장음표시 사용
31쪽
Aussi tot quel 'on ut appris a Rome que Catilina 'sitait, en esset, ro idu au cam de Fesules , te sinat e dsiclara ennem publientias que Mallius, et donna Portire u consul de leve de nou- velles troiipes Antoine sui chargyd'alter altaque les rebelles, pendunt que sitellus leur sermerat te chem in de a Gaule, et queCiegro veliternit Dia staret de la ille Mais Lentulus, esithegus et
les nutres conjures, obsiis gant nux instructions de leur ches, se preparaten tali ure Rome ait massacre ut a Pincendie, uia momentis uCatilina 'en approcli erat lui-meme, a tu tete de to utes es sordes. Uno circonstane 'lu' iis crurent avorabie a leur pro eis de vini, uti contraire, occasio de leur perte.
I avait en e momento Rome de deputes de Allobroges, peuples de la aule, venus our implore la justice duraena contret avarie des magistrat IOmaiias Leur essoris et unt restes usque-l ιsans succes , Lentulus oui ut exploiter leur econtenternent, et,pou les attire dans a conjuration, leurit les plus brillantes pro-meSSeS. Ceu et uprhS 'eire engnges 'abord, se deciderent a livi eri seeret a Q. Fulvius Sanga, patron de leur cite Le consul instruit par ce dernier prit te mesures ni cessat res poli satre tomburentre se main tes reuves irrecusablesta comptot libuetisset dans la ui dura aura docembre, et manda uussito te principaliae conjursis, qui se rendirent suns des ance a son appel. I les condulsita temple de a Concorde, ii ii avait conuoque te Senat, et e con- frontant avelles deputes de Allobroges, it produisit leur let tres et les consondit par leur propres avelix Le Seniit prononsa uuSSi tot ..dotention des coupabies, decerna des recompenSe Ru Allobrog. 8, et ordonii des actions de graces au dieia dans tous te temples. Ce ut pres cette seance et vers lain duci our, que Cicdron erendit a sorum et monta ad tribunedou rendre compte a peuplo
I. L oratour se silicitora' ord et felicite les citoyens de ce quo Rome vient d 'echappe a plus terribi dange qu'elle ut jam ut courii. est liqui queri patri doli son salui.
II. It commende ensuit te sici des dernier eusinemenis, a date: durasipari sore de Catilina. I a entoure de a vigilance les com plices restes a Rome it a decolaver te tentative de Lentulus aut re de Allobroges. Instruit que des lettres leur valent sit confiees putar Catilina, illa pris se mesures fi que es ieces importantes om-bassent entre se main s. Deu preteiar Ont et charges par Icid'alter ut tendre les Allobroges h leur passage surcle poni Milvius et de ε'ompare d'eu par a force. III. Insorm d succes de altaque te consul a sui veni choalui es principaux conjures, et de a les a conditiis au temple de re Concorde oti l avait conVoque te senat Pendant e temps, o proteur Sulpicius allat salsi dans la maiso de Cothegus es armesque Pona Savait siunies. II et V. Confrontatio de Allobroges et des accussis evnnile senat interrogatoire inu su et des lettres aueu et confusioti
VI. Deliberation et decret dia senat, qui decerne des loges Miconsul our Son coiarage et a igilance, ordoniae d'eti serme les coiijure et preserit des uetions de grace auidieax en Photiueu de
VII. Quel doli dire L et te heure te iocouragement de catili mi lS'i etait restyli Rome, son habitetsi superieure aurai accumuli tesdungers, et son audace, plus energique que celle de se complices, nuruit preeipite execution de Ses pro eis, pluto que de les laisse si taciternent prsivoi et revenir.
VIII. Muis larepublique, auude dii plus sirieu Frit, doli mi insau Zele et a devovement de so consul 'u' la protectiora de diei: X donicia aveuris' est manifeste par tant de prodiges. 'Orateur ::li pelle a cette occasion, les predictions suites deux annees Ruparuv: ii tpar es aruspices, e consei donne par euid'origer a Jupiter iri a nou velle statue qui ousqu' cedour,m'avait pigire termine enci ii .
X. est a moment dine ii Pon resfait a statue ii luplace indique par les aruspices, que les conjures e trouvalent On-
32쪽
X. Que les Romain remercient dono es dieux protecteur quites ni preservsis, an combat et an trouble, de a plus terribis catastrophe. Qu'il se rappellent tant de sang Verse dans les guerres de Marius et de Sylla, et dans les uires dissension civiles, quin'avalent cependant pou but que de changerda forme duinouuerne-ment, tandis que pas une gouit de sangm' coule dans une guerre qui devat aneanti la sipublique. XI. our rix de so devovement, Cicero ne demande qu'uno place dans le ouveni de se concitoyens et de la posterilsi; 'est ac fouveni qu'il confienes intsirgis de s gloire, associe deformai acolle de Pompee. XII. I acia confianc aussi que les bons citoyens Oudroti ledelandre contre les entreprises des mechanis. 'ailleur il saurarsisister lui-memo leur audace ii ne cessera decies Oursuiure, et, redevenu homme prive, i saura outeni et honorer a renomine de
I. Rempublicam, Q uirites, vitamque Omnium VeStrum, b0ria, Drtunas, c0njuge liberosque vestros, atque hoc domicili uni clarissimi imperii, fortunatissimam pulcherrimamque urbem, h0dierno die deorum immortalium Summo erga VOS amore, lab0ribus, consiliis periculisque meis, ex stamina atque err0, ac pen ex saucibus sat ereptam , et vobis c0nServatam de restitutam videtis. Et, si non minus nobis jucundi atque illustres sunt ii dies, quibuSionServamur, quam illi, quibu nascimur', quod Salutis certacide titia est, nascendi incerta conditio', et quod Sino
SenSu 3Scimur', cum Voluptate Servamur; pr0secto, qu0niam
illum, qui hanc urbem c0ndidit, Romulum, ad deos immortales benevolentia' famaque SuStulimus, SSe pud OS p ter0Sque vestros in hon0re debebit is, qui eamdem hanc urbem condi, tam amplificatamque Servavit. Nam toti urbi, templis, delubris, tectis ac moenibus Subject0 propd jam ignes circumdatosque restinximus; idemque gladios in rempublicam deStrictos retudimus, mucronesque e0rum a juguli VeStris dejecimUS.
