장음표시 사용
31쪽
, ET HIC A. Lib. V I CAP.lI. De principiis, cie
ctionis. Vnde insertur , eandem rationem practicam,in appetitum, elle causam efficientem humanorum, actuum. Quod probatur: Quia electio est prine ipium efficiens humanorum actuum Deum ii tantum sint, qui ex electione fiunt. Vi qui ratio practica, mappetitus,sunt causa& pri ne ipium effieiens electionis. Ergo sunt causa a principium efficiens humanorum actuum. Insertur deinde, nullam esse electionem, scilicet,perfectam,& omnibus numeris absoluta in nisi praecedente intelligentia, habitu informante appetitum . Aut enim e
sectus electionis est proba hominis actio, aut improba. Atqui nulla actio hominis perfecte proba aut improba esse potest sine intelligentia praeeunte in habitu morali appetitum informante. Ergo, nulla electio perfecta esse potest sine intelligentia praeeunte, habitu
Io SUB DII Auiem statim disse ilia
'uaedam vel ba: Mens o rem Usa nihil inovet:
sed ea quae est alicuiui gratia activa. Difficilia, inquam δε quae varie ab Interpretibus explicantur. Placet ver cum Gallutio sequi Lusitatium, nobilem, antiquum Interprete,
licet nullius pretis apud Obertum innium, nescio qiis de causa. Itaque est sensus Philosophi iterum constituere discrimen inter intelligentiam practicam speeulativam , qud dhaee nihil moveat,eum non sit principium appetitionis, vel alicuius actionis humanae , sed solius contemplationis, in qua una quiescit rprior autem illa ni oveat appetitum ad operaritionem,cum non consideret veritatem propter se ipsam, sed propter operationem,ueluti propter finem. Nimirum, eum activa sit, habet prqfinae bumanam actionem.
ii HINC Ansam desum It ut ea nauem intelligentiam pracstieam sive actrieemi bipartit dividat in activam, factivam, seu
operatricem quarum hoe est discrimen, qud dprior finem suum habeat in sola actione positum: a veid posterior in opere aliquo exterius permansuro. Vnde infertur, priorem illarum praestabiliorem,seu nobiliorem esse: utpote e ius finis est actio elieita ab ipso agente, ipsumque perficiens: eum tamen posterior finem habeat extra ipsum agens in aliquo externo Ope re, seu arte acto. Scilicet, unaquaeque saeuitas
eo praestantior est, qud proximiorem sibi ha
bet finem: ideoque Quis intellectus speculativa superat activam , quoniam in cognitione veri intima sibi,&absque ullo diverticulo ad diversam potentiam,omnino quieicit: cum tamen activa vis intellectus, seu practica, quaerat actionem appetitus, tamquam finem. Quare quemadmodum eam ob causam sapientia, Rientia su ut habitus excellentiores, quam prudentia; ita haec praestantior est arte r u
platio pura, prudentiae actio,in artis opus externum. Non enim ars, subindeque nee intelligentia operatri , seu factiva , contenta est cognitione veri, neque etiam actiones, nisi praeiere aliquid exterius operetur.
rates intelligentis potentia plurimum inter se dissident.Speculativa enim Olum qi rit contemplationem veri, absq; ordine ullo ad actionem, vel ad opus Activa considerat quidem verum, sed propter actionem in oralem, in qua mens activa terminum , live finem sibi praefiaxum habet. Neque obest qu3d ipsa actio mora lis reseratur ad felicitatem hominis: quia eum liat si persectio immanens in ipso homine, quamvis actio moralis in eam ordiretur, non propterea existimatur referri ad aliquidor nino extra se positum Activa itaque faculta tis scopus& finis, est actio moralis perfecta. Tendit enim e6,ut ira, clipiditas, timor, inviia detia,tristitia,voluptas, aliaeque eiusmodi perturbationes in mediocritate se contineant, iniarer exuperantiam di defectum eoque fune ob irent quiescit, quoniam exinde habetur seli iacitas humana& civilis, quae in actione perfecta secundum Virtutem moralem sita est D nique facultas intelligentia operaria, seu lais ctiva queat admodum medio habitu artis eno. litur aliquod opus externum ortificio. sum, ita In eo suum finem ac icopum habetimque ultra progreditur.
i ADDIT Deinde: Quapropte elictio, vel intellectu et appetitivus ιυHV- petitus intelle rivus: ct role principium est
homo. Quibus verbis insertex doctrina praeia cta, electionem esse, aut intellectum appeti vum, aut appetitum intellectivum. Ubi nomia ne intellectus Mappetitus,non potentia intelligens appetens,sed intellectiois appetitio, quae sunt operationes utriusque , accipiendo sunt eum manifestum sit, electionem non eis potentiam, sed operationem. Itaque sensus est, electionem este aut intellectionem appeterem aut appetitionem intelligentem. Rationemquae subindieat verbis sequentibus est tale prinis. pium et bomo. quoniam,nimirum,homo eonia stans intellectuis voluntate est principi uini quod intra seipsum,sive immanenter,agit intes lectionem appetitionemque & proinde electionem. Vnde formula hete fere subduei poἀtest Omnis actus immanens hominis proueeonstantis simul mente4 voluntate,aut est inritellectio appetens, aut appetitio intelligens. Atqui electio est actus immanens hominis, prout constantis mentein voluntate. Ergo electio aut est intellectio appeton , aut appetitio intelligens Maior propositi est per spieuae quoniam homo,quatenus constans simul menia te di voluntate, intelligit mappetit Minoegnem suadetur Ruoniam in flectio est ope
32쪽
ritio intellectus adiunctam habens appetitio
a. in a it est appetitio allociata deliberatione operati volu utatis seu an legi ella seu asto ei a ta deliberatione intellectus. Quodcumque auis leni eorum sit, planc consta I, debere elle actum
immanentem hominis, quatenus Teme ac vo
luntate praediti. Itaque homo ecundum nienistem appetitam est priucipium efficiens electionis.14 SI Astem aliquis quaerat, an aliis quod aliud principium electionis sit in homi
ne, praeter ii uellectum voluntatem; Respondet iis ipsis verbis paulo ante explicatis:
tale principi uin Vibsino. Nimirum, mensa P . Iunias sunt electionis principium quo homo autem utraque facultate praedatus es principium quod eligit, sive agit. Haec, nimirum, disia terentia est inter potenti λή& suppositum , t operatio procedat is potentia, tanquam ratione agendi; supposito autem, tanquam ab ageiate simpliciter. Cum enim aliis locis doceat de Philosophus,actiones elle suppositorum,di na tura melle principium motus eius in quo est;
conlequenter , imo & vrgenitori ratione, Locto eoasterit electionem non ita mente appetitu procedere, ut homo non sit verum etc.
