장음표시 사용
41쪽
ET HIC A. Lib. VI.CAM V De Arte.
in materia externa a denique exequitur ipsum opus. Ideoque inquit Arist. omnem Arum scilicet, proprie acceptam,veriari in gene ratione nituirum, in efficiendo illo , quod
mea non erat Nimirum γενεσιν generaticincin
non aeeipit hoc loci , ut saepe alias, pro gene ratione lubstantiali , sed pro effectione cuiuspiam operis iuxta rationem molientem dc atteis dentem quomodo fiat, eu quomodo immutetur materia per formam artificiosam, apto co-gruenitque modo. Ex qua doctrina , ae modo loquendi Aristotelis, videtur desumptus stilus Iutas Pontificis dist. 4 cap. Ei ciens, ubi dici-
Iur, eos esse proprie artifices , qui res vendunt a se in aliam formam elaboratas Arte solum cxtruitur, seu fabricatur,quod antea non erat ἰVt etiam monet Aleiatus ad i. mercii , o. . ver e signfication. Itaque tria praedicta
considerantur ab Aristotele in actione artirificis. IN Opere autem per Artem saeto nsiderat duo. Primum est , omne id quod Per artem fit, debere esse conringens,sive, quod perinde est , de numero eorum , quae pollunt esse, non esse. Omne enim quod est in diiseri
Tens ut fiat, vel non fiat, contingentur se habet adesse, aut non es R. At omne opus Artis est indifferens ut fiat, vel non fiat, prout vo luerit, aut noluerit artifex. Ergo omne opus Artis eontingenter se habet ad eite, aut non es.sae. Secundum est, principium efficiendi opus artificiosum, non elle in ipso opere, sed in aritifice, seu molitore ipsius. Non enim opera arririfieiosa se habent instar naturalium , quo rum vis effectrix intima est rebus ipsis , quoniam semper continenter existunt sed potissis pendent ab idea,& recta ratione agendi quae residet in mente artificis, operantis, aut nolentis operari pro libito. Non enim domus vel cathedra v. g. principium effectionis habet in se , sed in architecto, seu fabricatore. Ceterum naturalia principium essectionis in sium habeat: eum eo ipso qudinaturalia sint, tonstent natura , quae est principium die ausa notus,eius in quo est.
ponat quis, etiam principium effieieci secuniadum naturam esse prorsus extrinsecum enectui
per ipsum productorideoque ex hoc capite nς
esse diserimen inter opera naturae , dc Artis,
RES P. Verum quidem esse utraque procedere ieausa efficiente, tanquam a principio extrinis ixo. Adhuc tamen eo potissimum nomine dis erunt,qudd materia, in qua agens naturale inadueit tormam substantialem , per se illam ex iis sit, veluti complementum intrinsecum ad esse M operari. Est enim materia prima, de eas iupotentia , per se incompletum Quare sempee verum existit,quod nuper dictum est,naturalis, mollirsi, in rinsecε consi is . ali atquin sit principium agendi: forma enim,& vis operatrix, quibusque reuus inlita est ab ipsa conditione natura . Materia autem rerum artifiei alium, immediate recipiens ab artifice formam inductam, non est prima, sed iecunda , ne inis completa, autens in potetia, sed in actu. ideola:
non erigit per se formam artificiosam,sed illa
recipit per aecidens ab arrisice, operante pro libito Ligna enim, lapides antequam recipiant forma artificiosam domus,vel cathedri, habent suut este completum intra genus subinstantiae, ideoque formam artificio inductam resis pieiunt veluti adicit illainin extrinsecam, aut velut appendicem,seu perlapion quoddam,ut
loquitur Aristoteles ubi vult gaificate quidquam rei accessorium.
quidem,Artem elle imperiectissimam in agendo, naturam perfectiorem , Deum vero petis
ctissimsi Vs enim docet Aristat. 8.Phnaρα-tu6a.& per se costare videtur,ed minus persectum est agens , qud pluribus adiumentis, sive subsidiis ad agendu ,opus habet. Atqui Arsiit ribus eget ad agendsi,quam natura cla hae e qua Deus .Ergo Ars est minus perfectum agens,qua natura, hae quam Deus Minoe propositio, quae sola eget probatione uadetur, explientur Ars enim eget externis instrumentis ad agendum,similiterque materia iam perfecta&eompleta intra suum genus.Natura vere,quavis non egeat externis praesidiis, nee materia persecta, eget tamen materia ut subiecto in eo APIeto,ut in ea indueat substantiale forma Neiaque enim naturae seu cuiuspiam agentis naturalis ereati,est efficere aliquid, nisi per eductis . ne ex subiecto praesupposito vidicitur a. νυ μ de nos ibidem late .cs Deus amem eum
sit summum do bsolutum agendi principium 4 continens in se quidquid perfectionis Heleia
talisque est,aut esse potest, in quibuslibet rebu creatis, nulla earum subsidio eger ad quiaquχ effieiendum' ideoque potest naturalia effecta producere independenter a subiecto praesupinposito, per creationem rei ex nihilo :quam salatem in ordine ad animam rationalem agnoia
Aut .cap. 34 Herit, Intellectaalem amrmam de foris venire,ec eductam non esse de potentia materiae vide quae diximus di puri et de
Mima ecta. n. m. Io INFERTUR Praeterea, materiam in qua versatu Ars,cufferre omnino ab easquar subiicitur scientiae rerum divinarum,seu Meta. physicae similiter ab ea, qua tractant disci, plinae Mathematieae. Etenim materia eontinia gens variabilis, omnino dissidet ab ea quae necessaria, di immutabilis eis. Atqui mautetia, in qua versatur Ar contingens,levariabilis: it Iaveis eirc quδm versantur. Me t busica, de Mathem iςus cst neeessariai
