장음표시 사용
21쪽
1 ET HIC A. Lib.VI CAP. II De princio ijs, e c.
ctionis. Vnde insertur, eandem rationem practicam,in appetitum, elle caulam efficientem humanorum, actuum. Quod probatur: Quiae. ectio est principium efficiens humanorum actuum Deum ij tantum sint, qui ex electione fiunt. Atqui ratio practica, mappetitus, lunt causa& pri ne ipium effieiens electionis. Ergo sunt causa a principium efficiens humanorum actuum. Infertur deinde, nullam esse electionem, scilicet perfectam,& omnibus numeris absolutaui , nisi praecedente intelligentia, habitu informante appetitum . Aut enim e
sectus electionis est proba hominis actio, aut amproba. Atqui nulla actio hominis persecte proba aut improba esse potest sine intellige tia praeeunte , re habitu morali appetitum informante. Ergo, nulla electio perfecta esse potest sine intelligentia praeeunte, habitu
io VBDI Auiem statim disse ilia
'uaedam verba: Mens rem Usa nihil movet:
sed ea qua ely alicuius gratia, Factiva. Difficilia, inquam , quae varie ab Interpretibus explicantur. Placet vero eum Gallutio sequi Eustiatium, nobilem. antiquum Interprete,
licet nullius pretis apud Obertum innium, nescio qua de causa. Itaque est sensus Philosophi ite tum constituere discrimen interimelis ligentiam piacti eam .speculativam , qud dhae nihil moveat,eum non sit principium appetitionis vel alicuius actionis humanae , sed solius eontemplationis, in qua una quiesciit
prior autem illa moveat appetitum ad operaiationem,cum non considerei veritatem propter
se ipsam, sed propter operationem,ueluti propter finem. Nimirum, eum activa sit, habet prqβne humanam actionem.
ii HINC Ansam desumit, ut ea tiadem intelligentiam practieam sve actricem, bipartit dividat in activam, Iactivam , seu
operatricem quarum hoc est discrimen, quod prior finem suum habeat in sola actione positum racve id posterior in opere aliquo exterius permansuro. Vnde infertur, priorem illarum praestabiliorem,seu nobiliorem esse: utpote cuius finis est actio elieita ab iplo agente, ipsumque perficiens: eum tamen posterior finem habeat extra ipsum agens in aliquo externinopeiare,seu artefacto. Scilicet, unaquaeque saeuitased praestantior est, qud proximiorem sibi lia. bet finem ideoque Quis intellectus speculativa superat activam , quoniam in cognitione eri intima sibi,&absque ullo diverticulo ad
diversam potentiam,omnino quiescit: cum tamen activa vis intellectus, seu practica, quaerat actionem appetitus, tamquam finem. Quare quemadmodum eam ob causam sapientis destientia sunt hibitus ex llentiores, quam prudentia; ita haec prae nitor est artes quosi amsapientiae civicoxi sinis est, qntem,
platio pura, prudentiae actio, martis opus existernum. Non enim ars, subindeque nec intelis ligentia operatrix , seu factiva , contenta est cognHione veri, neque etiam actiones, nisi praeterea aliquid exterius operetur.
tates intelligentis potentiae plurimum interis dissident.Speculativa enim totum quaerit conis templationem veri, absq; ordine ullo ad actionem, vel ad opus Activa considerat quidem verum, sed propter actionem odoralem, in qua mens activa et ininum , live finem sibi praefiaxum habet. Neque obeii quod ipsa actio uora lis referatur ad se licitatem hominis r quia cum hae sit persectio immanens in ipso iomine,
quamvis actio morali tineam ordinetur, non
propterea existimatur referri ad aliquid oti nino extra se positum Activae itaque ficult tis seopus& finis, est actio moralis perfecta. Tendit enim eo,ut ira, cupiditas, timor, inviia detia,tristitia, voluptas, aliaeque eiusmodi perisiturbationes, in mediocritate se contineant, inister exuperantiam di defectunt eoquesne o tento quiescit, quoniam exinde habetur se Iicitas humanain civilis, quae in actione pertim cta se eundum Virtutem moralem sita est D nique facultas intelligentia operaria, seu laiactiva, quemadmodum medio habitu artis moulitur aliquod opus externum ortificio. sum, ita in eo suum finem ac icopum habetineque ultra progreditur.
homo. Quibus verbis insertex doctrina praei cta, electionem esse, aut intellectum appetitivum, aut appetitum intellectivum. Vbi nomiiane intellectu sin appetitus,non potentia intelia ligensin appetens,sed intellectiois appetitio. quae sunt operationes utriusque , accipiendar sunt: cum manifestum sit, electionem non lis potentiam, sed operationem. Itaque sensus est electionem este aut intellectionem appetetem aut appetitionem intelligentem. Ratione imsub indieat verbis sequentibus est tale princiis plumen homo. quoniam, nimirum, homo eo n- stans intellectuis voluntate est principium, quod intra seipsum,sive immanenter, agit intellectionem appetitionemque proinde electionem. Vnde Jormula hete fere subduci potest Omnis actus immanens hominis proueconstantis simul mente4 voluntate,aut est inritellectio appetens, aut appetitio intelligens. Atqui electio est actus immanens hominis,
prout constantis mentes voluntate. Ergo electio aut est intellectio appetτο , aut apperitis intelligens Maior propositio st per spieuae quoniam homo,quatenus const/ns simul men te voluntate, intelligi ppetit Minoe autem suadetur Ruoniam riplectio est ope-
22쪽
r Dio intellectus adiunctam habens appetitio ne in . aut est ppetitio allociata deliberatione
Operati voluuialis seu antegiella seu ago ei a ta deliberatione intellectus. Quodcumque auis rem eorum sit, plane constat, debere eiste actum
immanientem hominis, quatenus me me ac vo
luntate praediti Itaque homo secundum ni enialem appetituta et priticipium efficiens electionis.