1. ae saucibus sat ereptam, ar-rachema goster du destin, 'est-kdire a une destruction, hine ruine imminente. 2. Illi dies, quibus nascamur. Lejour de la naissancera' u ensant sitait unci our de die ou tout lasamille Les Romain celebratentaussit 'anniversatre de lanaissance par destrieres, des grandes auxdieu domestiques, et de prsisenta
mutueis, sorte d'etrennes. 3. Nascendi conditio, te condition aiaxquelles Peristenc noua
est donnee. 4. Sine sensu nascimur, nous naissons Sans en avoi I sentiment.
33쪽
Quae, qu0niam in Senatu illu Strata, patefacta, c0mperta sunt per me, vobis ani exponam breviter, Quirites, ut et quanta et quam mani segia, et qua ratione investigata et comprehensu Sint, VOS, qui ignoratis et XSpectatiS, Scire pOSSitiS. II. Principio, ut Catilina paucis ant diebus erupit ex urbe quum Sceleris sui socios, hujuSce nefarii belli acerrimos duces B0mae reliquisget, Semper vigilavi et providi, QuiriteS, quem adm0dum in tantis et tam absconditis insidiis salvi SSe 90S-SemuS. Nam tum, quum ex urbe Cabili nam ejiciebam non iiiiii jam vereor hujus verbi invidiam , quum illa magi sit timend i, qu0d vivus exierit , sed tum, quum illum exterminari volebam,
aut reliquam conjuratorum manum Simul eXituram', ut eOS, qui restitissent, infirmos sine illo ac debile lare putabam. Atque eg0, ut vidi, quos maximo surore et Scelere SSe inflammato Sciebam, eo nobi Seum SSe, et Romae remanSiSSe, in eo omnes die noctesque con Sum pSi, ut, quid agerent, quid molirentur, Sentirem ac viderem , ut, quoniam Buribu VeStriS, propter incredibilem magnitudinem Sceleris, minorem fidem faceret oratio mea, rem ita comprehenderem, ut tum demum
animis saluti vestra providereti S, quum oculis maleficium ip- Sum videretis. Itaque ut comperi legatos Allobrogum , belli Transalpini 'et tumultus Gallici excitandi causa, P. Lentul0 esse sollicitatos, eosque in Galliam ad Suo civeS, eodemque
1 Paucis ante diebus Catilina silai sorti de Rome a uit quisvivit te our ii Cicero uvait
3. aetturam esse . 4. Ut comperi Ciceron avaittout appris par Fulvius Sanga, patrondes AllobrogeS. 6. Legatos allobrogi . Lesad oroges, peupte encore mal Soumis,
avalent en voye de deputes a Senat Our reclame contre la tyranni et contre les exactions doleursaret eurS. 6. Belli Transalpini une uerre
itineres cum litteri mandatisque ad Catilinam esse missos, c0mitemque iis adjunctum T. Vulturcium' atque huic datas esse ad Catilinam litteras, facultatem mihi oblatam putavi, ut, quod erat dissicillimum, quodque eg Semper optabam adiis immortalibus, tota res n0 Solum a me, Sed etiam a Senatu et a v0bis mani sest deprehenderetur. Itaque hesterno die L. Flaccum et C. Pomptinum, praetoreS, sortissimos atque amantissim0 reipublica viros, ad me F avi rem innem exposui; quid fieri placeret , ostendi Illi autem, qui omnia de re publica praeclara atque egregia Sentirent sine recusati0ne ac Sine ulla m0ra neg0tium USceperunt, et, quum adveSpera Sceret, occuli ad pontem Milvium te venerunt, atque ibi in proximis villis ita bipartito suerunt, ut Tiberis inter eos et pons interesset. Eodem autem et ipSi Smdcujusquam Suspicione, multos sorte vir0 eduxerunt, et ego ex praesectura Reatina c0mplures delecto adolescenteS, quin
rum opera in republica assiduli utor praesidio cum gladiis
Interim tertia ser vigilia exacta , quum jam pontem Mil vium magno c0mitatu legati Allobrogum ingredi mei perent, unaque Vulturcius, sit in eos impetus educuntur et ab illis eludii et a nostris. Res erat praetoribus nota OliS, Ign0rabatur a ceteri S.