ctionis principium quod . quippe cui omnis e
Tum facultatum operatio adteribitur, veluti primo principio , e cuius ellentia omnes potentiet opera trices naturaliter fluunt , veluti preisidiari ei facultates ad operandum.
is ADDIT Praeterea , electionem non esse de iis, quae iam praeterita facta supponuntur, sed de ijs tantum quae futura M. cienda a nobis sunt. Formula probationis sit: Nulla eo usu liatio fit de praeteritis, di iam factis,sed tantum de futuris;& non de quibuslibet futuris, sed de ijs,quae a nobis ipsis fieri possunt contingenter:vi lib. 3 cap. 3 sta lutum est.
Riqui electio est effectus consultationis eiusiaque ductum sequitur;vt ibidem quoque, cap. a. praeeedenti, dictum fuit. Ergo electio non est de prῬteritis, iam factis, sed tantum de sutuaris; quidem ijs,quae a nobis ipsis fieri contingenter possunt. Exemplumque statim ad hiabet dum inquit μω eam eligit Ilium expunas: si quidem excidium Troiae longe antea praecessit Mnemo consultat de re iam facta,led de sui uta, se facienda. Idque adhue probare pergit ab absurdo. Si enim quis consultare, seu deliberare posset de re iam acta,&Praeterita, sequeretur,insectum seu non factum
reddi posse id, quod emel iam factura iraeteritum est. Hoc autem communi omnium lenissu absurdumis a s νaτον censetur Quare a
dat in eum finem versus Agathonis sui olim sodalis,&eon discipuli in aula Platonis qui, vel ipsi Deo,cuius potestasin dominium nullo termino coercetur, dixit impossibile esse , ut quae semel facta sunt , iniecta reddat Vertus Grat ei Agathonis In ipso textu sunt:
Quos Argyro pitus, non servato eodem metri genere, Latinc,m satis eleganter reddidit duaplici hexametro , ut habes in lit sera. Nos, servata lege senarii iambici, ita vertimus.
Res namque , labac sub acer nunqua Deo, Quas uiaJunt, infreta posse reddere. Cui lenientia consona illa alia I'liiiij apud
petrum Victorium hoc loco aientis de Deo, nullum habere in praeierit ius, praeterquam oblivionis. Similiteris sententia Pindar in hymno a. Olyinpiorum, ubi accinit, tempora omnium parenti, sive Saturno, id quoque
negatum,ut pol sit Acere non prciterilaea,qui semel praeteris a sunt.16 HUIC Doctrinae opponet aliis
quis elle contrariam Patribus , quorum aliquἰ docent , Deum posse facere, ut quae facta iam sunt, non fuerint facta. Id potissimum tradere videtur S. P. N. Petrus Damianus, Cardinalis doctis, imus Opulacio cap. II. ubi ita loqui, tur Quantum ad aeternitatem suam, quid , quid potuit Deus, hoc etiam iorem, quia, praesens eius in praeteritum nunquam ei ve is titur eius hodie non in cras, vel in aliquod, temporis vicissitudine permutatur. led se ut
ipse se in peresi,quod est; ita quidquid illi ad
is est, temper adest ait apropter sicut rite pos , lumus diceres, potuit Deus ut Roma , iue is quam facta suillet, facta non fuerit; ita nilii , , Ominus potiumus S congrue dicere potest, Deus,ut Roma ,eciam poli quam facta est,fa- , cta non fuerit. Potuit ieeundum nos potest, secundum se. Illud enim posse, quod habea, bat De uri antequam Roma fieret, immutabi ia, te semper apud aeternitatem Dei, intransibile perseverat. Et, de quacumque re posse simus dicere, quia potuit eam Deus valea- , rnu eliam nihilominus diceres, quia potestis eam Deus; quia potie eius, quod sibi viique is coxternum est , fixum ea per atque immo in ille est. Potu ille enim Dei apud nos est tan- , tum modo Lapud ipsum autem, non pol uis e, , sed immotum, constans, atque immutabile
is pol m semper est QVODCUMQUE E Ni M, POTUIT LUS, INDUBITANTER ET
, POTEST . apud quem, nimirum , si cui non ,, est esse Mutiles, sed sempiternum elles itari consequenter non est posuit te pol se , sed, immobile temperin perpetuum polle. Hae e
Damianus : iuxta cuius doctii m , ratio Anemque vrgentissimam, ex immutabilitate divinae potentiae , ternitatis delumptam, vividetur Deum posse facere, ut quae iam facta lunt,
facta non sint. Ergo immerito Aristoteles Iau dat probatque versus Agatho vis , oppositum
i R ES P. Agathonis effatum noni
33쪽
, ET HIC A. Lib. V I. CANI. De princ: rijs, o
adversari doctrinae patrum ne Damiani quI-
deni,pre iacto testimonio traditae: nec commuia
iii Pheologorum sensui, eui nihil magis eo n-μrme est, qu)m existimares, Deu in facere non polle, ut quod praeteritum iam est , non fuerit praeteri lum; aut quod iam factum est, insectumiit. In te ligendus inim est Damianus de potestate Dei per se ac impliciter considerata, quae aeterna omnino est, nulloque respectu ad differentias ea; porum intelligitur polle siaualiter omnia. Cum hoc tamen cohaeret , quod habito respectu ad di irerentias temporum, non polsit facere nunc , seu de praesenii , ut quod tempore praeterit factum iam est,& supponitur;factum omnino non sit Nimirum, hic sensus est, qui compositus dicitur in iuxta quem
indecens Deo non est , ut aliquid facere non possit i idque non mod ei rea praeterit , sed ire praesentes etia res, tum necessarias,tum coni ingentes. Quod idem ipse Damianus di serie traditis apite quinto ei uidem opule uti in haec verba Quidquid nunc est,quandiu est, , non este impossibile est. Et insuper: Quod, ergo dicitur de praeteritis, hoe consequituri, nihilomitius de rebus praesentibus, futuis D ris:nimirum, vi si eut omne quod fuit, fuisti, necesse est itain omne quod est , quandiu, est, ne uelle sit esse,& omne quod futurum est, , neceile sit futurum esse. Atque ideo quantum
D ad ordinem disserendi, quidquid fuit, imis, possibile si non fuisse; quidquid est, im-Hioisibile sit non esse Iin quidquid futuru est,