i SI Astem aliquis quaerat, an allia quod aliud principium electionis sit in homine praetera ruellectum voluntatem, Respondet ijs ipsis verbis paulo ante explicatis iuriar principium est homo. Ninitrum, mens , is Iunias sunt electionis principium quoa homo autem utraque facultate praeduus est principium qua elisit, sive agit. Haec, nimirum, di Dierentia est inter potentiam & suppositum , ut operatio procedat a potentia, an tuam ratione agendi; supposito autem, tanquam ab agete simpliciter. Cum enim aliis locis doceat de Philosophus,actiones esse suppositorum, natura melle principium motus eius in quo est; conlequenter , imo & vrgenitori ratione, Loelo eo asserit electionem non ita a me me appetitu procedere , ut homo non sit verum etc. ctionis principium j d. quippe cui omnis e Tum facultatum operatio adlcribitur, veluti primo principio , cuius ellentia omnes potenti ei operatrices naturaliter fluunt , veluti presidiatis saeuitates ad operandum. is ADDIT Praeterea , electionem non ei e de iis, quae iam praeterita facta supponuntur, sed de ijs tantum quae futura facienda a nobis sunt. Formula probationis ut: Nulla eousultatio fit de praeteritis, Iam sactis, sed tantum de sui utis;& non de quibuslibet suturis, sed de iis,quae a nobis ipsis fieri possunt contingenter: ut lib. 3 eap. statutum est. Atqui electio est effectus contuliationis eius que ductum sequitur vi ibidem quoque, cap. z.praecedenti, dictum fuit. Ergo electio non est
de poeteritis, iam factis, sed tantum de futuari sis quidem iis,quae a nobis ipsis fieri contingenter possunt. Exeae plumque statim adhubet dum inquit Mino erim eligit Mum ex- pogntis: si quidem excidium Troiae longe lania
Iea praecessit Mnemo consultat de re iam is
cta,led de fututa, a se facienda. Idque adhue probare pergit ab abiurdo. Si enim quis consultare, seu deliberare posset de re iam facta,&Praeteriti,sequeretur,iniectum seu non factum
reddi post id, quod semel iam factu in iraeteritum est. Hoc autem communi omnium senis suabsurdum &- ννavo censetur. Quare a
dat in eum finem versus Agathonis , sui olim sedatis,&eon diseipuli in aula Platonis qui, vel ipsi Deo, cuius potestas ciuininium nullo
termino coercetur, dixit impossibile esse , ut quae semel facta sunt, iniecta reddat Verius Grae ei Agathonis in ipso textu sunt:
Moν γαρ auri Jtos olfei σὐτα , Quos Argyro pilus, non servat eodem metri gener Latinc,m latis eleganter reddidit du-ν iei hexametro , ut habes in littera Nos, servata lege senirii iambici, ita vertimus. Res namque ola bacisb. acet nunqua Deo, Qua sacrajons, insectasto reddere. Cui lententia contona illa alia Plinii apud petrum Victorium hoc loco aientis de Deo, nullum habere in praeterita ius, praeterquam oblivionis. Similiteris septentia Pindari in hymno 2 Olympio tuae, ubi metati, iem
pora omitium parenti, live Saturno, id quoque negatum,ut pol sit facere non prῆ terita ea,quet semel praeteris lusa r.
16 HUIC Doctrinae opponet alἰ-
quis este eo nitariam Patribus , quorum aliqui docent , Deum post facere, ut quae facta iam sunt, non fuerint facta. Id potissimum tradere videtur S. P. N. Petrus Damianus, Cardinalis doctissimus Opusc. 36. cap. I .ubi ita loqui, tur Quantum ad aeternitatem luatia, quid, quid potuit Deus, hoc etiam iotest quia, praesens eius in praeteritum nunquam ei ve is titur: eius hodie non in cras, vel in aliquod, temporis vicissitudine permutatur. led se ut
ipse semper est,quod est; ita quidquid illi ad
is est, temper adest. Quapropter sicut rite pos se lumus dicere potuit Deus ut Roma, ante is quam facta suit: et, iacta non fuerit; ita nilii is ominus possumus di congrue dicere potest, Deus,ut Roma ,etiam poli quam facta est,ia D cta non uerit. Potuit lecundum nos potestis secundum te. Illud enim poste, quod habe -
, bat Deus, anteqxiam Roma fieret,immutabiis te semper apud aeternitatem Dei. intransi. bile perseverat. Et, de quacumque re posse simus dieerri quia potuit eam Deus valea ἀ, mus ei iam nihilominus diceres, quia potestis eam Deuc quia potie eius, quod sibi viiqueri eoaeternum est , fixum terr per atque immo, bile est. Potuiste enim Dei apud nos est tan- , tum modi apud ipsum autem, non pol uitie, , sed immotum, conlians, atque immutabile
Dioi m semper est QVOD EVMQVE ENIM, POTVIT DLvS, INDUBITANTER ET, POTEST . apud quem, nimirum , si cui non ,, est esseis futiles, sed sempiternum elles ita, consequenter non est potuit: ec posse , sed cim inobile temper serpetuum polle. Hae e
Damianus : iuxta cuius doctrinam, alio nemoue urgentissimam, ex immutabilitate divinae potentiae isternitatis desumptam,viis detur Deum pota faeere,ut quae iam facta lant, facta non snt. Ergo immerito ristoteles la dat probatque versus Agathonis , Oppositum
i R ES P. Agathonis effatum non
23쪽
, ET HIC A. Lib. VI CAP. t L De princirijs, c.
aduersari doctrinae patrum me Damiani quidem, lirae iacto tetit monici traditae: nec communi Pheologorum sensui, eui nihil magis conser me est, citium existimares, Deu in facere non polle, ut quod praeteritum iam est, non fueritimae teritii in; aut quod iam factum est, insectum sit. Intelligendus enim est Damianus de potestate Dei per se ae simpliciter considerata, que aerem omnino est, nulloque respectu ad diffferentias temporum intelligitur polleri qualiter omnia. Cum hoc tamen cohaeret mucidhibito rei pectu ad disterentias temporum, non possit facere iam , seu de praesenti , ut quod tempore praeierit factum iam est, supponi- Iur; factum omnino non sit Nimirum, hic sensus est, qui compositus dicitur in iuxta quem an decens Deo non est , ut aliquid neere non possit i idque non mod circa praeterit , sed
circa praesentes et lares, tum necellarias, tum
contingentes. Quod idem ipse Damianus diserte tradit eapite quinto eiusdem pule uti in haec verba Quidquid nunc est,quandiu est, , non esse impossibile est. Et insuper: Quod, ergo dicitur de praeteritis, hoe consequituri, nihilomitius de rebus praesentibus, sutu-ν, ris: nimirum, ut se ut omne quod fuit, uisie, ne sis est citain omne quo Lem, quandiu, est,ueeella sit esse, omne quod futurum est, is elle sit futurum esse. Atque ideo quantum, ad ordinem disserendi, quidquid fuit, im- ω, possibile sit non fuisse & quidquid est, imis possibile sit non esse; quidquid futuru est,
, impossibile sit futurum non elle. Hactenus ille. Cum igitur indecens non sit Deo ut face.