1. Eodem itinere. POM retournere Gaule les deputo devalent pa8Serpar I Etrurie, o sita it te campo b Catilina. 2. Vulturcius de Crotone Ruquelle sena decerna ne grande si-
4. Qui omnia de republica proe tiara sentirent, ni insis pota lapatrie des his nobies sentiments.
5. Le poni Milvius, ydeux milles de Rome sur te Tibre , avult cisibat par milius Scaurus. estia que Maxime ut uine par
quineto milles de Rome On appe-luit presecturestes ille ninnicipule ou sederees qui hcla fuit de re- volt es ou de trahi sons, valent te privsies du droit de cite et de leuigouuernementa propre. Rome aenvoyait u preset charge de rendi e la justice. T. Quorum operil in republica utur. que j'emploi pou assure tu repos public. 8. Tertia ser vigili eaeacto Euhiver latroisthme vellio nissuit aquatre heures duocatin. 9. Res, objet deri'attaque losecret de Pentreprise.
34쪽
III. Tum, interventu Pomptini atque Flacci, pugna, quae
erat commiSSa, edatur Litterae, quaecumque erant in eo comitatu, integris signis praetoribus traduntur; ipSi 40mprehenSi ad me, quum jam diluceSceret, deducuntur. tquo horum omnium scelerum improbiSSimum machinatorem, Cimbrum Gabinium , statim ad me, nihildum Su Spicantem, Vocavi. Deinde item arce ggitur L. Statilius, et p0St eum C. Ce-tnegus Tardissime autem Lentulus venit, credo quod litteris dandiS, praeter con Suetudinem , proxima n0cte igiturat. Quum vero summis ac clarissimis hujus civitatis viris, qui, audita re frequentes ad me mane convenerant, littera a mispriu aperiri, quam ad Senatum deserri, placeret, ne, si nihil eSSet inventum, temere a me tantus tumultus injectus civitati Videretur, negavi me Sse acturum, ut de periculo publicon0 ad consilium publicum rem integram deserrem Etenim, Quirites, Si ea, quae erant ud me delata, reperta non SSent, tamen ego non arbitrabar in tantis rei publicae periculis mihi esse nimiam diligentiam pertimescendam . Senatum frequentem celeriter, ut Vidistis, coegi. Atque interea statim, admonitu Allobrogum, C. Sulpicium, praet0rem, lartem virum, miSi, qui ex aedibus etllegi, si quid te orum esset, efferret ex quibus ille maximum Sicarum numerum et gladiorum extulit. V. Intr0dux Vulturcium in Gallis fidem ei publicam, juSS Senatus, dedi'; 0rtatus Sum, ut ea, quae Sciret, inbii more indicaret . um ille, quum vix e ex magno timore recreasset, dixit, a P. Lentulo se habere ad Catilinam mandata ORATIO TERTIA IN CATILINAM.
2. Gabinius Cimber sui Pu desconjures qui subirent te dernier
supplice. 3. Proeter consuetudinem Dans Salluste Cati ina LVIII , Catilina attribue autement e mauuais succha de la conjurationis la pares Se 't a Pindoleuce de Lentulus.
4. Temere, Sans aison, etourdi ment. 5. Mihi esse .... pertimelcendam,
6. Fidem ei publicam dedi, equi donna lassarole publique, 'eSt,dire e lui promis impuvite.
di litteras, ut servorum praeSi di uteretur , et ad urbem quam primum cum exercitu accederet id autem eo consilio, ut, quum urbem omnibus ex partibuS, quemadmodum descripturi distributumque erat, incendisSent, caedemque infinitum civiunt secissent, praesto Sset ille, qui et fugiente exciperet, et secum his urbanis ducibus c0 ungeret. Introducti autem Galli jusjurandum sibi et litteras a P. Lentulo, Cethego, Statilio ad Suam gentem datas esse dixerunt atque ita sibi ab his et a L. Cassio ' esse praeScriptum, ut equitatum in Italiam quam primum mitterent pedeStres sibi copias non de suturas aentulum autem sibi c0nfirma Ssuox satis Sibyllinis haruspicumque reSp0n Sis, e SSe tertium illum Cornelium, ad quem regnum hujus urbi atque ima perium pervenire esset necesse; Cinnam ante se et Sullam fuisse eumdemque dixisse'. satalem hunc esse annum ad interitum hujus urbis atque imperii, qui esset dedimus annuS OS Virginum absolutionem', post Capitolii autem incenSi0nem vicesimus. Hanc autem Cethego cum ceteris controverSiam sui SS0
dixerunt, quod Lentulo et aliis caedem Saturnalibus ' seriatque urbem incendi placeret Cethego nimium id longum
V. Ac ne l0ngum sit ' Quirites, tabellas proferri jussimus,
1. Ut servorum praesidi, Catilina
2. Urbanis ducibus te ches dela conjurationa Rome. 3. Cassius avait et competiteurde Cicsiron oueste con Sulat.
5. Sibi aux Gaulois. 6. Fatis Sibyllinis te livres Sibyllins, collectio d'oracle confide ad garde de quinge prsitres. It portalent, disrei Non, que CCC regneruient successi vement a Bo- me, et ces initiales pouvalent,6-εigner trois Cornelius.7 Eumdemque Lentulum duxisse,. Pax ait dit encore.
8. Decimus ... absolutionem. Fabia, belle-sceu de Ciedron, et plusleur autres Vestales, accus Jesd'avoi viole eur ceu starent
foutes surda plaidoiri de Pison. 9 Le Capitole, sitruit par unincendie, an de Rome 670, ous id consulat de L. Scipion et ile C. Norbanus, avult te rebat par Q. Catulus. 10. Saturnalibus Lasete des a turnales commenςstit e 16'joirdes calendes de anxier et duri: ::cin oti sept ours Rome tuliator dans te dὁSordre. 11. Id ce terme ce deles. 12. Ne longum sit, Polar briger.