42쪽
RGqimuisti is Differt etiam a materia Phy- ii Olo ae leu Physicae quoniam huius materia pioprinest ens naturale, quod pto inde constat tia: ura, leu principio intimo sui motus, quod
iam ollensam ei non convenire materiae Ar- ι is Differt denique a materia Prudentiaeci vi- .PO te quae non versatur in ellectione , ut Ars,
ted in actione. 11 CIRc Quartam partem comis parat Aitem cum sortuna: e asterit, utramque in eo conveni r qud , sicut At versatur in materia contingente ,ela variabili, ita etiam for tuna in rebus solum mutabilibus de inconsta tibus ceruitur. Nihil enim magis in ore manium, quam fortunam volvo item ella , instae tota In gyrum actaea atque a de sui ruin ellet, materia, in qua illa versatur, non eliet parite elubrica dae vertatilis inare ex eo capite aliquam communionem in te se te habent Ars&fortuna. Iu quam doctrinam i lustranda a fiet tversum senarium Agathonis,sodalis sui, a diis lectissimi magistro viri usque Platoni, accinen- Ila : Τεχνη σχων or II Tua τέχν . Quod ipsum veri u hexau.eiro expresium habes apud Argyro pilum in textu Melius tame eoisdem metro et vat reddidit LambinusnFortuis navi artemisi ars fortunam amat. Eiusdeyersus meminit apud I victorium Simpli eius a Physie ubi etiam de stir una digeritur: ait. que nonnullos Poetarum educaea sere ad foriq-
1 PORRO Artis eum sertuna eomis munionem illustrant aliqui exemplo mutuato ex Dione Chrysost Orat. i. de Fortuna, in pictore quodam, qui eum vellet in tabula exprimere spumas anhelantis equi iam e bello lapsi , nee satis pollet suam indignatus artem sprotetit in fraenum spongiam variis illitam colo ibus ex iss,quos e tabula absterserat: illo isque iactu,& illisione fortuita, ad vivum expres sit spumas,quas imitari non potuerat sola arte. Ruinis in eo eventu sortuna non solum prae Antii subsidium atti, sed etiam exemplo deis monstravit, qualiter de eae iero ars se debere egerere, ad exprimendum vivide spumas anhelantis equi. Itaque fortuna habet aliquam cognationem cum Arte , propter similitudinem materiae contingentis. Aliunde vero de simia plieiter differt ab Arie,quoniam haec rationem intuetur eum agit: multo magis a Pruden- Iia, quae adhuc magis quam Ars,consilium α rationem attendit. Fortuna aulem praeceps Tulliin temere, tanquam rationis, ae consilii bestia. i UNDE veteres oppositis schematibus effingere solebant Fortunamis Arte, luti contrarias Merclariu enim Artibus pretas dentem pingebaa supra bas quadrata, leutesseram undique nitentei quatuor angulis: Fortunatu gero sub specie mulieris insis en iis pila volubili. Qua schematuri diversitate eria primebatur oppositio Artis de Fortunae,quai nus prior ilia solido de stabili landameminititur, ideoque nulla Fortuna calamitate,adversi latem: , deiici potest: haec ver 6 volubili fundamento in si iiii, ideoque inconstans admodu est. unde illud Biantis Prienaei: OMNIA MEA MECUM PORTO. Quasi Ati iuui liberalium doctrina instructus, nullis alijs egeat divitiis, aut subsidi j sori unae. Inde etiam monitia Ariasi ippi Cyrenaei, qui civibus luis mandavi , ut
eas libi conquirerent opes, quae facio naufragio pol ent simul natare cum pollesiore suo, e evadere ad littus Indidem demum ecus Gracorum proverbium lenario ex prellum:
Nimirum, confugium meum in egestate, aut calamitatibus sortunae. Consonat de aliud ei uia tan Artem qua Uis alit regio. Qui enim secum Artem aliquam deseri, quamvis expiletur a latronibus, aut aliter sortuna adversam experiatur, habet in ei plia unde vivat, seu victum ae vestitum paret Idq; exemplo suo confirmavit Dionylius ille Sicilia tyrannus , qui imperio Ipoliatus Corinthi ludum aperuit,ae pueros in litteris ius ea insiliuit. Porro eam antitheia sim Artis de Fortunae eleganter expressit G
lenus Oratione paraenetica ad bonas artes , at
que ex ipso Alciatus Emblemate XCVIII .dum,
Artis. - istis Fortuna mala est, ape requisit opem D se bonas artes igitὐ stadio iuventus, uua ceu ecum commoda sortι babent. regengus quoque ea de re Plutarchus commentatio De exilio. ia CIRCA Quintam partem resumit propriam notiovem nrtis 'paulo ante ratiplicatam , ut sit hahilus quidam eum ratione vera est eiens Ae quemadmodum libi Is praeri dentibus,eum ageret de Victu: ibus aetntal
hus in specie eonsideratis, Queruit quoque de vitiis nieuique ea tum oppositis et ita etiamnunc post explica iam rationem propriam Ariatis progreditur ad exponenda villum e Cnira -- Iium,quod τε x la Graece appellat Latine veisrd satis commode inertia dieitue a Giphanio; estque habitu faciendi eum ratione salsa, ei rea id quod potest aliter te habete. In qua definitione exprimitur convenientia generica cum Arte , sub ratione vitique communi habitus efficiendi eirea materiam variantem dc continingente in simulque diversitasta oppositio. quoniam Ars vera eum ratione, incrua ver curiratione salsa, effieiecidi principium esur
43쪽