te non possit illud quod est impossibile quod passim Patribus Theologis in ore est consequens fit ut ex Damiani sententia, Deus absque indecentia ulla nequeat facere, ut id quod iam praeteritum est, non sit praeteritum inquidem expresse docet, id elle impossibile. is QVIN Potius si ita non esset,eonα siderata potestateDei eum respectu ad distereatias temporis, indecentia in Deo arguere ture quoniam faeeret, id quod antea verum fuit, no utile verum, sed falsum. In quod probandum est illustre Augustini testimonium libro vigesimo sexto eo nisa Faustum cap. quinto ubi ita loquitur: Quisquis ita dieii; Si omnipotens est, Deus,faciat ut quae facta sunt, facta non fueαν rint non vide hoe se dicere Si omnipo.
ν, tens est Deus, faciat ut ea, quae vera sunt, eo, ipso,quo vera sunt, alsa sint. Potest enim fa4M cere ut aliquid non sit, quod erat: tunc au- tem faeit, non sit, quando id ella inveneia uir, de quo fiat velut cum assiquem, qui cco pit esse nastendo, faei non rite moriendo. hoe enim factum invenit, quo fieret. Quis m autem dieat, ut id, quod iam non est faei ath, non esse 'vidquid enim Praeteritum est, is iam non est. Quod si de ipso fieri aliquid, potest, adhuc ei de quo fiat. Et ii est, quO- , modo praeteritum est Non ergo est quod, vere dicimus tui ne sed ideo velum est illud fuisse, quia in nostra sententia virum est; nonis in ear quae iam non eli Sententia quippe,
, qua dicimus aliquid fuisse , ideo vera est, is quia illud , de quo dicturus, iam non est.
HANC SENTENTIAM DE vS FALSAM, FACERE NON POTEST , QUIA NON, EST CONTRARIUS VERITΛTI . Quid
i ubrilius, aut opportunius. Id ipsum fere legere est apud S. P. N. Anielmum lib. a. Cur Deus homo capite II. Hugonem Etherianum lib. I. Contra Graecos cap. is. Cur illum lib. contra Anthropomorphitas cap. II. Vbi movens quaestionem ipsam in qua Damianus ubi supra versabatur, Cur, scilicet Deus eam , qua suprum passa est, nunquam facere possit ne suprum passa sit; respondei, ideo esse, τιοτοψεν ορ- ναται - θειαν--ῆσαι, c. 2M niam non potest mendacium eritate acere.
Neque ver imbee sititatis istud vitium est,sed naturae probati nisu patios retra, quod ipsam dedeceat senum autem es penitur a Deo mendacium porta mendacium en , timere.
ut quam prum passam, numquamsit passa.
O MITTO Plura alia in id eonfirmandum, ostendendutaeque, non immerit dab
Aristotele laudari probarique versus Agathoianis, negantis posse Deum infecta reddere,ciuae semel facta sunt quippe in quo intellecto ut par est, nihil absurdi apparet,vel alienum a veriritate, aut doctrina Patrum.
a CIRCA Quartam partem dece nit,munus, seu functio uem propriam ut rivique intelligentiae, nimirum, speculativa 4 practi-cς,el se investigationem inventionemque veritatis eo tamen discrimine, ut prior perquirae verum necessarium cinvariabiles, in eiusque contemplatione quiestat: posterior autem querat verum contingens, ac varietati obnoxium,
nullatenus in eius cognitione sedem figat, sed transeat ad actionem unde α consequenter infertur , intelligentiam illam practicamiquae operaria est secundum artem, vulgo activa dieitur, etiam perquirere veritatem non tamen ut in eontemplatione sistat, imo neque in actione, sed tantum in opere externo, quod potissimum quaerit Nimirum, omnes eiusmodi intelligentiae quaerunt verum sibi proportionatum,& in eo,ut fine, quiescunt, suamque persectionem sortium ur. at INFERT Exinde, omnes eos habitus,quibus intelligentia speculati a aettia va, operaria,permirunt verumsbi proporationatum , esse virtutes, earundem facultatum
Perceptrices Quo pis gradum facit ad disserendum de virtutibus intolledicalibus de In
24쪽
ellecta quidem detentia, & sapientIx tan tanquam perficie te visi inrellectus operari quare de habitibus facultatis speeulativae riam. de Prudentia , veluti propria saeuitatis in VIDE D. Thora. t. q. 79. art. s. o. Metelligeniis actuos e ac denique de Arte, . atque illius Interpretes.