35쪽
quae a quoque dicebantur datae . Primum ostendimus Cethego signum : cognovit. Nos linum incidimus' legimus. Erat scriptum ipsius manu Allobr0gum Senatui et populo, SeSe quae eorum legati confirmuSSet, eSSe lacturun rare, ut item illi sacerent, quae sibi legati eorum recepissent una Cethegus, qui paul ante aliquid tamen de gladii ac Sicis, quae apud ipsum erant deprehen Sae, reSp0ndi SSet, dixi SSetque, bsemper bonorum serramentorum Studiosum GritSSe recitatis litt0ris debilitatus atque abjectus con Scientiu cola VictUS, pente conticuit. Introductu est tutilius cognovit et gignum et manum suam. Recitatae Sunt tabel id in eamdem sere sententiam' c0nkSSuMeSt. Tum Stendi tabella Lentulo, et quaesivi, cognOSceretne Signum : nnuit si ES Vero, in qu lim, Signum notum imag0 avi tui', clariSSimi viri, qui amavit unico patriam et cive Suo quae quidem te a tin tu Seelere etiam muta revocare debuit . Leguntur eadem ratione ad Senatum 1llobrogum p0pulumque litterae. Si quid de his rebus dicere vellet, secti0testatem. Atque ille primo quidem negavit p0S autem aliquanto, tot6jam indicio exposito atque edit0, Surrexit quaesivit a Gallis,
quid sibi esset cum iis quamobrem domum Suni VeniSSent, itemque a Vulturcio ' Qui quum illi breviter constanterque respondi 8Sent, per quem Bd eum quotieSque Veni SSent, quaesisSuntque ab eo, nihilne Secum eSSet de satis Sibyllinis locutus, tum ille subito, Scelere demens, quanta con Scientiae Vi esset ostendit. Nam quum id p0SSet inficiari, repente praeter opi-I. Quo dicebantur datae esse legatis a quoque conjuratorum). 2. Linum incidimus, nou COUPumes le fit La letire uno sol plisie, o passait de part en parti fildonion arretait te deuibo ut aumoyen 'une plaque de cire, surinquelle on imprimuit son caeliet. 3. Illi tes AHobroges. 4. Sibi recepissent prendre Sur
sol, prometire. 5. Bonorum ferramentorum studiosum amateur de bonnes ames. 6. Tubellia in eamdem sententiam,
letire cc noue dans le δm esprit. T. P. Lentulus, prince durasinat, qui avult lut te les armes ad main contre C. Gracchus. 8. Unice, 'une inaniere rare, tout particulibre. 9. Debuit equivaut a debuisset. 10. Itemque qua sirit L Murcio. II. Per quem Cet intermediai resiluit P. Umbrenus.
nionem omnium consessus St. Ita eum non modo ingenium illud, et dicendi exercitatio , qua Semper valuit, sed etiam propter vim sceleri manifesti atque deprehensi, impudentia, qua superabat omnes, improbitasque defecit. Vulturcius vero subito proserri litteras atque aperiri jussit. quas sibi a Lentulo ad Catilinam datas esse dicebat. Λtquo ibi
vehementissime perturbatus Lentulus, tamen et Signum suum D manum cognovit. Erant autem Scriptae sin n0m in ' sed ita is Qui sim, ex eo, quem ad te miSi Scies. Cura ut Vir Sis, et quem in locum is progressus cogita, et vide quid jam tibi sit necesse. Cura ut iam tum tibi auxilia adjungas, etiam infi-m0rum Gabinius deinde intr0ductus, quum primo impia denter resp0ndere coepi SSet, ad extremum nihil ex iis, quae Galli insimulabant, negavit. Ac mihi quidem , Quirites, quum illa certissima sunt visa argumenta atque indicia celeris, tabellae, Signa, manus, denique uniuscujusque consessio, tum multo illa certi0ra', col0r 0culi vultus, taciturnitas. Sic enim obstupuerant, Sic terram inlusebantur, sic furtim nonnunquum inter se ad Spiciebant, ut non una ab aliis indicari, sed indicare se ipsi viderentur. VI Indiciis exp0sitis atque editis, Quirites, Senatum consului de summa republica quid fieri placeret. Dicta sunt a principibus acerrim de ac sorti SSimae Sententide, qua Senatus sine ulla varietate est conSecutus. Et qu0niam n0ndum Sti. Dicendi er/rcitatio, te talent dela parole Ciegron, dans o Brutus, et Lentulus au ranide pre
a-dire saris Signature On fuit ou- teso is que la signature des anciensi onsistat simplement dans cette
sol mule qui se plasait en rate dola letire t Ciceron, Atticua, on u
son cher Atticus, salui. . . Quem in locum sis pro
gressus k uelle positioi tu 'es
tis ait, jusqu'oti tu res engagd. 4. Infimorum di signe sans dout s
5. Ic mihi quidem, etc. e senade la phras est Si es prelaves mat siri elles me pariarent irrecusabies, e tro uva des indices on- cor bien plus Asir dans l'altitudo des coupabies. 6. Tum illa argumenta atque dici sceleris multo certiora mihi