m contrarium , satis commod a Glphanis nertiam Latine nominari quoniam non semper inertia apud Latinos est idem ac segnities, aut des dici sed quandoque etiam accipitur Pro ipsa Artis ignoratione κ qualitate an insti prava, te contriti Arta:vt colligit aliutius ex Cicerone in PartitionIbus,illisvetbisia ni. ον autem aut quemadmodum assectissut Oiν- tutoώs, Uilbr artous laenisιμώ quemadmodam commoti cupiditate, messia, he. biquemadmodum vitium contraponitur virtutu,& eupiditas molestiae , ita&inertia Arii. Ith-que hoe loe inertia usurpatur pro illa prava dispositione animi , qua mens imbuta est ad efficiendum eontra rationem opera illa, quae deberent esse iuxta Artema non autem pro deis 'fidia, aut segnitie , quae solam otiniatatem deis notat, cunctationem, ubi quis deberet soli- ei ius esse ad agendum. Vnde illud eiusdem Ci-eemvis in Verrinis per metaphoram reprehem
denduis id est, non oportere per ineri iam Motium, sectari alienum cibum ,seu victit a te.aikno labore: sed unicuique enitendu esse, ut proriptio labore, industria vivat. De quo idem, Aleiatur, qui supra, lib. I. parergis cap. 17. e praeterea alio loeo accinens: Qui uirinees, abeatina miboenisesidire
Eprudentia vero quaenam sit perceperinnus,s conten plabimur quosnam ipsos prudentes ditanus ine. Vid tur itaque prudentis esse, bene conssilere polle circa ea, quae sibi sunt bona, ac prosunt, non aliqua ex parte, Vt quaenam ad sanitatem,vel vires,sed quae ad bene vivemdum omnino conducant.Αrgumento est id ita ess eos etiam qui cixa aliquid versantur, prudentes dici cum bene ad finem studiosum albquem,excogitaverint ea,quom nulla est ars.Quare Monmitio prudensis est,qui ad consultandu est aptus Consilitat autem de hs nemo, quM
aliter sese habere non possunt, modo ijs,quae ipse agere nequit. Quare si scientia quidem est cum demonstratione inuorum autem principia aliter sese habere possunt, eorum non est chra stratio euneta enim dc aliter ses habere possunt neque de M ' sunt necessariis, consultatio fieti potest ipsa prudentia proiecto. Ως que scientia , neque ars esse potest. Scientia quidem, quia quod iubactionem eadit,aliter sese habere potest. Ars autem, ubd aliud acti nis, aliud effectionis est genus. Restat ergo, habitum ipsam esseugendi vera cum ratione, circa ea, quae sint bona homini, atque mali Finisciam essectionis est quid .liud prineripiam moriem:actim
44쪽
onis verbiam semper. Est enim ipsa bona actio finis. Quocirca Periclem, ex viros tales arbitramur est prudentes, quia quae ibi ipsis, bc quae caeteris hominibus sunt bona, perspicere pollunt. Eise autem eos tales putamus, qui ad rem familiarem , atque ad Rempublicam
administrandam sunt apti. Vnderi temperantiam , conservatricem prudentia appellamus. Conservat autem talem X immationem. Voluptas enim, ex dolor, non omnem existimationem corrumpit, at
que pervertit non enim hanc, triangulum tres angulos aequales duu-bus rectis habere sed cas quae circa id habentur, quod cadit in actionum. Nam principium quidem rerum agendarum id est, gratia ci ius sunt ipse ei verb, qui corruptus cst ob voluptatem, aut dolorem, continub non videbitur principium ipse ira, nec huius gratia, ac prointer hoc ipsum expetenda esse universa atque agenda. Vitium enim, principis corruptivum est. Quare prudentiam habitum est agendi
circa humana bona vera cum ratione necesse est. At verb artis quidem est virtus, prudentiae ver,non est. Et in arte quidem, qui sua sponte peccat, magis est cxpetcndus circa verbirudentiam, minus quemadmodum circa virtutes Patet igitur, prudentiam violutem quandam esse non artem. Cum autem duae sint animae partes rationem habentes, alterius erit ipsa prudentia virtus, ipsius,inquam,
opinativae: nam Scopinatio circa idici satur, quod aliter sese habere potest, prudentia ipsa Atqui neque habitus est clam ratione Blum. Huius autem indicium est, talis quidem habitus oblivionem eii pri
dentiae vero non esse. . . SUMMA ET XpLANATI CAPITIS QUINTI. 1
Prudentia propriam ratim dignosci εα actionibus viri prudentis, uitis of a describantuΚQualite Prudentia uiora ab Arre, itemque ab opinione . quo da conmectatu eum assri tutibus pr6.νιim eum Temperantia.
QπQVAM Duobus praeeedenti tertia demum explieatur qualiter rudem abuseapitibus disseruit Aristote dissideat ab opinione,& ei rea quod obiecturules de Seientia,& Arte, nune de versetur Prudentia disputationem insti CIRCA Primam partem et ponituit. M ppe prima illa instruit quidnam sit Prudentia. Et ut id arius p ae intellectum prout est prinei pium speeulatio stet, sumit exordium Deiro prudente: nam sta- hic seeunda , quatenus est prineipium esse tuto, inreueetoque satis, quis sit vir prudens ictionis:& tandem hae e tertia, seeundum quod facile incognitionem habitus Prudentia de est prine ipium actionis. Quippe iam saepe sta 'veniemus Nimirum , id quibusdam habiti stutia est, tum eapite praeeedenti, tum de alijsub solemne est , ut clarius innotescant in eo , eis huius operis , actione lam etionem pluri ereto seu ratione subiecti , quod ametuist, reum inter se differre Dividitur ver6 eaput in quam in abstracto, ac rationesui. Ideoque ii fratres partes. In prima definitur, quid sit Prii. b. 4. cap. 3. dirit, nihi intereste, virum dedentia,e eonsideratione virorum,qui pruden t de habitu ipso an de eo , qui habitu est praeiaxes audiunt,&communiter censentur. Inseeu ditus, ille ramus. Cum enim quilibet hahi iaitur discrimen Prudentiae abrarie. In Utus infnotescat ex peratione ad quata incli.
