장음표시 사용
11쪽
Pacio Tapparella Inquisiitor Generat det Santo ossicio di venezia, net Libio intitolato Henrici Mem Commentaria ad Digest seu Pandin. eum addition. Martini Naurach, Pars Prma, Meunda . non v' esser cos' alcina contra Ia Santa Pede Cattolica, e par ente per Λttestato dei Segretario nostro, niente contro Principi, e buont collumi. concedi mo Licenra a Niccolo Peraana. che possi effer stampam. inervando
Barbon Morosint Gam. Proe. Rifori Registrato in Libro a Carte 36. Q Num. LII.
12쪽
CLARISSIMI VIR JHENRICI ZOESII
In Academia Lovaniensi Legum Prosess. Ordinarii
AD PANDECTAS, SIUE DIGESTA IURIS CIUILIS.
SUMMARIUM.r Pandectae is Dusa unde Fe dicta.
a Pandectarum libri cur numero quia quaeinta .
nem Edicti perpetui. Pandectarum 7. Partes.s Quid fietuia partes eontineant. 6 Orda dispositionis quibusdam minur
. I Divim in Digestum vetus insortiatum,& novum, cui tribuenda, im ratio
s Librorum horum auct rita1.s Digesta an institutis derogent. Io OAm notis acta exeipi Iuνis fuit .
ii Mos designandi libros ἐν teκtus iuris. ret Tempus studio iuris praefixum. Is Hymen Domini an necessario pris .
eorpus Iuris civilis, eo stat qua tuor voluminibus,st. Iasiturorum , quibus traduntur prima juris lementa, Dissorum, mve Pandectarum, codieis, in Novella
antum ad nomen Pandectarum ac tDigestorum, ut ab eo exordium capiamus primo enim inquirendum de significatio. 'ne vocabulorum, cum Omnis scientia ab illorum cognitione initium sumat dectarum live Pandectae , ut aliqui in runt, numero singulari, nomen libris his imposuit Iustinianus ad imitationem Uupiani & Modestini , quo denotatur liber omni scientiarum genere & doctrina m. sertus; qualis est ille, si quis alius. I scripsit & eumdem librum nomine Dige starum ad imitationem veterum Iurisco sultorum, Iuliani, Celsi, Marcelli, Sta volae, & aliorum , qui Digestorum nomine libros suos donarunt. Ratio est, quod ex magna multitudine eaque consula, teris Iurilprudentiae voluminum praecipua capita in noc opus sint digesta . ' Divia a
13쪽
sum autem illud cuinquaginta in libros: cujus rationem aliqui ai signant , quod Tribonianus, praeci ruus hujus operis collector , dimidium librorum , ex quibus hoc opus collegit, sumpserit, ut brevit iis laudem haberet; quod 3c alias Romani dimidium sumere soliti eorum ,2quos imitantur, ut videre est in Virpilii Tneide, in Cicerone de legibus . verius putem
numerum imam reserendum esse ad arbitrium collectoris, sumi communiter solitum pro materiae & argumenti magnitudine as Secuti autem collectores, licet non ad unguem, in disponenda materia di titul rum methodo, ordinem perpetui Edicti , cujus auctor sive collector extitit Saluius Iulianus, temporibus Hadriani Imp. qui Edicta perperna ex quibus praetores jus dicere jussi erant ad praecidendam iis ambitionis gratiam , qui alias jus varie dicere assueverant varie dispersa, in ordinem digesta, edacti perpetui nomine edidit. Aduam edicti compositionem , ipsius Hariani, atque adeo Senatusconsulti aucto ritatem accessisse, hoc addito, ut, si quid in edicto positum non inveniretur , hoc ad ejus regulas, Conjecturas, imitationes,
ab Imperiali sanctione repleri posset , in statur Iustin. in I. yanta s. sed quν a
4 Divisa vero tota hujus operis series in
septem partes Numeri rationem reddit ipse Imperator in d. L a. F. omnia I. in fae ; inquiens : Et in septem partes eos libros digessimus , non porperam , ne
que fine rationes; sed iuvamerorum uaturam is artem respicientes, consent neam ita portionum divisionem eoufierentes. Fuit enim hie numerus non tantum
apud gentes profanas, ita & in libris saeris mysticus & sanctus habitus. Macrobius, L I. in Somnium Scipionis c. 6.s Prima pars eontinet σύ πι ωλα id est,
Iutis di iudiciorum prima initia, constans Iibris 4. Secunda Iudicia realia , libris r.