7. Principibus, ceu qui don-nnient les premier leur avis ec' Staient les anciens consul et les consul designes.
36쪽
ORATIO TERΤIA IN CAΤILINAM. perscriptum SenatuSc0n Sultum, ex mem0ria v0bis, Quirites quid Senatu censuerit, exponam. Plinium mihi gratiae verbis amplissimis aguntur, qu0d virtute, 0nSili 0, providentia mea, respublica periculis sit maximis liberatari deinde L. Flaccus et C. P0mptinuS, praetoreS, quod eorum pera larii delique SuS SSem , merito ac jure laudantur, atque etiam vir sorti, c0llegae me, laus impertitur, quod e0S, qui hujus c0njurali0ni participes fuissent, a suis et a reipublicae c0nsilii rem Ovi SSet fitque ita censuerunt , ut P. LentuluS, quum Se praetura ab dicuSSet, tum in cust0diam traderetur ' itemque uti C. Cethegia S, L. Statilius, P. GabiniuS, qui omne pr02Sente erant, in cuStodiam traderentum atque idem hoc decretum est in L. Cassium, qui sibi procurationem incendendae urbis depop0Scerat in M. Carparium, cui ad 0llicitandos pastore Λpuliam SSe attributam orat indicatum in P. Furium, qui est ex hi Scol0ni S, quoSF0sula L. Sulla deduxit in Q. Manlium Chilonem, qui una cum h0 Furio Semper erat in hac il0brogum s0llicitati0nu
versatus in P. Umbrenum, libertinum h0minem, a quo primum Gallos ad Gabinium perductos Sse c0nStabat. Atqueo lenitate Senatus Sti Sus, Quirites, ut ex tantum0njurati0nΡ, tantuque vi ac multitudine domeStic0rum40Stium, n0vom hominum perditi SSimorum paenu, republica con Serva tu, reli quorum mente Sanari poSS Brbitraretur.
Atque etiam supplicati diis immortalibus pro singulari eorum merito meo nomine decreta est, Quirites, qu0d 'mihi primum p0S hanc urbem conditam togat0' contigit et his
I. Quod eorum. . . usus essem, mot
4. In custodiam traderetur, sitimis en i tu de doletition. Custodia est a deteritio libre, qui consistati eum s dou dans a maison d'unsύ- natev ou d'un magistrat 'u otichargeat de garde te revenu. 5. Norem hominum. Sallust nonomme que in conjures mi amori, et Ciceron dit lui-menae. dans son laidoyer pou Sylla, quu
les quatre utres ne puretit et re
decreta verbi eSt, QUOD URBEM INCENDIIS, C DE CIVES, ITA-Li1M BELLO LIBERASSEM. Quae Supplicatio Si cum ceteris Supplicati0nibus c0nseratur, QuiriteS,40c intersit, quod ceteror
bene gesta, haec una, OB Servat republica con Stituta St.
Atque illud, qu0d faciendum primum fuit, ac iam atque transactum est. Nam P. LentuluS, quanquam, patefactus indicii et c0nfessi0nibus Suis judici Senatu n0n modo praetoris jus, verum etiam civi amiserat, tamen magistratu Se abdicavit, ut, quae religi C. Mari0, clariSSim viro, n0 fuerat, quominus C. Glauciam , de quo nihil n0minatim erat decretum, praet0rem occideret, eum0 religi0ne in privat P. Lentul0 puniendo liberaremur. VIL Nunc, quoniam, Quirites, Sceleratissimi periculosissimique belli ne sarios duces capt0S jam et c0mprehen S08 teneti S, existimare debetis omnes Catilina copias, Omnes Spes dique opes, his depulsis urbis periculis, concidisse. Quem quidem ego quum ex urbe pellebam, 0 providebam animo, Quirites, remoto Catilinu, nec mihi SS P. Lentuli S0mnum , nec L. Cassii Bdipem R, nec C. Cethegi furiosam temeritatem pertimescendam. Ille erat unus timendus ex his Omnibus, Sed tamdiu, dum moenibus urbi c0ntinebatur. Omnia norat, omnium aditus tenebat' appellare tentare, 0llicitare poterat, audebat; erat ei consilium ad sucinus 3ptum; conSilio autem neque lingua neque manu deerat. Jam ad certa re c0nliciendas cert0s40mines delect0 ac de Scripto habebat. Neque vero, quum aliquid mandaverat, c0nsectum putabat. Nihil erat, qu0d non ipse obiret, occurreret, Vigilaret, lab0raret frigus, Sitim, samem ferre p0 ter3t. Hunc ego h0minem tam aerem, tam paratum, tam auda-Ι. C. Servilius Glaucia, que Ciceron appelle implenaen Servilius dans e sedon chapitre u pro
dire Pindole nee. 3. adipem, a graisse, 'est-h-dire la pesanteur. 4. Omnium aditus tenebat, i
aborder. 6. Certos homines, non pas deshom me sura, at certa iis hom-
37쪽
ORATIO TERTIA IN CATILINAM.cem, tam callidum , tam in celere vigilantem, tam in perditis rebus diligentem, nisi ex domesticis insidiis in castrenso lati: Zmium c0mpulissem dicam id, qu0d Senti0, Quirites , non
acti hanc tantam molem mali a cervicibus vestris depulissem X0 ille n0blS Saturnalia c0nStitui SSeo, neque tanto unisi exitiinc sati diem reipublica denuntia SSet, neque commisisset ut Signum, ut littera Suae teSte denique manifesti sceleris 'de prehenderentur. Quiae nunc, ill absente, sic gesta sunt ut nullum in privulu 0m sui tum unquam Sit tam palam inventum, quam de tanta in re publica c0njurati manifesto in-Venta atque deprehenSa St. Quod Si Cutilina in urbe ad hanc diem reman Si SSet, quanquὼm, quoad suit'. omnibus ejus con- Silii Occurri tque UbStili, tumen, ut levissim dicam dimi-cundum Ubi cum illo uisSet, neque nos utiquum, dum ill0 in urbe h0Stis sui Sset, tantis periculis rempublicam, tanta pace
III. Quanquam haec omnia, QuiriteS, ita Sunt a me admi-nlStrata, ut deorum immori Blium nutu atque eonsilio et gesta et pr0Vi Sa SSe videantur. Idque quum conjecturu consequip0SSumu S, qu0 vix videtur humani consilii tantarum rerum gubernuti e e potui SSe tum vero ita praesentes his temporibus pei et auxilium nobis tulerunt, ut eos pene oculis Videre p0SSemus. Nam, ut illa omittam, visas nocturno tempore ab occidente iaces ardoremque coeli, ut fulminum actus ut terrae m0 tu S, cetinaque, quae tam multu' nobis consulibus'
viderentur h0 certe, uirites, quod iam dicturuS, neque praetermittendum, neque relinquendum St.