, impossibile sit fututum non elae. Hactenus ille C sim igitur indecens non sit Deo ut facere non possit illud quod est impossibile quod passim Patribus & Theologis in ore est consequens fit ut ex Damiani sententia, Deus absque indecentia ulla nequeat facere, ut id quod iam praeteritum est, non sit praeteritum inquidem expresse docet, id elle impossibile. is Q.VIN Potius si ita non esset,eonis siderata potestate Dei eum respectu ad disterentias temporis, indecentia in De arguereture quoniam saeeret, id quod antea verum fuit, no utile verum, sed falsum. In quod probandum est illustre Augustini testimonium libro vigesimo sexto eo nisa Faustum cap. quinto ubi ita loquitur: Quisquis ita dicit Si omnipotens est, Deus, aetatis quae facta iunt, facta non fueri, rint non vide hoe se dicere Si omnipo,
, tens ei Deus, faeiat ut ea, quae vera sunt, eo ipso,quo vera sunt,salla sint. Potest enim faricere ut aliquid non sit, quod erat: tunc au- tem saeti, non sit, quando id esse inveneia uir, de quo fiat velut eum aliquem, qui cois
ii teste nascendo , facit non esis moriendo. hoe enim factum invenit equo fieret. Quis m autem Licat, ut id, quod iam non est, ne lati, non esse uidquid enim Praeteritum est, is iam non est. Quod si de ipso fieri aliquid, potest, adhue est de quo fiat. Et si est,int.o- , , Nod praeteritum est Non ergo est quod, vere dicimus uitie led ideo verum est illud, fuisse, quia in nostra sementia virum est; nonis in ea re, quae iam non eli Selitentia quippe,
is qua dicimus aliquid fuit se , ideo vera est, quia illud, de quo dicimus, iam non est.
HANC SENTENTIAM DEVS FALSAM, FACERE NON POTEST , QUIA NON, EST CONTRARIUS VERITΛTI. Quid
subrilius, aut opportunius. Id ipsum fere legere est apud S. D. N. Anselmum lib. a. Cur Deus homo capite II. Hugonem Etherianum lib. I. contra Graeeos cap. is &α illum lib. contra Anthropomorphii s cap. 3. Vbi movens quaestionem ipsiam in qua Damianus ubi supra versabatur, Cur, scilicet Deus eam , quae suprum palsa est , nunquam facere possit ne
stuprum passa sit; respondet, ideo esse, ινι ἡ τὰ
ψευος ο ι αλήλια ποιῆσαι, c. Quoniam non potest mendacium veritate acere.
Neque vero imbeelioratis sua vitium est,sed
natura probatio nibu pati ustinenti/,3 dip sam dedeceat.Alienum autem es penitur a Deo mendacium porta mendaritim en omisere.
νι quastaprum passam, numquamsit passa.
1 MITTO Plura alia in ideon fita
mandum, ostendendumque, non immeritd ab Aristotele laudari probarique versus Agathoianis, negantis posse Deum insecta reddere,quae semel facta sunt quippe in quo intellecto ut par est, nihil absurdi apparet,vel alienum a veritate, aut doctrina Patrum.
a CIRCA Quartam partem deee nit,munus,seu functio uem propriam utriusque intelligentiae, nimirum, speculativa 4 practi-es,esse investigationem inventionemque vertitatis eo tamen discrimine, ut prior perquirae verum necessarium minuariabiles, in eiusque contemplatione quiestat: posterior autem quς-rat verum contingens, ac varietati obnoxium,
nullatenus in eius cognitione sedem figar, sed transeat ad actionem unde: consequenter infertur , intelligentiam illam praeticam, qua operaria est secundum artem, vulg644-ctiva dieitur, etiam perquirere veritatem: non tamen cin eontemplatione sistat, imo neque in actione, sed tantum in opere externo, quod potissimum quaerit Nimirum, omnes eiusmo di intelligentiae quaerunt verum sibi proportionatum,& in eo,ut fine, quiescunt, suamque persectionem sortiuntur. at INFERT Exinde, omnes eos habitus, quibus intelligentia speculativa, activa, operaria,perquirunt verum sibi proporationatum , esse Virtutes, earundem facultatum
Perceptrices Quoi gradum facit ad disse rendum de virtutibus intollec ualibus de In
34쪽
evectu quidem adientia , Iaplantia, an tanquam perseieate is Intellectas operari quam de habitibus acultatis speeulativae riam. de Prudentia , veluti propria saeuitatis iti VIDE D. Thom. t. q. o. ut. . to. Metelligeniis actuoseici ac denique de Arte, a. atque illius Interpretes.
Habituum intillectualium enumeratio. MVientia obiectum, ira proprietates E ipsis igitur rurius dicamus oportet, altius in.
itio suinpto Sint itaque ea, quibus verum anima dicit assiimando,aut negando,numero qui oue. Haec autetra sunt, ars, scientia, prudentia, sepientia, intellectus. Fieri enim potest, ut fabsim existimauone, opinionequedicati Scientui
igitur quidnam sit, hinc ethicuum est, si ex
Ct dieete oportet, de non similitudines sequi. Omnes enim put mus id, quod scimus, iliter sese habere non posse. Quae veris possunt aliter se habere,post contemplationem latent si sint,an non sint. Ipsum ergostibile necessarid est ergo est aeternum. Qitae enim necessaribsimpliciter sunt, aeternatum omnia. tmema, ingenita,&incorurtibilia senti Praeterea, omnis scientia doceri, &4cibile disci posse videtur. At ex antea notis ut in resblutivis etiam diximus fit omnia doctrina. Nam alia per inductionem, alia per ratiocinationem emes tur. Atque inductio quidem principium est ipsius universalis Raatiocinatio autem est ex morialibus. Sunt enim principia, ex quisbus4pla ratiocinatio constat, quori m non est ratiocinatio ergo in ductio scientia ergo demonstrativus est Minus & caetera, quae in resolutivis determinavimus. um enim quispiam scit, curn alia quo modo credit,&sint ipsi principia nota. Si enim non sint magis, quam conclusio mota, per accidens habebisuentiam. De scientia igitur sit hoc modo determinatum.