45쪽
ET HIC A. Lib. VI. CAP. V. De Prudentia.
nxi, & Exe proeedat ab illo, qui habitu instruetu est, videtur opportunuiu,ut ratio propria habitus ex subiecto operant dognoscatur.3 ASSEM Tagitur, illum vere ac pro pric prudentem eue dicio ue, qui possit ex prae- existente habitu conlultare recte , ac per penis de re, quae utilia lunt, sive bona hominici non quidem ex acie consideratorii qualia censen turriugio ite vale iudini, aut robori, utilia sunt: sed Hegre accepto, prout oportet ab bene dedi feliciter vivendum. Itaque tria viro prudentio ricia adlcribuntur primum,ut ex praeellia
sente habitu seia deliberare , seu consultare: secundum , ut in consultatione sciat deligere bona vi illa: tertium,ut illa ipsa bona,quae deli sit, non sint peculiariter utilis alie ui hominis Parti, ut corporis valetudini aut robori sed toti homini, ut bene ac feliciter vivat. Primo ex iis tribus officiis exprimitur propria ratio Prudentiae , quae potissimum in consultandos: est: ideoque vir prudens communiter diiscitur consultator,& deliberativus, prout dinfert ab imprudente, qui temere dc absque conis silio agit. Quare tum hoc loco, tum cinis1 8. 7. Aristotel ut exponat propriam Pru. dentiae sunctionem , potissimum de conluItaiatioue distetit. Seeundum offieium viri prude iis statuitur in utilitate rerum , circa quas coissulta eudeliberai quoniam deliberati vigeneris argumentum,ac finis, etiam apud Rhetores , est utilitas Tertium ossicium designat qualitatem rerum, seu bonorum utilium Peleia ea, quae consultat vir prudens. Non enim sufficii quod leviter , aut ex parte solum utilia
sint i nisi ei iam toti homini utilitatem magni momenti afferant . qualia sunt , quae conferunt ad vitam honeste ac feliciter ineundam. DICES : Viri prudentes non M. Ium consultant de iis, quae immediate conseiarunt ad totius hominis bonum , inhonestavita ac felicitate postumi sed etiam de iis, quae congruentia sunt bonae valetudini, ae viribus eorporis Q ippe eodem virtutis intellectua. lis habitu provident sibi circa ea omnia bona, quae ijs vere utilia sunt. utilia autem bona sunt ijs,etia quae ad corpus spectant. Igitur si priora illa spectant ad consultationem viri prudentis, etiam haec posteriora. RES P. hine solum probari, bona utilia homini ex parte solum,sve convenientia corpori, etiam cadere sub eonsultatio item viri prudentis, quatenus conis serunt ad vi iam honeste, ac feliciter traduceniadam eae terum secundum Ie spectata non eonias derari a viro prudente , nec sub eius delibe rationem cadere. Quippe salus corporis, wrobur virium, sub hac inspectione , non pertinet ad Prudentiam, sed ad Medicinam , vel artem symnasticam.
CVM Autem praeeipua functio Pru-gintiae potissimum ut diximus, in consultando posita sit, procedit ad exponendum ei rea quid sit eo niuitatio , ut exinde dignoscatur quid sit Prudentia, de quibus nomin mo, differat a Scientia atque Arie. Re prim quidem
docet , consultarionem non este de rebus omisia in nec ellari s , seu quae aliter se te habere nocipollunt item ne de ijs , quae ipse consultans
agere non potest , sed agunt ut a natura, aut
ab alia caula procedunt. Quod non probathoe loco, sed probatum supponit ex dictis lib. 3. cap. 34 Inde autem colligitur , rudentiam disterrea cientia,quoniam hec est de rebus ne cellati s sive quae aliter se Habete non polluui: ut supra cap. 34 ostentum ex simillier, di ab Arte, quo citam haec est circa res agendas, leue Heledas ab eo,qui habitulariis ei praeditus. VERUM Praeterea eorum, a distincte probat, Prudentiam differre onan incita Seientia , hoc fere dillerendi modo I abi ius versantes ei te diversam materiam , di ferone inter se. Atqui rudentiae 4 cientiae habitus
versantur circa materiam diversam . Prudentia, nimirum, circa eo mingentia, seu quae aliis
ter se habere pollunt.Selemi xuiem circa n cessaria, seu quae nequeunt aliter se habere ut supponitur probatum utroque loco nuperia iadicato. Ergo habitus Prudentiae cras ientiae differunt inter se. Iterim Scientia procedit circa suum obiectum per demoustrationem, quae solutet nititur principiis nec ellariis Prudentia autem non procedit per demonstratio
nem a sistentem principiis necessariis, sed pareonsultationem , quae solum est rerum Ontingenitum Prudentia igitur non est scie uti a Demque Prudentia est de iis sol una, quae aguntur Scientia autem de iis,quae noci suntur. Differunt ergo Prudentiac Scientia.
IAM ver habitum ipsum ruis dentiae esse diversum ab Atte, probat tete sic:
Habitus omnes quorum operatio uessuiu di. versae, etiam differunt inter se. Atqui operatio nes habituum Prudentiae o Artis suiu diverissae. Nimirum , ut supra ex professo probatum est op 3. operata propria Artis, quae est effectio, differt ab actione, quae est opera
tio per se inspecta a prudentia. Ergo habitus Prudentiae Mortui differunt inter te. Sed de
Inter Scientiam, Ait erri, k Prudent Iam auius propriam rationem, seu deficitionem assigusti, ut sit habitus agenas ιra cum ratione circa 3 esunt M. homira, atque mala. Dicitur habι tuli prout convenit cum aliis λιbilibu , etiam iis,qui vera eum ratione coniunguncursquales sunt Scientia ex Ars differt tamen ab
eis , quoniam non est quilibe haicus rectae
rationi eo ii iunctus, sed babit vi agendia in lundisiecta scientia, quaeis habitu speculandii, α ab Athe rigae esti Abitus efficiendi tecta
46쪽
cum ratione. Nimirum,amo,quam Greet πρα- f. no intrat, est quid diversum a peculatione, te ellectione Dieitur praesereari non quilibet habitus agendi recta cum ratione, sed nominaiatim circa ea quaμπι bona bomim, atque a. Ia. Est enim habitus per se institu ius ad deli berandum ei rea ea , quae homini conveniunt, vi bene ae felle iter vivat, declinetque ab iis, quae vitam turpemin infelicem reddunt. Ergo versatur circa ea , quae sunt homilia bolis ae
