ut recta evadar, e idonea praescribendae medioeritati viriuίhum. Nimirum, in omnibus virtutibus mora ilibus, quibuslibet alijs habilibus,est aliqui,
eopus, ad quem respieiens vir ratione praedRxus, opias suum intendit de augeri aut ex oppmito minuite remittit, ut obtineat debit melioc sitatem, inter parum S nimium. Nec sus. iei generatim tradidisse, eiusmodi medium a xecra talione prae se tibi, nisi aeeuratius perve Rigeia ipsa tecti ratio, seu modus invenienti me diu. Quod ea ponit exemplo artisi Gymiarastieaeis Medistiae. Non enim sat est nos
beneratim in Gymnastica, e e rei rationem deis here esse mediocrem inter nimiam exiguam, opportuna sit neque in edi ein stite, este utendum praesidiis ordinatis ab arte me denis di Lieet enim utrumque verum sit, non sa- xis eo nisi ad Idoneam Nxercitatioriem rachonam valetudinem fispo Is Enitendum quibus aegrotus redeat in pristinam sanitatetna Quare etiam in Virtutum moralium negotio accuratissime indagandum est , quid si recta
ratio dc quibus adiumentis paretur, ut debitam medio eritatem praescribat inter eauperan tiam ela defectum.
3 HOC Autem praestabitur instituta disputatione de habitibus intellectualibusὸ
ae praecipuE de Prudentia , qua potissimum mens instruitur,ut in omnibus virtutibus medium attingat, de progressum faciat. Unde deiicebit doctrinam ho e loco raditam se praeristringere, seu ad severam argumentandi formuadam coaptare. Quemadmodum se habet ars ad opera exereendi uorpus in gymnasio,& euran ut infirmum, ita etiam recta ratio ad opera Vira utum moralium Atqui exercitatio corporis in gymnasio, eo ratio infirmi, non fiunt re tie, si solum generatim se latur, eas faetendas
esse ad praeseriptum artis; sed opus est ut in sinia gulari aedistincte se latur quomodo & quania 'do eorpus sit exercendum , quae etiam media χamenta e qualiter applicanda. Ergo paritelevtingera virtutum moralium recte fiant, non satis est se ire, ea debere fieri iuxta recta raruitionem , nisi praeterea j oc in singulari seiaqtur, quid sit, de qualiter parari debeat recta erutio. i. CIRCA Seeundam partem , resu nitetiam ex doctrina super loribus tradita dia
visionem partium animae , quarum vim rati ne praedita est , altera rationis est expers ici seipsaci a parite modo dividit vim animae intelligeniem in partes duas , quarum una resneeesarias B immobiles , altera continget res, de stura, eonsiderat. Neque in eo prooatiis
do nune insisti sed demonstratum suppori niter libris de Anima , ubi propriam sedem habet. Ad priorem partem spectant ea, quae Physiologi d Metaphysica considerat rotessentiae, de proprietates rerum cum iis necesia sari illigatae Ditem de quae Astronomi cae tis exploratis ea nonibus insistens specuI
tu Gut Ortus de Oeeasus stes larum et earundetri aeeessus de Medus es revolvito temporum, M annorum dierum ac noctium vicitat tu do Lu.
nae a Solis desectiones , aliaque eiusmodi.
15쪽
ET HIC A. Lib. VI CAP. I. De recta ratione, c.
P sterior il ti x ensen ut ea, quae nutiam sul stabilem causam habem, sed varietate subeunt pro temporum, locorum,in circunilantiarum diversita ictu pax, aut seditio Reipublicae tritis Ilium victoria, intelades: felicitas aut infelie ras regni: aliaque et ulnio di quae In alietuiram Partem eveniae sole iit, aut possunt. Cum igitur ea iseu tanta sit disterentia earum rerum, quae
sub intelligentiam animae caducit, nihil mirum , qud in ea opus sit distinguere gemi.
nam vim , seu aeutiates dira , quarum alle ra intenta sit considerationi rerum immobi- tum d ne cellata tu mixtiora mobilium & conis tingentium.
seu facultatum, in eadem animae elientia, exponit initae distinctionis illius,quae est interduia
cedi nemin eandore eiusdem lactis Addit Eu. tras ius exempla ex Geometriain Grammatiaca: quoniam in Geometria sunt duae veluti paris
es,quarum altera cons derat figuras plana I, lis tera lolida, limiti ierin Grammaticei distinctae functioiae sumi recte legere, dc escribere, torri gere, o interpretari Uerum adhuc proximius
exemplum adest ipsi animae ex doctrina eiusde Arist. in libris de Anima,& lib. I. Mago Moarat .vbi tradit, non eandem facultatem deservire animae ad percipienda quaelibet Iea sibilia.