Hrtatam intellectualium babitas esse amqae: A tem Dientiam Prudentiam , ny ntiam. Porintiam. E. moria ἐλει- exactam. scientia ρυρνυἀina .ex quibusnamem si θώμ,----αν--ψει urin qua insit propria illiniratis. VM Aristotelet fine rapitisprq Neeatia, attingunt ritum sibi subiectum, seu cedentis indiculat, istutes propositum; nunc eosdem habitu recenset animae intellis alis esse quos quinqua numero nimirum, Artem, Mentiam, dam habitus, quibus aeulis ' Priusiaiam, Dei quam, iniquestum. piria
35쪽
.isma enumerat praedictos , assignat iunctionem , in qua omnes ij conveniunt. Posteriore aute in decernit in singulari quid sit scientia, quaenam illius materia, proprieta
a CIRCA priorem partem, ordit ne Ut ius disputationem superioribus inehoatam,
pronuntiatque,esse quinque habitu, nimirum, nuper enumeratos quibus anima afficinando et negando, verum enuntiat. Id enim supponites le de ratione Virtutis intellectualis. Qua restatim ab eo genere excludit o. λWψιν,
P. tuis, existimatio m 'pisionem quae duo, Prout in pressent Laeeipiuntur, jnonyma sent. quanquam alioqui, re apud eundem Aristotelem nominatim lib. 3. de Anima, ἰοσληψις, seu existimatio , accipiatur, genus quoddam commune opinioni, quinque Virtutibus inis i Iectualibus reum omnes illai sint principi urnalicuius existimationis , sive iudieij quamvis aliter desaliter. Ait enim : Sunt autem ipsius
ιν istumia Fadiinrentiaci scientia, opinio,
3 PORRO Exissumitionem aecep- eam pro opinione , ex ludit ab albo Virtutum
intellectualium, hoe fere disturis,quamvis χἀ ilum leviter indieat in ipsa littera. Omne id, quo anima intelligens alli potest, non est Virrus ipsius. Atqui opinione anima intelligens
alii potest o senio igitur non est virtus ipsus. Maior propositio supponitur ex dictis
anima ferrier verum ditici sive affirmet, freneget. Di flerunt eni in ab opinione , quoniam prae illa inquat dicunt salsum. Ergo prae diei habitus sunt perficientes animam.
Quia non videtur vera alus pilo Philosophi, asserentis,& non probantis, animam se inpetdicere verum iis quinque habitibus intellectualibus cerium enim est , c ea perimento constat,quandoque Prudentiam humanari falli,similiteris Artem deficere: atque adeo non semper dicere verum. Sed tamen haec di Heulistas faelle solvitur asserendo , animam tu ediis habilibus Artis vi Prudentiae semper dieMeverum, sive affirmet, sive neget, quantum est ex capite ipsorum habituum , qui spectati natur sua, semper instinant ad verum; ars quidem duerum operabile trudentia aute in ad verum
agibile. teu eligibile. Qu6d si ver aliquandomo dieant id quod reipsa verum est , solum Yst per ae ei dens, ex lubrica atque inconstan. ti conditione materis, in qua versantur. In quq sane disterunt a Sebentia, apientia, Intellerictu, versantibus in materia necessariari immo.
bili: ae proinde impotentibus dicere salsum.
tam ex parte fur,quam materiae subiectat. DIL erunt etiam ab opinione,quae adhuc ratione Iut, de in qualibet materii, sive necessaria, suo eontingenti, errare potest Deum etiam ei rea essentias di proprietates rerum, sim utrimquaestma intelligenus. Id autem , quo anima falli potest, non est illius persectio, sed potius im- perfectio Minor autem hocst Ium traditur a
foum existimation opinioneque dieatur: sed etiam per seipsam eonstat: eum de ratione opinionis si assensus in alter m eontradictionis Partem cum formidine de opposito quo piis satis ostenditur,opinionem eiis posse falsam. UNDE Ex adverso subducitur rati probans, quinque habitus enumeratos,etivit opiniones, de quarum ratione est Et inelod ait fine capitis praecedentis, ubi traditum iam formidinem falsi. est, virtutes intellectualas esse persectiones ani o Rutem prato et apentur distiqeultates aliquae adversus divisionem Vittulis intellectualis in quinque habitas praedictos,
quasi exacta non sit,seu non comprehendat omnes species sub eo genere eontentas adnotare oportet, Aristotelem his Ioel noluisse reeenia sere omnes habitas utcumque perficientes inqtellectum homini. sed eos tantum, qui illum perficiunt tanquam verae viri ures;id est, natuca sua ,semperintque in qualibet materia. Hoe autem solum competit quinque habItibus te censitis: quoniam ex se,& semperiarqu Inv libet materia, perficiunt intellectum utpotEfirmissimi de eonstantissimi ad dicendum veri
tutes intellectuales omnes enam habitus perinficietes animam, sive affirmet aliquid, sive ne-
get, sunt virtutes intelligentis animae. Atqui rum,prae alijs habitibus intellectuali s. v Hrs,Scientia,Prudentia, Sapientia Z Intelle re divisio Virtutis intellectuaIis in eos quiniactus,sunt habitus perficientes anima, sive Hr que habitus est adaequata. M met, sive neget. Ergra omnes quinque sunt Vir FOD Ipsum ad mentem ArIstomi es intellignatii animae. Maio parete eo muni ratione virtutis ua nemon alὸ viii
qua nemo malla 'litur, sed potius preflatibH uotieseumdueseeundum illam operitur inno auidis uadetur
ratione insinuata ab ipso Arist. Quia omnis teles doeaet D a mas I. a.q.I7. ari ibat hoc sere disjeuisti. Totidem solum vi iuneuiusque saeuitatis virtutes sunt, quot eam