bitum agendi ei rea ea , quae homini bona aere ala sunt , probare videtur dupliciter. PRI MO. Prudentia, prout disi Dicta ab Arte,versa tu ei rea ea quae nobis agi possunt , non au tem effiei versatur enim proprie circa eas actiones immanentes,quibus pium gens per fiet iur, cin quibus finem tuum habet quo nomine differt ab Arie, quae non molitur, nee
efficit aliquid, quo agens ipsum perficiatur inses nee habet pro fine effectionein ipsam, ted
opus externum, quod in lucem profertur Atia
qui operationes immanentes, quibus ages peria ficitur, tanquam fine per se inspecto, sunt boianae: sicut de malae, quae 3 opponuntur. Ergo Prudentia, pm ut distincta ab Arte , vertatue circa ea quae sunt homini bona ae mala. q. terius bolum i .l est bonum, quod habet rationem finis: vi constat ex lib. I. Atqui actio deli berata per habitum Prudentiae ,habet rationem finis: ipla enim ain tu , id est, bona actio,est finis viri prudentis:efiectio autem non est finis artificis , sed externum opus, quod fit. Ergo actio deliberata per habitum Prudentiae, quatenus distincta ab effectione propria Artis est
s gno , seu ab existimatione communi Freisquenter enim solemus Periclem appellare pra- dentem , quoniam in privatis ac publicis te bus recte prospexit, seu deliberavit, circa ratquae bonavi mala sunt. Hoc etiam nomine Lan dem apud omnes meruerunt inter Graecos
Themistoele ae Nietas: sicut di apud Romanos Cato ae Fabius Maximus de inter Hispa nos Philippus II cognomento PRUDENS. Ergo quia habitus Prudentiae versatur proprie in deliberando agendo circa ea quae bona de mala sunt. Quo ex capite disserunt ii, qui prudentes censentur, ab i1s, qui sapientesac
docti existimantur Aiaxagoras enim, Thales
Milesi', de alii eusdem notς Philosophi,quam
vis sapientes habiti fuerint , non tamen pruis dentes:quoniam non prospexerunt privatae ac
publieae viilitati eirca bona de mala sed ci tum discipulos suos doctrina imbuendos curarunt circaea,quae lub contemplationem est. dunt. Scientia autem , sive privatim obtεnta,
sive etiam publice aliis tradita, non est cerint nota prudentis viri, hi si quatenus bene dirigitur in tilitatem scientis privatam , ac publicam aliorum. Sunt enim aliqui hominum inrigenio admodum subtiles Llpeculationi dedit ii, imi,qui tamen circa res agendas nesciunt deliberare, aut si sorte deliberant, tot coelo errant. Ij adaptatur proverbium illud Grae
Dpit qui sibi psi non es' apnns Vixque ab eo
distat illud adagium , quod ex Ennio mutua. vi Cieeto in epistola quadam ad Tribatium,
I NOTANDUM Ruiem est , hane ipsam doctrinam accipi debere de Pruuentia
stricte dicta, ut non sit idem , elle prudentem, ae scientem , alioqui enim pro uno eodemque accipi solet vir prudens,ae ciens, live sapiens, etiam apud Auctores primae ac summa n lae. Itaque rudentiae nomen quandoque acetis pitur communi quadam igitificatione , prout exienditur ad significandum etiam omne genus doctrinae, tum speculativae, tum de praciliacae . Quod saepe legere est apud Ciceronem,eui non semel idem est vir prudens, ac instructus Praecellenii rerum cognitione, sive ea sit theo retica, sive actuosa praesertim lib. I. Officio rum , initio , ubi dii terit de Prudentia sub ea communi acceptione. Quod Platoni solem
ne est,atque ipsi Aristoteli multis locis, quibus Prudentia dicitur nihil aliud esse, quam
scientia, a plurimarum rerum multiplex de varia cognitio: atque infra cap. vlt. huius libri testatur,Socratem omnes scientias solitum appellare piora σεις, id est prudentias: dc lib. i.
Alag. Moral. pariter refero, virtutes omnes morales ab eodem nominatas fuisse υισὶ, ias . scientias. quasi unum idemque existimaret, sciet iam, prudentiam, virtutem moralem. Hoeautem Io eo Aristoteles dii:erit de prudentia stricte accepta, de quatenus dister ab omni scientia, ac virtute morali, ab alijs speciebus virtutum inellectualium, de quibusliodlibro agitur. Et hane strictam Prudentiae ac ceptionem agnovi Cicero loco nuper allegato, dum dixi Prudentiam enim , quam Graeci σοφιαν dicunt , esiam quandam intelligimus, qua es rerum expetenaarnm fugit nuarumque Ici entia. Nimirum, haec ipsa,de qua modo agimus quamvis Aristoteles in praesentiarum ilialam, non σοριαν, sed pio νησιν vocet. Nimirum
habitum Sapientiae infra cap. 6 dc passim δε-pbiam diei Prudentiam verώ Fbronipta quae
est habitu conmino distinctus a sophia. Itaque Prudentiae, live phroni seos,aut phronei eos no- nine , ex prel se accepto signiscatur habluis ille, qui est prinei pium , non peculandi, non efficiendi, sed agendi recta cum ratione, circa ea, quae sunt homirii bona atquem λla, seu exisPecenda ,aut tugienda.
47쪽
ET HIC A. Lib. VI A P. V. De Prudentia.
signo: nimirum, ex eo qudd virtus Temperantiae die artiri Graecis σωνε ρεσι is , sopbroiscle, quali conservatrix Prudentiae: iii mirum a verisbo σωlω, quod significat servare, &-rpeam σεως,quae est Prudentia. Itaque Temperantia dieitur sophrosyne , quasi σω ἰουσα ἐω φρήνησιν,IerVon prusentiam, alit illam laria tam tectam custodiens. Quod videtur accepi lie aristoteles ex Platone,qui in Craiylo monet, Temperantiam dictam suisse σωφροσύνlis, qua- σωτηριαν της Neνήσεως, custodiam pruden-trae Aerierit quidem: nam solius hominis e--perati, ac continentis in officio perturbationes ani tui, est, rectum ferre de rebus agendis iudicium,sive,quod perinde est, prudenter deliberare ei rea res expetendas, aut fugiendas. Inde estivi inier illos celebres Graecorum Phiaosophos,qui sapientes ab omnibus censebanis tur,paucissimi prudentes extiterint , quoniam admodum pauci eorum temperantes fuerunt, seu in animi perturbationibus moderati ad ra. tionis praescriptum,ut propterea rectum de re. hus expetendis aut fugiendis iudicium serrent.