Habituum intellectualium enumeratio. Quodscientia obiectum qua proprietaten ipsis igitur rurius dicamus oportet , altius in,
itio suinpto Sint itaque ea, quibus verum anima dicit assiimando,aut negando,numeroquimoue. Haec autem sunt, ars, scientia, prudentia,
lapientia, intellectus. Fieri enim potest, 't fabsim existimatione, opinioneque dicat Scientia igitur quidnam sit, hinc per icuum est, si ex chedieete oportet,vi non similitudines sequi. Omnes enim put mus id quod scimus, aliter sese habere non posse. Quae vero possint aliter se habere,post contemplationem latent si sinton non sint. Ipsum ergo scibile necessarib est: ergo est aeternum. Quae enim necessaribsimpliciter sunt, merna sunt omnia. At aeterna, ingenita,' incorurtibilia sunt. Iraeterea, omnis scientia doceri, & scibile disci posse virudetur. At ex antea notis ut in resolutivis etiam diximus fit omnis doctrina. Nam alia per inductionem, alia per ratiocinationem efficiatur. Atque inductio quidem principium est ipsius universalis Ratiocinatio autem est ex vino salibus. Sunt enim principii, ex quiabus pin ratiocinatio constat, quor im non est ratiocinatio ergo inductio. Scientia ergo demonstrativus est habitus Meaetera, quae in resolutivis determinavimus. um enim quispiam scit, cum album modo credit,&sint ipsi principia nota. Si enim non sint nimis, quam conclusio mota, per accidetns habebit seientiam. De scientis igitur sit hoc modo determinatum. sv- n ExpLANATO CApietis etrum
dentis indi ilat, istines Detopositum ν nunc eosdem habitu recenset animae intelligentis eue quos i Quinque'umero nisi ,tνις ν
25쪽
Hemni enumerat praedictos actus, massignat fulictionem , in qua omnes ij eonveniunt. Posteriore autem, decernit in singulari quid sit scientia, quaenam illius materia, propriega- CIRCA Priorem partem, orditur,ltius disputationem superioribus inehoatam,
Pronuntiatque,esse quinque habitu, nimirum, nuper enumeratos inuitas anima affiimando vel negando, verum enuntiat. Id enim suppo mitesse de ratione Virtutis intellectualis. Quare statim ab eo genere excludit πόληψιν η
διἱαν existisationem MVisionem quae duo, pro in in presenti ae ei piuntur, sy nonyma sunt. quanquam alioqui, apud eundem Aristotelem nominatim lib. 3. de Anima, uicto ληψις, seu existimatio, accipiatur, genus quoddam commune opinioni,&quinque Virtutibus inisthi Iectualibus:enm omnes ille sint principium alicuius existimationis , sive iudieij quamvis aliter α aliter. Ait enim : Sunt autem ipsiur
eam pro opinione excludit ab albo virtutum 3ntes lectualium, hoe sere disturis,quamvis solam levitet indieato in ipsa littera. Omne id, quo antis et intelligens falli potest, non est Viristus ipsius. Atqui opinione anima intelligens
alli potest. Opinio is tu non est Virtus ip- Dan, io propositio suppo itur ex dictis
sine capitis praecedentis, ubi traditum iam est, virtutes intelleo vales esse persectiones animae intelligentis. Id autem , quo anima fallipodest non est illius persectio, sed potius im-
perfectio Minor autem honubium traditur a
Prulosopho Me loe dicentes fieri potes υνδεθum exsimatione opinioneque ditatur: sed
etiam per seipsam constat. eam de ratione opinion, si assensus in alter m eontradictionis Partem cum sormidine de opposito quo piis alis ostenditur,opinionem eue posse falsamu UNDE Ex adverso subdueitur ratio
probans, quinque habitus enumeratos,essevierutes intellineales omnes et nim habitus perficietes animam, sive affirmet aliquid, sive get, simi virtutes intelligentis anima . Atqui . Hrs,Seientia,Prudentia, Sapientia, Intellectus, sunt habitus perfieientes anima ,sive affirmet,sive neget. Ergo omnes quinque sunt Vir-autes intelligentis animae. Maior paret ex eommuni ratione Virtutis, qua nemo male utitur,
sed potia perficitur , quotieseumque seeundum illam operatur. Inor autem suadetur ratione insinuata ab ipso Arist. Quia omnis habitus,seeunddin quem anima semper Verum
dieit; sive affirmet, si e neget, proeuldubidorseu animam Maiore verum sit quedimillius persectio Atqui seeundam Artem elen
anima sereserverum dixit, sive affirmet, sive neget Disterunt enim ab opinione , quoniam prae illa nim quam dicunt falsum. Ergo prae dici habitus sunt perficientes animam. SED Occurrit st tim scrupuluUt Quia non videtur vera alis reptio Philosophi, asste sentis,& non probantis, animam semper: dicere verum ij quinque habitibus intellectualibus Cerium enim est 4 experimento constat,quandoque Prudentiam humanam falisli,similiterin Artem deficere: atque adeo noα semper dieere verum. Sed tamen haec diffieultas facile solvitur atterendo , animam mediis hibitibus Artis vi Proden riae semper die reverum, sive affirmet, sive teger,quantum est ex capite ipsorum habituum , qui spectara natur sua, semper inclinant ad verum; ars quidem duerum operabile trudentia aut ein ad verum
agibile, heu eligibile. Quod si vero aliquando non dicant id quod reipsa verum est , solum
Yst per ae eidens, ex lubrica atque inconstanti conditione materiei, rn qua versantur. In quo sane disterunt a Scientia, apientia, Intelleqctu, versantibus in materia necessaria & immo
hili: a proinde impotentibus dicere falsum.
tam ex parte fur,quam materiae subiectae. DIL et unt etiam ab opinione,quae adhue rationerui, in qualibet materia, sive necessaria, sivexontingenti, errare potest Deum etiam ei rea essentia di proprie lates rerum, sint utrimquaopiniones, de quarum ratione est ut inelud ar,
formidinem falsi. V Autem p eoecupentur dissi qeultates aliquae adversus divisionem Virtutis intellectualis in quinque habitus praedaeos
quasi exacta non sit,seu non comprehendat omnes species sub eo genere contentas adnotare oportet, Aristotelem hoe loci noluisse recinrisere omnes habitas te umque perficientes inqtellectum hominis; sed eos tantum, qui illum perfieiunt tanquam verae Virtutes,id est, nata-τa sua,semper,atque in qualibet materia. Hue
autem solum comperit quinque habitibus reqcensitis:quoniam ex se,d semperiatquς inqua Iibet materia, perficiunt intellectum utpqiὁ firmissimi&eohstahtissimi ad dicendumve rum,prae aliis histribus intellectualibus. Qua. re divisio virtutis intellectualis in eos quinisque habitus est adaequata. P. a
perficiunt smplieiter , veluti bonum ipsius proprium. Atqui facultatem intelligendi peraseiunt simplieiter mi quinque habitus iam
enumerati, tanquam proprium ipsius bonum. Ergo soli quinque habitus iam enumerati sunt Virtutes saevitatis antelligondi ideo, ue divi-
26쪽
CARIII. De Habilibus mellectualibus.