Tertia personalia , libris 8. Quarta continet ea, quae accedunt prioribus, quae Iustinianus d. l. a. f. igitur 1. vocat emptionum , venditionum titulis consentanea ; uti pignora , sedilitium edictum , evectiones usurae, probationes, sponsalia, dotes , tutelae, libris 8. qui sunt quas quidam
umbilicus totius hujus compositionis . Quinta eontinet ultimas voluntates, libris s. Sexta materiam bonorum possessionis , legitimarum haereditatum , nuntiationum novi Operis, vectigali Em , donationum liberalis causae , acquisitionis dominii, possessionis , usucapionis , judicati , confessi, interdictorum . Ultima pars complectitur materiam stipulationum , solutionum, criminum , poenarum , extraordinariarum re rum , appellationum , caeter una Omnium,
quae concernunt municipales diversas , item cogni ones, significationes verborum,
de repidas juiis. initio quidem aliqi id de jure personarum aratur, sed oliter & statim subjungantur
primordia sudiciorum , non autem pers cta eOri m materia ; cum continuo subjiciatur de rebus , super quibus in judiciis tractatur ; postea de sententiis, ct iterum
turbato ordine de obligationibus ac crimianibus, tum de appellationibus t eum re ctus ordo secundum illos procedat, ut primo de jure personarum ageretur , quibus ius dicetur; secundo de rebus, super qui bus jus dicitur , tum civilibus , tum criminalibus; denique de judiciis , eorumque methodo, per quae jus dicitur , & eontroversia super rebus finitur, Qui ordo equidem fuisset consormior , unde di illi in suis commentariis istum ordinem seria varunt, licet non sine alisua reprehensione etiam doctiorum , qui malunt servari ordinem hic traditum maiori bono discentium, si non ita commodum, saltem jam receptum . In quo si sorte quid peccatum , id non tam vituperandum , quam imbecillitati humanae , quae naturaliter in- est , adscribendum , ut ait Imperator iud. t. a. s. si quid autem r3. dc habet
commune dictum: Namque opere in magno fas est obrepere somnum. Quem ordinem in eκplicando servabimus potius , quam novum inveniamus , saepe hoc minus gratum, quo magis ab usu re
Alia praeterea partitio recepta hujus peris in tres partes: quarum primae vulgo inditum nomen Diges ι veteris ; secundae Infortiati I tertiae , Novi. Partitionis
istius auctorem Iustinianum dici non posse, aut compilatores , certum est , cum
id ipsum nulli bi appareat : ut videatur at
14쪽
triuuenda vel ImpreMribu , vel eompactoribus, eommodioris ustis gratia. De nationern minum , quae singulis partibus imposita sunt, disputatio est. Putant aliqui ideo primum totum dictum Dusum vetur, quod primum fuerit in compositione, aut editione; tertim in autem dici novam, quod postreinum . Verum hujusmo. di ratio parum aut nihil convincit, cum totum opua unius sit compositionis, confirmationis , dc publicationis; in his amrem , quae conjunctim, fiunt, non detur prius aut posterius. Plausibilem tamen aliqui rationem in eo ponunt, quod , ut moris est Ieges denotare primis verbis, ita oc a prima Rubrica sive titulo visum fuerit toti volumini indere nomen. Cum ergo tertium volumen inchoernr a Tit. De novi operis nuneiatione, illi Detegi n mi titulus inditus. Unde emanalle Vid tur , ut primo volumini Digesti veteris sit impositum nomen ex vi correlativi: novum enim vetus eraesupponit . Tota quaestio est de appellatione secundi, quod Infortiatum dicitur, nec Graeco, iam Latino vocabulo . Rationes plures adderunt, sed quae ridiculae, dc auctoribus suis indignae . Dici posse videtur vox illa , partim ex Graeco composita , scilicet στο - sive φωρτι ων, id est, onus , ex ratione , quod volumen istud inchoetur a Tit. Sosito ma-ιrιmonio , lyc. id est , reddendarum dotium , quod oneris est . Vide ΑIciat. i.