1. Non Saturnalia constituisset, ilr1'aurai pas x les Suturnales
liberassemus. Tanta pace. . . silentio,
7. Tam multa Desusicit de prodige mena quia is circulatent ut O. Silans to uteri 'Italle.
8. Catiere, prophetiser nn non cer .
Nam profeci memoria tenetis, C0ua et Torquato consulibus, complures in Capitolio turre de cael0 Sse percuSSas , quum et simulacra de0rum immortalium depulsa sunt, et Statuae veterum hominum d0jectae, et legum aera liquefacta tactus est etiam ille, qui hanc urbem condidit R0mulus', quem inauratum in Capitoli0, parvum atque lactentem, uberibus lupinis inhiantem, suisse meministiS. Quo quidem temp0re, quum haruspice ex tot i Etruria ' conveni Ssent, dede 3tque incendia, et segum in te lituita, et bellum civile ac domesticum, et t0tius urbis atque imperii Dccasum appropinquule dixerunt, nisi dii imm0rtales, omni ratione placuli, Suo numine propsi sata ipsa stexi SSeni g. Itaque ill0rum resp0nsis tunc et ludi decem per dies saeti
sunt, neque re ultu, qud ad lucandum deos pertineret, praetermiSSa est ii de inque juSSerunt Simul acriam Jovis sacerem 3juS, et in excelso collocare, et, contra Blque ni fuerat, ad Orientem convertereri ac Se Sperare dixerunt, si illud signum, qu0 Videtis, Solis ortum et forum curiamque conSpiceret, ore ut ea e0nsilia, qud clam SSent inita c0ntra salutem urbis atque imperii, illustrarentur, ut a senatu p0pu-l0que r0man perspici p0SSent. Atque illud ita c0ll0candum consules illi locaverunt; sed tanta sui operi tarditas, ut neque a Superioribus consulibu ' neque a nobi ante hodiernum diem collucuretur. IX. Hic quis potest esse Quirites, tam averSUS 3 vero, tam praecepS, tam mente captu S, qui neget haec Omnia, quaa
1. De caelo percussas, si app6ec fleetissent, n salsa ient sectat solas
pices Les R. main y nvoyuientleur ensanis oura tre formes darisastri de la divinition. 5. Suo numine prope tuta ipsae uri uis sane laluissane memeties destitis. 6. Illorum responsis, d'apres lare pons de arus' ices.
dem haruspices . 8. Consules illi, te consula decet te epoque. 9. Superioribus consulibus , es consul de anne demit eis. Cesconsuis, predecesseurod Cicironetalent L. Cesar et C. Figulus.
38쪽
ORATIO TERTIA IN CATILINAM. videmuS , praecipulique hanc urbem, deorum immortalium nutu atque p0 testate administrari Etenim quum esset lureSponSum , caedeS, incendia interitumque reipublicae oena parari, et ea per cive 3 quae tum propter magnitudinem Scelerum n0nnullis incredibilia videbantur , ea non modo c0gitata a nes9riis civibus, verum etiam SuScepta SSe enSiStis. Illud ver nonne ita praesens est, ut nutu J0vis Optimi Maximi factum eSSe videatur, ut, quum h0dierno die 3 ne per sorum meo jussu et conjurati et eorum indices in aedem Concordiae' ducerentur, e ipS temp0re Signum Statueretur Qu collocat Atque ad 0 Senatumque converSo, omnia et Senatus et VOS, quae erant c0ntra Salutem omnium c0gitata, illuStrata
et patefacta vidistis . Quo etiam majore sunt isti di supplici0que digni, qui n0n
Solum veStris domiciliis atque tectis, sed etiam de0rum templis atque delubris sunt funestos ac nesari0s ignes in serre conati. Quibus ego si me restitisse dicum, nimium mihi Sumam' et n0n sim serendus cille, ille Iupiter restitit ille Capitolium ille haec templa ille hanc urbem, ille V0 omne Sal VOS SSev0luit Diis ego imm0rtalibus ducibus , hanc mentem, Quiritet . Voluntatemque u Scepi, atque ad haec tanta indicia perveni. Jam ver illa Allobr0gum s0llicitati Sic a Lentulo ceterisque dom0Stici h0Stibus tanta res, tam dementer credita et ignotiSet barbaris, commissaeque litterae nunquam SSent profecto, nisi a diis imm0rtalibus huic tantae audaciae con Silium SSet ereptum. Quid vero ut h0mines Galli ex civitate malo pacatu ,
2. Quum esse ita responsum ab haruspicibus . 3. ι ea comparari per cives. 4. Lesen atri' etaitasse: nbledansle temple de a Concorde Our Oir comparat ire devant inicies conjursis arretes dans in nuit. Voy.le chapitres II, III et IV.