quem ν quo ad utramque partem est peripiis tua Minor autem suaderur. Atque pri md quidem , qud ii quinque avitus perficiant simpliciter facultatem intelligendi , velim bonum ipsius proprium, patet quoniam omnes ij eonstituunt illam cert cognoscentem, absque fallacia vlla. quod lane bonum ingens est perfectio magna intellectus. Quod autem ii quinque habitus lati id prae-
atent, pro Datur α ea piaca ur. Quia mam ver uln
eognoscibile certo ab intellectu , 5 1bique fallacia vlla, aut est generale, aut singulare. Porr verum generale, aut est cognolcioile per le absque ullo praesidio interiecto , seu, quod perinde est, ex sola appreliensione vocum licite eognoselior solo habitu primorum princi . piorum, qui dicitur te esus Aut cognosci-hile est solum medio aliquo interiecto praesdio ratiocinationis: hoc rursus diuunguere oportet. Vel enim cognoscitur per supremas caulas, primaque principia: sic pertinet ad solam Sapientiam. Vel per inferiores Δ peculiares causas e quo sensu spectat ad iolam Scientiam. Nullus autem alius modus est cognoscendi certί,4 absque fallacia vlla, verum generale, praeter tres praedictos. Si autem ve-Tum cognolcibile sit lingulare , aut est earum τerum , quae sub actionem e lactionem cadunt;aut earum,quae sub effectione. Priori con. sideratione solum spectat ad Prudentiam: PQ steriori autem ad diem dumtaxat: ut appa e-bit expendenti proprias uniuscuiusque ratio Mnes. Igitur de prini ad ultimum facultatem
intelligendi perficiunt inpliciter soli quin-
CIRCA Posteriorem partem exisponit seorsim,quid sitScientia,quodnam illius subiectum, sive materia,e quaenam proprietates. Et quidem hoc loci ἐπισIημη , Scientia, ab Aristotele non sumitur late , ut saepe alias secundum aeceptionem communem alijscia bilibus intellectu ilibus:sed anguste aut presse pro habitu illo euius est versari circa materiam neeessariam eπω, atque insalubiliter:atique eo mi lanae senti, quo ipse Philosophu, Donaen Stiem id aecipitri Poller L p. a. trito illo test imonio i Seira es rem per eatifunmog.
potes res alite se habere. Prius tam gno quam rem defini fit, peremitti ac distrnguit qualdam propriis Seientiae notas, quibu internoscatur
ab alijs intelligentiae habitibus : idque adversus quosdam praesertim adversu Platonem. n Tu aleto, et vult hoc loco Giphanius, quois niam minus bene Selemiam unum eundem ha4ibit uis existimarunt eum quibusdam alijs, qua liquam solum Seientiae simuletudinemvelaiar sint. Quam illorum aequivocationem ex si iat Ilias, qui eo lambam appellaret palumbem, propter aliqualem utriusque similitudinemrelim tamen simplieiter itferant in te se. Ita etiam precarum qui furentiam propric dictam
tum Arte,alijsque habitibus,confuderunt,qu . si idem Ouinino lint, eum tamen solum similes quoddammodo exiliant.
proprie,atque exacte,& non per similitudines, docet,propriam illius rationem colligi ex eo muni omnium lensu. Omnes enim sibi persuasum habent se iunc aliquid cite eum aliquid ita firaliter cognoscunt, ut se aliter habere non possit. Quippe in eo potissimum apparet peculiaris nota ciemiae, ae distinctio caeteia, ris habitibus, maxime ver6 ab opinione, quae incerta prorsus est,m pronuntiat incertum, Quodque aliter te habere contingat. 4 rate id e Arist. in lib. Magn. Moral. cap. vltaait,anirnum nostrum , quoties opitiatur , ἐπαμφοτερ ἰουν. ambigrre M est, modo hoc, mod illud sentire.
quo loquendi stilo non differt Plato ubi
paulo ante ante,dum ait, opinionem esse velu-riandrogyrium, similitudine ducta ab herma Proditis. nam quemadmodum ii sunt aliquid medium inter virum d mulierem, ita etiam opimo est medium quoddam inter verum euialsum arci EXPONIT laque propriam ra
tionem Seletillae ex parie siue causaeci a tria potissim iura pronuntiare videtur. Priaeum est,
Solentiam gigni ex praecedenti cognitione. Secundum,gigni ex γllogismo, Tertium, nota ex quocumque syllogismi, sed apodicti leo, itae demostrativo Plu MVM eorum trium se pene probat.omais doctrina disciplina ici itellectuali fit ex praecedenti cognitione Scie-tia autem fit ex doctrina intellectuali. Ergo, ita ex praeeedenti cognitione. Maior probata suppo inura ipso Aristotele in libris Poste-ir Deum in uu ruta inllio duce a omnem do is, ctrinam. Omnemque disciplinam, e caruegressa
cognitione procedere Minoris probationem sub indicat in praetentii quoniam Seuentia ver satur circa scibileuri mirum,circa id, quod do-eeri potest a Magistri, tu uel ab eius audito re Vbi notandum obiter eum Aeetaiolo, do is strinam .dileiplinam esse idem ex parte su hiecti, differte autem ratione , ut via quae lucit ab AthenisThebas,d a Thebis Athenas Quoi eodem exemplo usus est Aristotelas 3 Physici, cap. 3.&D. Thomas ibidem Iect s. Scientia. erum, prouit raditur aMagistro,dicitur doctria et prout autem excipit ut discipulo vocatur lit pliata. N i nuum praeterea, Scientiam, rar btineri lane docenta iri entione lolii oc pauci istaeis praecellenti ingetito praeditis ut
27쪽
ET HIC A. Lib. VLCAp. III. De Habitibus intellectualibus.
Dies protulerunt. Quare frequenter scien lia adquiritur ex doctrina cie iustitutione Magistri: quae, si proprio cuiusquam ingenio
Promoveatur poli ea, laudi a dictio Hur, quam
vis non summae: ideoque addit statim idem Senecae Epicuro ipso, quoniam odigere ope aliena inis ituros si nemo pedesse=iιευed bene secuturos. Praesarum hoc quoque sed secunda γενιο Vιnium. Quo plo latis explicata manet illa maior pro postio syllogismi, in quaal Iumebatur omnem doctrinam , omnesTque
disciplinam, gigni ex antegressta cognitione: smittieris minor proposcio, in qua diximus, Seleni iam fieri,seu gigni ex doctrina scilicet,
communiter loquento. quo sentu, nemo evadit se iens, nisi docente aliquo.