Disput. in prooem. ἐγ q. Parer. ωρ. a . Coras. 7. Miscet c. 2. Barb. ad Rub. D. solato matrim. p. I. in princi
Εκ prooemiis digesto prorisitis adve tere est, his libris esse auctoritatem constitutionum re legum, quae etiam est institutis , Codici & Novellis. Verum cum haec volumina diversis temporibus successive sint edita & publieata , dc posteri
ribus contrarium quid prioribus statuatur, observandum est , posterioribus contentum derogare iis , quae libris prioribus contimentur οῦ sunt enim posteriora persectiora, ex posterior voluntas abrogat priorem . Hine Novellarum volumine contenta derogant contentis Codice ; hic digestis dc institutis. ' Digesta an institutis derogent, dubium est. Sunt, qui id volunt , hac sola. ratione quod institutis jam editis , septimo Iustinianaei Imperii anno XI. Kal. Dec. Digestum demum promulgatum suerit XVII. Kal. Ian. eodem anno
& sie mense serius . Quo non obstante recte dixeris per instituta derogari digestis : ea ratione , quod sint potariora, tum compositione; quandoquidem , digestis jam abiblutis jusserit ea componi Iustinianus, tum etiam materia, quae non tantum desumpta est ex veteris Iurism dentiae libris , sed ex rescriptis Imperato rum , cum digestum tantum sit compositum eκ veterum Iuriseonsultorum responis sis de commentariis; ut merito instituta, uti posteriora, debeant praevalere. Alc. 6.
Unum superest non rndignum monitur iciolim moris suissis notis acta excipi, quae apud Praesdes Magistratusque habebantur, cum aliter non posset loquantium celeritatem manus adsequi. Receptum quoque jure civili Romano , pleraque notis, de quibus Cuj. l. tr. Obs e. s. dc singulis sive sigiis, ut vocabant, id est , singularibus litteris , ut A. Gellius loquitur, scribi, quae verba de syllabas integras d notarent, ut seriptura esset brevior . Unde illud Mant Iii: Hὶe is Seriptis eνit ΡΛκ, exi littera
verbum est, Quique notis seu in superet, rursumque loquenti . Excipiens longas nova per compendia
Inde Notarii dicti, qui voces loquentium
notis celeriter eκcipiebant . Verum cum varia & subtili Notariorum istorum interpretatione multi in fraudem inducerentur, magnae etiam judicantibus discentibusque tenebrae offunderentur ἔ posteriores Imperatores eas abolendas sanxerunt , dc leges integris litteris praescribi jusserunt, ne qua malignis interpretibus imperitisve, verborum evertendorum ansa praeberetur. Testamenta scr ibi notis longe ante improbatum fuerat . ' Mansit tamen usus desi- Ggnandi libros juris, sillis sive singulis,
brevitatis causa , quem indicare non erit inutile iis , qui studio juris initiantur . Codeκ denotatur littera C. Pandectarum sive Digestorum nomen designari solitum Iittera D. majuscula , sive circumflexo , aut P. Latino , quem imorem Neoterici plerique probant di amplectuntur. Vulgo tamen inolevit mos denotandi per duplex E. qui modus videtur vel per errorem ID A a rer
15쪽
repsisse, quod duplex ae reserat speciem vicinam ' circumflexo vel commoditatis Causa receptus , quod uno tractu scribatur. Libri hi divitii in Titulos, quos aliqui Capita malunt vocary. Vocantur Rubricae veteribus ex eo , quod minio sive Croco notarentur, unde illud Ovidii :
Tituli in Digestis distinguuntur variis resiponsis; in Codice variis constitutionibus
sive rescriptri, quae citando Lepes vocari usus obtinuit : uti & leges citari primis verbis exemplo veterum ἱ ut res ea re prehensione careat. Leges verseulis distinguuntur , quos paragraphos vocant: quae vox denotat annGtationem sue margin lem adscriptionem . MIet autem, denotari
nota quadam duplicis conjuncti re leu ter inflexi hae figura
in Caeterum Iustinianus in Consit. De eomeeptione Diges. s. no3 vero, tantum d
scipulis definivit quinquennium, quo dent operam audiendis Prosessoribus de perlegendis libris Iuris. Ante erat definitum quadriennium : nec nisi qui pmbasset tantum temporis se ruris studio dedisse, a
mittebatur in numerum Advocatorum , I. Iubemus 3. 3. nee de eae tero A. cod. De advocat. divers. iud. Quod tempus si ista aetate, qua minea, α jura, ex verba ci- vidia erant notiora di faeiliora pereeptu , fuerit statutum , quis erubescet hae in te , qua horrere spinis videntur omnia de jure ab antiquis prodita, quis , inquam , erubescet quadriennium in hoc studio transigere 3 Vix tamen aliqui ad triennium transigendum inducuntur: plurimum vitio parentum , qui cum ad vina properant, cruda adhue studia in sorum propellunt. Non raro etiam illorum , qui ad Audia missi, arrogantia id faeit, qui etiam non percepta se percepisse putant, & non audita aut lecta scire sibi eraesuadent. Imo vix Iurisprudentia a limine salutata, aut aliqua viva voce audita , ad forum admitti postulant, quo bono saepe ipsi experiuntur
Quod attinet ad praefixum prooemio Is nomen Domini, non est dii putandum anxie eum quibusdam, an sit praeponendum . cum ipse Iustinianus, d. l. a. s. nos itaque , lateatur in hoc opus ab invocati ne divini nominis exorsum & in variis constitutionibus hune morem teneat , ut I. r. c. de oscio Praef. Praetorio M'. Oveia. II. de mana. minc. Noveu. Is ut nulti iudic. Quantum ad praenomina dc eosnomina, ea sunt a diversis gentibus subjectis sumpta , quorum ratio ex historiis pet
16쪽
Τ ITULUS LDe Iustitia & Iure. SUMMARIUM.1 Recte eampliatores tatur operis ordiria iustitia ἐν iure.