perficiunt simplieiter , veluti bonum ipsius proprium. Atqui facultatem intelligendi per- habitus,seeundum bem anima semper verum seiunt simpIIe iter sisti quinque habitus iam dieit, sive affirmet, sive neget, proculdubio enumerati, tanquam proprium ipsius bonum. Merseit animam: eum dicere verum sit quςdi Ergo soli quinque habitur Am enumerati sane illius persectio. Atqui secundum Artem eieri Virtutes facultatis intelligςndi iusto disi
36쪽
CAP. III. De Habilibus intellectualibus. Is
quentia' ad utramque pariem est perspi-
tua Minor autem suaderur. Atque primo quidem, quod ii quinque aditus perfi ei an simpliciter facultatem intelligendi , velim bonum ipsius proprium patet quoniana omnes ij eonstituunt illam cert cognosceniarem,& absque fallacia vlla.quod sane bonum ingens est perfectio magna intellectus. Quod autem ij quinque habitus soli id praestent,probatur Me,plicatur: Quoniam verum cognoicibile cert ab intellectu abique fallacia vlla, aut est generale, aut singulare. Porriverum generale, aut est cognosciolaepe leti abique ullo praesidio interiecti, seu, quod perinde est, ex sola apprehensione vocum racseeognoselior solo habuiprimorum princi . piorum, qui dicitiir letius. Aut cognosciis hile est sol sim medio aliquo interieci praesidio ratiocinationis: d. hoc rurius distinguere oportet. Vel enim cognoicitur per supremas caulas,primaque principia: sic pertinet ad solam Sapientiam. vel per ii. feriores re peculiares caulas e quo seni spectat ad iolam Scientiam. Nullus autem alius modus in cognoscendi certo, ta absque fallacia vlla, verum generale, praeter tres praedictos. Si autem vexum eo gnolcibile sit lingulare , aut est earuin rum , quae sub actionem c electionem Cadunt;aut earum,quae sub eflectione. Priori consideratione solo spectat ad Prudentiam: PQ seriori autem ad Artena dumtaxaa: ut appare bit expendenti proprias uniuscuiusque ratio Nes. Igitur de primo ad ultimum facultatem
intelligendi perficiunt inpliciae loli quinque habitus iam enumerati, tanquam proprium ipsius bonum an CIRCA Posteriorem parrem ex ponit seorsim,quid sitSeientia,quodnam illius
iubiectum, sive materia,eu quaenao proprietates. Et quidem hoc loci ἐπισlήμη , Scientia, ab Aristotele non sumitur late , ut saepe alias
secundum aeceptionem communem alijsia
bilibus intellectualibus: sed angusta aut presse
pro habitu illo , cuius est versari circa mate-ziam necessariam certo, atque infallibiliterrae
Sue eodem planἡ sensi, quo ipse Philosophu,
Imme Selenitae accepit L. Poster cap. a. trito
illo testimonio Scire est rem per causam M.
potest res alite o habere. Prius tamen, quam rem definiat, praemittit ac distiriguit qualdam proprias Seientiae notas, quibus internoscatur ab alijs intelligentiae habitibus idque adversus quosdam, praesertim adversus Platonem in Toeateto, ut vult hoc loco Siphanius, quois niam minus bene Seientiam unum eundem habitutu existimarunt eum quibusdam alijs inui liquam solum Seientiae similitudinem refellitus, qui eolumbam appellaret palumbeari propter aliqualem utriusque similitudinemrvum tamen simpliciter afferant inter se. Ita etiam precarum riuiserentiam propric dictam
eum Arte,alijsque habitidira, eonfuderunt,qu si idem omnino sint,eum tamen solum limites quoddammodo existant.
proprie,atque exacte, non per similitudines, docet propriam illius rationem colligi ex eo muni omnium lensu. Omnes enim sibi persuasum habent se iunc aliquid cite , cum aliquid ita situli ter cognoscunt, ut se aliter habere non possit. Quippe in eo potissimum apparet peculiaris nota cientiae, ac distincti , arte ras habitibus, maxime vero ab opinione, quae
incerta prorsus est, α pronuntiat incertum, quodque aliter se habere contingat. Qua te de Arist. in lib. Magn. Moral. cap .vit .ait,animum nostrum , quoties opinatur Ἀπομφοτερ ἰουν, ambigim id est, modo hoc,mod illii a sentire
A quo loquendi stilo nou dister Plato ubi paulo ante ante,dum ait, opinionem esse inmiti androgyrium, similitudine ducta ab herma roditis. nam quemadmodum ii sunt aliquid medium inter virum re mulierem, ita etiam opimo est medium quoddam inter verum cialium
io EXPONIT Itaque propriam raistionem Miniuiae ex parte suae causae a tria potissimum pronuntiare videtur.Primum est 'Scientiam gigni ex praecedenti cognitione. Secundum gigni ex syllogismo Tertium,non ex quo eumque syllogismo, sed apodielit leo, sive demostrativo. PRIMUM eorum trium siepe ne probat .Parai doctrina disciplina in ii ellectualis fit ex praecedenti cognitionαMietia autem fit ex doctrina intellectuali. Ergo desisti ex praeedenti cognitione. Maior probata supponitur ab ipso Aristotele in libris Poste-ir lorum, in quor uis initio docet, iamnem do.
ctrinam,omnemque discipli tram, amegressa cognitione procedere Minoris probationem subindieat in praesenti, quoniam Δωentia verint satur circa scibileuit mirum, cicea id, quod do eeri potest a Magistro odi disci ab eius audia G. re Vbi notandum obuer tum Acciaiolo, doctrinam .disciplinam esse idem ex parte subiecti,d Herie autem ration , t via quae ducitiis Athenis Thebas,& a Thebis Athenas. .uo eodem exemplo usus est Aristotelet 3 Physie.
tap. 3.&D. Thomas ibidem lecti L. bc lentia.
enim, prouttraditur Magistro,dicitur doctrina prout autem exeipitu ea diaeipulo vocatur diiciplina.Notandum praeterea, Scientiam rar6 obtineri sine docente, inventione in vocis paucissimi auareellenti insevio praeditis: visunt L ib. cap.I. dictum est. Unde illud Seia
37쪽
ET HIC A. Lib. VI.CAP. HL De Habitibus intes lectualibus.