Ali inimirum it, Mileui Olentia, qua percipit
colores, alia qua sonos, Udores, sapores, dic. Ratio vero est: Quia in cognoscendum ea,quae omnino inter in differunt secundum rationem
geneticam, oportet non omnino eandem a naturam institutam facultatem , sed diversam, aliem alis uomodo vis enim,seu saeuitas antisma, intelligedo, fit quoddammodo omnia illa,
quae intelligit. Unde illud effatum Empedoelia apud Aristot Terra terram aspicimus, aquatuaqua coelo coelum,ignem igne Nimirum i tellectus o sensus per imagines, seu idola obiecto bui fit unum ridem quoddammodo cum ipsis obiectis i ideoq; quoties obiecta omnino
differunt, porte ille in polenti aliam alchiasi Evim: ut secundum vn fiat unum eum uno obiecto, secundam aliam eum alio prorsus diveris
1o. Cum igitur obiecta ne tellaria omnino dis ferant a contingentibu I. Opus est, in animas, duplex quoddammodo vis,seu saeuitas,qua
tum altera insistat considerationi rerum neces Iariarum,altera eo at ingentium.
2 Δ STATUTA Rutem distinctione laeulis tariam animae seu dupliei genere vitium, prianum illor appellat Philosophus ἐπιHημνι
nem. Ratio prioris appellationis est quoniam prima illa saeuitas est theoretica, seu conlepi trix rerum immobili uini de quibus proprie tu scientia: ideoq; diei ut vis ferendi. Ratio appa Ialationis posterioris est,quonis secunda facultas versatur ei rea mutabilia e centingentia, da quibus ratiocinatio esse potest, id estico lusi Liatio,vt ad praetens attinet. Ideoque unim addis
νον Lonsultare namque O ωι mari . idem eis. Quare secunda illa animae ne ultas merito diei tui, vi ratiocinandi , seu sub dueendira tionem. Se ilicet, eo usu liatio non est de rebus immutabilibus, sive quae aliter se habere non possunt ut hoe loe monet Aristotel de supra tradidit lib. 3. cap. I. agens de consuli
tione, dum dixit: De aeternι autem nemo eos
saltat Nidemmido , vel de diametri, reri que incolumen Mabilitate Solum igitur eonias uliatio est de ijs, qua aliter se habere possunt, in nostra sunt potestate. uippe circa ea ratiocinamur,& deliberamus, an agenda sint, requomodo. Cire ea ver6,quae ei l rna aut immo
bilia sunt, non est eonsuliatio, aut deliberatio, sed scientia, eaq; theori ea, seu eontemplatrix. DENIQV. Post divisamae den minatam utramque anima iacultatem, propci nit inquirendum , qui inam viri usque optimus habitus sit. Deeernit ver4 statim,optima virtutique habitum esse virtute. Quod sere si e probat/Cuiuslibet saeuitatis optimus perfectus st tus,sive habitus,est ille, quo opus profici se tu optimum Aiqui virtus est id , is quo opus proficiscitur optimur vi supra lib. a. traditu aest. Ergo utriusque saeuitatis optimus peris eius status,sive habitus,est virtus. Itaque quaeli inbet earum saeuitatum tune obtinet persectum
statum , eum praedita est habitu sibi proprior
contemplatrix habitu virtutis theorieae deliis heratrix habitu virtutis ratiocinantis, seu eonvisultatricisci rea agendari mutabilia. Qiis pisse aecingit ad disserendum de utraque ea vitritu te, sive habitu.