3 Ius , an priur iustitia o sit GJ ctum iustitiae, μι econtra. 4 Iuraorudentia quid ν
I Seientia rerum divinarum ἐν humanarum olim coniuncta.
ε An recte definiatur per votantatem. s Diei recte constantem lsu perpetuam. ro fustitia alia divina, alia humana . at Definiri his Iustitiam humanam. ia Iurisconsulti, quomodo dicti facerdotes iuris. et a Iustitia humana , alia universalis , alia partieu rix. 34 Iustitia aeniversalis quae fit. as Quae particularis .i6 Definitam bie esse iustitiam, non universalem , sed particularem. ιγ Ius suum euique tribuere fati iustitiae partieulari adaptari potes. 8 Respondetuν in eontrarium auegatis. 39 Iustitia partieularis , alia est distri-3 butiva, alia commutativa. - Praecepta Iuriι quae . at Ius aliud pubricum , aliud privatum. 22 Privatum ius tripartitum , eouectum ex praereptis naturalibus , gentium, is rivilibus . 23 Da etiam Jus publicum. 24 Definiri. Iuνis naturaris , euod natura omnia animatia docuit, de-Zoesi Comm. in Pandect.
a s Sensus dicta definitionis. 26 Edere, bibere, dormire, non suntI
27 coniunctio promiscua naturaliter I eita non est.28 Liberi a parentibus ot contra alendi. as Defensio sui est iuris naturalis. o Magistratui iriuste in aliquem asia madvertere volenti, an res ι possit rai Defensio fui fieri debet eam mod ramine ineu*atae lux M. 3a Iur gentium quia fit. 33 Iur uaturale , ut ἐν gentium, aurecte aliud primarium . anis A eundarium statuatur.3 Iuri gentium adscribitur NIlio erea
3s Item reverentia ἐν obsequium erga
36 Eidem duri adscribitur manumisso . 37 Item belia iustis. '38 Bella Jusa adversus rebelus alae
39 Non etiam adversur is deles, qua
o Ad belli iustitiam requiritur, ut mis
t Bellum as utrimque iustum esse posse . 1 Auxilio infidelium in belu an uti
43 Ex eodem Iure Ieatium fune dissim
ct,ones dominiorum , commercia, obligationes
6 Iur civile quid it is Disserentiα inter tur maturiae , temrium, is civile. 48. Iur naturais est immutabile , eisio vero mutatiosi obnoxiam.
17쪽
o Ius naturale, ne ru parte quidem potes mutari. I Ius naturais duphciter eonfideraνι
potest , positive, im permissis, seu
si Illud immatabita , boc vero mutabile. 83 3 34 3s Libertatem, rerum communio nem. ἐν de rebus dispositionem esse Iurir natu sis Hrmissimi. 16 Usucapione completa non retineri a
D Ufucapionis intra vienda ratio. 8 Matrimonium quomadae deserit obligare singulos homines.s9 Intellectua l. Omnes populi hoc tit.