I QUAM Eorum labem,similiter aliorum sui evi,observavit Cicero, gravi Lsmis illis verbis: Qvtu ui ue bilosophoruinvenitur qui it ita moratus ita animo o vita eonstitutus vi ratio posulat qui discipi nam, mouentationem suae cientia su ιεξε vita putetri qui obtempere tu ibi, det Gsis pareat suis Gravissima, inquam, verba, quae adnotare debeam iis Philosophi, etiam Christiani, ut in nobis cohoeant vita ac do. ctrina .Similiter cla Corne Iius Nepos in epistola quadam ad eundem ieeronem apud Lactantium lib. 3 de salsa sapientia , idem argumentum tractat, dum ait Tantum abs te
magistram esse putem ita Philosiopbiam,beataque vita perseeiticem, ut nωθι nuntis esse putem opus magistri UiUendi, quam pleri ue, qui in ea digputando versantur.Hue enim magnam partem eorum, qui in Sebes de pudore diconlisentia praecipiunt argutifime eosdem in omnium libidinum cupiditatibus vivere. Sed
audire par est eundem Lactantium, qui in ter alios Philolophos, quos intemperantiae, ar-que aliorum vitiorum, arguit , he de Aristi
po prosert A istippo eum Laide nobili freno fit consuetudo. v flagitium gravis ille Pbi Uophiae doctor tu sentiebat, Ut dieeret,1ntillum interse , a ceteros Laidis amatores
meresse, quos in haberet Laidem , as ero a Laide baberentur. O praelara edi minanda bonisIapientia Hure αδ liberos inuisos si
nam dare , Ut ui e erant habere meretriremi
Aliquid in te se, a per stoc interesse dicebat. scilicet quod illi bonaos perderens iraegra. tis luxuriaretur. In ρcio nesapiςniis ineri trix Dit,qua Philosiopbum habuit pro lenone,
ut adsomnis iuventus doeioris exemplo, aue Oνitate corrupta sine udo Ptidore concurreret. Hactenus ille Legendi praeiere ea de re Philo Iudeius lib. a Ar It. ιontemps. Geuius ι i. S. cap. Θιth. I9. cap. L. Plutarchus M. de educatciis liberis ante finem, Chry Itom .s, Ambrylius, Theodore ius, lanielmus Noste eae Cornethi in cap. I. Epist ad Romanos, ad illa verba A idit illa Deus in mysione Quo minia ubi Iongum censum prouueunt orti tri Philolophorum, qui cum obitatis imi pressa, tissimi haberentur,exi ιieruiit turpi si irni,cque pii lii omnimoda intemperantia ceno. Quod ex lueu lentios ae distinctius habetur apud Dio. genem Laertium in Vitis Philosopliorum. Hee tantum indicalle sufficia rivi appareat, meri id Temperantiam ab Aristoteleo Platone appe I lari conservatricem Prii deni ic:quo ii iam nervo eorum Philosophorum, qui ιHemperanter vi xerunt, prudens existimatus fuit. Ubi enim non est habitus agendi recta cum ratione, circa ea quae expetenda aut fugienda sunt, sed tantum
.habitus speeulandi, qualem habebant ii hi Iosophici ibi Seientia quidem est , non autem
i CIRCA Seeundam partem,explieat uberius distinctionem Artis a Prudentia , iam
supra traditam. Dixerat, nimirum, antea,quod
pene omnibus obvium c in prospectu est, Artem eo nomine differre a Prudentia, qud illa sit prine ipium effectionis M operis alicuius externi , in eoque solo finem sibi praestituat reontra vero Prudentia solum lit principuimagendi, in actione honesta suum finem collocet, totiusque vitae cursum instituat secuniadum rectam rationem, in veram utilitatem hominis, aliorumque ipsi utcumque coniuncto. rum Nune autem exquisitioresvi reeonditiores distri minis ausas inter utramque assignat. PRIMA Est , Artem non posie pro se triin usum, qui sit utilis vitae humanae honesteae Iaudabiliter ineundat, nisi dirigatur per aliquam Virtutem moralem. Ratio est fere huiusmodi. Omnis habitus in disterens ut bene aut male prodeat in exercitium operationis eget aliquo habitu ex se ac determina: dirige me in honestum finem , ut si utilis honestati morum. Ars est habitus indifferens,ut bene aut male prodeat in exercitium operationiszcMm -- qui bene, aliqui autem male utantur,ve experi-mςιο patet; quidam in utilitatem suam re aliorum; quidam vero in perniciem. Viri iis autem moralis est habitus ex se ae determinate di. rigens in finem honestu mecum sit qualitas,qua nemo male utitur. Ergo Arsinge aliquo habitu Virtutis moralis dirigente in finem honesto in , ut sit utilis honestati morum. Prudelitia autem
nulla alia virtute dirigeni opus habet , citru ipsa ab intrini eo inclinςt, feraturque in quod
48쪽
reuia honestum est , vera se licitas hominis.
Quiri& iudentia nunquam est sine earieta- Tum Virtutum omitari , ut infra apparebit cap. 3. ideoque nullius est locus ut it vere prudens erret ex de plavatione iudici j. Etenim pereurbationes animi ad mediocritatem reda-'ctae mediis Virtutum habitibus, non commo- mappetitum, ut terminos rationis praeie ia grediatur: ideoque nullum impedimentum aD rerunt ad ferendum de rebus limpidum ae r 'lum iudicium.