nuntiatum est, Scientiam gigni ex sullogismo: probatur. Omnis doctrina , quae ex praeceis denti eognitione fit ut iam probatum est aut fit per syllogismum, aut per inductionem. At qui Seientia fit e do trina, vi nuper et iapω- havimus. Ergo Scientia aut si per syllogismum, aut per inductionem. At non per misductionem. Ergo superest ut fiat per syllo gismum. Explicatur probatio in gratiam
eorum,qui Dialecticae documenti, imbuti non sunt. Enthymema tituro grelius quidam meniatis ab una propositione , quae antecedens diciis
tur, it nclusionem De utraque argumentationis spe ei disserit Arist. in libris Priorum. Inductio est argumeratio in qua ex lingularibus iussi eienter enumeratis,propositio, naveria salis colligitur: vi, hic iguis calene it, di ille, ille , ae si de caeteris omnibus. Ergo omnis ignis ealefacit. Exemplum denique in arguis mentatio, in qua ex uno aliove singulari proceditur ad aliud singulare, ob similitudinem rationis. Vt eum d citur:Diovsus clandestici,nis insidiis stannide magressus est:similiter, Pys stratus, & nonnulli alii Atqui etiam Catilina elandestinis insidiis utitur. Ergo ei iam ipse aggreditur tyrannidem .De inductione, exemplo dillerit Aristoteles in libris Topieoiarum Em hymema reducitur ad syllogilmum,
tanquam imperfectum ad per tectum exemia plum vero ad inductionem ut idem Aristote les in Posterioribus ait Hoc praenotato,apparet vis probationis praeiactae. Scientia, eum fit de univer talibus, debet adquiri illo argumentationis genere, quod sit circa universalia. At qui syllogismus est quoddam genu argumen. taxionis circa universalia inductio vero non, nisi ei rea singularia. Ergo scientia adquiritur, seu hi per syllogismum non autem Per indu
a . . TARTIUM Denique assertum est, Seientiam fieri, seu segni, non quolibet syllogismo , sed apodictico , seu den: Cnstrali Uia Cum enim scire fit cogito seei rem firmitera ita ut non possit aliter se habere syllogismus, per quem gignitur Scientia, debet procedere. non olum ex principj cvniversalibus, sed ne- cellari conuexis cum coii elusione. At solus syllogismus demonstiativus procedit ex pri ei pij universalibus necessari connexis eum conclusione. Selenita ergo solum gignitur per stilogismum demonstrativum. Quare comis, muniter scientia definiri sole habιrus perde monstrationem adqui itus. Similiter uereo in rationis definitio frequenter ad muta est. Ilis
linis inuisacisnιδει re. De quibus vide qua di xiinus in Philosophia Rationali disp. a. sere:
is ADDIT, Omne scibile esse aeterianum,quia necessarid est,in omne id, quod ne cellario est, aeternum est etiam utpote ingenerabile, incorruptibile. Quibus verbis videatur supponere suam illam opinionem irea aeternitatem coeli, Materiae prime, ae denirique circa mundum ipsum, quam tradidit pluis ribus ocis, praesertim vero lib. 3 Physicorum ubi late illam impugnavimus disp. 3.&--Αdhue tamen exponi potest , ut solum loquaiatur in praesenti de connexione necessaria prae , dieatorum,quae dicitur aeternae veritatis, in ip-s sestentiis ac proprietatibμ rerum sic aeterisna est quoddammodo licet nullum est reale positivum quocumque nomine illud appelle' tur in abeat ex aeternitales ut late ostensum a nobis est in Metaph disp. . per lotam. Nam Iieet essentiae retum solum habeat ex aeternitate connexionem obiectivam praedicatorum essentialium cum proprietatibus,adhue id sum. ei ut sini obiectum Scientiaeci siquidem ex elissent ijs rerum in femur Decetiari exige ita prois prietatum cum iis connexarum , quae aliter. se habere non possit ut proinde si euentia sit in statu possibilitatis , in eo etiam e Bnnecta luteum proprietatibus possibilibus si autem extinens, neecitari ea igat proprietati realem extistentiam: si denique secundum se considerata, pariter claudat in suo conceptu obiectivo eri gentiam earundem proprietatum. Omne ergo scibiles, quoddammodo est aeternum necessa riumque:ae proinde Scientia est de aeternis t cessarijs.l ADDIT Praeterea, inductionem esie prine ipium ipsius naverialis Ni initum, inductio est via, prς paratio quaedam ad peris.cipiendum propositionem universalem in iis rebus, in qvibus universalia Mot nobis minus nota, quoniam supergrediuntur omnem sensum utpote solum versan em Circa singularia. Cognitis enim suffieient e singularibus peeinductionem, devenatur ad Gognoicendam
28쪽
et alibin propo fitionibus, tanqua ex princiis piis propriis di proximis cuiusque rei, devenimus ad probandu conclusiones in syllogismo
ademonstrativo. LE re vere dicitur ab Arist. lnductionem elle principium piopolitionis vitiis is ADDIT Insuper universalia esse
plincipia, quor non est ratioei natio nimi tu,
apodictiea,seu demonstrativa quonia, ut ipse statim subdit . prinei pior si non est ratiocinatio, sed inductio. No enim Scientia probat a prictis ri sua prinei pia quonia sic oporteret illa pro-hare di alijs principiis,& haec rursu ex aliis: ae proinde esset abitio , seu processus στ. . Os- ριν, seu in infinitum. Quare principi orsi ei uia modi nulla eli ratiocinatio, seu probatio demO- strativa, sed tantum inductio, tua colliguntur
ex singularibus sufficienter enumeratis ut supra exemplo deelaratum est. Si autem sint prima principia,quae dicuntur rTaxima allio mata, seu dignitates, nulla inductione opus est quoianiam ita timer prima vocum notione, seu apia Prehelisione, int, tescunt: ut late traditur in li-pitis Posteriorum.
io EXPLICATA Iam praeeedentibus
Seientia, tum ex parte causae,e. qua gignitur, uin ex parte scibilium, seu materiae necetiariae, aeterna , ei rea quam versatur , procedit ad assignandam eius definitionem,ut iit41ισά oo. in κτικη . habitus semonstrariυιιι. Caeterorum ero, qua ad plenam Scientiae cognitione spectant,dι seu IQonem remittit ad ea,quae in Ana.