VERUM Distinctio iam tradit sa cultatum animae, non usque adeo aperta est, ut non patiatur difficuliatem aliquam , primurn Div. Thoma insinuatam , deinde auctam Buridano , Giraldo donis, aliisque : Quo niam videtur Aristotel eo inituere in anima duplieem potentiam rationalem diversam, interam ad speeulandum veritates necessarias, xlieram ad deliberandum , seu ratiocinan dum ei rea actiones ac res contingentes Hoeautem apparet falsum ex multiplici capite. Pmn. Quia eadem atque indivisa potentia
rationalis pereeptiva extenditur ad omne eis rum tanquam ad obiectum adaequatum: ut om
nes Philosophi doceat eum ipso Aristotele . Erisgora extenditur ad omne id, quod continetur tu ratione communi veri Restam res eo arit ingentes operabile', quam necessarimeontineatur sub eommuni ratione veri. Ergo non diverissci sed eadem potentia porceptiva intellectus,
16쪽
extenditur ad veritates eo,ringentes operab i. te, simul rueeellarias.&cit o. Omne id quod
intellectus agens potest agere , recipi potest in
eadem atque indivisa facultate intellectiis pas
sibilis. tqui intellectus agens potest agere
idola, seu species repraesentantes, tim obiecta necellaria, tum & contingentia. Ergo de omnia ea idola , seu species repraesei tantes, tum obiecta neeellaria, tum d contingentia, reeipi pollunt in eadem atque in divit a facultate intellectus passibilis. Qui re nulta necessitas est distinguendi in illo duplieem potentiam,ve
alteraeonsidere res necessarias, altera continis
gentes Tertio. Non enim magis disterunt veritates necellariae Meontingentes sub ratione communi veri , quam di fierant forma lapidis Morma hominis sub ratione commiani formae substantialis. At huiusmodi distereniati minime obstant , eadem pote tui passiva materiae extenditur ad recipiendum foris mam lapidisin formam hominis rigo eadem potentia perceptiva intellectus extendi potest ad considerandum veritates necetiarias m eontingentes.s HUIC Difficultati occurrunt aliis qui alierentes , contingentia poli dupliciter accipi. Primo universe de secundum suam rationem formale: secundo in singulati ac primati quidem ratione eue necessaria , conliderati- hue ab unica pore alia pereeptiva intellectus, quae contemplatur quaslibet res aeternas, atque immobiles posteriori autem ratione percipi,i cuiusdam sensit interni, nimirum , Oguain rivae, quae apta est dii currere cire singularia. Hae igitur ratione aiunt, Aristotelem con siluere in anima duplieem potentiat distinctam, quarum altera sit intellectiva Ommum,
etiam contingentium, in communi accepi Oru;
alia lensitiva cogitativa singulatium, ac puη
piete eontineat veram doctrinam , quatenus doeet de contingentibus d mutabilibus uni
νerse consideratis posse dari scientiam riuod
nos satis explicuimus in bsica dispur. i.
est omnino extra rem , contra mentem Ari
notelis, qui in hoc capite diserte ait se velle
agere de facultatibus του κιανοίας, intingenis is nimirum , de facultatibus propriis antisanae rationalis, secundum quod intelligens est..Nulla autem potentia sensitiva,ae proinde nee eogitativa , est saeuitas anima rationalis, se cundum ud intelligens est , sed tantum prout est principium sen: iendi. Ergo nullanis cuItas sensitiva, ac proinde nec cogitativa, est facultas aliqua earum , de quibus Aristoteles hoe Ioeo disierit. ii ALIO Modo respondet Guali
rus Burieus,4 cum eo recenter Tarquin . GaIlutius inristotelem non distinguere in ani.