Prudentiam inrtem est,qudd in Arie ille ma iis expetendus est,qui sponte peccar,quam qui
Invito,aut ex ignoratione spontaneus enim, 'seu voluntatius error in extruendo opere artificioso, non arguit in artifice imperitiam, seu esectum Artis, sed tantum abusum ari,fieis. Prudentia ver&E contra se habet: nam quodliabet vitium spontaneum stivolia ararium, a guit desectum Prudentiae. Quisquisentin spo te sua peeeat improbus ex nemo aistem improbus est prudens, seu praeditus habitu Pr dentiae. Itaque ambo quid m habitetis in eo
conveniunt,quod voluntaris preeam,sive cer- ca opus artissimosum , sive circamores, metii. Teprehendatur. Aliunde ramcn m num diti
erimen est, quddpeeeans sponsu circa opea Artis, non aeeutatur de imperitia, seu desectu
Artis. peeeans ver spontes circamores,argui . tu improbitam, ac proinde re imprudentiae. Imd magis reprehenditur, quam si hi id, Deuignoranter peccaret, quoniam sic di in eum miseratione: peeeans vero sponte, nua lammi cuiationem obtendere potest, ideoque dignus
venia non est , ut dictum fuit supra lib. .
ratio in eo eonsistit,quod Prudentia sit viri
quaedam hominis propria qua homo est: quoiam iam proprie rationem perfieri , dum hominem reddit probum ac bonum simpliciter. Areautem neὸ sit habitus intellectualis, non a men perficit ruminem,qua bomo est, simpliciter loquendo. Quamuis enim reddat homia nem industrium is bonum artificem, nona men probum seu simplieite bonum. Quam utrivique diiserentiam Arist.cmphatice, ut aia olet,ac qua a longe indicat,verbis illis: P
D igitur prudentiam virtutem qua am e c
adieatur subobseureaasionem virtutis aliter convenire Prudentiae , qui Arti. Convenit enim illitatio Virtutis Ita ut perficiat simpliciter hominem, eonstituendo ipsum probum: quod tamen non convenit Arti, licae etiam intellectualis habitus sit. II. CIRCA Tertiam partem eo parat aemulantiam cum opinione , quae iecenon situ Irtus, ut supra eap. et traditus fuit,
aliquo tamen modo perfici animam intelli gentem. Ae primo quidem obiervat initi tu dinem quandam inter opimonem& tu deat iam, tam ex parte subiecti, in quo ambae iesi de ne, quam obiecti , sive materiae, circa quam versantur. Ex parte quidem subiecti conveniunt: nam cum duae int anima intelligentis facultates, altera per se initituta ad sciendum c eontemplandum altera vero ad opina
dum,ut cap. I huius libri dictum est de alias plane constet, rudentiam non esse sitam infacultate sciente ae contempla me oportet rasit in saevitate animae opinante, quae dicitur διἱασῖικη. Ergo, ubiectum Prudentiae atque opinioni commune est eadem facultas animet opinativa Quod autem etiam conveniant in obiecto, sea materia eruca quam versantur, facile eonstat: quia tam Prudentia rivism opinio, versantur circa ea quae aliter se habere pota sunt in niam eo mingenta sunt Prudentia
iam vertatur circa eam quae sub contuitati nem cadunt: linc aurem solum lunt continge
tia,seu quae possunt agi aut non agi Similiare opinio intrinisoc claudit formidinem Pariis p positae videoque est de rebus quae pollunt alia ter se habete, saltem relate ad iudicium opinam is, quoniam non cognUlcit rem per causam necellariam , d quod illius lite ausa , qu id nequeat aliter se Eabere hoc enim proprium est icientiae.
is DEINDE Statuit utriusque disia
crimen duplex ex duplici utriusque proprie. late. Quamvis enim Prudentia dc opinio con seinant in ubiecto, Gnulque in obiciam, seu materia mutabili aliunde iisterunt, quatenus Prudentia non est habitu cum sola ratione
coniunctus, sed praeterea etiam cum rectitudia ne appetitus V enim infra cap. 13 huius libet traditu ex proselio, rudentia est connexa neeessari eum Viciuit bos moralibu , quae reiactum e moderatum appetitum conitatu utar. Is supera lib. 7. cap. . itatuitur, neminem tim pro tum esse vere prudentem , quia omnis improbus baber inordinatum appetiistin. Et ratio eius doctrinae nuc breviter indicata, est, quoniam citu mens cappetitus sint duae potentiet adia victaaeatque alligara inter se,quo ties aegrotat appetitus in Ordinato perturbatio num ex itu aut desecti, aegrotet etiam ipsum
4udicium ne eesse in Ergo ut iudisium sit re cium, quale existi tu viro prudente, oportet etiam existere rectum appetitum Prudentia igitur non modo est habitus eum ratione, sed etiam eum rectitudine appetitus. In quo plane differt ab opinione,que pariter esse potest cum
appetitu recto, aut non recto unde tam im probi homines,quum probi,sua opinione-tcumque stabiliuti tuentur cum tamen solum ij,qui virtutem colunt, bene morati exist sit,
49쪽
ET HIC A. Lib. VI CAP. V. De prudentia.