lytieis: vbi plenius expressit eientiam elle habitum adquisitum per demonstratione exit in is stipijs veris , primis , immediatis , notioribus, prioribus,eausi' conclusionis. Ex principijs,
anquam, velis:quia scientia dumtaxat est eoru , quae aliter se habete non possunt: ea autem eara sunt. Ex primis, id est principiis proprijs verum, seu conclusionum quoniam id unicuia flue primum est, quod maxim Proprium est. Ex immediatis: quon:a omne principi urn proprium uiuique rei, debet este immediate conia nexum cum illa. nam si sol sim mediatc, nsi et te principium propitu, sed coartaui te, sive ex ira neum. Ex notioribu ,: quoniam debent esse ra tiones deveniendi in notitia in conclusionum rpropier quod autem unumquodque est tale, Millud magis: vital sim Philosophi ingeminant. Ex prioribus: quoniam pri ut quam conclusio inferat ut, oportet assensum praestare principiis, ex quibus illa est deducetida Ex causis tandem: quoniam,ut supra vidimus num. 8 extrito illo estimonio Posteriorum, te ire est rem per ea uiam cognoicere, quod illius sit ea uias , quod non possit aliter se habere. Patet, igitur Scientiam est habitum adquisitum per demonstratione in ex principij veris, primis, immediatis, notioribus, prioribus causisque ne eellariis eo ne lusionis.
illud pauid ante indicatum , quod principia, ex quibus procedit de in onstratio, sint notiora: qma tum a Vpiam sit, cam atqtio modo cre it, Iunt ipsi prisclia nota. Si enim non Iunt magis quum conclusio, nota per accidens Baab. bisIcientiam Vbi verbum τλπιῶένη, crediis deest, nonae ei pitur presse pro actu credendi, sed latius pro assent ritano Mevidenti, qui debet adhaerere magis principiis, quim con- elusioni deductae Non enim potest cognosei ignotum per ignotius Medier causam notiorem. Alioqui enim Scientia non erit per se, sed per accidens. Vbi observandum est , notitiampriticipiorum, non baberi per Scientiam , sed solum per habitum principiorum , qui iii etiatur Iniellectus eaque supposita in mente , ve Iuli clariore, is videntiore , inserti ne eellariam eonesulionem per habitum Seientiae.
OR V M Autem , quae aliter sese habere possunt, est
de aliquid, quod sub el ectionem , dc aliquid, quod subactionem cadit. Diversa ver sunt et laetio atque actus. De his autem ipsi g,vi exterioribus sermo,
nibus credimus liniare di habitus, qui cum ration activus est, diversus est ab eo habitu, qui eum ratio est effectivus, neque altem ab altero continet . Neque enim Meti actus ei ne , us
29쪽
ET HIC A. Lib. VI CAP. II De principi js,4 c.
Hoc etiam ipse Deus, soloque carere videtur, Infectum ut faciat, quod factum est, atque peractum. Opus igitur utriusque partis intellcctivae, veritas est. Quare quibus habitibus maxime pars utral Verum dicit, ij sunt ambarum virtutes.
SUMMA ET EXPLANATIO CAPITIS SECUNDI.
Mntem edi appetitum dumtaxat esse principia humanorum actuηmanteliu ntia με euutisa
divit a sui in duplicem faculis talem receptavam Virtutu intellectualium, quarum altera su theorica , seu contempla trix;altera practica, seu actuoisia; nunc dilieri de principis humanarsi actionum. Dividitur autem caput in quatuor Parin rex. In prima enumerantu principia humanarum aetionum, exponitur quomodo eaedem actiones inter se conveniant. In secunda explieatur quomodo se habeant intelligentia speculativa, practi ea ei rea ea, quae conside-Tant.In tertia eduleritur,qualiter se gerat vir que intellectus iaculias in agendo. In quarta demum utrique facultati adscribitur propria Virtus, d proprium opus.
CIRCA Primam partem statuit, triplex viderii tinei pium agendi , ac perci
piendae veritatis: nimirum, sensum, appetitum, intellectum. Neque obest qu6d praecedenti Capite tantum meminerit duarum faculiatum. Ibi enim solum disterebat de viribus animae in istelligentis, ut intelligentis,quae sunt tant si duei, ahera theorica, o altera actuosa et nunc vero agit de principijs omnium actionum humanais Tum,ut postea deveniat ad exponendum in specie habitus intellectualestprincipia autem omnium actionum humanarum videntur elle tria enumerata.Neque enim praeterea addenda fuit potentia vegetatrix, quam Philosophi nutriti-yam dicunt: nam haec etiam communis est platis,4 nullo modo pria et pium actus humani, cum non ducatur cognitione aliqua, nec intellectuali,nee sensitiva Agit itaque hoc Ricide tribus p incipit humanarum operationsi. Nomine intellectus ae ei pitur, non modo speculativus, sed etiam practi eus.Nomine appetitus intelligitur, non solum volvatas , quae est Potcntia propria rationalis animici sed etiam appetitus sentitivus ipsi coniunctus in homine, alioqui commutat irrationalibus brutis: nam quemadmodum voluntas sequitur ductum sus ae e Ipit polent Iam senilentem, seu eo gnoti
centem dependenter ab organo Corporeo.
Net Q. Vet Tamen propterea quis existimet, ex mente Aristotelis ira praedi esse principia humanarum actionsi. Non enim ait esse sed videri, quasi velitando solum,&4ationem dubitandi proponendo in iis omnibus, de quibus aliqua suspieio est poterat. Quare mox subdit senium non elle principia alicuius actionis, nimirum, humanae .Licet enim sensus in homine sit principiu cognoscendi,&inveniendi veritatem, quoniam nihil est in ivtellectu, qui prius fuerit in sensus tarne nullo modo est principium actionis humanae , quattvGrae et praxim, Latini factum die unt. No enita actio sumitur Roc loci ratione illa ampla v.
nera lique, qua apud Physicos metaphysicos
fgnifieat egrellum termini ab agente, au egeris citium causae activae cuiuslibet; cum hae ratio ne etiam brutis, i md de in animatis rebus con veniat agere sed noininatim aecipitur pro illa actione , quae decernitur e libero volvat iis arbitrio, ipsique subiacet. Cum igitur opera tio sensus natura sua non subiaeeat libero voluntatis arbitrio ic in brutis etiam animant bus inveniatur , consequeas est, ut non veniae intelligenda nomine praxeos, sive actionis, μqua hoc loci ermo est ideoque sensus meri id expungatur a numero principiorum agendi. .