1 Iurisconsultorum sex prudentium iu
portio at T IT In omnibus actionibus quemvis circumspectum , principio omnium finem , quem intendit, intueri oportet, cui tamquam laborum scopo omnes e ratus, studia & curae devoveantur : ita recte compilamres hujus operis in ipso ingressu tractatus scientiae sive artis juris de justitia dc jure proponunt, quod scientiae istius fine constet , esse conservationem iussitiae, ut ait Cicero lib. I. de Oratore. Rubricae hujus duar sunt partes: Prior est de justitia, altera de pare . Quorum trimque quid sit, eompillatores hic e plicant , rectam secuti methodum, quae vult, ut in omnibus disputationibus ante
omnia, quid illud fit, de quo disputatur, explanetur, ne vasari Ae errare videatur oratio, fi ii, qui inter se dissenserint, non idem esse illud , de quo agitur, intelligant , ut apud Ciceronem a. sic. ait Antonius. Equidem eompilatores exor, dium sumpserunt a juris explicatione , dum citant Vlpianum in I. Iurist x. dicentem , juri operam daturum prius nosse oportere, unde nomen Iuris deicendat: dcrute, cum habitus, actus, di potentiae per sua obiecta definiantur, jus autem si o jectum Iustitiae, secundum divum Thomam a. a. quaest. 17. in una acceptione , ut mox videbitur . ' Nam vocabuli hujus in Iuris textibus Varia invenitur acin aceptio, I. Ius pen. b. t. Interdum accipitur pro legitima facultate aut potestate. quam ad aliquid homo habet; quo modo quis dieitur , uti jure suo. Interdum prolententia: uti judex, cum sententiam dixit , eis iniqua ea st, dicitur tamen jus dixisse, de hoc relatione facta ad id, quod judicem facere oportuit, id est, pr nuntiare , quod iustum est; d. t. pen. in fine. Accipitur & pro Iege , pro nerassitudine, pro lom, in quo jus redditur arpellatione translata ab eo , quod fit in id, ubi fit: quo sensu eonfessum de jure accipimus , ut habeatur pro damnato, Leonfessos r. cod. de eo ess quo & sensu debet intelligi, eum dicimus, in jus v care . Item pro justo de aequo, dc pro j ris arte: quae duae resteriores acceptiones huic materiae subservire possunt , praecipue quando quaeritur rAn Ius sit prius Iustitia, an posterius 3 An objectum sit justitiae , an vem justitiam habeat ut objectum Distinctione
res terminanda . Nam sumptum ius in abstructo m justo δε aequo , est justitiae objectum , quae est habitus voluntatis, eamdem inclinans ad id faciendum, quod jus esset, ratio mentis jam ante praemon straret, ideoque ea prius. Obieetiam enim prius sit eo, cujus est obiectum ; ratio dictat, ut eatenus sit dicenda justitia a jure derivari: quod 3c Grammatieorum o dini respondet, quo vocabula composita a simplicibus derivantur . Sumptum Vero
Ius in concreto pro arte Iuris , Iustitia est posterius : in qua acceptione hie in Rubrica; & in d. l. aecipitur; ubi recte dicit Ulpianus , Iuris nomen a Iustitia descendere , quam pro objecto habet, ut
virtutem ars: denotat enim hoc verbum artem, ut pater in a. I. r. ubi ex Celso
idem Ulp. subjicit: ius esse artem sequiis boni , tanquam rationem ejus, quod jus a justitia descendere ante dixerat. No. que enim jus, sicut in natura positum , ars dici potest, quae ex principiis natura libus extructa , paulatim studio addiseitur. Ut videatur haec esse collectio UIpianir omnis ara a subjecto, quod tractat , est denominanda: jus est ars aequi de boni,
18쪽
de consequenter justitiae ; a justitia igitur
appellatum est jus . Quo etiam spectat definitio Iuris udentiae, tradita ab eodem Ulp. L Iustitia Io. b. t.