aliqui addueat. Quosdam ait Epicurus ad veritatem De Ilius adiutorio misisse mimis κλὰ laudat, quibus ex se impetussuit: qui
Dibo pratuierunt in re frequenter scientia adquiritur ex doctrina , seu iustitutio Magistri quae, si proprio cuiuiquam ingenio
Promoveatur pollea, laudi adscribitur, quam . vis non summae. ideoque addit statim idem Se-
neea ex Epicuro pio, quosdam nugere operiis inon ituros si nemo peaeesseois ined bene secuturos. Praesarum hoc quoquι sed secunda Ioni ing/nium. Quo plo satis explicata manet illa maior proposcio syllogismi, in qua
allum ebatur omnem doctrinam , omneae. que
disciplinam digni ex antegreta cognitione: simittieris minor propositio, in qua diximus, Seleni iam heri, teli gigni ex doctrina scilicet, communiter loquendo. quo sensu, nemo evadit se iens, nisi docente aliquo.
nuntiatum est, Sciretiam gigni ex syllogismo:
probatur. Omnis doctrina , quae ex praece videnti eognitione fit utram probatum est aut fit per syllogismum, aut per inductionem. At qui Scientia fit ex doctrina, ut nuper etia probavitnias. Ergo Scientia aut fit per syllogismum, aut per inductionein Ra non per inisductionem. Ergo superest ut fiat per sylloo
Eismum. Explicatur probatio in gratiam eorum,qui Dialecticae documenti, imbuti non sunt. Enthymema est progresius quidam mentis ab una propositione , quae antecedens diciis
tur, adeonclusionem De utraque argumentationis spe ete dilIerit Arist. in libris Priorum. Inductio est argum etatio in qua ex singularubus suffieienter enumeratis,propositio univeris salis colligitur: vi, hic ignis calefaeit,in ille, ille , ae si de carieris omnibus. Ergo omnis igias ealefacit. Exemplum denique est argu
mentatio, in qua ex uno aliove singulari proceditur ad aliud singulare , ob in .ilitudinem rationis Ut eum escitur: Dion sus clandesti
nis insidiis tyrannidem agrenus est: similiter&Pysistratus, .nonnulli alij. Atqui ei iam Catilina clandestinis insidiis utitur. Ergo etiam ipse aggreditur tyrannidem. De inductione de exemplo disterit Aristoteles in libris Topi eo
rum. Enili ymema reducitur ad syllogismum, im impersectum ad perfectum exemia vero ad inductionem ut idem Aristote- in Posterioribus ait. Hoc praenotato,apparet vis probationis praeiactae. Scientia, eum fit de universalibus, debet adquiri illo argumentationis gener quod si circa universalia. At
qui syllogismus est quoddam genus argumen. tationis eire univerialia inductio vero non, nisi ei re singularia. Ergo scientia adquiritur, seu h per syllogismum nun autem per indu
Seientiam fieri, seu gigni, non quolibet syllogismo , sed apodicti eo , seu demonstrativo, Cum enim scire lit cognoscei rem nimitera ita ut non possit aliter te habere syllogismul per quem gignitur Scientia, debet procederea non solum ex principjj cvni vertalibus, sed neri cellari eonvexis cum conclusione. At solus syllogismus demonstiativus procedit ex Pri ei pij universalibus necessari connexis cum conclusione. Scientia ergo solum gignitur perbilogismin demonstrktivum. Quare iam muniter seientia definiri solei habιtus perdeiamans alioncm adquipsus Similiter ωdesrouinstrationis definitio frequenter admissa eii 1' ι'.
lagis inuisacisnucite. De quibus vide quae diximus iti Philosophia Rationali disp. a. fere:
13 ADDIT, Omne scibile eue aeterrinum quia necessario est in omne id, quod ne cellari est, aeternum est etiam utpote in generabile, in eorruptibile. Quibus verbis vide tur supponere suam illam opinionem eirea aeternitatem coeli, materiae primae, ae denia que circa mundum ipsum, quam tradidit pluistibus locis, praesertim vero lib. 3 Physicorum ubi late illam impugnavimus disp. 3.&-- Adhuc tamen exponi potest, ut solum loquatur in praesenti de connexione necessiaria prae dicatorum,quae dicitur aeternae veritatis, in ipsi ellentiis ac proprietatibus rerum , di aeterisna est quoddammodo licet nullum este reale positivum quocumque nomine illud appelle
tur in abeat ex aeternitate . ut late ostensum 1 nobis est in Metaph disp. . per ι tam . Nam Iieet essentiae telum solum habeat ex aeternita te conne Iionem obiectivam praedica totum essentialium cum proprietatibus,adhue id sum. ei ut sint obiectum Seienties siquidem ex elis senilis rerum infertur necessari exige ita proprietatum cum ijs connexarum , quae aliter seliabere non possit ut proinde si euentia sit iustatu possibilitatis , in eo etiat connectatue cum proprietatibus possibilibus: si autem extistens,necessari ea igat proprietatia realem ex rustentiam: si denique secuti dum se considerata, pariter cIaudat in suo conceptu obiectivo. Hi iasentiam earundem proprietatum. Omne ergo se ibile, quoddammodo est aeternum nςeella riumque:ac proinde Scientia est de aeternui necestarijs. .