rationem assignat postremis verbis apitis, quod opinionis sit oblivio , non autem rudentiae. Nimirinn,opinio ex duplici capite habet, ut facile oblivione deleti possit: nam de cognitione adquiritur, quae oblivioni admodum iubiecta est s.ct nul iam per se loquendo fiem uatem habet . cum nons Leerta omninoide eo, quod afirmat vel negat Prudentia vero lue te habet quod distincte apparebit eor1- viderauido eius initium, progressuio, ac finem. Anitium enim,seu principium Prudenti ma-atime in naturae qualitate nititur nimirum, in perspicaeitate ac tolertia inscui ,ae peculiari, in apro primarum qualitatum de humorum temperamento. Quare dc serae ut plurimum 1Prudentiores iuvenibus sunt,quoniam hi plus austo fervidi sunt sanguine, ideoque temere ac Precipitanter ad agendum feruntur; illi, eo ira fragidiores,& sieeiores. Min inter animantes bruta, formi id apes prudentiores liabentur, non solum apud Poetas,sed Histor Laos etiam Naturales, quod idonec competenti quadratum humorumque mistione praruditae sint. Progressus aratem Prudentia postus est in notitia practi ea di experime mali reruta expetendarum ac fugiendarum et quae monitus
sapientum, experiorum virorum, atque lectione rerum gestarum, habetur. Finis demum
Prudentiae in splendidissimo Virtutum intel- Iitio , seu eomitatu consistit, quae assiduo pene inclinant Leone itant animum ad exercitium honesti, passim sere di ubique occurrenis
a HINC Faeile vine itur , Pr dentiam non subiacate oblivioni: quoniam si de eius prine ipio, seu initio, loquamur, illud sub oblivionem non eadit: quoniam non est aliquid eognitione adquisitum , sed a natura acceptum , quod pioinde immobile sem e consistit. Si de medio,seu progresu, sermo sit; deleti quidem absolute potest per oblivionem
rerum a sapientibus praeceptarum, aut tradiis ratum in seriptis aliorum non tamen ita facile, ae opinio quoniam Dequens oeeasio agenis .ali circa res expetendas, aut fugiendas, passim in memoriam revocat,que: audivimus,aut legimus. Si tandem de fine dicendum sit, manife-
sum apparet, Prudentiam tot Virtutibus ni- parum , passim inclinantibus ad honestum, quod ubique agendum occurrit , non fatilet oblivione deleri polle Patet igitur,id distri--nis inter rudςnstat M opinionem si qu8dbee facile oblivione deleri possit Pilla
vero vix,aut De vix quidem. mi EX Doctrina hae lueem norimo dieam affert quod supri lib. I. cap. q. dictum fuit victuies, se ilicet, in orales habereuratorem firmitate in , quam cientias, artes,&diseiplinas. Nam lieetaeientiae versentur cirςares necessariasti aeternas , alque ades ex hoc capite appareant stabiliores, quam Virtutes morales, de Prudentia ipsa , quoniam hae versantur circaeontingentiaraliunde tamen Pruridentia WVirtutes morales sunt stabiliores;
quoniam in humano ae civili convictu longὰ
frequentior exercitatio illarum oecurrit.quisaascientiarum. Raro enim plenam ciei sectam rerum demonstrationem assequimur: virtutum autem dc Prudentiae exercitatio in viro prob
frequens e pene assidua est. Unde magis ac magis augentur Virtutes, ideoque firmius antiam6 haerent, ae procul ab oblivione sunt plus quam scientiae. a a Dau Praeterea experimento patet in iis,qui ad extremu senium perveniunt, aut in amentiam incidunt,post plures scientia se Virtutes morales iam adquisitas Obliviscuntur enim omnino scientiarum , d tamen Virtutum antiqua exercitia non intermittunt.
Cuius te illudite testimonium alibi me oblata valle memini ex bulen si quodam loco a lenia ier Danaei Egidius ramo ensis, ordinis Minorum, homo viade doctu qui pleraque su-nrinum, tam historiatium, tia apientialium, edidit, ad tantam pervenissemeturam,ut iam nee littera nosceret,ntcscire e se,qui prauxiab, os edis gr. Lege eiusdem bulensis Indiacim littera I. pag. is .col. 3. Simili ierin plures alijsenio consecti, prorsus obliviscuntur: earum disciplinarum, quas diu noctuque tractarunt. Et amen ,adhuc in ea aetate, repetunt squanium per vires eorporis ieet,pia illa exeris citia virtutum , in quibus assidue fuerunt. Inamentibus quoque idem saepe observavimus: nam quarum Virtutum exeretita lis fuerunt assidua, dum sano iudicio ellant eadem quoque
post amentiam manent idque quamvis caeterarum rerum antea gestarum prorsus immem
res sint. Nihil ergo mirum, si Virtutes noa Deile oblivione deleantur, instar opinionum, quae adhuc infirmius animo haerent , quam
50쪽
CAPUT SEXTUM De Initiis . Tris ME; Minutem scientia ex immatio in de universali
79 ,ZῆEm bus,d ijs, quae necessario sunt, sintque demonstrabilium, scientiaeque omnis principia est enim ipsi scientia cum ratione principitrei stibilis nec est
scientia,nec ars anec prudentia. Scientia.quia ipsum
scibile, demonstrabile est. Ars, bc prudentia, quia in iis venantur,quae sese aliter haberet possint. At neque sapientia est. Est enim sapientis, de quibusdam demonstrationem habere. Quod si ea quidem,quibus verum dicimus,de nunquam falsum in iis,quae possiunt, aut non possunt aliter lete habere,haec sunt cientia, prudentia, Dpientia intellectus, horum autem trium habituum nullus esse potest atque tres dico, prudentiam, scientiam, sapientiam testat intellectum esse principiorum.
pite ad explanandam quartani speelem habit' intellectualita, quam hoe loe in appellat id est,mentem, seu musi seis tiam,vi Cieero loquitur L
ei dieunt eomminitet Intellectum primoturi principiorum Pori mr,ui e mens,aut intinligentia, aut intellectus, hoe loci nonae ei piaur pro saeuitate animvvnicuique nostram in stata pereipiendum vetum, sed pro habitu quodam versanta ellea prineipia. Dividiliua quibusdam hoe caput ivduas partes. Priore illarum asseritur, Intellectum distingui qum tuo habitibus iatellectualibus,Scientia,Λrte, Prudentia,& Sapientia. Posteriori parte Meeriani elusmodi habitum versari proprier tiro principia. Nos autem absque riu paritum dis visione putamus illud eommodius exponitu lustrari posse.
PORRO Aristotelas Haemitti' Diod supti eap. . staturum est, Selantiam esse
circa universalia, de neeellari , quae sub deis monstrationem eadunt , veluti conelu nesillata ex principijstatque adeo opoetere ut si tprineiplia aliqua, ex quibus eo lusiones de monstrentur, evomnis earum seientia ortualduear. Hoc enimsaluto colligit, debere extisere habitum aliquhm mentis, qui verset ei rea eadem prine pia Eienim aliquis habiles mentis est eire conclusiones demonst abii tast prineipiis. Ergo, α aliquis etiam hibitinesse debet clrea prinopia ipsa indemonstrabia
, DEINDE Pronuntiat, habitum hune seu Virtutem mentis,disserte a Selemia, Arte. Prudentia WSaplantia, quae sunt allaquatuor virtutes intellectuales. Primum sic fere probat Seientia solum est de iis qua iee
demonstiationem innotescunt. Habitus adiatem, sed intellectus pirneipiorum ison est de ijs,quae per demonstrationem innutelaunt nι mitiam, ptineipis pia sum admotistrabilia. M I