Iuriis rudentia est divinarum atque huma narum rerum notitia , iusti ἐν inJusti Iesemtia: id est, habitus intellectus, quo quis
cognoscit res divinas dc humanas , quat
nus in iis veriatur justum dc injultum :illud, ut faciamus ; hoc , ut fugiamus. Recte di υinarum rarum mentiam, Iuri L prudentiae attribuit Uip. ' Conjuncta eis
3 nim olim stat divini & humani iuris notitia dc in utriusque scientia consultos suisse pares ex veteribus memoriis paret: eosque tenuisse dc docilisse, quibus diebus, quo ritu atque tempore sacra facienda, 3uae sepulchrorum jura , quae justorumunebrium solemnia essent ; quae omnia ad ius publicum de divinum reserebantur, eorumque peritia εeque priscos prudentes , atque humani juris cognitione condemnari videmus, eosdemque apud a liquos scriptores, A. Gellium . Tacitum, Valerium, Macrobium, aliosque dici j ris civilis, de sacrorum Pontificalium p ritas , divini humanique juris scientes. Vide Britan . Sele P. ex Jura Autiq. δει. q. c. I6. Inde iactum, ut nostri auctores juris alteram speciem in sacris Ac Sacerdotibus collocarint, L Iure veram I. s. huius a. b. t. ' Ut non sint extra repre-ε hensionem , quibus ridiculum videtur , Iurisprudentiam, rerum divinarum dc h manarum notitiam ab Ulpiano definiri, quod existiment rerum divinarum & humanarum cognitionem nihil cum scientia juris commune habere: cum nullus pene
in pretio Iuristo ullus haberi possit, qui
non omnia jura humana atque divina, cognitione fuerit complexus , quatenus jura spectant, oc negotia humana contingunt ; non etiam simpliciter & absolute, quia talis divinarum rerum cognitio spectat potius ad Theolosum. Hodie praec pue , eum scientia iuris Canonici quod Qe divinum interdum appellatur ; quat nus a potestate divina dc supernaturaliter collata latum est, dc quia de rebus divinis & ad animae bonum praecipue sp ctantibus disponit cum, inquam, scientia juris c. iei bonam controversa
iam , etiam maiorum pariem contineat,
et sine ea facile definiri nequeat, ordo etiam indicialis modernus magis sit accommindatus praescripto Canonum , quam L gum . Haec de vocabula Iur.
Iustiιιa eodem Ulp. auctore ἐn d. L Io. est constaην is perpetua votautas jus suam euique tribuendi. Quam definitionem edi
iam D. Thomas a. a. q. 8. probat, eam que convenientem & completam asserit,
sumptam ab effectu & ossicio : quamvis non desint, qui eam culpent. ' Primo , Squod genus definiri ponatur voluntas , eum initia sit sus aliud , dc denotet
ctum , non etiam solam potentiam. V rum non ineleganter voluntas hic ponitur generis loco, ut denotetur, aetas justitiae debere esse voluntarios. Deinde a
ripitur pro habitu, qui consistit in volumeate, quae praecipue spectatur, non etiam in solo actu, cum nomen justi non mereatur justum agens : casu enim secisse potuit, qui non meretur praemium. Hae
in parte distinguitur justitia a Iurit prudentia, quae est habitus intellectus, a quo nemo denominatur justas; sed ab habita voluntatis ad juste agendum , qualis est justitia. Meundo, quod dicatur constami perstetua vota vias , eum solius Dei v voluntas si constans, quia immutabilis,
atque ita partim falso, partiin superflue utrumque ponatur in ista definitione. Verum sciendum, quod voluntas m spetua dici possit dupliciter : Uno modo ex parte abus, qui perpetuo durat, desie lolius Dei voluntas est perpetua : ait ex parte ob eis i , quia scilicet aliquis vult perpetuo aliquid facere. Et hoe r quiritur ad rationem justitiae , ad quam sussieit, quod homo habeat voluntatem perteruo dc in omnibus sustitiam eonservandi. In quo proposito, ut designetur, quod firmiter perseverare debeat, non superflue addita dictio constans. Quo modo lenius lilius definitionis est : Iustitia est habitus, quo inclinamur eum constantia dc firmitate. jus suum cuique tribuere. suum. quod cuique jure Ac legibus debetur . Posteriora ista verba denotant disserentiam , qua justitia a caeteris virtut
bus, aliisque animi qualitatibus distingui
Iustitiam iaciunt aliam divinam, aliam Io humanam; illam, quae in idivina men
resideat atque eluceat, hane , quae inter homines inveniatur. ' Ubi controvertitur Ixoefinitio justitiae, eonoemat ne divinam,
an histranam i M illam pertinere, alb
19쪽
quorum est opinio, inter alios Glossae in M. Iustitia iast. eod. ib. I Iotum. hoc argumento , quod constans dc perpetua voluntas jus suum cuique tribuendi non si inveniri in homine , sed quod ea in solo Deo reluceat, in quo illa est certa di immutabilis ; in homine vero , qui mente lubricus , ingenio ad easum facilis, nonnisi incerta de mutabilis voluntas in rebus justitiae , onae pro circumstantiis temporum & locorum mutationi subjacet . Addunt in I. nam ἐν a. ias de legib. dici inventum in in donum Dei , is is L Juri I. 1. I. hoc titulo . Iurisconsultos appellari Sacerdotes . Sacerdos autem non est, nisi numinis alicujus , quod pro Deo colitur.