i ADDIT Praeterea, loductionem esse prineipium ipsius universilis. Nilnirum,
inductio est via, preparatio quR dam ad per . .eipiendum propositionem universalem in issrebus, in qvibus universalia uotoohus minus nota, quoniam superg diunxur omnem sensum utpote solum verian em circa singularia. Cognitis enim sufficien e singularibu peeinductionem , devenituris cognostendam
38쪽
urrialibus propo filionibus, tanqua ex principiis propritim proximis cuiusque rei, deveni Amus ad protiandu conclutiones in lyllogi lino demon urativo. Quare verc dicitur ab Irist. lndulationem elle principium piopolitionis viii-yersalis.1 ADDIT Insuper universalia esse
principia, quoru non est ratiocinatio nimirsi, apodictica, seu demonstrativa quonia, ut ipse statim subdit, principioru non e it ratiocinatio, sed inductio. Nolani in Scientia probat a priori sua prinei pia: quoniaiic oporteret illa probare ei alii piiticipiis,&2.ec ruis ex aliis: ae proinde este abitio , leu processus εἰς τοἀυΗ- ριν, seu in insinitum. Quare principioru et uia modi nulla est ratiocinatio, seu probatio demo strativa, sed tantum inducti O,qua colliguntur ex singularibus sufficienter enumeratis ut suis pra exemplo deelaratum ess . Si autem sint pri
Tna principia,quae dicuntur Taxima allio in ara,
seu dignitates, nulla inductione opus est: quoniam ita tim ex prima vocum notione, seu a I rehensione, innotescunt: ut late traditur in li-pii, Posteriorum. 16 EXPLICATA Iam praee edentibus Seientia, tum ex parte causae,e qua gignitur, uis ex parie scibilium, seu materiae necetiariae, aeternae , ei rea quam versaturi, procedit ad assignandam eius de ilionem, ut si itas ιsa tuo. διεκτικὴ habitus emonstratiUM. interorum ero, quae ad plenam , cientiae cognitione spectant, dilati Dionem remittit ad ea, quae in Analytieas: ubi pleuriis expressit, , elemiam elle habitum adquisitum per demonstratio ιie exit incipijs veris, primis, immedialis, notioribus, Prioribus, cauulq: conclusionis. Ex principiis, inquam, vetis: quia scientia dumtaxat est eoru , quae aliter te habete non pollunt ea autem eiara lunt. Ex primis, id est , principiis proprios
verum, seu conclusionum quoniam id uniculiaque primum est, quod in axim Proprium est. Ex imine diatis: quoneta omne prIn ei plurn proprium uiuique rei, debet est immediate conia nexum cum illa. nam si solum ni edrati , no erit principium propriu, sed coarmulae, si, extraneum. Ex notioribus: quoniam debent essera tiones deveniendi in notitia in conclusionum et propιer quod aurem numquodque est tale, Millud magis: ut palsim Philosophi ingeminant. Ex prioribus: quoniam priuiquam conclusio inserat ut, Oportet assensum praestare pri ne i-piis, ex quibus illa est deducenda. Ex causis tandem quoniam,ut supra vidimus num. 8 extrito illo testimonio Posteriorum, cire est rem per ea uiam cognoscere, quod illius licea uias quod non pol sit aliter se habere Pater igitur , Scientiam esse habitum adquisitum per demonstrationem ex principij veris, priniis, imi ne diatis, notioribus, prioribus causisque
illud pauid ante indicatum , qud principias ex quibus procedit demonstratio, sint notiora rem tum a Vpiam scit, cum alytio modo creuis, Iunt ipsi prisclia nota. Si enim non tu ne magis quam conciusto, nota per acciuens ba b. θ uJcientiam Vbi verbum τε ura leo η, credi vir , nonae ei pitur presse pro actu credendi, sed latius pro assent firino is videnti, qui debet adhaerere magis priueipiis, quam con- elusioni deductae. Non enim potest cognosti ignotum per ignotius Ged per causam nolio iarem. Alioqui enim Scientia non erit per se, sed per accidens. Vbi observandum est , notitiamprii. cipiorum, non baberi per Seientiam , sed solum per habitum Principiorum , qui diei tur Intellectus eaoue supposita in mente i ve Iuli elariore et evidentiore , inferri ne eessaritiam conclutionem per habitum Selemiae. VIDE D.Gom. I. a. q. 37 art. I. o a.
V M Autem , quae aliter sese habere possunt, est dic aliquid, quod sub et iectionem ac aliquid, quoasub actionem cadit. Diversa ver sunt et sectio, at
que actus. De his autem ipsis, Sc exterioribus sermonibus credimus. Quare o habitus, qui cum fation, aftivus est, diversus est ab eo habitu, qui eum ratione est effectivus, neque altem ab altero continetur. Neque enim effectio actus estine
39쪽
que actus esse io Atqui cum extruentirum aedium facultas ars quaedam sit, ac habitus quidam faciendi cum ratione, nullaque sit ars, quae non sit habitus faciendi cum ratione, nec ullus habitus talis,
qui non sit ars, fit ut idem sit ars , atque habitus faciendi vera cum ra tione. At verb circa generationem ars omnis versatur, dc inventionem, contemplationemve, quonam modo fiat eoni aliquid quae
Messe, & non esse possunt, re quorum principium non in eo quod es
ficitur,sed in ipso est faciente.Nam neque eorum,quae necessari sun ,
vel fiunt, est ars , neque eorum, quae sunt secundum naturam. Haec
enim in se ipsis habent principium ipsum. Cum autem effecti atque
actus diversa sint, artem effectionis esse, non actus, necesse est Atque circa eadem quodam modo vorsatur ars, Fortuna, quemadmodum
de Agatho diciti lippe ars fortunam, sortunaque diligit artem. Ais igitur ut diximus habitus est quidam faciendi Vera cum ratione.
Contrarium autem artis habitus est faciendi, falsa cum ratione, circa
id, quod sese aliter habere potest.
svMMA ET ExpLANATIO CAPITIS SEXTI.