5. Quo collocato. . . vidistis Cice
rou dans Son Yre Sur a Diuination citeran passage de son poeme Sur Son consulat, dans teque lumus Urani raconte e prodige. 6. Bestilisse seruit endu tropsaiblement ei par resister il renserui ride de 'ire obstacle, ar-
8. Civitate male pacata pay eu'core mal Soumis.
quae gen una regi ut quae p0pul B0m an bellaim sacere et posse et n0n 0lle videatur, spem imperii et rerum amplissi mariam ultro sibi a patriciis hominibus oblatam negligerent veStramque Salutem Suis opibus anteponerent, id non divinitussa tum esse putatis praeSerum qui n0S 0n pugnando, Sed
X. Quam0brem, Quirites, qu0niam ad omnia pulvinaria supplicati decreta est, celebrato te illos dies cum c0njugibus ac liberis vestris. Nam multi stepe40nores diis imm0rtalibus justi liabiti sunt ac debiti, sed profecto justi 0res nunquam.
Erepti enim estis ex crudelissimo ac miserrimo interitu, et erepti Sin caede, Sine sanguine, Sine exercitu, Sine dimic3tione; 0gati, in uno t0gat duce et imperatore, vici Stis. Etenim rec0rdamini, Quirites, omnes civilegii SSenSiones, neque Solum eas , quas audisti ud eas, quas vosmet ipsi meministis et vidistis L. Sulla P. Sulpicium ' oppresSit, ex urbe ejecit C. Marium, custodem hujus urbis', musto Sque sortes viros partim ejecit ex civitate , partim interemit. Cn. Octavi u.', 0n Sul armis ex urbe c0llegam Suum expulit; 0mnis hic locus ager vis corporum et civium Sanguine redundavit. Superavit 03tea Cinna cum Mario ' tum Vero, clarissimis viris intersectis, lumina civitatis exstincta Sunt.
equivaut ici a potuissent. 2. Putrinaria, te temples Cerno designe proprement les is
dat dans le temples es Statues ides dieux, quunt on eur ostra illes sestin propitiatoires appetes
lectisterma. 3. Eas, quas audistis. Par exem
ple les retraites dia euple fur lemon Saore et sura Aventin. 4. P. Sulpicius, tribun duleia
guerre contre Mithridate. 5. Custodem hujus urbis, gardieri,c' est-a-dire sau vela de cette ille. Voy te 4 discolars, ch. X.
Cn. Octavius , consul devousi a Sytia, chassa son coEbgue Cinna, partisan de Marius.7. Hic locus, te forum. 8. Cinna cum Mario. Revenia TAM frique, Marius se re uni a Cinna, et ontra ave bi dans Rome.
9. Lumina cicitatis, es gloires data patrie, Q. Catulus, M. Antonius, C. et L. Julius, Q. Scaevola.
39쪽
ORATIO TERTIA IN CATILINAM. Ultus est hujus victoriae crud0litatem postea Sulla, nec dici quidem pus est quantu deminuti 0 ne civium , et quanta calamitate reipubliciae. Dissensit M. I sepidus a clarissimo et sortissimo vir Q. Catul0'; attulit non tam ipsius interitus rei publicae luctum quam ceterorum . Atquo illa disssensi0nes erant hujus modi Quirites, quae non ad delendam sed ad commutandam rempublicam ' peltinerent: non illi nullam esse rempublicam, Sed in ea, quae eSSet, Se SSe principes, neque hanc urbem constagrare, Sed go in hac urbe Jorer voluserunt atque illae tamen omnes dissensiones, quarum nulla exitium r0ipublicae quaesivit, ejus m0di fuerunt, ut non recone iliolione concordi 30 Sed interneci 0 ne civium dijudicaliae sint. In hoc autem uno p0st hominum sena oriam in ximo crudulissim0que bell0, quale bellum nulla unquam barbaria cum sua sente gessit, quo in bello lex haec suit a uululo, Catilina, Cussi0, Cethea c0nStituta, ut nes, qui Salvu urbe salvi esse possent, in li0stium numero ducerentur, tu me sessi, uirilos, ut omnes salvi On SerVR- remini, et, si una hostes vostri tantum civium Superfuturum putaSSent, itantum infinit e caedi restitisset, tantum autem urbi S, quantum flamma obire non p0tuisset, et urbem et cives integros incolumeSque SerVaVi. XI. Quibit pro antis sebus, Quirit 's, nulliam ego a Vobis praemium Virtutis, nullum insigne honoris, nullum monumentum laudis postul0, pr aeterquam hujus di se memoriam empitern3m. In animis ego Vestris omnes triumph0 meOS, Omnia Orn3menta40n0ris, monumenta gl0riae, laudis insignia condiet coll0cari v0lo. Nihil in mutum potest delectare, nihil tacitum, nihil denique hujusm0di, quod etiam minus digni
1. Quanta deminutione civium. Soixante-dix mille citob eo perirent dans es proscriptions. 2. Leptitus , pres a mort de Sylla, vovi ut abolir lecto is dii lictate ur Le sena sit in nrcherio ut relui son collegia Catulus. 3. Ceterorum les aut res citoyens
4. Id commutandam rempublicam La lupari des guerres civiles 'avalent te quo de luites politi ques enire o sonat et lopeuple. 5. Vidiu mutum, nihil tacitum.