ma rationali dii a potentias ad onsiderandum veritares necessaria dc eo mingentes: sed tantum diversis anima intelligentis habitus quorum abi qui, ut Lipientiain scientia , considerent res neeellaria, alij verd, ut ars rei maridentia , considerent res eo ni ingentes, riationi obnoxias. Itaque in anima intellige*re non esse dii plieem potentiam perceptivam, sed tant sim diversos hibitus, qui hoe loe simnificantur nomines Ἀρετων, id est,υιrtutum,
I SED Hae etiam expositio violenata apparet: Quoniam Aristoteles diserte loqui tur de parte animae intelligente , seu rationali per essentiam prout antegreditur omnem in formationem habituum supervenientium asse ritque tunc utramqtie se αριτ . faculaatem
aut in elle in statu optimo , cum informatur: habitu virtutis sibi respondentis. Ergo di stinctio neutiatum anima intelligentis, tradicta ab Aristotele hoe loe , non est seeundum habitus, sed pro priori ad omnem habitum superadditum. Itertur. Si distinctio faeulta iura animae intelligentali esset aceipienda hoe loeo secundum habitus intellectuales , cum hi generatim sint quinque, facultates uim initella gentis non euent duae tantum , sed quia que Cum igitur Aristotel duas tantum an isma intelligeuiis facultates distinguat, non aeacipit earum distinctionem seesidum habitus itis
13 DENIQUE Alii volunt, Aristod
ietem dumtaxat locutum de iis, quae a natura fiunt: ut si neeessaria sint, spectent ad alteram partem animae, quae est contemplatrix si autem contingentia, pertineant ad alteram . quae est ratiocinatrix. Sed si tamen toto coelo errant et uia facultas ratiocinatrix , de qua Philosophus est eadem ac deliberatrix , seu consulta tria, ut ipse expresse monet. Atqui facultas do Iiberans, seu cons ultans, non est ei rea ea , quae fiunt a nutura, sive neeeiIarii, , sive eontinge ier sed tantum e=rea ea, quae fiunt a nobis ex electione, de sita sunt in nostra libera potestates ut demonstraitim est allegato loco lib. 3 cap. 3. Ergo facultas rasioe in atrix , de qua lota quitur hoc loco Philosophus, non est circa ea,
quae fiunt a natura necellario, aut contingeret
ter, sed de iis tantum quae fiunt a nobis ex electione, stititque in nostra libera potestare. Prioteria.Nec doctrina eorum Auctorum,quamvis
vera esse , faceret satis dissicultati propositae adversus distinctionem utriusque facultatis in anima intelligente, ut vel leviter eonsiderami apparebit.
hoe ipso loco atterent Ia partem animi fallona. Iem dividi ab Atino et in duas facultates, non quidem re , sed ratione Iantiam diversas..Verum quom am pradiciaὲ - Auctvr nullam
17쪽
o ET HIC A. Lib. VI CAP. I. De recta ratione, c
hrimanterpretationis rat Ioni reddar oportet iliam diligentius perquirere videbis ut autem suffieienter assignari, obser vando,Plsilosophuhoe Ioel distinguere in anima potentiam mel- Iigentein live niel lactuin,penes speculativum, Q practieum. Nam iniel lactus speculativus is Proprie est,qui considerat veritales immobilis ac neceturias: practicus verὀ,qui deliberat, seu
aonsultat circa res agendas,quae contingentes
variabiles sum, aique in ipsa agentis libera
Potestate. Iniel lactus autern speculativus practicus uo sunt duae potentiae, sed una: eadem: ut ex prose docet D.Thomas I p. q. 79. Mart. 9.statuit, rationem superiorem dc inferiorς non esse diversas potentias: similiter cWart. II,
iniel lactum practicum non esse potentiam di iastinctam ab iniel lactu speculativo. Quod pro bat ibidem, tum ex Arist. 3.de Anima tex 49. asserente, intellectum speculativum sola e Meuissione fieri practicum tum ciatione quia id quod aee identaliter se habet ad ratione obiecti inspecti a potentia, nullatenus diversificat Potentiam:exemplumq; affert in obiecto visus, nimirum,colorato,cui accidit, quod sit homo aut equus ideoq; omne coloratum pertinet ad eandem potentiam visus. Aecidit autε obiecto apprehenso per intellecto,ut ordinetur,vel non ordinetur ad opus. Ergo qud iubiectum apprehensum ab intellactu ordinetur, aut non ordianetur ad opus, non sufficit ad diversificandum duis potentias in intellactv. Quare eadem potentia, idem intellectus est simul speculativus,
practi eus: speculativus prout solum ordiniatur ad cognitionem veritatum, seu contemplationem rerum immobilium: practicus vero prout ordinat cognitionem ad opus.11 EX Quo insertur, diversitatem po istentia ruanimae intelligentis hoc loco tradita ab Aristotele,non esse realem,sed rationis, seu
denominationis tantum diversae ex varietate
obiecti inadae quati eiusdem potentiae intelliis genii, quae prim ac per se est contemplatrix
veritatum immobilium aeternarumq:- subis inde ae consequenter considerat actiones conis
tingenies variabilesque ae de iis deliberat. Quo sensu intelligenda sunt quae supra diximus s. s. ad probandum distinctionem duplicis saeui
ratis in anima intelligente.No enim evincunt distinctionem realem sed rationis dumtaxat.