Ut nolint hie jus itiam humanam definiri , sed, ves eam, quae in Deo est, vel
Verum ista di similis generis argumenta non sunt eius emcaciae , ut aliquem moveant, quominus judicet datam des nitionem non concernere humanam , siquidem justitiae hic traditae finis sit informa re; non Deum , qui informatione nulla indiget, cum sit persectissimus , sed hominem , ut noverit , quomodo se gerere debeat in hac humana iocietate divino. jussu inter homines collocata . Negandum quidem non est , origine divinam esse, ut inventum dc donum Dei, a quo omne bonum , subjectum tamen habet hominem .
Quod homo sit lubricus i c tacitis ad perversionem & lapsum , nihil mutat de virtute, quae firma di constans, & quae hic, ut in se est , definisur , informans hominem ad perpetuo juste agendum ,
secundum dicta paulo ante e cujus error non imputandus virtuti , ut quae eum non causet . Et roste dicitur cum Bart. ad i. ro. b. t. quod verba, constam irerpetua , accipienda sint , quatenus inominem cadunt, & psi sibile est: verba enim intelligi debent , prout iubjectum admittit , L fi quid venditον 18. in fine de aedit. editio. ra Nihil etiam momenti habet, quod Iurisconsulti dicantur Meerdotes , sive, ut alii volunt, Iustitiae, cum totum hoc stmetaphoricum, dc pers militudinem quamdam dictuin: ut enim Sacerdotes lacr Tum dc relisionum sunt interpretes , ita di Iuri. c. niuiti boni dc aequi. . Quo iacit subjecta ratio a Iureconsultu . IussitIam
namque colimus non ni Deam , sed ut boni & sequi notitiam profitentes, aequum si iniquo sperantes . Humanam hanc justitiam in hominum r3 voluntate existenteni , iterum aliam faciunt particularem , aliam universalem , secundum verba communia , & quorum usus passi in apud auctores, D. Thomam , de alios, quae & retinebimus, quod ad instructionem sint commodiora, quam inusitata de de novo conficta . Universalis est eonneκio sive compi exis r omnium Virtutum, ut videre est apud Aristotelem s. Et bye r. & D. Thomam
. q. 38. dc alios, quae de Aristotelis vincatur , usus virtutis undique praesectae: quae iacit non tantum honos cives , verum & bonos viros. Vocatur & unive sa atque absoluta virtus , item legalis a D. Thoma & aliis eum secutis, quod extendat se ad omnia, quae lege sum statuta ad bonum commune : ad quam reseruntur omnia , circa quae vir bonus vertari debet , quam recte dixeris veram , non
affectatam Philosophiam . Particularis est , quae ordinat hominem is circa ea , quod sunt ad alteram singularem personam, dc quidem immediate, in tribuendo id, quod cuique competit. Distincta est omnino ab illa universali &aliis virtutibus. Ubi magna est quaestio de hac posteri rs. ri, an vero de priori sit accipienda data definitio 3 priori non pauci attribsunt, ut Alb. Bolognet. de Jore is equit. e. 8. ω
tis per Ulpianum in d. l. I. quae vide tur spectare ad universalem justitiam . Secundo, per praecepta juris , quorum aliqua latius patent, quam ut possint concludi terminis justitiae particularis , quae alie ruin respicit: quaedam autem eκ illis praeceptis spectant hominem in se, dc continentur sub prudentia dc temperantia . Tertio, quia etiam his in libris tractetur de passionibus , quae sunt subjectae aliis virtutibus, uti de prudentia , in tit. do iuris is facta ignori de temperantia, tit. de adulteriis ; de sortitudine , tit. de ermiritari. Quo iacit, quod 'tradit Arist teles, d. e. r. Lex & sorti sui ossicium
20쪽
clementἰ, non verberare, non conviti ritem , quae in caeteris virtutibus illa jubet , ista vetat. Quibus non obstantibus, magis verit
ii consona est contraria sententia, scilicet hie tantum definiri sustitiam particula-II rem. ' Cujus , vel hoc unum dc sum- ciens indicium ponunt verba finalia dictae definitionis: Ius suum euique tribuendi. Quorum verborum significationem quidam
Neoterici sine aliquo sundamento conamtur adaptare justitiae universali ; quippe