assequi possint. Memoria VeStra Quirites, n0Strae res lentur , sermonibus creSeent, litterarum monumentis in vetorascent in corroborabuntur eamdemque diem intelligo, quam spero aeternam fore, et Bil Sulutem urbi et ad mem0riam consulatus mei pr0pagatam unoque tempore in hae republica du0s cives exstitisse, quorum alter' me vestri imperii 0n terrae, sed coeli regionibus terminaret, alter ejusdem imperii domicilium
XII. Sed, quoniam earum rerum, qua ego gesSi non Steadem lartuna atque conditio, quiae illorum', qui externa bella gesserunt, quod mihi cum hi vivendum est, quos vici ac subegi, isti h0stes ut intersect0 aut oppreSSOS reliquerunt, vestriam est, QuiriteS, Si ceteri Sua re t facta prosunt, mihi mea ne quando obSint, providere Mentes enim hominum
audacissimorum Scelerata ac nefariae, ne Obi nocere p0SSent, ego pr0 vidi ne mihi n0ceant, vestrum S pr0Videre. Quan
quam, Quirites, mihi quidem ipsi nihil jam ab istis n0ceri
poteSt. 3gnum enim est in b0nis praesidium, qu0d mihi in perpetuum c0mparatum est; magna in republica dignitas, quae me Semper tacita defendet magna vis eS conScientiae, quam qui negligent, quum me violare volent, se ipsi indiciabunt. Est etiam in n0bis is animus, Quirites, ut non modo nullius audaciae cedamus, Sed etiam omnes improb0 ultro Semper lacesSamus. Quod si omnis impetus il estic0rum hoStium depulSus a vobis, Se in me unum converterit, Ubi erit pro videndum, Quirites, qua c0nditione p0sthac e0S SSe velitis, qui se pro salute vestruit, tulerint invidiae periculisque omni
bus Mihi quidem ipsi quid est, quod jum ad vitiae ructum
6. Quis est illorum, qui vaut a
T. Isti, ceu qui sonida guerro arsit ranger. 8 feci facta, Isis bounes actions; iei Ies services.
40쪽
possit acquiri, praesertim quum neque in h0nor vestro neque in gl0ria virtutis quidquam videam altius, quo quidem mihi libeat adscendere Illud perficiam prosocto, Quirites, ut ea, quae geSSi in
OnSulatu pri Vatus tuear atque ornem, ut ' Si qua est invidia
in conservanda republica suscepta, laedat invid0s, mihi valeat ad gl0riam. Denique ita me in republica tractabo, ut
meminerim Semper quae geSSerim, curemque ut ea Virtute
non casu, gesta SSe videantur. VOS, QuiriteS, quoniam jam n0X St', veneramini illum J0vem , cust0dem hujus urbis ac VeStrum, atque in vestra tecta di Scedite, et ea, quanquam iam periculum est depul Sum tamen de tu ac priore nocte IecISit S cu Stodiis vigiliisque defendite. Id ne vobis diutius faciendum Sit, atque ut in perpetua pace SS p0SSitiS providebo, QuiriteS.
qui dύpendent de volas. En esset, loconsula eluit te ut e plus eleveae ambition d'un citOJen.
2. Ce secon ut doli se traduire
pari in que. 3. Xo est. Voye Pargument. 4. Illum Iovem, e Jupiter, Jupiter doni nous Voyons 'ici Pi- mage cette explication de ille ressor de ces mois dia chapitre IIDIllud signum, quod videιir.
D QUATRIEME DISCOUIIS CONTRE CATILINA.
Le our de nones de decembre, Ciceron, Voyant que les partisans de conjures hercliuientis fouieverita populace, convoqua te sonat dans le temple de Jupiter Stator, ou decide dia ori des coupabies. Le jugement quem corps alluit endre sit ait u acte contrairo a saconstitution mdme, qui ne tui conserat pasci pota voir judiciatre; c'hait aussi uno violation des tot Porcia et Sempronia, qui defendatent qu'aueun citoyen romat sui condam ne tala mori, o nasimen exit, utrement que par te euple assemble en centuries Mais io Asinati'avait plus a bet qu' la tot suprome dii salut publie. C'Mait la dum otiis e que oulait obteni de tui te consul, 'eruit lebiit dii discour qu'il alluit prononee en resumant outecta discussion. Docimus Julius Silanus, entendi te promter is titre de consul χύ- signo, avait opine potarde dernier supplice Murena, Sora colthgue, aves sui Pson exemple, aingi que a lupari des consulat res et des principau du senat. Mais Mors Cesar, grand-pontis et preteu dsist- nsi, pronon ς ce discour si habile, orat Sallust nous a conservi resprit, et dans equel, ous e retexi de rappe les coupabiesd'un chaliment beaucoli plus sev hre que a mori, ii proposa: coutre u la rison perpsitvelle et la confiscation. Ssiduit par les parole de Cesar, uri grandis Ombre de senat eur et Silanus ui menae, renonsant 1 leur rem ter avis , ' Staient rangsis au sien lesrhre dine de Cicsiron revenati su sonarem ter vote. ussi totas Iesregard Senourn alent vers te consul, qui sentant bie que te momentelait decisis, et ne ouvant se dissimule les periis avxqueis devait reSp0Ser Son coiarage, se devota sans sisitation et an craintepou te salut de a patrie. I. Cicsiron remercie les senatevrs des inquietudes qu'iis temoignentp0ur a Saarete mais iis no dolvent pense qu' a salut de Etat. U. es die ux qui prot0gent Rome ne te lais geront a Succomber dans son entreprigeo et d'ailleur il est tout preta mourir: 'il songo aiax ollaeis de son assection, 'est poli essayer de les SauVer, a prix de s vie, avec la villo enithre.