Neque obstat exemplum ibidem adductum iapotent ij sensitivis , quae realiter diversae sunt propter diversitatem obiectorum. Id enim istum est accipiendum,ut probetur etiam ita intellectu aliqualis virtutu, seu facultatu distinoctio, prout considerat, vel res nectitarias, vel contingentes: no autem e distinctio realisia riter in in te luctu arguatur. Nam ut ibidem D. Τhom ari. I. nuper allegato, solutione ad
tertium,&an. 7. ac quaest. ITAEG. 3. eiusdem
primae partis doceli multae differentiis sufficisit
ad diversseandu realiter potentias sensitivas,
quae tamen nullo modo ιυfficiunt ad realem di. versitatem polentiarum spiritualium:quoniam cultae careant omni maicria, nulla retius coaectantur, seu restringuntur ad aliquod determ3- natu in genus em iuuici te vagantur pς omnς verum ac bonum: iniel lactos per Omo verum,& voluntas per omne honum. In polent ijsai iem sensitivis, eum materiales sint, est oppotata ratio ideoque iuxta maiorem aut minorem materialitatem restringuntur magis, aut mimis. EX QUIBUS oronibus facile occurres disse ultati propositae. m. s. singulis eius instaniijs , quoniam ex iis aperte coufirmat noster dicendi modus.16 DICES Adversus interpretationem nostram.Iuxta tensum Aristotelis ac D. Thom.
distinctio intellactucia ageniem e passibiliε
est realis ut ex viroque communi Magistro docuimus torn. z. PhιI. ν--δ' .di ut .s3Jea. s. Aristoteles enim liba de Anima cap. s. inquitu cesses manis1 .imrentiis has messe. Edentis uidam nuria eius qui omnia ιι ct quiuam talis , omnia agat.
Quare D. Thora. ibidem ιeci. IO. tanquam ex
ipsius mente , statuit distinctionem realem utriusque facultatis in intellectui: idemque -- petita pari allegata quaest.To art. 7. ubi ire gata distinctione reali memoriae ab intellecta passibili,adhue doeet, intellectum passibilem esse divellam potentiam ab intellectu agent.. Com igitur Arist.in praesenti doceat, alia vita
tutem, seu facultatem esseHua intellectus coms derat neeessarias veritates, aliam qua delibearat ei rea res seu actiones contingentes dicendum est ex ipsius mente,distinctionem vitium
currere possumus huic oblactioni Aoncesso a tecedente, negando onsequentiam , propter apertum triuique discrimen. Quod enim inisiel lactus agens distinguatur te ipsa a passibili, ideo est,quoniam principium agendi in quoliabet genere debet disti Ogui realtier a principio
p salvo eiusdem generis. In et lactus aure agens est principiu agendi species,seu formas in te .gibiles obiectorum:& intellactus pati ibilis est
principium passivum eu receptivum earunia specieru. Oportet igitur ut intes lactus agens facultas, seu vis realiter distincta ab intestina passibili. Haee autem vitio nullum babet loca in latet lactu speculativo te tactico , si quod perinde est , in facultate ammae conis
templatrie retum immobilium,in delibera. trice circa actiones continsenses quoniam
utraque considerauione es principium acti τὶ Quare sufficit distinctio rationis, seu denom
nationis diversae,ex diverit te obiectorum in- adequator si eiusde potentiς intritigeniis.Eti ne quemadmoda Dabo. .llas is q. 7s .art. 7.