Quae doctrina hoc Illogismo perstringi potest. Id quod dumtaxat est principium opera tionis eius,quae eommunis est brutis,comput a ri non debet inter principia actionum huma narum. Atqui sensus dumtaxat est principium operationis eius,quae communis est brutis E M sensus computar no a debee inter princ3-Νpia actionum humanarum Nimirum,bruta Potia aguntur naturae instincto, quam agunt, esin ullum dominium asendi habeant, qualiter agentia libera.
DEINDE, Eretuso sensu a mimero
principiorum agendi re nin mented appetitum. Ea etenim quae reipu concurrunt ordi ne quodam ad actiones bumnas , ut alietum intellectus, ita etiam appetitus sensitivus ducitur cognitione sensuum. Nomine devium se impereti alterum obtempςxs L Fr sunt primcipia.
30쪽
eipia illariam. Atqui mens& appetitus reipsa
Concurrunt ordine quoddam adactiones humatias, ut mens imperet, appetitus obtempe- ret. Igitur mensin appetitus vere sunt principia actionum humanarum. Maior propositio videtur manifestari quia cuiuslibet actionis principium est id, luod vere concurrit ad eam efficiendain. Minor autem uia deiur ab Mist. sere sic: Nam in omnibus actionibus humanis appetitus sequitur ductum mentis,live intelleia ctus, a firma tuis aut negantis. Si enim intellectus affirmet aliquid Le bonum oppetitus prosequitur, seu amat illud. Si autem neget intellectus, id elle bonum; voluntas illud sugit, aut odio habe t. Ergo mens appetitus re ipsa
concurrunt ad omnes actiones humanas ordine quodam , ut mens imperet,in appetitus ob
UNDE Inseri, nullam esse possivirtutem moralem perfectam , nisi intellectus S rerus, appetitus rectus Rationemque insinuatri quoniam vitius est habitus quidam πρεσιρε ιὰoriptus adessendurn .sive,ut coma muniter in Scholis dieitur lectiυos: quemadmodum suprarilib. a. statutum est. Electio autemaeibit aliud est quam appetitus decernens id quod antegretia intellectus deliberatio,leuesi stium probavit. Quare appetitus, sive electio, nequit habere rectitudine iii,nisi praecellerit re,cta ratio deliberans,sive intellectus verus. vim lusitaque moralis in eo sita est ut appetitus eligat recte id, qu6d vero iudicio, deliberatio. neque pleivia, ab intellectu consulitur faciendum. Et in hoe eonsistit sympathia seu cocordia utriusque potent ae, ut quod altera prae serra bit,amplectatur altera. Hoc autem statuto, iam per i apparet, ipseque Arist. monet, hane esse facultatem rationis in agendo positam,de qua generatim disseruit ea pii praecedente. Nimi rum, non est intelligentia theorica , quae conis aemplationi rerum immobilium, ariernarum intenta est , sed practica,cuius est delibe-- de rebus humanιs,i uendis comingenis 6 CIRCA Seeundam partem ea po-hi tu quomodo intelligentia theorica& prais olea se habeant in propria uniuscuiusque materia.priorem hoc loco appellat δώ- αν, id
est cogitationem,seu vim cogitandi, quam dc alijs locis νουν, σκnsem Dianota enitu, seu dia-nia , quamvis plerumqne accipiatur in prOrilis, pro saeuitate animi,quae intenta est eo nisaerationi rerum singularium & contingentium adhuc tamen nonnumquam accipitur pro intelligentia contemplante res aeternas Mneeerit listideoque Aristotes in praesente appellat illam diano iam theoretieam posteris rem vero prinieam tamquam δι- nomen virique commune sit qua ratiose etiam Mis,si- 'e meas , quandoque axcipuu pio an;ellecta
speeulativo,quandoque etiam pro practico,si,
ITAQUE Exponit qualiter utraque intelligentia se habeat, discernit, nam
ab altera iuxta diluerentia materit m qua versantur. Intelligentia enim heo mea lita est in contemplando verum ac falsum, live, ut inquit Arist. Te εω ista κακώ , bonum cymatutu quoniam, nim mim, polentiae illelligenti ac spe
eulatrici eomparatur instar boni proprii veri. tas, instar mali falsitas. Nil enim aliud quae iarit, nisi ut attingat puram putantque veritatem, absque ullo ordine ad appetitum, vel actionem humanam:quippe cui Olum curae est, verum falso internoscere. Intelligentia autem practiaca,quamvis etiam Pingat verunt,eius perceptionem dirigit ad actione in nec veritatem nudam considerat, sed coniunctam eum appeti tione. Se ille et, ut paulo ante praemissit, iune appetitio est recta, cum exequia ur id, quod intellectus vere, sive secundum rectam rata onera
iudicat esse faciendum. VBI Aeetaiolus meritd observat quemadmodum intellectus dividitur in specu latruum, activuin, factivum,triplici conside. ratione, ita etiam triplex verum salsum, ea bonum malum ipsi competere. In intelleiactu enim speeulativo potest ite habitus verus scientiae,qui ipsi bonus est: limiliter ωhabitus fallu, erroris peculativi, qui est ipsi malus. Similitera intellectui activo luest verus habitus prudentiae, quidem bonus: aut ex opposio habitus salsus imprudentiae,qui est malus. Devique In intellectu factivo potest elle vera ars , veluti bonum illius aut e contra habitus errandi circa ariefacta, qui est quoddam illius
malum. Est autem di crimen inter verum intellectus speculativi, activi, dc factivi: quod primum illud consideratur propter se ac absqu
ullo commercio, ut ordine ad actionem verum autem intellectus activi attenditur propis actionem,sicui & factivi ob externat ope
C IR A Tertiam partem exponiequalite duplex illa animae intelligentis faculis: tas, speculativa, nimirum, practica, tu 1 sun.ctiones obeant, seu actiones exerveant. Ac primo quidem docet, electione melle principiunt actionis ac operis procedentis ab intelligenia. tia practi ea. principium, inquam, non per modum finis,sive eauiae finalis, sed efficientis; ip-ὸsius veto electionis principium causamque ei se appetitum Deationem tabe iem sibi propo
situm aliquem finem , qui non sit tontempla otio, sed actio. Nimirum, ut hoc loeo exponae D.Thomas,d communiter Seholastici,electio nihil aliud est,qu mappetitio mediorum, leui praesidiorum,quq conferunt in adepti mem finis. Quare ratio proponens finem,& appetitust In eundem contendens, sua principium, eis