quae omnino indicent qualitatem ordinanistem homines circa ea , quae tendunt ad
bonum alterius singularis personae, quae qualitas neutiquam attribui potest aliis virtutibus, quarum finis est , ordinare hominem in seipio , nec ullatenus 'versantur istae circa operationes ; cujus ordinis est
distributio ejus, quod cujusque est , hoc
alterius a se, sed circa passionum in proprio objecto moderationem ς uti, ne e retur in cognitione veri, quod est prudentiae; in excelsi animi magnitudine ae r bore , quod est sortitudinis ; in eorum , quae fiunt, quaeque dicuntur , ordine &modo, quod est temperantiae , ut eleganter tradit Cicero Ab. t. de incras .i3 Quam sententiam nihil impugnant tr
dita ab Ulpiano in d. l. i. quod scilicet Iurisconsulti sit , licitum ab illicito discernere ; quin potius confirmant, cum illa & smi lia concernant actionem circa alias personas, per quam servetur aequum
in distributione ejus , quod cujusque est, quod est Iustitiae particularis. Quod aliquibus juris locis, etiam aliarum virtutum actiones imperentur ; non
est , quod proprie & per se specialiter ad
Iustitiam particularem spectet , reprimere illarum passiones , sed, ne iis contemptis, justitiae particuIaris finis impediatur . Qua
de causa, etsi ordinari ad ulteriorem finem istae virtutes non habeant ex propriaxatione , per Virtutem tamen digni
rem in illum finem ordinantur . Etenim potestas legislativa civitatis non potest assequi suum finem , s materiam omnium virtutum praecipiat : neque enim potest facere cives honos, nisi etiam iaciat bonos viros, & sic non proprie dc primario
de aliis virtutibus disponit, sed tantum, ne impediatur finis justitiae particularis. Quo modo accipienda aliqua praecepta j iis, quae videntur propriς concernere min
destiam & temperantiam , praecipue pri mum , uti mox videbitur . Unde recte Cujacius praeeeptum tertium Ius suum cuique trabuere , dicit esse proprium justitiae hic definitae, scilicet particularis. Quam ulterius partiuntur in distributi- is
am & commutativam : quae verba dc hic retinebimus, ut recepta usu ab omnibus, potius quam nova cc minus rem e
plicantia ambitiose excogitemus . Quae duae species in eo conveniunt, quod utraque respiciat debitum aliquo modo, quat nus per eas redditur alicui , quod suum est: deinde quod utraque qualitatem constituat. Differunt vero in diversa ratione
debiti quam respiciunt: haec propriam &praecisam rei ad rem , illa vero remotam, & consistentem in aptitudine personae. Unde & diversam rationem aequalitatis constitiiunt: quae in hac constituitur ci ea res privatas, secundum arithmeticam proportionem, non habita ratione qualitatis personae, sed quantitatis ad quanti tem , quae commutatur. Sic, si rem emi pretio decem, decem do, si centum prO- misi, eadem tuo, si furatus fuero cem tum , eadem restituo. Illa vero circa respublicas servata geometrica proportione se cundum conditiones & dignitates cujusque personae qua aequalibus aequalia, imaequalibus inaequalia distribuuntur. N bilis enim, doctus, sedulus, majori prae inio dignus, quam plebejus, indoctus, iagnavus: Illi majora munia committenda. quam huic . Ut intrinsecus finis hujus
sit , constituere aequalitatem inter datum& acceptum , illius vero inter portionem& proportionem, ut eadem proportio sit inter res , quae distribuuntur , quae est conditionis personarum, inter quas distria buuntur . Interdum tamen contin sit indebito ex Iustitia committativa cerni e
giem justitiae distributivm & contra.
Iuris regulae, & praecepta, quae consi- aostunt in imperando, vetando, permitte do, puniendo, l. Legis virtus 7. ins de legib. in specie varia sunt: reseruntur tamen ad tria summa capita , definitioni
justitiae in d. I. ro. subiecta , ad quae γmnia jura cauta ae praescripta, tanquam ad normam examinanda ac dijudicanda, scilicet: mneste vivere, alterum non laedere , suum curque retr/buere . Spectantea a8entem ; primum ut homo eu , quo