18쪽
fine eorporis docti, memoriam Mintellectum res necessarias, delibera et ea eontinge pii ibilem non elli potentias realiter distin tes quoniam eiusdem potentiae eosnoseemiselas , sed ratione , aut denominatione sollim est contemplari veritatem jsubindeque exien quoniam ad eandem potentiam realem spe di ad dirigendam operationes,quando& qu erat recipere speetes sive armas obiectorum, modo fieri oportet. di conseivare illas ita etiam mirum non est, UIDE D. et bomam I. p. q. Io eandem potentiam intelligentem consideram II. atque i sisterpretas.
PI Autem sunt in anima, quae habentur agendi, veritatisque principia sensus, intellectus, appetitus. γque sensus, nullius est principium actus quod quidem ex eo patet,quia belluae sensius qtiide habent,actionis autem sunt expertes.
Est autem id in appetitu persecuti', atque fuga, quod cst affirma
tio, negatioque in mente. Quare cum moris quidem virtus, habitus sit electivus, electio ver appetitus deliberativus, ob haru ipsa Sc rationem veram, dc appetitu rectum esse oportet, si electio sit studiosa, atque eadem, illam quidem dicere, hunc autem persequi. Haec igitur mens, atque veritas activa est Mentis autem eius quae contemplandi, non agendi, neque faciendi principium est bonum, ac malum, verum est, atque fallum. Hoc enim mentis est omnis, opus sed activae mentis veritas est consentanea appetitui recto Electio igitti aestus principium est, unde motus, sed non id gratia cuius Appetitus autem, eaque ratio, quae alicuius est gratia, electionis principium est. Idcirco neque sine intellectu menteque, neque sine habitu moris est ipsa electio. Sine nanque mente, atqtae more,non est actio bona, nechem contraria. Mens autem ipsa nihil movet, sed ea, quae alicuius est gratia, Sc activa. Haec enim Zoectetrici menti praeest. Nam omnis, qui facit, gratia huius facit, & non est simpliciter finis, sed ad alia quid de alicuius id, quod efficitur, sed non id, quod agitur. Ipsa nanque bona actio, finis est, dc huius est appetitus. Quapropter electio, vel intellectus est appetitivus, vel appetitus intellcctivus:& tale primcipium est homo. Nulla autem res facta, est eligibilis. Nemo enim eligit Ilium expugnasses neque enim de eo quispiam consuliat, quod
factum est, sed de futuro, ac contingente factum autem non contim
19쪽
ET HIC A. Lib. VI. CAP. II De principiis, dcc.
Hoc etiam ipse Deus, soloque carere videtur, Infectum ut faciat, quod factum est, atque peractum. Upus'gitur utriusque partis intellcctivae, veritas est. Quare quibus habitibus maxime pars Vtral Verum dicit, ij sunt ambarum virtutes.
SUMMA ET EXPLANATIO CAPITIS SECUNDI.
divisa sui in duplicem facultatem re eeptivam Virtutu intellectualium, irarum altera sit theorica , seu contemplain tria altera practica, seu actuosa; nunc disierit de principis humanaru actionum. Dividitur autem caput in quatuor par te R. n prima eii umerantur principia huma- Irarum aetionum,& ponitur quomodo eaedem actiones inter se conveniant. In secunda
explieatur quomodo se habeant intelligentia speculativa, practica ei rea ea, quae considerant.In tertia edisseritur,qualii esse gerat vir que intellectus saeuitas in agendo. In quarta demum utrique Multati adscribitur propriaiyirtus, o proprium opus. CIRCA Primam partem statuit, triplex videriit in ei pium agendi , ac perci piendae veritatis: nimirum, sensum, appetitum να intellectum. Neque obest' diraecedenti Capite tantum meminerit duarum neutiatum. Ibi enim solum disserebat de viribus animae in. relligentis,ut intelligentis,quae sunt tanta duei, altera theorica, maltera actuosa et nunc verdagit de principissomnium actionum humanais Tum,ut postea devenia ad exponendum in specie habitus intellectuales principia autem omnium actionum humanarum videntur elle tria enumerata.Neque enim praeterea addenda fuit potentia vegetatrix, quam Philosophi nutritivam dieunt: nam haec etiam communis est platis, nullo modo principium actus humani, non ducatur cognitione aliqua, nec intellectuali,nee sensitiva Asit itaque hoc lincide tribus p incipiis humanarum operatiouu. Nomiae intellectus aecipitur, non moddspeculativus, sed etiam practi eus. Nomine appetixus intelligitur, non solum voluntas, quae est potantia propria rationalis animici sed etiam appetitus sentitivus ipsi coniunctus in homine, Malioqui communis irrationalibus brutis: nam quemadmodum voluntas sequitur ductum intellectus, ita etiam appetitus sensitivus ducitur cognitione senisuum. Nomine devium se rsus ae e Ipi potentiam senilentem, seu eo gnosis centem dependenter ab organo corporeo.