Urim restum estnimgentium caderem es etionem,qua a ab actionem in peessν ulminiantia, Mas ab Arie, quaere babitur esciendi opu recta cum ratione. Eius re, is fanctis quanam sit, O qu te comparetur cum Fortuna, atque habita inertia, sibi contraris. OsTQUAM Arist. disseruit generatim de quinque habitibus vir
tutum intellectualium ae singil. latim de Scientia, quae versatue
circa necessaria de aeterna nunc
speetatim agit de Arte,quae spectat ad aliud genus Virtutis inrellectualis, dc versatur in rebus contingentibus itaque hoc loco quaerit,quid ut Ara, quae illius materia, dc quodnam opus. qualiter differat fi caeteris Virtutibus intellectualibus de quisnam habitus sit contrarius Atti Dividitur autem eaput in quinque par tes. In prima statuitur, duos circa contingenistia versari habitus intellectuales, di alterum eorum esse Artem In seeunda traditur, Ariem ex sua propria ratione esse habitum aceomino. datum ad effierendum aliquod opus. In te Glia assignantur iunctiones Aetisthimirum, to-
sideratio de Hectio alleuit operis. In quar-rceomparatu Ars quibusdam aliis , quibus ut similis , aut dissimilis ha. In quinta deiique exponitur habitus quidam contrarius a CIRCA Primam partem starest in iistio, τε ἐνδεχόώενον,id est,contingens , seu id
auod aliter is hahere potest, bipartito viridi ut quoddam ea dat sub flectionem, quoddani
autem sub actionem. Cumque ecteti de actio fini res diversae , oportet assignare duplicem habitum diversum, quorum uet versetur ei e ea effectionem, alter veryci rea actionem. Vnde eum Ars sit habitus rectae rationis ad efficiendum, sicut Prudemia ad agendum, oportet ut Ars sit habitus diversus a Prudentia Iosemula autem rationis Aristoteliea in id probandum, haec sere est. Omnes habitus intellectu te disserunt inier se iuxta diversitatem materiae, ianua versantur. Atqui intra genus cointingentium rerum essectio de actio sunt materiae diversae. Ergo habitus intellectuales, qui intrageaus rerum contingenitum versantur in effectione di actione, ruinaenesi. Α autem est, quae versatur in effect ne Sc Prudentia in eis cstione. Ergo habitis, titellectuales Attis de Prudeatis sunt diversλ1 PORRO etffectionem , quae vulgo
40쪽
, ii di seu stimus Nun sufficiat diceres, ea a die litione significatos hoc loco videri li tam illos, in quibus non agitur de materia morali, sed phylica, aut metaphytica, alii dialectica Is enim omnes videntur exoterici, seu extranei huic tractationi , quae tota in rebus morum versatur. In iis autem traditur divelli
ras inter actionem ei sectionemque' quae sane Cmnino inter se ditierunt : quatenus actio est aliquid perficiens ipsum iubiectum, te principium agens , de ad illius pellectionem , tum physicam, tum moralem, ordinatum. Eu enim actus immanens appetitui, a quo procedit, velut principio estici elue. ut supra cap. a. dictum est. Et sectio autem est aliquid perficiens, non quidem ipsum agens, sed opus externuin ab eo iactum. Est enim operatio transieiis in mate-xiam externam , illamque expoliens, ac perficiens ut patet in operationibus qua ruin libet artium, quae instrument corpore excrcei Hur, versantur in materia externa, ad perticiendam illam, iuxta regula sipiarum. Hanc quippe doctrinam tradit idem Aristoteles ιιθ. o. Metapb. de ex ipso D.Thoma a. p. q. Is .art. 3. ad i. illis verbis: Sicut iacitur lib. 9. Me
νυ f duplex est a IiM. Una qua transi in exateriorem materiam , t calefacer: Iecam alia quae manet in agente , ut intelligere semsire, ae velle. Quermn baec estvly crentia quia prima actio non es persedit agenti , quos moυet, sed gyius mγιι secima autem uelis es perfectio agentis. Cum igitur de in
ter se differant actio,in effecti , equitur plane habitum recta eum ratione agentem, qui est prudentia, di iter re omnino au habitu reacia cum ratione efficiente , ut est Ars Nia
antrum, habitus differunt inter se iuxta divertitarem materiae, seu OPerationis, in quaverias antur. Vide quae diximus in LoSic di ut i, sci. a. 4 CIRCA Seeundam partem tradit,
artem esse habitum mentis, natura tua a pruinade si ieiendum aliquod opus, ecundum tecta rationemri in eoque litam alle rationem soria malem Artis, quatenus dister a caeteris hibi libus intelligemiae ma ipsa Prudentia via pote, quae non est habitus Perse institutus ade inciendum Hiquid cum recta ratione , sed ad agendita . Eamque doctrinam illus irate templo nam ut iηοίομηκη ἐχνη, ars ad si candi, seu extruendarum aedium , cui student
Libri parietar ij de ipsorum magistri , leuariaehitecti, est habitus quidam recta eum rario ne comparatus ad efficiendam domum ci demiaque ipsum apparet in quibuslibet aliis habiti
bus , qui vere ae proprie Artuum nomine cenissentur. Imm dc Aries illae , quae solum cog
trudinem, seu per quandam metaphoram, et Iia
celi liber te I, etiam einciunt recta cuia ratio isne aliquid, ad modum euIusdam operi R 'sdtradit luculenter D. Tlio m. I 2 Q 7. M. 3 ad
3 illis verbis: In ipses speculabuibus Uenitu ε
bumj noui optiri uisantur, dietiniti artes per quanabimilis udis scilicet liberales. Itaq;Omnis Ars proprie dicta est habitus recta cu ratio-tione efficiens aliquod opus , proprie etia dictu: impropria aute, te liberalis,opus improprium. Aliunde ver6, nullus est habitus tecta euratione efficiens aliquod opus, nisi sit Ars ut propterea ec vertim te habeat. Igitur Ars, prout
distincta ab omnibus alij, habitab', nihil aliud
ARS, Inquam, proprie dicta 5 non solum contrapolita liberalibus disciplinis, sed
quibusdam eii a rebus, quae peccatachresim, leuabusum , appellatione artis ignificari olent. Ei enim appellari solet ars , non sol habitusi ple , sed etia ratio quaedam, seu via, aut pro gressio ad habitum comparandum, qua Aristo teles aliquando methodum nominat. Unde Mapud Tullium idem est aliquid arte facere , aevia ratione tractares, sive iuxta Artis prel-criptum. Quin de in Aea d. . tari de Ora tore habetur illa descriptio Ariis generat irrasumptae, ut sit, coacervatio, seu collectio prae 'cepto tu, ex niuitis Perceptionibus, animi usu, exercitatione conquisitis, atque in unu exitum vitae viile spectantibus Verum Aristotelea muli strictius hoc lo et aecipit nomen sis 4νηρ, de Arte illa lota, quae rectacla ratione est principi si essiciendi, leu inducendi forma aliquam in materiam externam: quoniam verbuiri
τεχνα itiit apud Graecos proprie ignificat efficere aliquid ex prae iccipi Artis. Alioqui
oporteret meditari communissimam quanda di finitionem , quae conveniret etiam malis
artibus ac in suis; ac dolis, qui etiam artes diei solent , praeter tam apud Poetas. Irid ver idem Cicero lib. Tu Ieul. Qia tribitae Aristoteli senarium illud ea men , Quam quisque norit artem, in bac se exerceatri quamvis poetice fuerit prolatum , videtur de Ari4 propria accipiendum siqnidem in versu Gradi. eo, unde id desumpIum s habetur vox τεχνη, quae usu scequenti Aristotelis signifiea siti ctam Artem. Legendus Eraimus in eo Adagio
6 CIRCA Teri Iam partem exponitur propria sunctio Attis, quae est actio artifieis operatis iuria ipsius praeseriptum simili: e de
illius materia, quae est opus seu forma artifiticiosa inducta in materiam Ptim enim artifex quisque industrius considerat, quanam rotiones, leu modd, effieiendum sit opus Dei de aggreditur molliumve illius eat tectione uiti a in