existimet, ex mente Aristotelis ira praedicta esse prinei pia humanarum actionu Non enim ait esse sed videri;quasi velitando solum,&4ationem dubitandi proponendo in iis omni.bus, de quibus aliqua suspieio esse poterat. Qirare mox subdit, sensum non esse principia alicuius actionis, nimirum, humanae. Licet enim sensus in homine sit principiumognoscendi,de inveniendi veritatem, quoniam nihil est in iu-tellectu, qui prius tuerit in sensu tamen nullo modo est principium actionis humanae, qua Graeci praxim, Latini factum dicunt. Nd enita actio sumitu hoc loci ratione illa acupla e
neralique, qua apud Physicos metaphysiccus
signifieat egretium termini ab agente, aut exerincitium causae activae cuiuslibet,cum hae ratio ne etiam brutis, imoin inanimatis rebus coci veniat agere sed nominatim aecipitur pro illat actione , quae decernitur ex libero voluntatis arbitrio, ipsique subiacet. Cum igitur oper tio sensus natura sua non subiaceat libero voluntatis arbitrio in brutis etiam animant bus inveniatur , consequens est, ut non veniae intelligenda nomine praxeos, sive actionis, doqua hoc loci termo est ideoque sensus meritae a pungatur a numero principiorum agendi.
Quae doctrina hoc Illogismo perstringi potest. Id quod dumtaxat est principium opera tionis eius,quae eommunis est brutis,eomputa' ri non debet inter principia actionum huma narum. Atqui sensus dumtaxat est principium Operationis eius,quae communis et brutis Eringo sensus computari non debet inter principia actionum humanarum Nimirum,brutato tius aguntur natura instincto quam agunt, nullum dominium asendi habeam , qualiter agentia libera.
DEINDE, Eresura sensu a mimero principiorum agendi re niux qui re ais
20쪽
eipia illarii m. Atqui mense appetitus reipsa
concurrunt ordine quoddam ad actiones hu- maiias,ut mens imperet, appetitus obtemperet igitur mens appetitus vere sunt principia actionum humanatum. Maior proposito videtur manifestari quia cuiuslibet actionis principium est id,quod vere concurrit ad eam eme tetidam Minor autem suadetur ab Arist. fere sie: Nam in omnibus actionibus humanis appetitus sequii ut ductum mentis, sive intelle- ctus,a firmantis aut negantis. Si enim intellectus affirmet aliquid e l. bonum opperitus prosequitur, seu amat illud. Si autem neget intellectus, ideo bonum,uoluntas illud sugit, aut odio haheu. Ergo mensin appeti ius re ipsa
concurrunt ad omnes actiones humanas ordine quodam , ut mens imperet in appetitus ob . temperet.
UNDE Inseri, nullam esse posse
virtutem moralem persectam , nisi intellectus Ut verus, appetitus rectus Rationemque insinuatri quoniam virtus est habitus quidam
muniter in Scholis dieitur,eieci ιυus: quemadmodum supra lib. a statutum est. Electio autem nihil aliud est quam appeti ius decernens id quod antegretia intellectus deliberatio,leuc5 stium probavit. Quare appetitus, sive electio, Mequu habete rectitudine iii, nisi praecesserit te. Ela ratio deliberans,sive intellectus verus. Virtus itaque moralis in eo sita est ut appetitus eligat recte id, quod vero iudicio, d liberatio. neque pievia, ab intellectu consulitur facienώdum Et in hoe consistit sympathia seu cocordia utriusque potentiae, ut quod altera praeseriabit,amplectatur altera. Hoeauiem statuto, iam per te apparet, pleque Arist. monet, hane esse facultatem rationis in agendo positam,de qu. generalitu diueruit capite praecedente. Nimirum, nou est intelligentia theorica, quae conis remplationi rerum immobilium, aeternarum intenta est i sed practi ea,cuius est delibellare de rebus humanis, Magendis contingenis
CIRCA Seeundam partem eapois initur quomodo intelligentia theorica& pra-ctiea se habetiit In propria uniuscuiusque mainteria. Priorem hoc loco appellat is ora ν, id est eo gitationem,seu vim cogitandi, quam re
inia , quamvis plerumqne accipialur,in proprius,pro facultate animi,quae intenta est eonissae rationi rerum singularium & contingentium , adhue tamen nonnumquam accipitur pro intelligentia contemplante res aeternas Mneeessatias . ideoque Aristotes in praesente appellat illam dianotam theoretieam posteri ,- rem vero practieam tamquam δωνma nomen utrique eommune siri qua ratiose etiam ini,si-ye mens, quando e accipicu pio intellecta speeulativo,quandoque ei Iam pro practi eo, si Ave actuoso.
ITAQUE Exponit qualiter utraque intelligentia se habeat vi discerat vitam ab altera iuxta disterentia materiae in qua versantur. Intelligentia enim theotica lita est in contemplando verum ac falsum, live, ut inquit Arist. τ eis G κaaώρ, bonum malu m quoianiam, nimirum, polentiae intelligenti ac speculatrici eomparatur instar boni proprii veritas, instar mali falsitas. Nil enim aliud quatiarit, nisi ut attingat puram puta que veritatem, absque ullo ordine ad appetitum, vel actionem humanam:quippe eui solum curae est,ue tuta falso internoscere. Intelligentia autem practica,quamvis etiam a Pingat verunt,eius perceptionem dirigit adactionem nec veritatem nu dim considerat, sed coniunctam eum appeti tione. Scitieet, ut paulo ante praemissit, tune appetitio est recta,cum exequDur id, quod intellectus vere, sive secundum rectam rationem,
iudieat esse faciendum. 8 BI Aeetaiolus merit observat,
quemadmodum intellectus dividitur in pecua lativum,activum, factivum, triplici conlide ratione, Ha etiam triplex verum falsum, seu
bonum eum alum ipsi competere. In melleactu enim speeulativo potest ite habitus verus Dientiae,qui ipsi bonus est: similiter habitus alius erroris speculativi, qui est ipsi malus. Simili ierin intellectui activo luest verus habitus prudentiae, quidem bonus:aut ex oppo si habitus falsus imprudentiae,qui est malus. Deliique in intellectu factivo potest esse vera ars , veluti bonum illius aut e contra habitus errandi circa arteiacta, qui est quoddam illius
malum. Est autem ducrimen inter verum Intellectus speculativi,activi, factivirquod primuin illud consideratur propse se in abutue ullo commercio, ut ordine ad actionem verum autem intellectus activi attenditur propter actionem,sicuiri factivi ob externain ope
IRCA Tertiam partem exponiequali et duplex illa animae intelligentis aeulia. tas, speculativa nimirum, practica, tuas suisectiones obeant, te actiones exerceant.Ac pri
in quidem docet, electionem eue principium actionis, operis procederatis ab intellige tia practica . principium, inquam, non per modum finis, sive caulae finalis, ted efficientis; ipsius vero electionis principium causamque es se appetitum isationem,ltabciem sibi propositum aliquem finem , qui non sit contempla.tio,sed actio. Nimirum, ut hoc lo eo exponit D.Thomas,& communiter Seholastici,electio nihil aliud est,quis appetitio mediorum, seu praesidiorum,qus couiferunt in adeptimiem ilianis. Quare ratio proponensi item, sp petuus